Transcript Od patologii religij..

Od patologii religijnej do świętości
– o różnych typach religijności i kryteriach jej odróżniania
Psychologiczne definicje religijności
Typologizacje dychotomiczne
Typologizacje multidymensjalne (wielowymiarowe)
Kryteria oceny religijności
Możliwości operacjonalizacji i badań empirycznych
Psychologiczne definicje religijności


Redukcjonistyczne -
sprowadzają przeżycia religijne do innych form przeżyć i
zachowań (biologicznych, psychicznych, społecznych)

Redukcjonizm wrogi – np. B.F. Skinner

Redukcjonizm przyjazny – np. Th. Flournoy
Nieredukcjonistyczne -
podkreślają specyfikę i odrębność doświadczeń
religijnych w stosunku przeżyć i zachowań dotyczących innych obszarów życia.


Fenomenologiczno-introspekcyjno-antyredukcjonistyczna
interpretacja religii – np. Rudolf Otto (1868), Max Scheller, G. Van
der Leeuw (1963), K. Girgrnsohn (1921), W. Gruhen (1966)
Chrześcijańska interpretacja genezy i funkcji religii np. P. Hubner
(1986), W. May (1998),R. Jaworski (2000)
Psychologiczne podejścia
w badaniach religijności (1)

Przyjmujące istnienie rzeczywistości
nadnaturalnej – istnieje Bóg i świat
nadprzyrodzony*

Negujące istnienie rzeczywistości
nadnaturalnej - Bóg i świat nadprzyrodzony
nie istnieją*

Ignorujące fakt istnienia rzeczywistości
nadnaturalnej – uznanie istnienia Boga i
świata nadprzyrodzonego nie jest konieczne
do prowadzenia badań w psychologii religii
*Por. D.M. Wulf, Psychologia religii, WSiP Warszawa 1999, s. 532
Psychologiczne podejścia
w badaniach religijności (2)*





Podejście obiektywne – podejście poznawcze i
behawiorystyczne w psychologii (eksperymenty i
strategie korelacyjne)
Podejście psychologii głębi – podkreślanie
nieświadomych motywacji w życiu religijnym
Podejście humanistyczne – życie religijne jako droga
samorealizacji
Podejście ignorujące lub relatywizujące zjawiska
religijne – np. podręczniki psychologii amerykańskiej
(por. badania Emonsa 1999)
Podejście utożsamiające religijność z
duchowością
* (por. H. Grzymała Moszczyńska, Religia i kultura, Kraków 2004, s 47-49)
Dychotomiczne typologizacje religijności









Allport: religijność zewnętrzna i wewnętrzna
Allen i Spilka: religijność zangażowana i uzgodniona
Gruehn: wyże i niże religijności
Fromm: religijność humanistyczna i autorytarna
Maslow: religijność proroków i zinstytucjonalizowana
Dawid: religijność elitarna i szerszego ogółu
Prężyna: religijność intensywna i nieintensywna
Prężyna: religijność centralna i peryferyjna
Jaworski: religijność personalna i apersonalna
Wielowymiarowe pomiary religijności (1)

Wymiary religijności wg Friedricha von
Hügel’a*

Tradycyjny lub historyczny

Racjonalny lub systematyczny
(zależy jedynie od zmysłów,
wyobraźni i pamięci; pojawia się w dzieciństwie)
(bazujący na zdolności do
refleksji, dyskusji i abstrakcji)

Intuicyjny i wolicjonalny
(sygnalizujący dojrzewanie
wewnętrznego doświadczenia i zewnętrznego działania)
* Von Hügel F. (1908), The Mistical Element of Religion as Studied in Saint Catherine of Genoa
and Her Friends. Vol. 1(2nd ed.) London: I.M. Dent & Sons.
Wielowymiarowe pomiary religijności (2)

Wymiary religijności wg Glock’a*
 Ideologiczny
 Rytualistyczny
 Doświadczeniowy (uczucia religijne)
 Intelektualny (wiedza religijna)
 Konsekwencyjny (skutki religijności)
* Glock C.Y. (1962), On the Study of Religous Commotment, „Religious Education, Research Supplement” 57
(4), s. 98-110.
Wielowymiarowe pomiary religijności

Badania Ursuli Boss-Nunning (1972)
Psychologiczne kryteria
oceny religijności
Dojrzałość wiary – to godzenie przeciwieństw











sacrum i profanum *
tremendum i fascinosum
transcendencja i immanencja *
podmiotowość i przedmiotowość
wolność i zależność *
zaufanie i lęk *
nadzieja (sens) i absurdalność *
trwanie (wieczność) i przemijalność *
tajemniczość (nieprzenikalność) i oczywistość (przejrzystość) *
posłuszeństwo i samodzielność
miłość „ziemska” i „niebiańska”
(* - por. F. Oser i P. Gmunder 1987)
Możliwości operacjonalizacji
i badań empirycznych (1)









Skala Wsparcia Duchowego (Maton, 1989b) Doświadczam bliskiej relacji z
Bogiem.
Skala Religijnego Rozwiązywania Problemów (Pargament i inni 1988)
Gdy mierzę się z pytaniem, współpracuję z Bogiem nad rozwiązaniem.
Indeks Głównych Doświadczeń Duchowych (Kass i inni, 1991) Jaką
odczuwasz zażyłość z Bogiem?
Uniwersalna Skala Wieku I-E (Gorsuch i Venable, 1983) Całe moje
podejście do życia jest oparte na religii.
Skala Internalizacji Religii (Ryan i inni, 1993) Przyczyną dla której modlę
się, jest radość jaką mi to sprawia.
Wsparcie religijne (Krause, 1999) Jak często ludzie z Twojej grupy religijnej
(kościoła) dają Ci odczuć swoją miłość i opiekę?
Percepowane wsparcie religijne (Fiala, 2002) W oczach członków mojej
wspólnoty jestem wartościowym człowiekiem.
Intrapersonalne konflikty religijne (Trenholm i inni, 1998) Gdy moja
wiara waha się, czuję się winny.
Skala Wyzwań (Skala Poszukująca) (Batson i inni 1993) Pytania są
istotniejsze w moim doświadczeniu religijnym, niż odpowiedzi.
Możliwości operacjonalizacji
i badań empirycznych (2)













Metody stosowane na gruncie polskim:
Skala Intensywności Postaw Religijnych (W. Prężyny)
Skala Centralności Postaw Religijnych (W. Prężyny)
Skala Religijności Personalnej (R. Jaworskiego)
Skala Lęku i Fascynacji (J. Szymołona)
Skala Zaangażowania Religijnego (Z. Golana)
Skala Spójności Przekonań Religijnych – SSPR (W. Chaima)
Test do badania postaw wobec Boga (R. Jaworskiego)
Krótka Skala Religijności (K. Hirszla)
Kwestionariusz „Moje życie religijne” (K. Ostrowska)
Kwestionariusz Wartości Religijnych (S. Tokarskiego)
Skala Relacji do Boga ( M. Jarosza)
Skala Relacji do Boga (D. Hutsebauta)
Skala Doświadczeń Mistycznych (R. Hooda)
Doświadczenia mistyczne
Zaburzenia psychiczne
a zaburzenia religijności

Zaburzenia religijności



mające źródło w zdeformowanej religii
wynikające z zaburzeń psychicznych
Zaburzenia psychiczne


mające źródło religijne (nerwice eklezjalne)
nie mające źródła religijnego (np. endogenne)
Relacje między religijnością
a zdrowiem psychicznym
[por. B. Spilka i P. Werme (1971), za: D.M. Wolf, 1999, s.218]




Religia może stać się ekspresyjnym ujściem dla
istniejących zaburzeń psychicznych
Religia może hamować występowanie symptomów i
resocjalizować jednostkę, zachęcając ją do bardziej
konwencjonalnych oraz akceptowanych społecznie form
myślenia i zachowania
Religia może stanowić ucieczkę lub ulgę od życiowych
stresów, które w przeciwnym wypadku mogłyby
doprowadzić do zaburzeń psychicznych
Religia może dostarczyć środków rozwijania szerszych
perspektyw i pełniejszej realizacji możliwości jednostki
Zaburzenia religijności







Niedorozwój religijności
Zafałszowany obraz Boga
Religijność pod presją społeczną
Kryzysy religijne
Indyferentyzm
Agnostycyzm
Ateizm
Zaburzenia psychiczne mające
źródło religijne



Nerwice eklezjogenne
Skrupulatyzm
Fanatyzm
Zaburzenia religijności wynikające z
zaburzeń psychicznych


Religijność w sytuacji otępienia
Religijność w zaburzeniach psychotycznych



Religijność osób z zaburzeniami nerwicowymi








Religijność alkoholików
Religijność narkomanów
Religijność hazardzistów
Religijność osób z upośledzeniem umysłowym
Religijność osób z zaburzeniami seksualnymi
Religijność osób z zaburzeniami osobowości




Religijność zniewolona lękiem
Religijność w nerwicy natręctw (zaburznia obsesyjno-kompulsyjne)
Religijność w reakcji na ciężki stres
Religijność osób uzależnionych


W schizofernii
W depresji
Religijność przestępców
Religijność fanatyków
Religijność osób agresywnych
Religijność pacjentów z zaburzeniami z pogranicza
Terapeutyczna rola religii



Zdrowa religijność jest silnym faktorem
zdrowia psychicznego – opinie psychologów i
lekarzy
Fundamentalizm jest religijną reakcją na
zmniejszające się poczucie transcendencji
Święci i mistycy – analiza ich biografii
wskazuje, że są to osoby dojrzałe,
altruistyczne, zdrowe psychicznie.