Transcript ders 7

Bina Bilgisi III
TASARIM KURAM VE
YÖNTEMLERİ
BaÜ mimarlık / 2005
Y. Doç. Dr. Gaye BİROL
bina bilgisi III
Kontrol listeleri
Morfolojik tasarlama
İlişkili karar bölgeleri analizi
Kavram üreterek tasarım yapma
Karar problemi ve karar vermenin özellikleri
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Kontrol listeleri
Kontrol listeleri, tasarlamanın herhangi bir aşamasında kullanılabilecek ve
tasarımcıya benzer durumlarda gerekli olabilecek bilgileri hatırlatmaya yardımcı
olan bir tekniktir.
Kontrol listeleri, tasarlamanın ilk aşamalarında, tasarımcılara tasarlama probleminin
ayrıntılarını hatırlatıcı nitelikte hazırlanmış listelerdir. Özellikle eksik ve unutulmuş
problemlerin hatırlatılmasında daha önce düşünülmüş çözümlerin göz önüne
alınması, hatırlatılması ve zihinde birleştirilmesinde önemli rol oynarlar. Sözcük ve
cümle grupları kullanılır.
Kontrol listeleri tasarlamaya yeni başlayanlar, özellikle öğrenciler için çok yararlıdır.
Listelerin fazla uzun olması kullananlar üzerinde isteksizlik yaratabilir.
Her yeni tasarım problemi için yeni bir liste hazırlanmalıdır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Tasarlama ilk aşaması bilgi toplama ve işleme kontrol listeleri
Tasarım işi alındıktan sonra, tasarıma nereden başlanacağını göstermek için hazırlanır.
Özellikle bilgi toplama ve işleme konuları ile ilgili işlemleri hatırlatmak için kullanılır.
Tasarlama hazırlık aşamaları bilgi alanları kontrol listesi
Bu kontrol listelerinde tasarımın başlangıç aşamasında tasarımcı için gerekli olacak
bilgi kategorileri ayrıntılı olarak verilir. Mimarlıkta arsa, bina kullanılışı, bina
özellikleriyle ilgili genel koşullar, binanın yapımında kullanılacak yapım teknikleri, yapı
ekonomisi, yapının kullanım sırasında işletimi, vb.
Mevcut tasarım incelemesi kontrol listeleri
Tasarım çalışmaları sırasında ele alınan konuya paralel ve yakın örnekler üzerinde
inceleme yapılması gereklidir. Bu çalışmalar yalnızca tasarımı incelemek için değil, aynı
zamanda değerlendirme için kullanılır. Yapılan mevcut tasarım inceleme çalışmaları,
tasarımcı için bir geri besleme niteliği taşır. Bunun için bir bina incelenirken dikkat
edilecek konular birer kontrol listesi olarak hazırlanır.
Mimarlıkta arazide yerleşme ve kütle yapısı, eylemler, yapı sistemi ve özellikleri, mekan
sistemleri, çevre konfor koşulları, ulaştırma sistemleri, bitirme ve iç mimari, eylem
yardımcı araçları, bina maliyeti, vb.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Proje kontrol listesi
Tasarım kontrol listesinde tasarlama sırasında gerekli görülen bütün konulara yer
verilir. Her tasarım konusu için ayrı bir tasarım kontrol listesi hazırlanması gereklidir.
Bu listeler genel nitelikli olarak hazırlanabilirler, ancak çok kısa tutulmaları tasarımcıyı
tasarım probleminin çözümünde serbest bırakmak açısından gereklidir. Öğrenciler için
hazırlanan kontrol listeleri yeni başlayanlara tasarım problemlerinin anlatılmasını,
tasarımda düşünülmesi gereken problemleri hatırlatmak için kullanılır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Proje kontrol listesi örneği
Mimarlıkta arsa ve çevresiyle ilgili bilgiler konusunda KONTROL LİSTESİ
Kontrol listesi tasarıma yeni başlayanlara tasarım problemlerinin anlatılmasını,
tasarımda düşünülmesi gereken problemleri hatırlatmak için kullanılır.
ARSA
Arsanın sınırları, biçimi, yollara göre durumu, alanı, eğimi
Arsanın çevresinin kroki, fotoğraf, vb. tespitleri
Arsa üzerindeki haklar ve kısıtlamalar
Servislerin durumu ve ana şebekeye bağlantıları (kanalizasyon, elektrik, su, telefon,
doğalgaz, vb.)
Arsanın içindeki yapılar (duvar, bina, enerji hattı, vb.)
Tesviye eğrileri ve gerekli kotlar
Zemin durumu (zemin emniyet gerilmesi) ve türü (kayalık, moloz, vb.)
Arsada yıkılması gereken yapılar ve korunacak nesne ve yapılar
Arsanın m2 ve toplam maliyeti
Arsanın kamu maliyesi bakımından durumu (vergi, vb.)
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
İKLİM
Sıcaklık durumu
Rüzgar durumu
Nem durumu
Yağış durumu
Güneş hareketleri
BİTKİLER
Kendiliğinden yetişen bitkiler
Kültür bitkileri
MANZARA DURUMU
Yönü ve özellikleri
ÇEVREDEKİ İSTENMEYEN ETKİLER
Gürültü
Koku, duman
Zemin titreşimleri
Diğer zararlı etkiler
BaÜ mimarlık / 2005
TRAFİK DURUMU
Araç trafiği (geçici, kalıcı)
Yaya trafiği (geçici, kalıcı)
ÇEVREDEKİ ETKİLEYİCİ VE BELİRLEYİCİ
ÖZELLİKLER
Tarihsel önemli yapılarla ilişki
Komşu yapılarla ilişki
Doğal unsurlarla ilişki (deniz, göl, büyük
ağaçlar, vb.
Bitkiler ve süs unsurları.
bina bilgisi III
Morfolojik tasarlama
Morfoloji, bir nesnenin şeklini ve yapısını inceleyen bilimdir. Bir şeyin strüktür ya da
biçimi, ya da bu strüktür ve biçimin incelenmesidir.
Morfolojik tasarlama, problemlerin çözümünde çeşitliliği arttırıp, yaratıcılığa yardımcı
olabilecek tekniklerin geliştirildiği bir alandır.
Ulaşılmak istenen durum ve problemler tanımlanmalı
Problemi ortaya çıkaran ve özünü etkileyen değişkenlerin tam bir listesi elde edilmeli
Her değişkenin alabileceği yeni durumlar açıkça belirlenmelidir.
Tasarlama morfolojisi: her tasarım kendisine ait şahsi bir tarihe sahiptir ve bir proje
başlatılır, geliştirilir ve kronolojik bir düzen içinde bir kalıp şeklinde, bir olaylar dizisi
halinde tekrarlanır. Hemen hemen bütün projeler için bu süreç aynı şekilde devam eder.
Bu kalıp, tasarlama morfolojisini oluşturur.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Morfolojik tasarlama yaklaşımında mevcut bilgilerden hareket ederek bu alandaki
bilgiler bir ayıklamadan geçirilerek genişletilir ve akla gelebilecek bütün alternatifler
ortaya konur.
Morfolojik yaklaşım uygulayıcıları için en önemli nokta, bütün nesnelerin, olayların ve
kavramların sürekliliği görüşünden ayrılmamak, bütün morfolojik alanı belirlemeden
çözüme geçmemektir.
Tasarımın yerine getirmesi beklenen işlevler küçük parçalara (asal parçalara) ayrılır ve
ayrı kartlara yazılır. Parçaların asal olması ve ayrıntılardan kaçınılması gerekmektedir.
Aksi halde sorun açıklık kazanmak yerine karmaşık olacaktır. Ez az 5, en çok 7 asal
parça oluşturulmalıdır.daha çok sayıda grup denetlenemeyecek sayıda ilişki oluşturur.
Her işlevin yerine getirilmesini sağlayan alternatif alt çözümler kartlara yazılır.
Yeni bulunan ek fikirler de kartlara yazılır.
Kartlar alt gruplara ayrılır. Birbiriyle ilişkili parçalar bir araya getirilir ve gruplanır.
Gruplar kendi içinde başka gruplara ayrılarak sıralanır.
Her işlev grubu başka bir grup alternatif alt çözümle matris şeklinde kartlara yazılır.
Kartların içindeki alternatiflerin birbirleriyle kombinasyonları alınır.
Uygun çözümlerin seçimi yapılır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
İşlevler (asal parçalar)
1
Gerekli mahremiyeti
Perde
sağlama
Manzara, dışarıyı görme Yere kadar
pencere
Güneş kontrolü
Panjur
Gün ışığı sağlama
Isı geçirgenliği
Yansıtıcı
kanatlar
Havalandırma
Açılan
kanatlar
Saçak
Demir
parmaklık
Kombinasyon sayısı: 138.240 adet
3
Panjur
Yana, öne
duvar
Balkon
Ağaç, bitki
dikme
Yatay pergola Saçak
Engelsiz
Kayıtlı
pencere
pencere
Çift pencere Tek pencere
Gürültü kontrolü
Yağmur ve rüzgar
girişini önleme
Güvenlik
2
Pencere
yönünü
değiştirme
Açılmayan
pencere
Açılmayan
pencere
Panjur
4
5
6
Öne ağaç
dikme
Öne bina
koyma
Yön
değiştirme
Düşey eleman Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Isı camlı
pencere
Penceresiz
duvar
Yok
Yok
Yok
Çift pencere
Yok
Yok
Aspiratör
Klima
Yok
Yok
Yağmur için
özel tedbir
Sık kayıt
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Yok
Bir pencere tasarımına örnek bir morfolojik kart
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
İlişkili karar bölgeleri analizi
Bir tasarım problemi için üretilen alt çözümler arasında, birbirine uyan çözümlerin
belirlenmesi yoluyla tüm tasarıma gidilmesi yaklaşımıdır.
Alt çözümler, karar bölgeleri olarak adlandırılır. Karar bölgeleri için üretilen
alternatiflerden birbirine uyanlar seçilir ve birleştirilebilecek olanlardan alternatif
çözümler belirlenir.
Seçim kriterleri belirlenir ve bu kriterleri en fazla tatmin eden çözümler ortaya çıkarılır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Örnek: gazete büfesi tasarımı problemi
Alt problemler
Teşhir
Depolama
Reklam
Güvenlik
Satış
Karar bölgesi kabul edilen alt problemler için üretilen alternatifler
a1 dışarıda bağımsız vitrin
b1 büfede depo yeri
c1 çatıda reklam için alan
d1 pencerelerde alüminyum rulo panjur
e1 oturarak pencereden satış
a2 büfenin dış duvarları vitrin
b2 dışta başka bir yerde depo
c2 binanın duvarlarında reklam yeri
d2 kalkan inen gölgelik kapaklar
e2 müşterinin dolaşarak alacağı ürünü
kendi kendine seçmesi
Birbirine uymayan alternatif alt çözümler
a1 e1 olması halinde dışarıdaki vitrinlerin kilitli ve malların içerde bulunması gerekir.
a2 c2 olması halinde büfenin duvarlarının hem reklam yeri, hem vitrin olması her iki
çözümden yararlanma oranlarını azaltmaktadır.
c1 b2 olması bu durumda binanın çatısında oluşturulacak alan ya boşlukta yükselecek
ya da çatıda gereksiz bir boşluk kalacak
d2 e2 gereğinden büyük kapaklar yapılmasını zorunlu kılmaktadır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Mümkün olan çözüm kombinasyonları yoluyla en uygun çözümlerin belirlenmesi
Mümkün olabilen çözümler arasında uyum olduğu ve olmadığı saptanan çözümler
tabloda + ve – olarak değerlendirilip, olabilecek çözüm olasılıkları saptanır. Alt çözüm
sayısı büyüdüğü zaman bu tür çalışmaların bilgisayar yardımıyla yapılması yerinde
olur.
Çözüm olasılıkları
a1
b1
c1
d1
e1
Durum
saptaması
- olmaz
a1
a1
a1
a1
a1
a1
a2
a2
a2
b1
b1
b1
b1
b1
b1
b1
b1
b1
c1
c1
c1
c2
c2
c2
c1
c1
c1
d1
d2
d2
d1
d1
d2
d1
d1
d2
e2
e1
e2
e1
e2
e2
e1
e2
e1
+ olur
-olmaz
-olmaz
- olmaz
+ olur
- olmaz
+ olur
+ olur
+ olur
BaÜ mimarlık / 2005
***
***
***
***
***
bina bilgisi III
Maliyet kriterine göre hazırlanmış değerlendirme matrisi
seçenekler
teşhir
a1 dış vitrin
a2 duvar vitrin
depolama
b1 büfede
b2 dışta (kira)
reklam
c1 çatıda
c2 duvarda
güvenlik
d1 alüminyum
d2 kapak
satış
e1 oturarak
e2 gezerek
toplam
BaÜ mimarlık / 2005
kriter
(birim)
a1 b1 c1 d1
e2
a1 b1 c2 d1
e2
4
2
1
1
1
5
1
1
1
0
1
2
1
1
0
2
1
10
en pahalı
çözüm
1
1
1
9
a2 b1 c1
d1 e1
a2 b1 c1
d1 e2
a2 b1 c1
d2 e1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
6
1
8
1
1
5
en ucuz
çözüm
bina bilgisi III
Bu tür bir yaratma tekniği (ilişkili karar bölgeleri analizi) problemi parçalarına ayırıp,
analitik olarak inceledikten sonra yeniden sentezini yapmayı ve değerlendirmeyi
içermektedir. Analitik düşünce açısından oldukça elverişli yaklaşımlardan birisidir.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Kavram üreterek tasarım yapma
Bu yaklaşımın amacı, tasarım problemlerini kavramlarla açıklamak ve o noktadan daha
başarılı bir tasarıma ulaşmaktır.
Bir kavram bir fikirdir, bir eskizle ya da bir soyutlamayla ortaya çıkar.
Tasarımcılarda genellikle kendilerinin en beğendikleri fikirleri alıp tasarıma dönüştürme
yönünde bir eğilim vardır. Bir tek fikir üretildiğinde, bu fikrin en basit fikir olma ihtimali
vardır, ancak yirmi tane fikir üretildiğinde bunlardan bir tanesinin iyi bir fikir olma
ihtimali daha yüksektir.
Bu yaklaşımda beyin fırtınası yaklaşımının özellikleri geçerlidir.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Karar problemi ve karar vermenin özellikleri
Karar verme, bir şeyi kararlaştırmak, sonuçlandırmak, bir problem konusunda
düşündükten sonra bir yargıya ve sonuca varmak anlamında kullanılır.
Tasarlama; “tasarlama eyleminin çeşitli adımlarında tasarımın amaçlarına ulaşmak için
verilen kararlardan oluşan bir problem belirleme ve problem çözme yaratıcı eylemi”
olarak tanımlanmaktadır.
Karar verme problemi
İnsan yaşamının her anında bilinçli ya da bilinçsiz olarak karar verir.
Tasarım sürecinde tasarımcı sürekli çeşitli konularda kararlar verir. Tasarım mesleğinin
en belirgin özelliklerinden biri, tasarımcının yaratmış olduğu çevrenin, o çevre içinde
yaşayan insanların yaşam biçimlerini etkilemesidir.
Ancak her türlü insan davranışının ve çevre özelliklerinin bilinmesi mümkün olmadığı
gibi, ilerleyen teknolojik, ekonomik, siyasi ve toplumsal olgular, tasarımcının karşısına
çeşitli problemlerin çıkmasına yol açarlar. Yani karar verme problemleri sürekli
artmaktadır. Bu tür değişkenler tasarımcıyı, sonucu önceden bilinemeyen bazı kararlar
almaya zorlamaktadır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Karar verme, çeşitli hareket biçimlerinden bir tanesinin seçimidir. Karar verme
eyleminin yapılabilmesi için en az iki alternatifin bulunması gereklidir. Bu alternatifler
arasındaki farklılıkların değerlendirilmesi ve karşılaştırma yapılarak bir dizi kritere göre
seçim yapılmasına karar verme denir.
Karar vermenin güçlüğü
Karar vermedeki güçlükler, tasarımın fiziksel olarak gerçekleştirilmesindeki
belirsizliklerle ilgilidir. Bu belirsizlikler, ekonomi, toplumsal sonuçlar, diğer mühendislik
alanlarıyla bağlantılı olası belirsizliklerdir. “fiziksel olarak gerçekleştirilebilme”, karar
vermenin ve tasarlama eyleminin esasıdır. Tasarlamada alternatif sayısının fazlalığı
veya bu alternatiflerin farkında olmama, tasarımcıların karşılaştıkları başlıca
sorunlardır.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
PARAMETRELER
Strüktür malzemesi
Kaplama malzemesi
Boyut
Arkalık biçimi
Kolluk biçimi
Yapım yöntemi
Alternatif çözüm
sayısı:
ALT ÇÖZÜM ALTERNATİFLERİ
ahşap
plastik
çelik
yün
kadife
deri
65X65
50X60
55X60
kısa
uzun
boşluklu
kolluksuz
kısa
yüksek
kolluklu
kolluklu
pres
dökme
oyma
5x4x3x4x3x4= 2880 adet
alüminyum
keten
sünger
dolu
kesme
Bir koltuk tasarımında göz önüne alınabilecek alternatifler ve karar konularının çeşitliliği
Tasarlamada verilecek kararlarda yapılacak işlem, eldeki bilginin türüne bağlıdır.
Sayısal olarak ölçülebilecek bilgiler, analitik yöntemler yardımıyla değerlendirilerek
problemin amacını gerçekleştirecek en uygun sonuç elde edilir. Bu tür karar vermeye
“nicel” ya da “analitik karar verme” adı verilir.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Karar vermenin bileşenleri
Alternatifler
(bir binanın cephelerinin farklı çözümleri biçimine. Malzeme, ısı geçirgenliği,
işlev ve eylemlere uygunluk gibi kriterlere göre kararlar verilir.)
Kriterler
(kriter amaçlardan ortaya çıkar, amaçların ölçütüdür.)
Kriterlerin hangi oranlarda göz önüne alınacağı
Kısıtlamalar
Çözümler
Değerler
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Karar vermeye yardımcı sistemler
Bilgi sistemi
Tahmin sistemi
karar vermenin bir özelliği de gelecekte gerçekleşecek olaylar için sonucu
önceden tahmin etmektir. Toplanan bilgiler, gelecek olasılıklarının
hesaplanmalarında dayanak olmaları açısından karar vermede önem taşırlar.
tahmin sistemleri
Sürekli tahmin (koşulların değişmemesi durumunda belli olayların uzun süre
gözlenmesine dayanır.)
İlerleyen tahmin (kısa sürede gözlenen olaylara dayanan tahmindir.)
Periyodik tahmin (tarihten alınan derslere dayanır. Periyodik olarak tekrarlanan
olaylarda, en son olaya bakılarak tahmin yapılır.)
Birleştirici tahmin (iki ya da daha çok sayıdaki olay arasındaki bağıntıları gözleme
esasına dayanır.)
Benzeterek tahmin (belirli özellikleri ortak olan iki şey, aynı özellikte kabul edilir ve biri
bilinince diğeri konusunda tahmin yapılır.)
Sonradan gözleyerek tahmin (bir olayın meydana geldikten sonraki tahminidir.)
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Değer sistemi
Bir şey için biçilen kıymet, fiyat, bir şeyin değdiği karşılık, değer kavramıyla açıklanır.
Tasarımda kararlar verilirken değer sistemine dayanarak değerlendirme yapılır ve
alternatiflerin sonucu karşılaştırılır.
Farklı durumlar arasından hangisinin değerli hangisinin değersiz olduğu konusunda
tasarımcıyı yapacağı seçimlerde yönlendirecek bir “değer sistemi” kurmak gerekir.
Kullanılacak değer sistemi, bilgi kaynağının sayısal (nicel) ya da nitel olduğuna bağlıdır.
Kriter sistemi
Bir problemde amaçlara ağırlık verirken hata olasılığını azaltmak için standart bir yargı
sistemine, bir kriter sistemine dayanmak zorunludur. Alternatifler arasından en
rasyonel çözümü seçmek için kriter sistemi gereklidir.
Bazı kriter tipleri: kar, kalite, performans, üstünlük, yapılabilirlik, esneklik, çekicilik,
güvenlik, zaman.
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Nitelik (kalite) ile ilgili kararlar
Nitelik, bir yapı ya da üründen beklenen ve istenen özellikler grubudur.
Kullanıcını ihtiyaçları konusunda elde fazla güvenilir, kesin bilginin olmaması,
standartları keyfi kabullere bağlar.
Kalite, iki temel bileşen ile ilişkilidir:
Tasarımcı: tasarımcının yetenek ve kültür gibi kişisel özellikleri kaliteyle ilgili kararlarda
önemli rol oynar.
Kullanıcı: kaliteyle ilgili kararlar verebilmek için, tasarımcının kullanıcının çevresiyle
arasındaki ilişkiyi anlama ve bu konudaki problemleri çözme yönünden gelişmiş olması
gerekir. (psikoloji, sosyoloji, vb.)
Kalitenin özellikleri
Amaca uygunluk
İnsan ihtiyaçlarına uygunluk
Güvenilirlik
BaÜ mimarlık / 2005
bina bilgisi III
Karar verme durumları
Karar verme için temel olarak üç durum bulunur.
Belirlilik
: tek olay ya da alternatifin bulunması durumu. Çok az rastlanılan bir
durumdur.
Risk
: belli sayıda alternatif ve olasılığın bulunduğu durum.
Belirsizlik
: gerçekleşme olasılıklarının bilinememesi durumu.
1. eş olasılık
2. kötünün iyisi (iyimserlik)
3. en iyinin seçimi (kötümserlik)
4. maksimum-minimum kazanç karşılaştırması
5. zararın en düşük olması (pişmanlık)
BaÜ mimarlık / 2005