Transcript Türk Musikisinde Seyir Belirleme İçin Bir Algoritma

Türk Musikisinde
Seyir Belirleme İçin
Bir Algoritma
M. Kemal Karaosmanoğlu
Yıldız Teknik Üniversitesi, VEKOM
Türk Musikisinde Seyir Olayı Semineri
8 Ekim 2010
Dizi ve Seyir
 Türk musikisinde bir makamı belirleyen
iki önemli etmen, dizi ve seyirdir.
 Aynı diziyi kullanan birçok makam
olabildiği için, seyir probleminin çözümü
önem taşır.
 Cinuçen Tanrıkorur dizinin % 20, seyrin
% 80 ağırlıkta olduğunu belirtmiştir.
Bir İcranın/Makamın
Dizisini Belirlemek
Bu konuda birçok çalışma yapılmıştır.
 İlk kez Dr. Can Akkoç tarafından histogramlar
oluşturulmuştur.
 YTÜ Sanat Tasarım Fakültesinin Türk Makam
Müziği Perdelerini Çalabilen Piyano İmali
projesi kapsamında 300 dolayında icra
incelenmiştir.
 İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsünün
Otomatik Makam Tanıma ve Notaya Dökme
projesinde analiz edilen kayıtlar 1500’ü
bulmuştur.
Bu problemin çözüldüğü kabul edilebilir.
Histogramlar
 Bir icrada kullanılan perdeleri bulmak
için, icra boyunca kullanılan tüm
frekansların süreleri toplanır ve bunlar bir
grafikle gösterilir.
 Bu sunumda, konuyu yalınlaştırmak için
basılı notalar üzerinden örnek
verilecektir.
Hüseynî Örnek-öz
En kısa yoldan makam seyrini anlatan bir örnek
Mus2 Notasý
Veriler
No
Perde
Pay
Süre ( Kaç Adet
16’lık)
Payda
1
Mi5
3
16
3
2
Re5
1
16
1
3
Mi5
1
8
2
4
Do5
1
8
2
5
Re5
1
4
4
6
Fa5#3
1
4
4
7
Sol5
1
8
2
8
La5
1
8
2
9
Sol5
1
8
2
10
…
.
.
.
11
…
.
.
.
12
…
.
.
.
Hüseynî Örnek-öz’de
Kullanılan Perdelerin
Yüzde Cinsinden Süreleri
Perde
Top. Süre (%)
Dügâh
12.5
Segâh
7.8
Çargâh
9.4
Nevâ
12.5
Hüseynî
31.3
Eviç
12.5
Gerdâniye
9.4
Muhayyer
4.7
Hüseynî Örnek-öz’ün
Histogramı
35
30
Yüzde
25
20
15
10
5
0
La4
Si4b2
Do5
Re5
Mi5
Perdeler
Fa5#3
Sol5
La5
Bir Başka “Örnek-öz”
Bir Örnek-öz.mus2
Bir Örnek-öz’de Kullanılan
Perdelerin Süreleri
Perde
Top. Süre (%)
Dügâh
12.5
Segâh
7.8
Çargâh
9.4
Nevâ
12.5
Hüseynî
31.3
Eviç
12.5
Gerdâniye
9.4
Muhayyer
4.7
Bir Örnek-öz’ün Histogramı
35
30
25
20
15
10
5
0
La4
Si4b2
Do5
Re5
Mi5
Fa5#3
Sol5
La5
Sorun
Görüldüğü gibi, seyirler farklı olduğu halde
histogramlar aynıdır. Çünkü bu örnekte
yalnızca Hüseynî Örnek-öz’ün bazı
perdelerinin yerleri değiştirilmiştir!
Seyir Bilgisi için Çözüm Önerisi:
Ağırlıklı Süreler
Bir notanın eserin neresinde bulunduğu ile ilgili bilgi
de hesaba katılır:
Nota eserin en başındaysa süre değeri % 50 azaltılır,
ortasındaysa aynen bırakılır, en sonundaysa süre
değeri % 50 artırılır. Aradaki süreler de bunlarla
orantılı olarak değiştirilir. Bunun için, normal süre
değerleri, t eserin yüzde kaçıncı ânında
bulunulduğunu göstermek üzere şu değerle
çarpılır:
1
t
2
Süre Dönüştürme:
t
Grafiği
1
2
Çarpan
1.6
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
0
0.25
0.5
0.75
1
Örnek
Süre
% Süre
Ağ.Süre
Nota
Perde
Mi5
Hüseynî
4
0%
2
Re5
Nevâ
4
25%
3
Do5
Çargâh
4
50%
4
Ornek.mus2
Si4
Bûselik
4
75%
5
La4
Dügâh
4
100%
6
İlk ölçünün ağırlıklı süreleri, ikinci ölçünün normal süreleri gibidir.
Örnek Histogramı
Normal süreler aynı, ağırlıklı süreler farklı
Örnek Değişim Grafiği
(Normal / Ağırlıklı - 1)
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
Hüseynî
Nevâ
Çargâh
Bûselik
Dügâh
Mi5
Re5
Do5
Si4
La4
-0.2
-0.4
Çargâh (Do5) perdesi tam ortada olduğu için ondaki değişim sıfırdır.)
Hüseynî Örnek-öz’ün Normal
ve Ağırlıklı Histogramı
35
30
25
20
N%
15
A%
10
5
0
La4
Si4b2
Do5
Re5
Mi5
Fa5#3
Sol5
La5
Hüseynî Örnek-öz’ün
Değişim Grafiği:
Normal / Ağırlıklı_Süreler - 1
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
-0.2
La4
Si4b2
Do5
Re5
Mi5
Fa5#3
Sol5
La5
-0.4
Çubuğu aşağı bakan perdelerin eserin sonlarında, yukarı bakanların ise başlarında daha
yoğunlaştığı düşünülmelidir.
Bir Örnek-öz’ün Normal ve
Ağırlıklı Histogramı
35
30
25
20
N%
15
A%
10
5
0
La4
Si4b2
Do5
Re5
Mi5
Fa5#3
Sol5
La5
Bir Örnek-öz’ün Değişim Grafiği:
Normal / Ağırlıklı_Süreler - 1
0.8
0.6
0.4
0.2
0.0
La4
-0.2
-0.4
Si4b2
Do5
Re5
Mi5
Fa5#3
Sol5
La5
Hüseynî Seyir
(Şefik Gürmeriç)
Hüseyni Seyir~Sofyan~~Þefik Gürmeriç.mus2
Hüseynî Seyir Normal ve
Ağırlıklı Histogramı
30.0
25.0
20.0
N%
15.0
A%
10.0
5.0
5
Si
La
5
So
l5
Fa
5#
3
Fa
5
i5
M
Re
5
Do
5
4b
2
Si
La
4
So
l4
0.0
Hüseynî Seyir
Değişim Grafiği
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
-0.2
-0.3
5
Si
La
5
So
l5
Fa
5#
3
Fa
5
i5
M
Re
5
Do
5
4b
2
Si
So
l4
-0.1
La
4
0.0
Muhayyer Seyir
(Şefik Gürmeriç)
Mus2 Notasý
Muhayyer Seyir
Normal ve Ağırlıklı Histogramı
So
l4
La
4
Si
4b
2
Do
5
Re
5
M
i5
Fa
5
Fa
5#
3
So
l5
La
5
Si
5b
2
Si
5
Do
6
Re
6
20.0
18.0
16.0
14.0
12.0
10.0
8.0
6.0
4.0
2.0
0.0
N%
A%
Muhayyer Seyir
Değişim Grafiği
1.0
0.8
0.6
0.4
0.2
-0.4
Re6
Do6
Si5
Si5b2
La5
Sol5
Fa5#3
Fa5
Mi5
Re5
Do5
Si4b2
La4
-0.2
Sol4
0.0
Toplu Grafikler
Şefik Gürmeriç’inkilere ek olarak Ahmet
Avni Konuk ve Erol Bingöl’ün Hüseynî
ve Muhayyer makamlarında ikişer
didaktik seyri de incelenmiş ve elde
edilen toplu sayısal sonuçlar iki grafikte
toplanmıştır.
Üç Hüseynî Eserin Toplu
Değişim Grafiği
0.2
0.2
0.1
0.1
-0.2
-0.3
(Toplu histogramlarda en çok yinelenen perdeler alınmıştır.)
La5
Sol5
Mi5
Re5
Do5
-0.2
Fa5#3
-0.1
Si4b2
-0.1
La4
0.0
Üç Muhayyer Eserin Toplu
Değişim Grafiği
0.3
0.2
0.1
-0.2
-0.3
-0.4
(Toplu histogramlarda en çok yinelenen perdeler alınmıştır.)
La5
Sol5
Fa5#3
Mi5
Re5
Do5
Si4b2
-0.1
La4
0.0
Yorum
İki grafikteki genel görünüm benzemekle birlikte, ayrıntıda
bazı farklar göze çarpmaktadır:
 Hüseynî grafiğinde dönüm noktası Nevâda (Re5’te) iken,
Muhayyer grafiğinde Hüseynî – Eviç (Mi5 – Fa5#3)
arasındadır. Bu, Hüseynî makamında Nevâ perdesinin,
Muhayyer makamında ise Hüseynî – Eviç perdelerinin
eserlerin ortasında yoğun olduğuna işaret etmektedir.
 Muhayyer makamında çubukların min. ve max.
noktalarının doğrusal biçimde sıralandığı, Hüseynî
makamında ise farklı dağılımlar oluşturduğu
gözlenmektedir.
 Çubukların uzunlukları arasındaki farklardan da çeşitli
yorumlar yapılabilir.
Düşünceler
 Elde edilen sonuç vektör şeklinde bırakılmayıp
Seyrin Çıkıcılık/İnicilik Katsayısı gibi bir veya
iki sayı ile ifade edilebilir. Bunun için örneğin
Hüseynî makamı sonucunda negatif yöndeki
çubukların boyları toplamı olan -0.4 ile pozitif
yöndeki çubukların boyları toplamı olan +0.5
sayılarından yararlanılabilir (Muhayyer makamı
için bu sayılar sırasıyla -1.1 ve +0.6’dır).
 Şarkı, sazsemâîsi, peşrev gibi formlardaki
eserler 4’e, 8’e vb. bölünerek her bir bölüm ayrı
ayrı incelenebilir.
 Muvakkat karar perdeleri ek ipuçları içerebilir.
 Bu yöntem çok sayıda esere topluca
uygulanırsa daha anlamlı sonuçlar alınabilir.
Sorular, Öneriler