Transcript Terminologia bibliograficzna a zmienne środowisko informacyjne

14 listopada 2011 r.
BIBLIOTEKA NARODOWA
Seminarium
„Standardy Bibliograficzne 2011”
Jarosław Pacek
TERMINOLOGIA BIBLIOGRAFICZNA
A ZMIENNE ŚRODOWISKO INFORMACYJNE
PLAN WYSTĄPIENIA




Problemy terminologiczne na łamach literatury,
Interesujące przykłady terminów,
Źródła terminologiczne,
Baza terminologiczna z Zakresu Bibliografii i Katalogowania
– Sternik.
Terminologia na językach, czyli
PROBLEMY OMAWIANE W LITERATURZE
TERMINOLOGIA - problemy




Wiele terminów bibliograficznych staje się nieaktualnych,
pojawiają się nowe, już istniejącym nadawane są nowe
znaczenia.
Zmiany terminologiczne ujawniają się na łamach
dokumentacji, takiej jak opisy nowych standardów i norm,
zwłaszcza w języku angielskim.
W piśmiennictwie polskim brakuje wykazów słownictwa z
zakresu bibliografii i nauki o informacji.
Potrzebne jest tworzenie narzędzi usprawniających
interoperacyjność semantyczną i jednoczesne wyszukiwanie
w różnych systemach.
TERMINOLOGIA - problemy
Problemy terminologii podnoszone są na konferencjach i innych
spotkaniach, np.:




Bibliografia. Teoria. Praktyka. Dydaktyka. Warszawa 2008 r.
Szósta Ogólnokrajowa Narada Bibliografów.Warszawa 2008 r.
Zarządzanie Informacją w Nauce. Katowice 2010 r.
XI Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej.
Zakopane 20-23 września 2011 r.
TERMINOLOGIA - literatura
Problemy terminologii są przedmiotem omówienia w literaturze fachowej, np.:





M. Kisilowska, Przestrzeń, horyzont, środowisko informacyjne… Czy wiemy, co
nas otacza? Rozważania terminologiczne, referat wygłoszony na XI Krajowym
Forum Informacji Naukowej i Technicznej.
J. Pacek, Bibliografia w zmieniającym się środowisku informacyjnym, 2010;
Dokument czy zasób, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej”,
dostępny w E-LIS.
J. Woźniak-Kasperek, Wiedza i język informacyjny 2011; Zawartość, dokument,
obiekt, zasób – problemy nie tylko terminologiczne, „Zagadnienia Informacji
Naukowej” 2011, nr 1.
E, McCulloch, G. Macgregor, Analysis of equivalence mapping for terminology
services, Journal of Information Science,2008 , nr 1, s. 70-92.
E, McCulloch, A. Shiri, D. Nicholson, Challenges and issues in terminology
mapping: a digital library perspective, „The Electronic Library”, 2005, nr 6,
s. 671–677.
TERMINOLOGIA - literatura
„Poniekąd w akcie bezradności szukamy nowych słów, wierząc,
że one pomogą zrozumieć i opanować coraz bardziej złożoną
rzeczywistość. Jednak zawsze na początku powinno być
rzetelne poznanie rzeczywistości, a później jej nazywanie
– nie odwrotnie. Precyzja myśli i języka stanowi istotny składnik
racjonalności”.
[J. Woźniak-Kasperek, Wiedza i język informacyjny 2011, s. 60].
Nowe obiekty, nowe definicje, czyli
NIESFORNE TERMINY
TERMINOLOGIA
Ostatnie dwie dekady przyniosły bibliografii istotne zmiany
warunkowane przez cyfryzację i usieciowienie środowiska
informacyjnego.
Zmiany dotyczą m.in. stosowanej terminologii i definiowania
badanych przez bibliografię zjawisk.
Cyfrowa metoda utrwalania
informacji, elektroniczny sposób
odczytu i przestrzeń sieciowa
zrodziły nowe formy nośników.
Bibliografia nie lubi
anonimowości.
TERMINOLOGIA
TERMINOLOGIA - przykłady
Nowe jednostki opisu:

Obiekt

Encja

Leksja

Zasób

Informacyjny
Cyfrowy










Bibliograficzny
Cyfrowy
Elektroniczny
Dynamiczny
Informacyjny
Online
Statyczny
Sieciowy
Utrwalony
Zdalny

DOKUMENT
ZASÓB

Informacja zapisana lub obiekt
materialny, które mogą być
potraktowane jako jednostka w
procesie dokumentacji. [PN-ISO
5127]


Utrwalona informacja (wraz z
materiałem, w którym została
utrwalona, nośnikiem informacji).
[Słownik encyklopedyczny
informacji, języków i systemów
informacyjno-wyszukiwawczych]

DOKUMENT VS ZASÓB
Obejmuje jednostki, zbiory i ich
części. Może odnosić się do
jednostki fizycznej (np. kaseta
audio) lub nieposiadającej
określonej formy fizycznej (np.
witryna sieci Web). [RDA]
Obiekt fizyczny lub nieposiadający
określonej formy fizycznej,
obejmujący intelektualną i/lub
artystyczną zawartość, stworzony
jako jednostka, stanowiąca
podstawę pojedynczego opisu
bibliograficznego. [ISBD.
Consolidated Edition]
DOCUMENT SEE RESOURCE
ISBD. Consolidated Edition
TERMINOLOGIA - przykłady
Liczba wystąpień w ISBD. Consolidated Edition (302 s.):
 Resource: 1231, kontekst: opisywana jednostka, podstawa
opisu bibliograficznego, różne typy: monographic resource,
electronic resource, itd.

Document: 36, kontekst: w przykładowych tytułach, jako
synonim, w terminie documentation (askryptor:
accompanying documentation) oznacza dokumentację dot.
eksploatacji zasobu, np. podręcznik użytkownika. W
znaczeniu dokumentu towarzyszącego używany jest termin
accompanying material.
TERMINOLOGIA - przykłady
Leksja - to podstawowa
jednostka hipertekstu.
„Różni się od klasycznie
pojmowanego fragmentu.
Jej cechą musi być
spójność i bardziej niż
względna autonomiczność.”
[Źródło: Techsty. Literatura i nowe media.
http://techsty.art.pl/warsztaty/lexia.htm].
TERMINOLOGIA - przykłady

Obiekt informacyjny - każdy element zbioru informacyjnego,
niezależnie od zawartości, formy, wielkości (np. liczonej w
bajtach), nośnika czy metody zapisu. Również drukowana
książka itp.

Obiekt cyfrowy – utrwalony za pomocą wartości
liczbowych, źródło informacji czytelne maszynowo,
elektronicznie.
TERMINOLOGIA - przykłady
Punkt dostępu - element danych,
np. wybrane pole rekordu
bibliograficznego, które
reprezentuje ten rekord np. na
liście danych wyświetlanych
użytkownikowi w wyniku jego
interakcji z systemem, w
odpowiedzi na kwerendę.
Może to być tytuł, nazwa twórcy,
nazwa wydawcy, hasło
przedmiotowe, symbol
klasyfikacyjny, sygnatura,
standardowe oznaczenie
numerowe itp., w zasadzie
większość elementów budujących
rekord.
Dzieło - odrębny wytwór intelektualny
lub artystyczny (tzn. o intelektualnej
lub artystycznej zawartości).
W FRBR jest jednostką abstrakcyjną,
nie istnieje żaden materialny obiekt,
który stanowiłby dzieło.
Rozpoznawane i postrzegane jest
jedynie poprzez swe indywidualne
realizacje.
TERMINOLOGIA - przykłady
Ile ścieżek do przedeptania, czyli
ŹRÓDŁA TERMINOLOGII
Deklaracja
Międzynarodowych Zasad
Katalogowania (2009 r.) dokument zastępujący i
rozszerzający „Zasady
Paryskie”, dostarcza
zasad tworzenia
katalogów i podobnych
narzędzi, funkcjonujących
w środowisku cyfrowym i
internetowym.
W słowniczku 41
terminów z definicjami.
STATEMENT OF INTERNATIONAL CATALOGUING PRINCIPLES.
http://www.ifla.org/files/cataloguing/icp/icp_2009-pl.pdf.
RDA (Resource Description
and Access) – nowy
standard katalogowania,
który ma realizować
wymagania środowiska
cyfrowego, dzięki elastycznej
strukturze, możliwości opisu
zasobów cyfrowych i
analogowych; tworzeniu
danych przyjaznych dla
nowych rozwiązań w
zakresie struktur baz
danych; tworzeniu danych
kompatybilnych z
istniejącymi zasobami
katalogów.
Słownik na 47 stronach,
od access point po video
cartridge .
RDA FULL DRAFT. GLOSSARY.
http://www.rdatoolkit.org/constituencyreviewfiles/Phase1Gloss_10_21_08.pdf.
ISBD (International
Standard Bibliographic
Description)
- opublikowana w 2007 r.
skonsolidowana wersja
ISBD.
Słownik na 18 stronach.
Wskazuje znaczenia
terminów, zastosowane w
tekście i funkcjonujące w
ogólnym obiegu.
INTERNATIONAL STANDARD BIBLIOGRAPHIC DESCRIPTION (ISBD). CONSOLIDATED
EDITION
http://www.ifla.org/files/cataloguing/isbd/isbd_wwr_20100510_clean.pdf
JOAN M. REITZ , ONLINE DICTIONARY FOR LIBRARY AND INFORMATION SCIENCE
http://www.abc-clio.com/ODLIS/odlis_A.aspx
Wersja drukowana: Libraries Unlimited, 2004 r.
ROBERT WEDGEWORTH (RED.), WORLD ENCYCLOPEDIA OF LIBRARY AND
INFORMATION SERVICES, WYD. 2., 1993.
(znaczna część dostępna w Google Books)
MULDICAT (MULTILINGUAL DICTIONARY OF CATALOGUING TERMS AND CONCEPTS)
http://www.ifla.org/en/publications/multilingual-dictionary-of-cataloguing-terms-andconcepts-muldicat
27 języków, wersje w formacie DOC oraz RDF/SKOS XML
J. TOMASZCZYK, ANGIELSKO-POLSKI SŁOWNIK
INFORMACJI NAUKOWEJ I BIBLIOTEKOZNAWSTWA
Słownik zawiera ok. 6000
angielskich słów i ponad 2300
różnego rodzaju połączeń
wyrazowych wraz z ich
odpowiednikami lub
objaśnieniami w języku
polskim.
Dostępny w formacie PDF:
http://www.sbc.org.pl/Content/16671/Sł
ownik+INiB.pdf
Terminy i definicje
wybranych pojęć
z dziedziny informacji
i dokumentacji.
Relacje między
hasłami.
216 s., około 1200
terminów i definicji.
[Na temat tej normy:
A.Grochowska, Terminologia
w zakresie informacji
i dokumentacji w świetle
norm ISO,
„Przegląd Biblioteczny”,
2003, nr ½, s. 43-53].
PN-ISO 5127: 2005. INFORMACJA I DOKUMENTACJA. TERMINOLOGIA
BIBLIOPEDIA
W SERWISIE
WIKIA,
http://biblio.
wikia.com/wi
ki/Accueil
BIBLIOPEDIA
FRANCUSKA
http://www.bi
bliopedia.fr
GLOSSARY
OF
LIBRARY
AND
INFORMATI
ON
SCIENCE,
http://en.w
ikipedia.or
g/wiki/Glo
ssary_of_li
brary_and_
informatio
n_science
NARZĘDZIA SPOŁECZNOŚCIOWE
LIBRARY AND
INFORMATION
SCIENCE WIKI,
http://liswiki.o
rg
Uchwyć koło sterowe, czyli
SŁOWNIK TERMINOLOGICZNY Z ZAKRESU
BIBLIOGRAFII I KATALOGOWANIA
STERNIK – http://sternik.bn.org.pl
STERNIK - idea

Ideą bazy jest utworzenie specjalistycznego narzędzia
dostarczającego informacji z zakresu współczesnej
terminologii bibliograficznej.

Słownik zawiera terminy w dwóch językach: polskim i
angielskim oraz ich definicje.
STERNIK - cele
Celem bazy jest:



Wypełnienie luki w zasobie aktualnych źródeł.
Dostarczenie materiału do dalszych analiz i dyskusji
terminologicznych.
Stworzenie narzędzia przydatnego w codziennej pracy.
STERNIK - struktura


Metodą szeregowania terminów jest porządek alfabetyczny.
Hasła są listowane z możliwością przeglądania indeksów
alfabetycznych.
Terminy w językach angielskim i polskim szeregowane są razem
w jednym ciągu alfabetycznym. Hasła terminów angielskich
zawierają odesłanie do właściwego hasła polskiego.
STERNIK - struktura


Dla wszystkich terminów angielskich ekwiwalentami są terminy polskie.
Oprogramowanie TemaTres (http://www.vocabularyserver.com) pozwala
stosować relacje kojarzeniowe (asocjacyjne). Każdy artykuł hasłowy zawiera
listę aktywnych odsyłaczy do terminów skojarzonych.
STERNIK - zawartość




Ponad 1000 terminów.
Funkcję deskryptywną pełnią hasła terminów polskich. Zebrane są definicje
terminów, z oznaczeniami źródeł i inicjałami redaktorów wprowadzających.
Źródła informacji to normy, standardy, literatura przedmiotu, opracowania polskie i
angielskie.
Każde hasło polskie wskazuje również terminy skojarzone oraz odpowiednik w języku
angielskim.
STERNIK - interoperacyjność
Założeniem bazy jest możliwość wymiany danych i
łączenia z innymi źródłami. Zapewniają to formaty
eksportu, zaimplementowane w oprogramowaniu
TemaTres takie jak:

BS8723-5 (brytyjski standard dla
ustrukturyzowanych danych słownikowych),

Listy alfabetyczne i hierarchiczne w formacie txt,

SKOS-Core (Simple Knowledge Organization
System),

VDEX (IMS Vocabulary Definition Exchange),

XTM (XML Topic Maps),

Zthes (specyfikacja dla prezentacji zawartości
tezaurusów),
Wszystkie informacje przechowywane są w bazie
danych, utworzonej w popularnym języku SQL.
STERNIK - wyszukiwanie
STERNIK - dostępność

Baza jest umieszczona na serwerach i w domenie Biblioteki
Narodowej, dostępna publicznie pod adresem:
http://sternik.bn.org.pl.

W przyszłości prawdopodobny jest model „półotwarty”
– z możliwością dodawania (proponowania) haseł przez
użytkowników.

Ze względu na konieczność wiarygodności i wysokiego
poziomu merytorycznego bazy, możliwość edycji i
zatwierdzania haseł pozostanie dostępna dla
administratorów.
STERNIK – odpowiedzialność i ramy czasowe

Pierwszy zbiór kontrolny, ponad 200 haseł opracowano w okresie od
października do końca listopada 2010 r. Ze względu na konieczność
zapewnienia aktualności bazy nie przewiduje się terminu
zakończenia jej opracowania.

Osoby odpowiedzialne za zawartość bazy to pracownicy Instytutu
Bibliograficznego:






Agnieszka Brachfogel,
Grażyna Jaroszewicz,
Magdalena Krynicka,
Jarosław Pacek,
Marcin Roszkowski,
Paweł Rygiel.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ