Transcript Problematyka_leksykografii_terminologicznej

PROBLEMATYKA LEKSYKOGRAFII
TERMINOLOGICZNEJ
Joanna Król
Marta Kompała
PRZEDMIOT, CELE I
ZADANIA
LEKSYKOGRAFII
TERMINOLOGICZNEJ
UWAGI WSTĘPNE
Inaczej zwana terminografią
 Dział leksykografii teoretycznej i praktycznej
obejmujący teorię i praktyką sporządzania
słowników specjalistycznych, czyli
terminologicznych
 Typy słowników, ich zasoby leksykalne oraz
struktura hasła słownikowego
 Wypracowanie zasad klasyfikacji, typologii
słowników terminologicznych, uzasadnionych
reguł doboru leksyki specjalistycznej,
ustanowienie jednolitych zasad organizacji i
dopływu jednostek terminologicznych w
słownikach specjalistycznych w celu optymalnego
ich wykorzystania

UWAGI WSTĘPNE- C.D.
Brak odpowiedniej ilości instytucji podejmujących
pracę nad terminologia specjalistyczną i
leksykografią terminologiczną
 Nazwy ustalane przez przypadek
 Niedocenienie przez instytucje wydawnicze wagi
unifikacji terminologii
 KONSEKWENCJE: rozbieżności, zamęt
pojęciowy, duża liczba wyrazów sprzecznych z
duchem danego języka

NOMENKLATURA


„słownik wyrazów”/ „słownik rzeczy”
Wyraz określany w leksykografii dwojako:
„hasło główne” lub „artykuł hasłowy słownika”
TYPOLOGIA SŁOWNIKÓW
TERMINOLOGICZNYCH
Najogólniejszy podział
Słowniki normatywne- słownictwo z danej
dziedziny wiedzy, techniki lub działalności
zawodowej człowieka wraz z ustaleniem
poprawności tego słownictwa na podstawie norm
terminologicznych, ustanawianych przez
narodowe komitety normalizacyjne
 Słowniki rejestracyjne- opracowane dla celów
informacyjnych słownictwo funkcjonujące w
określonym zakresie

TYPOLOGIA SŁOWNIKÓW
TERMINOLOGICZNYCH
Słowniki naukowe- porządkują i aktualizują
terminologię określonej dyscypliny, definiują
terminy przy pomocy odpowiednich instytucji
naukowych lub autorytetów
 Słowniki jednojęzyczne (leksykony)- układ
alfabetyczny lub systematyczny
 Słowniki dwujęzyczne- alfabetyczne lub
systematyczne
 Słowniki szerokotematyczne
 Słowniki branżowe
 Słowniki wąskotematyczne
 Słowniki równoległe- systematyczne i
alfabetyczna jednocześnie

DEFINICJA W SŁOWNIKU
TERMINOLOGICZNYM
Terminy są najczęściej polisemiczne, stąd
definicja, może być zastąpiona komentarzem lub
objaśnieniem
 Definicja ma sens lingwistyczny i logiczny.
Wyraża w postaci zdania ustalony przez myśl
związek między znakiem wyrazu a podaną
rzeczywistością lub pojęciem
 Definicja powinna być adresowana jest do tego,
kto będzie z niej korzystał
 pojęcie normatywności słownika

FORMA RZECZOWNIKOWA HASEŁ
SŁOWNIKOWYCH


Rzeczownik- zasadnicza językowa forma
słowników terminologicznych, gdyż jest
podstawowym elementem albo wyrazem
rzeczywistości opisywanej przez słownik
Nawet procesy produkcyjne, które implikują
działanie wyrażane są w postaci formy
rzeczownikowej
KRYTERIA DOBORU KORPUSU
Dzieła podstawowe- książki traktujące o danej
dziedzinie
 Normy pojęciowe- logicznie powiązany zbiór
jednoznacznie zdefiniowanych pojęć
 Kilkujęzyczne definicyjne słowniki
encyklopedyczne o układzie rzeczowym haseł
 Dzieła o charakterze prekursorskim
 Wydawnictwa naukowo-badawcze
 Istniejące już encyklopedie fachowe i słowniki
terminologiczne
 Neologizmy ukute przez praktykę i stosowane w
dokumentacji naukowo- technicznej

Żaden słownik nie jest nigdy
kompletny ani ostateczny,
każdy słownik zawiera
definicje przestarzałe, żaden
słownik nie rejestruje
wszystkich wyrazów i
wyrażeń, będących już od
dawna w użyciu
PROBLEM EKWIWALENCJI TERMINÓW
W trosce o symplifikację opisu i wygodę tłumaczy
dwujęzyczne słowniki terminologiczne przyjmują
zasadę ekwiwalencji terminów: termin języka A
odpowiada temu terminowi w języku B,
tymczasem rzadko mamy do czynienia z
doskonałymi odpowiednikami
 Dopóki słowniki dwujęzyczne nie będą
zaopatrywane w precyzyjne definicje terminów
przynajmniej w jednym z dwóch języków
słownika, dopóty nie może być mowy o
ekwiwalencji terminów, a raczej o bardziej lub
mniej zbliżonej ich adaptacji
 Stosowanie automatycznej ekwiwalencji
terminów prowadzi do błędów i rozczarowań

RÓŻNORODNOŚĆ FUNKCJI SŁOWNIKÓW
TERMINOLOGICZNYCH
W słownikach terminologicznych należy przede
wszystkim odróżnić zbiory słownictwa
właściwego dla danej specjalności naukowej od
zbiorów czysto technologicznych- niejednokrotnie
bywa to bardzo trudne
 Słowniki encyklopedyczne- informacja o
rzeczywistości (encyklopedie zwykłe, słowniki
encyklopedyczne)
 Słowniki terminologiczne
- określanie elementów pewnej rzeczywistości
- potrzeba normalizacji o charakterze
pragmatycznym lub ideologicznym
- przeznaczenie czysto dokumentacyjne

UWAGI KOŃCOWE


Stosunek między znakiem i oznaczanym
przedmiotem jest bardzo zróżnicowany i równie
złożony jak ten, który łączy wyraz ze zbiorem
jednostek mowy
Słowniki, choć są narzędziem nieodzownym, to
jednak nie wystarczają do dokonania poprawnego
przekładu
PROBLEMATYKA LEKSYKOGRAFII PRAWNICZEJUWAGI
Brak dobrych, względnie kompletnych słowników
terminologicznych w zakresie prawa
 Nieprzekładalność pojęć i terminów
 Bogactwo wyrażeń i terminów archaicznych,
idiomatycznych, skostniałych
 IDEAŁ LEKSYKOGRAFII PRAWNICZEJ:
ZNAJOMOŚĆ DANEJ GAŁĘZI PRAWA +
WIEDZA Z ZAKRESU JĘZYKOZNAWSTWA
(repertorium terminów wraz z ich kontekstami i
sugestiami odnośnie przekładu)
 Słownik powinien zawierać definicje, które
pozwolą na wyjaśnienie znaczeń, a nie tylko na
ich określenie
 Zasadnicza odmienność systemów prawnych
uniemożliwia zestawienie terminologii


Bank terminów – zinformatyzowany zbiór
katalogowych kart terminologicznych,
zorganizowanych w kartoteki i udostępnianych
za pośrednictwem terminalu. Banki terminów są
produktem pochodnym dwóch współczesnych
zjawisk: z jednej strony ogromnej proliferacji
terminów, a z drugiej – rozwoju informatyki.
BANKI DANYCH LEKSYKOGRAFICZNYCH
MAJA NASTĘPUJĄCE CECHY WSPÓLNE:
stawiają za główny cel gromadzenie haseł
słownikowych dla ułatwienia produkcji i
uaktualnienia prac leksykograficznych z zakresu
słownictwa języka ogólnego i specjalistycznego;
 pozostając do dyspozycji leksykografów, nie są
dostępne, przynajmniej obecnie, szerszemu
ogółowi potencjalnych odbiorców;
 liczba pól semantycznych na karcie jest bardzo
niewielka;
 porządek alfabetyczny haseł jest jedynym
sposobem ich klasyfikacji, oznakowania oraz
wyszukiwania.

Bank danych – zawarty w pamięci komputera
zbiór danych wraz z odpowiednim
oprogramowaniem umożliwiającym ich
przetwarzanie wedle z góry określonych zasad.
 Banki danych terminologicznych –
zautomatyzowany systematyczny słownik,
pozwalający na odnalezienie bądź w czasie bardzo
krótkim poszukiwanej odpowiedzi, bądź w czasie
nieco dłuższym - całych zestawów
terminologicznych, dotyczących danej dziedziny
nauki i techniki. Niestety takie pojmowanie
banków danych terminologicznych implikowało
istnienie pośrednika co powodowało brak
zainteresowania wielu tłumaczy bankiem
terminów oraz powrót do tradycyjnych metod
pracy.

NOWE TENDENCJE W DZIEDZINIE
BANKÓW DANYCH TERMINOLOGICZNYCH:



coraz bardzie powszechny dostęp do urządzeń
informatycznych
bardziej „inteligentne” urządzenia informatycznokomputerowe umożliwiające rzeczywisty dialog
między użytkownikiem i bankiem terminów
milczenie banku jest bardziej złagodzone
UŻYTKOWNICY BANKÓW TERMINÓW
redaktorzy, protokolanci, redaktorzy streszczeń,
dziennikarze, tłumacze tekstowi i konferencyjni
 dokumentaliści
 specjaliści pracujący w zakresie normalizacji
terminologii
 specjaliści w zakresie lingwistyki stosowanej
 leksykografowie
 terminolodzy





Każdy bak terminów składa się z trzech zbiorów,
pełniących trzy różne funkcje, a mianowicie: z danych
wyjściowych, z danych zmagazynowanych i z danych
wyjściowych.
1. Danej wejściowe obejmują trzy etapy: obróbkę
terminologiczną (umieszczenie na ogólnej karcie
dokumentacji terminologicznej przygotowanej dla każdego
terminu), różne czynności kontrolne (wykonywanie ręcznie
przed umieszczeniem kart na nośniku danych oraz
wykonywane przez komputer po umieszczeniu karty na
nośniku danych) oraz przetwarzanie informatyczne
(obejmuje różne weryfikacje automatyczne, przekład
danych, klasyfikację danych oraz zmagazynowanie tych
danych w pamięci komputerów).
Źródła danych wejściowych:
praca i rezultaty ekipy terminologów
terminy pochodzące z zewnątrz
terminy pochodzące od użytkowników banków
GROMADZENIE DANYCH

Przestrzeń zarezerwowana na karcie do
gromadzenia danych podzielona jest na dwie
części: cześć pośrednią i część główną, co tworzy z
kolei trzy kartoteki: roboczą (zawierającą karty
terminologiczne niepełen, których jakość nie
została zweryfikowana), pośrednią przejściową
oraz główną (zawierająca kompletne dane
terminologiczne w zakresie określonym przez
bank).
DANE WYJŚCIOWE
Odpowiedzi, które spodziewa się uzyskać klient
banku terminów, mogą dzielić się na dwie grupy:


odpowiedź na pytanie dotyczące danego terminu
lub terminów
odpowiedź na pytanie tematyczne
RODZAJE KART BĘDĄCE W UŻYCIU W
PRACACH TERMINOLOGICZNYCH



karta robocza – towarzyszy terminologowi
przez cały czas jego poszukiwań
terminologicznych, stanowi pomoc na
pierwszym etapie obróbki terminologiczne,
może być redagowana ręcznie
karta przedmaszynowa – środek przeniesienia
informacji terminologicznej od terminologa do
banku terminów
karta leksykograficzna- przeznaczona do
kartotek podręcznych
PROBLEMY WYMIANY TERMINÓW MIĘDZY
BANKAMI
uruchomienie banku terminów wymaga
nakładów finansowych
 każdy bank ma swoje własne cele i zadania,
własne kryteria wyboru danych do
przetworzenia, własne metody gromadzenia,
magazynowania, przetwarzania
rozpowszechniania danych terminologicznych
 rzeczywistość terminologiczna jest zawsze taka
sama jednakże, każdy bank terminów preferuje
taki lub inny aspekt tej rzeczywistości w
zależności od potrzeb potencjalnej klienteli.



Zespól Roboczy 4 Komitetu Technicznego 37 ISO
wypracował dokument (ISO 6156) określający
pola zapisu danych terminologicznych na nośniku
przystosowanym do komputera. Bank terminów
będą dysponowały wtedy programem,
umożliwiającym nie tylko przyjmowanie
terminologii pochodzących z innych banków, ale
również ich przekazywanie.
Jednakże opracowanie tej normy okazało się
niewystarczające dla rozwiązania
międzybankowej wymiany terminów. W tym
właśnie celu INFOTERM zaproponował
stworzenie międzynarodowej sieci wszystkich
instytucji narodowych i międzynarodowych
opracowujących terminy lub zainteresowanych
ich poszukiwaniem lub normalizacją.


31 stycznia 1969 – pierwszy Bank Terminologii
przy Uniwersytecie w Montrealu
Pierwsze banki terminów nie spotkały się ze zbyt
entuzjastycznym przyjęciem ze strony klienteli.
W dzisiejszym świecie sieci banków
terminologicznych maja przed sobą wielką
przyszłość.