Transcript I. Ponikowska

ISTOTA, ROLA I ZADANIA LECZNICTWA
UZDROWISKOWEGO
Prof.dr hab. Irena
Ponikowska
Katedra i Klinika Balneologii
DEFINICJA
Balneologia i medycyna fizykalna
to dziedzina wiedzy medycznej
wykorzystująca naturalne metody
lecznicze i czynniki fizyczne do
leczenia, prewencji i rehabilitacji chorób
przewlekłych
I. Ponikowska
TWÓRCY BALNEOLOGII
Marcin z Miechowa (1552): rozprawa o wodolecznictwie
Józef Struś (1555) z Poznania: praca o wpływie kąpieli na tętno
Wojciech Oczko (1578): pierwsze dzieło w języku polskim „Cieplice”
Ojciec Balneologii Polskiej
Erazm Sykst (1617): drugie dzieło w języku polskim o lecznictwie
uzdrowiskowym
Jakub Moneta (1776): dzieło o leczeniu nieżytów górnych dróg
oddechowych zimną wodą
PROFESOROWIE
Prissnitz
Kneipp
G E. Korczyński
G A. Sabatowski
G Zenon i Zbigniew Orłowscy
Współcześni badacze
G J. Żniniewicz
(okres międzywojenny i
powojenny)
G J. Dietel
G J. Jankowiak
Ks. Kneipp
HISTORYCZNE FORMY BALNEOTERAPII
• „Świątynie zdrowia”: zabiegi balneologiczne,
masaże, dieta (zakon Eskulapów w starożytnej
Grecji)
• Gimnazjony: zimne natryski i zmywanie
(starożytna Grecja)
• Kąpieliska rzymskie: ciepłe kąpiele, miejsce
relaksu i spotkań towarzyskich
• Łaźnie arabskie: zabiegi balneologiczne i
higieniczne, miejsce spotkań osób bogatych
• Łaźnie niemieckie: kąpiele parowe, zimne
kąpiele hartujące
• Sauny fińskie: sauna „sucha”
• Banie rosyjskie: sauna parowa
UZDROWISKOWE ZAKŁADY LECZNICZE
Kamień Pomorski
•
•
•
•
Szpital uzdrowiskowy
Sanatorium uzdrowiskowe
Poradnia zdrojowa
Zakład przyrodoleczniczy
UZDROWISKA POLSKIE
KIERUNKI LECZNICZE UZDROWISK POLSKICH
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Choroby kardiologiczne i nadciśnienie (kardiologia)
Choroby naczyń obwodowych (angiologia)
Choroby górnych dróg oddechowych (laryngologia)
Choroby dolnych dróg oddechowych (pulmonologia)
Choroby układu trawiennego (gastroenterologia, hepatologia)
Cukrzyca, otyłość (diabetologia)
Choroby endokrynologiczne (endokrynologia)
Choroby ortopedyczno-urazowe (ortopedia)
Choroby układu nerwowego (neurologia)
Choroby reumatologiczne (reumatologia)
Osteoporoza
Choroby skóry (dermatologia)
Choroby kobiece (ginekologia)
Choroby nerek i dróg moczowych (nefrologia, urologia)
Choroby krwi i układu krwiotwórczego (hematologia)
Choroby oczu (okulistyka)
Choroby zawodowe
KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI
LECZNICTWA UZDROWISKOWEGO
1. Leczniczy
choroby przewlekłe
2. Rehabilitacyjny
choroby układu ruchu
3. Profilaktyczny
prewencja chorób
przewlekłych, głównie
cywilizacyjnych
kształtowanie
prozdrowotnego stylu
życia
4. Edukacyjny
PODSTAWOWE CZYNNIKI LECZNICZE
WYKORZYSTYWANE PRZEZ LECZNICTWO
UZDROWISKOWE
1. Naturalne surowce lecznicze
-
Wody mineralne
Peloidy
Gazy
2. Naturalne czynniki przyrodolecznicze
-
klimat, krajobraz, szata roślinna
3. Różne formy wysiłku fizycznego
4. Czynniki fizyczne
-
światło, dźwięk, prąd elektryczny, pole
magnetyczne i inne
LECZNICZE WODY MINERALNE
najczęściej występujące w Polsce (1)
Rodzaje, skład
Występowanie
CHLORKOWO-SODOWE >1000mg% NaCl (solanki 1,5%)
Chlorkowo-potasowe, wapniowe,
magnezowe, jodkowe, bromkowe,
żelaziste, siarczkowe
Ciechocinek, Kołobrzeg, Połczyn, Kamień Pom.,
Świnoujście, Goczałkowice, Rabka, Busko, Solec,
Iwonicz, Rymanów, Wieniec
WODOROWĘGLANOWE >1000 mg CO2/l
Sodowe, potasowe, wapniowe,
magnezowe, chlorkowo-sodowe,
żelaziste
Krynica, Polanica, Połczyn, Kudowa, Muszyna,
Duszniki, Rymanów, Iwonicz, Długopole,
Czerniawa, Szczawno, Szczawnica, Wysowa,
Żegiestów, Świeradów
SIARCZKOWO-SIARKOWODOROWE >1,0 mg s/l
Siarczkowe proste, siarczanowosodowe, wapniowe, siarczanowochlorkowe, sodowe, bromkowe,
jodkowe
Busko, Solec, Przerzeszyn, Wieniec,
Swoszowice, Horyniec, Wapienne oraz Kudowa,
Lądek, Duszniki, Ciechocinek-źródło 14
LECZNICZE WODY MINERALNE
najczęściej występujące w Polsce (2)
Rodzaje, skład
Występowanie
RADOCZYNNE >2N Ci Rn/l
Radonowo-siarczkowe, fluorkowe,
szczawy radoczynne
Świeradów, Czerniawa, Lądek (Długopole,
Szczawno)
TERMALNE >200 C (cieplice)
Chlorkowo-sodowe, radoczynne,
fluorkowe
Cieplice, Lądek, Ciechocinek
GAZY LECZNICZE
1. Dwutlenek węgla
2. Siarkowodór
3. Radon
4. Tlen,ozon
Duszniki, Krynica (źródła gazowe CO2)
ZASOBY ZŁÓŻ BOROWINOWYCH I ICH
LOKALIZACJA
• Złoża udokumentowane – 14 (450 ha)
• Złoża nie w pełni udokumentowane16 (2940 ha)
LOKALIZACJA
• Region północny Polski- złoża typu wysokiego,
przejściowe
• Region środkowy- złoża niskie
• Region południowy- złoża wysokie, niskie (Bieszczady,
Podkarpacie, Sudety)
DZIAŁANIE BODŹCÓW
ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
NA USTRÓJ
Receptory wzrokowe
Receptory słuchowe
ZIELEŃ, KWIATY, LAS, RZEŹBA
TERENU, ARCHITEKTURA
PIĘKNO MUZYKI, ŚPIEW
PTAKÓW, SZUM DRZEW
Receptory węchowe
ZAPACH KWIATÓW, OLEJKÓW
ETERYCZNYCH, DRZEW
TONIZUJĄCE DZIAŁANIE
NA UKŁAD NERWOWY
SKUTKI ZDROWOTNE
- rozluźnienie mięśni
- równowaga psychiczna, poprawa nastroju
- zwiększenie aktywności fizycznej i psychicznej
SYNDROM WEGETATYWNY HAŁASU
•
•
•
•
•
•
•
Wzmożona aktywność psychonerwowa
Bezsenność
Obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej
Podwyższenie ciśnienia krwi
Przyśpieszenie czynności serca
Skurcz naczyń obwodowych
Bóle wieńcowe serca
VS
Atmosfera ciszy i spokoju aktywizuje procesy
regeneracji i zwiększa aktywność fizyczną
MECHANICZNE
ELEKTRYCZNE
KINETYCZNE
CHEMICZNE
TERMICZNE
PODSTAWOWE
BODŹCE LECZNICZE
W FIZJOTERAPII
ŚWIETLNE
PSYCHICZNE
KLIMATYCZNE
HYDROSTATYCZNE
HYDRODYNAMICZNE
DŹWIĘKOWE
RODZAJE I CECHY BODŹCÓW
1. bodźce zmysłowe
działające na receptory
(np. światło i dźwięk)
BODZIEC - cechy :
siła działania, czas,
częstotliwość i szybkość
2. bodźce działające na
cytoplazmę komórkową
poprzez:
* termoreceptory
* mechanoreceptory
* chemoreceptory
* nocyceptory
* osmoreceptory
uwalnianie:
* histaminy
* adrenaliny
* prostaglandyny
* bradykininy
* serotoniny
* acetylocholiny
REAKTYWNOŚĆ NA BODŹCE
zależy od:
• Cech bodźca
• Zdolności organizmu do odpowiedzi
- rodzaj tkanki
- okolica
- wielkość powierzchni
- wrażliwość osobnicza (wiek, płeć,
rodzaj choroby, leki, inne)
- stanu aktywności narządu (stan
czynnościowy układu autonomicznego)
STAN AKTYWNOŚCI NARZĄDU
A REAKTYWNOŚĆ NA BODŹCE
Im bardziej nasilona jest czynność
narządu
(pobudzenie układu autonomicznego)
tym mniejsza jest jego pobudliwość
na bodźce pobudzające, a większa
na hamujące
(reguła Wildera)
MECHANIZM DZIAŁANIA BODŹCÓW
FIZJOTERAPEUTYCZNYCH
REAKCJE
BODŹCE
MECHANICZNE
TERMICZNE
MIEJSCOWE
LECZNICZE
CHEMICZNE
KINETYCZNE
R E C E PT O R Y
ELEKTRYTCZNE
SKÓRY, BŁONY ŚLUZOWEJ, MIĘŚNI
UWALNIANIE HORMONÓW TKANKOWYCH
REAKCJE
OGÓLNE
Poziom rdzeniowy (połączenia między elementami somatycznymi i autonomiczntym
układem nerwowym w obrębie rdzenia)
Reakcje : * skórno-trzewne
* trzewno-trzewne
* skórno-mięśniowe
* trzewno-skórne
* mięśniowo-trzewne
* trzewno-mięśniowe
REAKCJE
OGÓLNE
Poziom podkorowy i korowy , pobudzanie reakcji regulacyjnych :
* termoregulacji
* łaknienia, głodu, pragnienia
* naczynioruchowych
* innych
* przemiany materii
TRZY FAZY ZMIAN AKTYWNOŚCI
W UKŁADZIE AUTONOMICZNYM
PODCZAS TERAPII BODŹCOWEJ
III FAZA
TROFOTROPOWA
II FAZA
ERGOTROPOWA
I FAZA
WSTĘPNA
chwiejność układu,
reakcje alarmowe
faza walki,
wzmożonych reakcji
odpoczynku,
zdrowienia, adaptacji
TYPY REAKCJI NA BODŹCE
LECZNICZE
CHARAKTER REAKCJI
TYP A
SŁABY
POWOLNY
TYP B
SZYBKI
SILNY
TYP C
MIESZANY
WAGOTONICY
ASTENICY
SYMPATYKOTONICY
PYKNICY
WAGOTONICY +
CECHY SYMPAT.
ODPOWIEDŹ LECZNICZA
PÓŹNA
(PO 3-4 TYG.)
WCZESNA
(PO 1 TYG.)
PO 2 TYG.
SKUTKI DZIAŁANIA BODŹCÓW
BALNEOFIZYKALNYCH
• DZIAŁANIA OGÓLNE
•
•
• DZIAŁANIA MIEJSCOWE
Trening zachowanych rezerw
•
zdrowotnych, mechanizmy
samoobrony
•
Regulacja i uporządkowanie
działania układów fizjologicznych: •
-
krążenia i oddychania
endokrynologicznego i metabolicznego
nerwowego układu autonomicznego i
innych
•
Zwiększenie wydolności fizycznej i
usprawnienie ruchowe
•
Zwiększenie odporności
nieswoistej
Uzyskanie równowagi psychicznej
•
•
Przeciwbólowe
Przeciwzapalne i przeciwobrzękowe
Przekrwienne
• Niedokrwienne
• Zwiększające lub zmniejszające
napięcie mięśniowe
Inne
FAZOWY PRZEBIEG REAKCJI
ADAPTACYJNEJ CHORYCH PODDANYCH
FIZJOTERAPII UZDROWISKOWEJ
okres równowagi
okres adaptacji do
fizykalnych bodźców
leczniczych
okres adaptacji
do środowiska
1
FAZA UJEMNA
III
II
I
2
FAZA UJEMNA
3
4
tygodnie
FAZA DODATNIA
ODCZYN UZDROWISKOWY
TYPY
WCZESNY
Od 9-14
dnia leczenia
PÓŹNY
Od 19-22
dnia leczenia
POCZĄTEK III
OKRESU
Od 18 dnia leczenia
POCZĄTEK III
OKRESU
Od 22-25
dnia leczenia
OBJAWY KLINICZNE ODCZYNU
UZDROWISKOWEGO (1)
Objawy subiektywne :
niepokój, ból głowy, drażliwość, osłabienie, potliwość, senność,
bezsenność, brak łaknienia, wzmożone łaknienie
Nasilenie lub pojawienie się objawów ze strony
układu krążenia
- bóle serca
- zaburzenia rytmu
- tachykardia
- zmiany ciśnienia krwi
Pojawienie się lub zaostrzenie dolegliwości
mięśniowo– stawowych
- bóle stawów
- bóle mięśni
OBJAWY KLINICZNE ODCZYNU
UZDROWISKOWEGO (2)
Zmiany skórne :
pokrzywka, rumień, świąd, nasilony dermografizm
Zmniejszanie odporności nieswoistej
- infekcje dróg oddechowych
- uaktywnienie ognisk zapalnych
Zwiększenie reaktywności organizmu na różne
bodźce
- psychiczne
- fizyczne, w tym na bodźce lecznicze
Zwiększenie
- temperatury ciała
- OB
- leukocytozy
- histaminy we krwi
Inne objawy indywidualne
ETIOPATOGENEZA ODCZYNU
UZDROWISKOWEGO (hipotezy)
Wzrost aktywności układu
podwzgórze-nadnercza
(Kühnen)
Wzrost wrażliwości
Wzrost wydzielania
tkanek na histaminę
histaminy (Kühnen)
(Jordan)
Fazowe zmiany
Wrażliwości tkanek
na bodźce (Guttenbruner)
Wzrost sekrecji hormonów
kory nadnerczy
Wzrost sekrecji
katecholamin
Wzrost aktywności układu
sympatycznego
(Schmidt-Kessen)
NIESWOISTE WEGETATYWNE
PRZESTROJENIE ORGANIZMU
LECZENIE
UZDROWISKOWE
WYPIS
KSZTAŁTOWANIE SIĘ WYNIKÓW ODLEGŁYCH W
OKRESIE 14 MIESIĘCY OBSERWACJI CHORYCH
Z CH. Z. S.
OKRES OBSERWACJI PO LECZENIU
UZDROWISKOWYM (6-24 m. Średnio 14m.)
4 tyg.
6
8
10
12
14
miesiące
PORÓWNANIE MECHANIZMÓW
DZIAŁANIA LECZNICZEGO
Metody
balneologiczne
Metody
farmakologiczne
Pobudzenie mechanizmów
obronnych i adaptacyjnych
Tłumienie mechanizmów
samoobrony
Oddziaływanie na kilka
układów fizjologicznych
równocześnie
Działanie ukierunkowane
na objawy lub chorobę
Wyniki leczenia pojawiają się
z opóźnieniem
Efekt leczniczy jest szybki
Nie wywołują skutków
ubocznych
Prawie zawsze powstają
mniejsze lub większe
skutki uboczne
ROLA LECZNICTWA UZDROWISKOWEGO
WE WSPÓŁCZESNEJ MEDYCYNIE
• Uzupełnianie i intensyfikowanie
wyników uzyskanych innymi metodami
• Promowanie zdrowia i wdrażanie
aktywnego stylu życia
• Edukowanie zdrowotne chorych
• Zapobieganie chorobom, zwłaszcza
cywilizacyjnym