Sel Oluşumunda Etkili Olan Faktörlerin İrdelenmesi

İklim Değişikliği 1939-1999 yılları arasında gözlenen yağış-dere akımı ilişkisi

Dünyadaki Suların Dağılımı

Hidrolojik Döngü Bulut Yağış (23%) Buzul depolaması (2%) Su Tablası Evapotranspirasyon Yüzeysel (16%) akış Infiltrasyon (1%) Toprak Yeralt suyu Dere & Göller (0.01%) Yağış (77%) Yüzeysel Akış (7%) Evaporasyon (84%) Okyanus (97%)

Havza Hidrolojisi Yağış İntersepsiyon Transpirasyon Evaporasyon Yüzey Depolaması Infiltrasyon Toprak Nemi Perkolasyon Taban Suyu Su Tablası Yüzeysel Akış Yüzeyaltı Akışı Taban Suyu Akışı göllere Girdi Depo Akış (transfer) Çıktı Derelerden deniz ve

Yer altı Suyu Zonları

Havza

Sel

Seller •Dünya çapında her yıl 100-150 arası sel felaketi meydana gelmektedir • Seller ani düşen aşırı yağışlar, şiddetli fırtınalar, kasırgalar, tropikal fırtınalar, musonlar, kar ve buzulların erimesi sonucu oluşurlar •El Nino olayı sellerin oluşmasına katkı yapar •Dünyada meydana gelen doğal felaketlerde ölenlerin % 40’ı sellerle meydana gelmektedir.

Sel Riski?

       Şiddetli yağışlar Geçirgen olmayan topraklar Dik, çok dik ve sarp eğimli araziler Bitki örtüsü tahribi Çok ıslak topraklar Aşırı kuru topraklar Sel yatağının yerleşime açılması

Sel Çeşitleri    Kıyı Selleri Dere Selleri Kentsel Seller

Sel?

Sel?

 Çok uzun zaman peryotlarında ova ve deltaları oluşturarak verimli düz tarım arazilerini meydana getirirler.

Delta

Nil ve Mississippi

Dereyi besleyen kaynaklar

Kenar Depolaması

Hidrograf ve Elemanları

Hidrograf  Hidrografın şekli      Havzanın büyüklüğüne Eğim derecesine Anakaya ve toprak türüne (Geçirgen ya da değil)) Drenaj yoğunluğuna Vejetasyon

Drenaj şeklinin pik akımlara etkisi

Drenaj Yoğunluğu-Akım İlişkisi 2 saat sonra Drenaj Yoğunluğu 4 saat sonra 6 saat sonra Zaman

Reliyefin Hidrografa Etkisi Hidrograf Sarp Eğimli Arazi Düşük Eğimli Arazi

Bitki Örtüsünün Hidrografa Etkisi Hidrograf Vejetasyon Çıplak alan

Drenaj Yoğunluğunun Hidrografa Etkisi Hidrograf Yüksek drenaj yoğunluğu Düşük drenaj yoğunluğu

Form Faktörünün Hidrografa Etkisi Hidrograf Geniş Havza Dar Havza

Arazi Kullanımının Hidrografa Etkisi Arazi Kullanımı Kentleşme sonrası Kentleşme öncesi Zaman (saat)

Sediment Akımı

Taşınma

 Dereler üç şekilde sediment taşır:   

Sıçrama Sürünme Süspansiyon

40 ha’lık bir alandan meydana gelen 13.364 metreküp sediment, derenin seviyesinde 3.4 cm yükselme meydana getirdiği tespit edilmiştir.

Sediment Akımı

Alan-Sediment Verimi

Yüzeysel akış

Yüzeysel Akış

Yüzeysel akışı etkileyen etmenler

İklim Etmenleri



Yağış tipi

  

Yağış şiddeti Yağış Miktarı Yağış süresi

  

Yağışın havza üzerindeki dağılışı Yağıştan önceki toprak nemi Evapotranspirasyonu etkileyen iklimsel parametreler

Yüzeysel akışı etkileyen etmenler

Fizyografik Faktörler



Arazi Kullanım Durumu

  

Bitki Örtüsü Toprak Tipi Drenaj Yoğunluğu

   

Havzanın Şekli Yükselti Eğim Bakı

Yüzeysel akışı etkileyen etmenler

İnsan

 Kentleşme  Bitki örtüsü tahribi

İnfiltrasyon Kuru toprak koşulları Nemli toprak koşulları Zaman (dak)

Toprakların Geçirgenlikleri Tekstür Kum Balçıklı Kum Kumlu Balçık Balçık Kumlu Killi Balçık Killi Balçık Kil (mm/saat) 210.0

61.0

26.0

13.0

4.3

2.3

0.6

Zaman (dakika)

İnfiltrasyon Oranı (Eğim ve Toprak Türü)

İnfiltrasyon Oranı (Kompaktlaşma/Nem İçeriği)

Yüksek İnfiltrasyon-Yüzeysel Akış İlişkisi Yüksek Düşük Yağış Miktarı Yüzeysel Akış İnfiltrasyon Düşük Zaman

Yağmur Tanecikleri

Toprak agregatlarını parçalar Toprak taneciklerini koparır Gözeneklerin tıkanmasını sağlar

Tane Çapı (mm)

İnfiltrasyon-Toprak İlişkisi - Kumlu topraklar yüksek infiltrasyon oranına sahiptir - Killi topraklar düşük infiltrasyon oranına sahiptir - Organik madde içeriği infiltrasyonu artırır

İnfiltrasyon kapasitesi sediment verimi ilişkisi İnfiltrasyon Kapasitesi

İnfiltrasyonu Etkileyen Faktörler Toprak Tipi Yağış Tekstür Derinlik Toprak Nemi İçeriği Yoğunluk Miktarı/Süresi/Dağılımı Topoğrafik yapı (eğim) Vejetasyon Tipi (orman, mera, çayır vs.) Yoğunluğu

Meşçere altı % 97 Gövdeden akış % 3 1 x 1 m mesafeli 3.7 x 3.7 m mesafeli

Ölü Örtü İntersepsiyonu

İntersepsiyon

İntersepsiyon

Drenaj Yoğunluğu-Dere Akımı İlişkisi

Dendritic Drenaj

Rectengular Drenaj

Havza Büyüklüğü-Eğim-Akım İlişkisi

Arazi Kullanımı-Yüzeysel Akış İlişkisi

Geçirgen olmayan anakaya toprak ve yüzeysel akışlar

Su Hızı

Dere Sınıflandırması Değişik Dere Sırası Tipleri (Gregory ve Walling 1976)

İntersepsiyon

İntersepsiyon Çeşitli Meşçerelerde Mevsimlere Göre İntersepsiyon (%) Miktarı

İntersepsiyon Meşe Meşceresinde Yağış Miktarı İle İntersepsiyon, Gövdeden Akış, Orman Altı Yağış Miktarı Arasındaki İlişkiler (Kış Dönemi İçin) (Özhan 1982)

İntersepsiyonu Etkileyen Etmenler 1. Bitki niteliği 2. İklim 3. Mevsim 4. Bitki topluluğu

Transpirasyon Yıllık Yağış Ve Transpirasyon Değerleri

Transpirasyonu Etkileyen Etmenler

•Bitkisel ve fizyolojik etmenler: Bitki yapraklarındaki stomaların miktarı ve durumu, yaprak strüktürü, yaprakların güneş ışınlarınza göre pozisyonu, genel yaprak alanı, kök ve yaparak üstü kısımları arasındaki oran yapraktaki öz suyunun osmotik basıncı ve bazı bitki hastalıkları bu etmenler arasında sayılabilir. Ayrıca bir orman toplumunda ağaçların sıklığı ve boyu ile kök derinliği bitkilerin farklı derecede transpirasyon yapmasına neden olmaktadır.

•Çevresel etmenler: Havanın buhar basıncı, nemi, sıcaklığı ve ışık şiddeti, rüzgar, toprak nemi transpirasyonu etkileyen önemli çevresel etmenlerdendir.

Yüksek sıcaklık ve düşük hava nemi transpirasyonun artmasında önemli rol aldığı gibi bunlara rüzgarın şiddeti de eklenirse transpirasyon daha da artar. Ancak artış topraktaki nemin miktarına bağlıdır.

Evapotranspirasyon Evapotranspirasyonun Gün İçinde Değişimi (Lee, 1980)

Evapotranspirasyonu Etkleyen Etmenler

Evapotranspirasyon miktarı transpirasyonu etkileyen etmenler tarfından aynı şekilde etkilenir.

Özellikle bitki örtüsünün yoğun ve buharlaşmanın elverişli olduğu ortamlarda gün içerisinde evapotranspirasyon değeri büyük bir değişim göstermekte ve öğlen saatlerinde en üst düzeye çıkmakta, gece ise en düşük düzeyde kalmaktadır. Bunun sonucu olarak dere akımları da bir yağış olmadığı halde öğlen saatlerinde azalmakta, gece ise artmaktadır.

Su Bütçesi Su Bütçesi Öğeleri ve Evapotranspirasyon Değerleri (Özhan 1982)

Su Bütçesi Bazı Su Bütçesi Öğelerinin Farklı Örtüler Altındaki Değerleri (Blooks Ve ark., 1996)

İnfiltrasyon-Toprak Türü Toprak Tekstürü Ve Örtü Durumuna Göre İnfiltrasyon Kapasitesi Değerleri

Yüzeysel Akış-Hidrograf İlişkisi

Yüzeyaltı Akış-Hidrograf İlişkisi

Taban Suyu-Hidrograf İlişkisi

Yağışın Havzadaki Dağılışı

Yağışın Havza Üzerindeki Hareket Yönü

Bitki Örtüsü-Hidrograf İlişkisi

Tarım-Orman-Hidrograf lişkisi

Su Ayırım Çizgisi

Havza Büyüklüğü-Hidrograf İlişkisi

Havza Şekli-Hidrograf İlişkisi

TEŞEKKÜRLER