Transcript stany zwyrodnieniowe gruczołów ślinowych

SCHORZENIA DUŻYCH I
MAŁYCH GRUCZOŁÓW
ŚLINOWYCH
RODZAJE GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
Duże gruczoły ślinowe:
 ślinianka przyuszna (glandula parotis)
 ślinianka podżuchwowa (glandula submandibularis)
 ślinianka podjęzykowa (glandula sublingualis)
 część przednia: ślinianka podjęzykowa większa
 część tylna: 5-20 mniejszych ślinianek
podjęzykowych
Małe gruczoły ślinowe:
 wargowe
 policzkowe
 podniebienne
 językowe (przednie, boczne, tylne – gruczoły Ebnera)
TOPOGRAFIA – ŚLINIANKA PRZYUSZNA
Ograniczenia:
 od przodu: gałąź żuchwy
 od tyłu: przednia krawędź m. SCM i wyrostek sutkowaty
 od góry: przewód słuchowy zewnętrzny
 od dołu: ślinianka podżuchwowa
 przyśrodkowo: przestrzeń przygardłowa
Ślinianka przyuszna otoczona jest torebką łącznotkankową, która od przodu
przechodzi w powięź przyuszniczo-żwaczową a od dołu w powięź
powierzchowną szyi.
Przewód ślinianki przyusznej Stenona biegnie poziomo po m. żwaczu i dochodzi do
m. policzkowego, który przenika. Ujście przewodu znajduje się w przedsionku
jamy ustnej na wysokości 1 zęba trzonowego szczęki.
Przez miąższ ślinianki przyusznej przechodzą:
 Tętnica szyjna zewnętrzna i jej gałązki (t. uszna tylna, t. skroniowa
powierzchowna, t. szczękowa)
 Żyła zażuchwowa
 Nerw twarzowy, tworzący splot przyuszniczy
TOPOGRAFIA – ŚLINIANKA PODŻUCHWOWA
Dolny kąt trójkąta podżuchwowego (między trzonem żuchwy a dwoma
brzuścami m. dwubrzuścowego)
Ograniczenia:
 od zewnętrz: m. szeroki szyi, powięź powierzchowna szyi
 od wewnątrz: m. żuchwowo-gnykowy i m. gnykowo-językowy
Przewód ślinianki podżuchwowej (Whartona) biegnie na m. gnykowojęzykowym, przyśrodkowo od ślinianki podjęzykowej i po drodze
krzyżuje n. językowy. Ujście przewodu znajduje się na mięsku
podjęzykowym.
TOPOGRAFIA – ŚLINIANKA PODJĘZYKOWA
Ograniczenia:
• od dołu: m. żuchwowo-gnykowy
• od góry: błona śluzowa dna jamy ustnej
• od boku: trzon żuchwy
• przyśrodkowo: m. bródkowo-językowy
Ujście przewodu ślinianki podjęzykowej większej (przewód
podjezykowy większy Bartholiniego) na mięsku podjęzykowym,
ślinianek podjęzykowych mniejszych (przewody Riviniego) do
przewodu ślinianki podżuchowej oraz na grzbiecie fałdu
podjęzykowego.
PODZIAŁ CHORÓB ŚLINIANEK
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Kamica dużych gruczołów ślinowych (sialolithiasis)
Zastoje w wydzielaniu śliny na tle zwłóknienia lub zwężenia przewodu
wyprowadzającego
Przetoki ślinowe
Torbiele gruczołów ślinowych (mucocele, żabka)
Zapalenie gruczołów ślinowych (sialoadenitis)

ostre
- wirusowe
- wstępujące

przewlekłe
- nieswoiste
- swoiste
Stany zwyrodnieniowe gruczołów ślinowych

zespół objawów Mikulicza

zespół objawów Sjogrena

zespół objawów Heerfordta
Zmiany czynności gruczołów ślinowych
Nowotwory ślinianek
KAMICA DUŻYCH GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
(SIALOLITHIASIS)
Najczęściej dotyczy:
• Ślinianki podżuchowej (90%)
• Mężczyzn (2 razy częściej)
• Osób w wieku powyżej 40 roku życia
Przyczyna:
• Wytrącanie się ze śliny złogów mineralnych wokół substancji
organicznych (nabłonek, bakterie) w wyniku zagęszczenia śliny
• Podłoże stanowi powtarzający się stan zapalny gruczołu lub jego
przewodu
Objawy:
• Brak objawów (małe kamienie)
• Powiększenie ślinianki
• Kolka ślinowa (nagły, kłujący ból podczas jedzenia, który ustępuje
po posiłku)
• Obrzęk i bolesność palpacyjna w przypadku zaostrzenia stanu
zapalnego ślinianki
KAMICA DUŻYCH GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
Diagnostyka:
• Badanie palpacyjne (obecność kamienia w przewodzie wyprowadzającym)
• Zgłębnikowanie przewodu wyprowadzającego
• RTG (boczne, skośne, tylno-przednie)
• Sialografia
Leczenie:
• Zachowawcze: podawanie 1% roztworu pilokarpiny (małe kamienie)
• Antybiotyk w przypadku zaostrzonego stanu zapalnego ślinianki
• Zgłębnikowanie przewodu kalibrowanym zgłębnikiem o zwiększającym się
przekroju (rozszerzenie światła przewodu spowoduje wypchnięcie kamienia
przez gromadzącą się ślinę)
• Chirurgiczne usunięcie kamienia z przewodu:
– po znieczuleniu nasiękowym tkanek, chwytamy pincetą chirurgiczną kamień
– w celu unieruchomienia kamienia dwukrotnie podkłuwamy przewód przed i za
kamieniem
– skalpelem nacinamy nad kamieniem błonę śluzową i cienką ścianę przewodu
wyprowadzającego równolegle do jego przebiegu
– usuwamy kamień
– nie zaszywamy tkanek miękkich, zakładamy cienki drenik gumowy do przewodu i
mocujemy go szwami do okolicznych tkanek
•
Resekcja gruczołu ślinowego w przypadku licznych kamieni lub stale
nawracających stanów zapalnych
Kamień w przewodzie
Whartona
Kamień w przewodzie Whartona
Kamień w przewodzie Stenona
ZASTOJE W WYDZIELANIU ŚLINY
Z DUŻYCH ŚLINIANEK
Przyczyny:
• Kamienie ślinowe
• Przewlekłe zapalenie ślinianek
• Stany pourazowe
• Guzy, blizny
• Wady wrodzone
Objawy:
• Kolka ślinowa (nagły, kłujący ból podczas jedzenia, który ustępuje po
posiłku)
Leczenie:
• Chirurgiczne (guzy, blizny, kamienie)
• Sondowanie przewodu wyprowadzającego (rozszerzenie przewodu
wyprowadzającego)
• Farmakologiczne
PRZETOKI ŚLINOWE
Są to niefizjologiczne otwory w przewodzie wyprowadzającym ślinianki,
poprzez który wypływa ślina. Najczęściej dotyczą ślinianki
przyusznej.
Typy przetok ślinowych:
1.
Miąższu i przewodu wyprowadzającego
2.
Zewnątrzustne (uchodzą na skórze twarzy lub szyi)
3.
Wewnątrzustne (uchodzą do jamy ustnej poza brodawką ślinową)
Przyczyny:

Skaleczenie ślinianki po doznanym urazie

Zbyt długo trwające drenowanie naciętego ropnia ślinianki

Samoistne przebicie się ropnia ślinianki przez skórę
PRZETOKI ŚLINOWE
Objawy:
 Brak dolegliwości (przetoki ślinowe wewnątrzustne)
 Stan zapalny i wypryski na skórze (przetoki ślinowe zewnątrzustne)
Leczenie:
• Bez leczenia (przetoki ślinowe wewnątrzustne)
• Zachowawcze
– Wprowadzenie środka żrącego (10-20% AgNO3 lub 50% kwas
trójchlorooctowy) za pomocą zgłębnika owiniętego watą do
przetoki ślinowej  zniszczenie nabłonka wyścielającego
przetokę
– Oraz podawanie atropiny w celu zmniejszenia wydzielania śliny
• Chirurgiczne
– Zamiana przetoki zewnątrzustnej w wewnątrzustną
Przetoka ślinowa zewnątrzustna
Przetoka ślinowa wewnątrzustna
TORBIELE (MUCOCELE)
Przyczyna:
Zamknięcie przewodów wyprowadzających gruczołów ślinowych warg i
policzków.
Rozpoznanie:
Różnej wielkości (0,5 – 1,5 cm) chełboczące, okrągłe lub owalne
uwypuklenia pod błoną śluzową
Leczenie:
• Wyłuszczenie torbieli (cystectomia)
• Wgłobienie torbieli (marsupialisatio)
TORBIELE – ŻABKA
ŻABKA (ranula) – torbiel ślinianki podjęzykowej lub przewodu
wyprowadzającego ślinianki podżuchwowej.
Przyczyna:
Proces zapalny w miąższu ślinianki z zamknięciem jej przewodu.
Rozpoznanie:
Jednostronne uwypuklenie o niebieskawym zabarwieniu w okolicy
podjęzykowej tuż pod błoną śluzową. W miarę powiększania
prowadzi do zaburzeń mowy i żucia oraz utrudnia ruchomość
języka.
Leczenie:
• Chirurgiczne
– całkowite usunięcie mieszka torbieli wraz z jej zawartością
– wycięcie przedniej ściany worka torbieli i zeszycie jej brzegów z błoną
śluzową jamy ustnej
ZAPALENIA GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
1.
Ostre wirusowe zapalenie ślinianki (sialoadenitis epidemica świnka)
Najczęściej:
•
Dzieci między 6 a 14 rokiem życia
Objawy:
•
Ogólne: złe samopoczucie, dreszcze, gorączka, przyspieszone OB.
•
Miejscowe:
–
obrzęk ślinianek przyusznych,
–
odstawanie płatka usznego,
–
bolesność palpacyjna,
–
trudności w żuciu i połykaniu
–
towarzyszący obrzęk ślinianek podżuchwowych i podjęzykowych
Leczenie:
•
Izolacja chorego
•
Okłady z 20% ichtiolu i nagrzewanie ślinianek
•
Podawanie 1% roztworu pilokarpiny
•
Leki p/gorączkowe
•
W przypadku ropnia ślinianki przyusznej należy go naciąć w okolicy kąta żuchwy
tuż za płatkiem usznym, równolegle do przebiegu gałązek n. twarzowego
2.
Ostre wstępujące zapalenie ślinianek (sialoadenitis acuta secundaria)
Przyczyna:
Wstępujące zakażenie tkanki gruczołowej florą bakteryjną jamy ustnej (najczęściej
ślinianki przyusznej)
Objawy:
•
Ślina mętna, potem ropna
•
Suchość błony śluzowej jamy ustnej
•
Trudność w przełykaniu kęsa pokarmowego
•
Bóle kłujące w okolicy ślinianki
•
Wzrost temperatury ciała
•
Obecność bolesnego w dotyku wygórowania w okolicy zmienionej zapalnie
ślinianki
Powikłania:
•
Ropień powłok skórnych, przewodu słuchowego zewnętrznego, SSŻ
•
Porażenie nerwu twarzowego
•
Przetoki ślinowe
2.
Ostre wstępujące zapalenie ślinianek (sialoadenitis acuta secundaria)
Leczenie:
• Sanacja jamy ustnej
• Częste zgłębnikowanie przewodu wyprowadzającego ślinianki
• Ogólne podawane antybiotyków
• Podawanie dużej ilości płynów i 1% roztworu pilokarpiny
• Nagrzewanie zmienionej zapalnie ślinianki
• Usunięcie, gdy nieskuteczność leczenia zachowawczego
3. Przewlekłe zapalenie ślinianek nieswoiste (sialoadenitis chronica)
Najczęściej ślinianka podżuchwowa.
Przyczyna:
• Zaczopowanie przewodu wyprowadzającego ślinianki
• Utrudnienie odpływu śliny (obrzęk błony śluzowej w okolicy przewodu
wyprowadzającego, guz)
• Zakażenie wstępujące z jamy ustnej
Objawy:
• Nieznaczne bóle
• Niewielkie powiększenie ślinianki
• Bolesność palpacyjna
• Wyciek mlecznobiaławej treści o smaku słonawym pod wpływem ucisku
• Stwardnienie gruczołu ślinowego, zanik jego kanalików
• Zrastanie gruczołu ślinowego ze skórą
3. Przewlekłe zapalenie ślinianek nieswoiste (sialoadenitis chronica)
Leczenie:
• Antybiotykoterapia
• Nawilżanie błony śluzowej jamy ustnej
• Właściwa higiena jamy ustnej
4. Swoiste zapalenia ślinianek
Gruźlica
• Ograniczona (bezobjawowa)
• Ostra rozlana z wytworzeniem chełboczącego guza ślinianki
Objawy:
• Chełboczący guz
• Przetoka skórna z treścią ropną
• Powiększone okoliczne węzły chłonne
Promienica
Płaskie twarde nacieczenie z przetokami, z których wydobywa się skąpa wodnista treść
ropna z białawymi grudkami, często szczękościsk.
Kiła
W II okresie kiły nacieczenia tkanek, w III okresie kilak.
Rozpoznanie:
• Biopsja
• Posiew i hodowla pobranej wydzieliny ropnej
• Badanie mikroskopowe
• Badanie krwi
• Badanie plwociny (gruźlica)
STANY ZWYRODNIENIOWE
GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
Najczęściej pochodzenia alergicznego. Po zadziałaniu bodźca patologicznego,
dochodzi w gruczole ślinowym do przerostu tkanki limfatycznej lub tkanki
łącznej kosztem tkanki gruczołowej, co powoduje zaburzenia w wydzielaniu
śliny.
ZESPÓŁ MIKULICZA
Objawy:
• obustronne niebolesne powiększenie gruczołów ślinowych, łzowych i końca
języka
• Suchość błony śluzowej jamy ustnej
• Zmniejszenie wydzielania gruczołów łzowych
• Ogólne osłabienie ze zmniejszenie odporności organizmu
Leczenie:
• Pobudzanie zdolności wydzielniczej ślinianek (1% pilokarpina)
• Naświetlanie promieniami jonizującymi (duża wrażliwość tk. limfatycznej)
• Glikokortykosteroidy
STANY ZWYRODNIENIOWE
GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
ZESPÓŁ SJOGRENA (sialoza reumatyczna)
U starszych kobiet w okresie przekwitania.
Objawy:
• Gorączka, wzrost liczby limfocytów, przyspieszenie OB, bóle i
zniekształcenie stawów
• suchość skóry, błony śluzowej jamy ustnej, gardła, nosa
• Zanikowe zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, gardła, nosa
• Powiększenie ślinianek przyusznych
• Zanik gruczołów potowych i łojowych skóry
• Przewlekłe zapalenie wielostawowe
• Suche zapalenie rogówki i spojówki
Leczenie:
• Witamina A i B1
• Glikokortykosteroidy
• Leczenie okulistyczne i reumatologiczne
STANY ZWYRODNIENIOWE
GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
ZESPÓŁ HEERFORDTA
Objawy:
• obustronne niebolesne powiększenie gruczołów ślinowych i łzowych
• Zapalenie gałki ocznej
• Porażenie nerwów twarzowego i okoruchowego
• Gorączka, osłabienie, chudnięcie
Leczenie:
• Witamina A i B1
• Glikokortykosteroidy
• Leczenie okulistyczne i reumatologiczne
• W okresie zaostrzenia choroby antybiotyki i środki p/gorączkowe
ZMIANY CZYNNOŚCI
GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
Nadmierne wydzielanie śliny.
Przyczyny:
• Choroby układu nerwowego (neuralgia n. trójdzielnego, ch. Parkinsona,
zapalenie mózgu)
• Nerwica
• Tytoń
• Zatrucie arsenem lub rtęcią
ZMIANY CZYNNOŚCI
GRUCZOŁÓW ŚLINOWYCH
KSEROSTOMIA (SIALOPENIA)
Nadmierna suchość błony śluzowej jamy ustnej.
Przyczyny:
• Zaburzenia czynności gruczołów dokrewnych (cukrzyca,
klimakterium, choroby gruczołów płciowych i przysadki)
• Gorączka
Objawy:
• Trudność w przełykaniu kęsa pokarmowego
• Szybki postęp próchnicy
• Wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
• Obustronne powiększenie ślinianek przyusznych w cukrzycy
Leczenie:
• Witamina B
• Hormony (zależnie od rodzaju niedoboru)
• 1% roztwór pilokarpiny
NOWOTWORY ŚLINIANEK
Nowotwory łagodne:







gruczolak wielopostaciowy (adenoma pleomorphum)
guz Whartina - gruczolakotorbielak brodawczakowaty limfatyczny
gruczolak podstawnokomórkowy (adenoma basocellulare)
gruczolak zrazikowy
gruczolak kwasochłonny ziarnisty (oncocytoma, adenoma oxyphilicum)
mioepitelioma (myoepithelioma)
brodawczak przewodowy (papilloma ductale)
75%
Nowotwory złośliwe:
 rak gruczołowato-torbielowaty (oblak, carcinoma adenoides cysticum )
 rak śluzowo-naskórkowy (carcinoma mucoepidermale)
 rak zrazikowokomórkowy (carcinoma acinocellulare)
 rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale)
 rak jasnokomórkowy
 guz mieszany złośliwy (tumor mixtus malignus).
 gruczolakorak polimorficzny o małej złośliwości
Chora z ca planoepitheliale ślinianki przyusznej prawej.