Transcript Metodologia nauk ekonomicznych - Uniwersytet Ekonomiczny w

Metodologia nauk ekonomicznych
Marek Ratajczak
Katedra Teorii i Historii Ekonomii
www.kthe.ue.poznan.pl
[email protected]
www.marekratajczak.pl
Metodologia nauk ekonomicznych
1. Metodologia nauk a doktorat i studia doktoranckie
2. Nauki ekonomiczne i ich cechy
3. Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w historii myśli
ekonomicznej
4. Nauki ekonomiczne a główne współczesne stanowiska metodologiczne
5. Metodologiczne grzechy główne
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
2
Metodologia nauk ekonomicznych
Dyscypliny naukowe traktujące o racjonalności tworzenia wiedzy oraz o
celach wytworzonej wiedzy to metodologie nauk. Nazwa “metodologia
nauki” etymologicznie i dosłownie znaczy tyle, co nauka o metodach badań
(wąska interpretacja).
Szeroka interpretacja: wiedza dotycząca nie tylko samych metod
badawczych (tj. doboru i tworzenia układów czynności badawczych), ale
również
warunków
(psychicznych,
społecznych
czy
technicznych)
uzyskiwania i formułowania wiedzy, a zwłaszcza cech, jakie powinna mieć
wiedza, by zasługiwała na nazwę naukowej.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
3
Metodologia nauk ekonomicznych
USTAWA z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym
Art. 2.
1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:
10) „studia trzeciego stopnia” - studia doktoranckie, na które przyjmowani są
kandydaci posiadający tytuł magistra albo tytuł równorzędny, umożliwiające
uzyskanie zaawansowanej wiedzy w określonej dziedzinie lub dyscyplinie nauki,
przygotowujące do samodzielnej działalności badawczej i twórczej oraz uzyskania
stopnia naukowego doktora;
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
4
Metodologia nauk ekonomicznych
USTAWA z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym
oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
Art. 13. 1. Rozprawa doktorska, przygotowywana pod opieką promotora, powinna
stanowić oryginalne rozwiązanie problemu naukowego lub artystycznego oraz
wykazywać ogólną wiedzę teoretyczną kandydata w danej dyscyplinie naukowej lub
artystycznej, a także umiejętność samodzielnego prowadzenia pracy naukowej lub
artystycznej.
2. Rozprawę doktorską może stanowić praca projektowa, konstrukcyjna, technologiczna
lub artystyczna, jeżeli odpowiada warunkom określonym w ust. 1.
3. Rozprawę doktorską może także stanowić samodzielna i wyodrębniona część pracy
zbiorowej, jeżeli wykazuje ona indywidualny wkład kandydata, odpowiadający
warunkom określonym w ust. 1.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
5
Metodologia nauk ekonomicznych
Nauki ekonomiczne:
Ekonomia
Nauki o zarządzaniu (zaliczane też do nauk humanistycznych)
Towaroznawstwo (zaliczane też do nauk przyrodniczych rolniczych)
Finanse
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
6
Metodologia nauk ekonomicznych
Celem badań naukowych w naukach ekonomicznych jest
lepsze zrozumienie reguł, praw odnoszących się do
funkcjonowania gospodarki zarówno w jej wymiarze
mikroekonomicznym, jak i makroekonomicznym.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
7
Metodologia nauk ekonomicznych
Tablica Różnice między poznawaniem nienaukowym a poznawaniem naukowym
Poznawanie nienaukowe
Jest poznawaniem okazjonalnym i
niemetodycznym.
Odbywa się w warunkach nie
sprzyjających otrzymaniu ścisłej i pewnej
wiedzy.
Jest powierzchowne – ograniczone do
zewnętrznych objawów i cech rzeczy.
Jest bezinstrumentalne.
Jest dokonywane za pomocą potocznych
pojęć.
Jego wyniki są kumulowane w naturalnej
pamięci.
Poznawanie naukowe
Jest podporządkowane założonemu
celowi i metodyczne.
Odbywa się w warunkach sprzyjających
otrzymaniu ścisłej i pewnej wiedzy.
Zmierza do wykrywania ukrytych i
zarazem istotnych zjawisk i cech rzeczy.
Jest instrumentalne.
Jest dokonywane za pomocą
precyzyjnych pojęć.
Jego wyniki są utrwalane w formie
pisemnej.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
8
Miejsce nauk ekonomicznych w klasyfikacji
nauk
Nauki empiryczne (indukcyjne,
aposterioryczne) versus formalne
(aprioryczne, dedukcyjne)
Nauki społeczne (idiograficzne, opisowe)
versus nauki przyrodnicze
(nomotetyczne?)
Nauki nieścisłe versus nauki ścisłe
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
9
Metodologia nauk ekonomicznych
Nauki ekonomiczne a nauki przyrodnicze
Paradygmat obowiązujący w naukach przyrodniczych można streścić w
takich słowach kluczowych: odgraniczenie od wpływów zewnętrznych
(izolacja), związki przyczynowo skutkowe, mierzalność (ścisłość). Istotę
tego paradygmatu oddaje też nazwa często pojawiająca się w
piśmiennictwie: paradygmat mechanistyczno-deterministyczny.
Konsekwencją myślenia mechanistyczno-deterministycznego było
nadanie prawom naukowym, obowiązującym w fizyce, chemii i innych
naukach przyrodniczych, swoistych cech, spośród których do
najważniejszych należą:

uniwersalność,

ścisłość i jednoznaczność,

niebanalność.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
10
Metodologia nauk ekonomicznych
Nauki ekonomiczne, tak samo jak inne nauki społeczne, różnią od nauk
przyrodniczych zwłaszcza następujące cechy:
1.
złożoność badanych zjawisk,
2.
ograniczone stosowanie metod ścisłych,
3.
częste używanie potocznego języka,
4.
trudności z oddzieleniem podejścia pozytywnego i
normatywnego
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
11
Metodologia nauk ekonomicznych
Różnice między ekonomią a naukami ścisłymi:
1) odmienność źródeł obserwacji,
2) znaczenie uwarunkowań historycznych,
3) rola ludzkiej woli i celowości,
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
12
Metodologia nauk ekonomicznych
Metoda dedukcji i indukcji w naukach społecznych:
Metoda dedukcji:
1. Hipoteza
2. Obserwacja
3. Przyjęcie lub odrzucenie hipotezy
Metoda indukcji:
1. Obserwacja
2. Szukanie wzorca
3. Wstępny wniosek - hipoteza
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
13
Metodologia nauk ekonomicznych
Hipotetyczno - dedukcyjny model nauki w
badaniach ekonomicznych
1. Obserwowanie
2. Uogólnianie wyników obserwacji (indukcja)
3. Wnioskowanie (dedukcja)
4. Krytyka powstałej wiedzy
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
14
Metodologia nauk ekonomicznych
Spór o metodologiczny charakter nauk ekonomicznych w
historii myśli ekonomicznej:
1. Uniwersalizm versus historycyzm i ewolucjonizm
2. Abstrakcja versus faktografia
3. Matematyka i metody ilościowe versus analiza
jakościowa
4. Ekonomia czysta versus holizm
5. Paradygmat versus paradygmaty
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
15
Metodologia nauk ekonomicznych
Główne współczesne stanowiska metodologiczne:
1. Falsyfikacjonizm (K. Popper)
•teorii nie można uznać za prawdziwą w wyniku wnioskowania indukcyjnego
•możemy uczyć się na błędach
•pierwszy etap to formułowanie teorii o charakterze hipotez tymczasowych
•drugi etap to rygorystyczne testowanie ukierunkowane nie na potwierdzenie
ale falsyfikację
•odrzucenie hipotezy sfalsyfikowanej stanowi bodziec do dalszego rozwoju
nauki
•hipoteza nie sfalsyfikowana ulega umocnieniu, im więcej pozytywnych testów,
tym wyższy poziom umocnienia
•falsyfikacjonizm wyrafinowany w przeciwieństwie do tzw. naiwnego: kryterium
oceny teorii stała się zdolność generowania tzw. nowych faktów, czyli
przewidywania faktów, które nie były wykorzystywane przy jej konstruowaniu
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
16
Metodologia nauk ekonomicznych
Główne współczesne stanowiska metodologiczne:
2. Koncepcja rewolucji naukowych (T. Kuhn)
•ciągłe testowanie hipotez i stopniowe narastanie wiedzy w falsyfikacjonizmie
•zgodnie z koncepcją rewolucji naukowych rozwój nauki można podzielić na
okresy normalnego rozwoju i okresy rewolucyjnych zmian
•w okresach normalnego rozwoju badania są prowadzone zgodnie z
powszechnie obowiązującym paradygmatem
•paradygmat obejmuje: podstawowy światopogląd, cechy dobrej teorii,
teoretyczne ramy analizowania problemów, techniki i narzędzia empirycznego
testowania prognoz i hipotez
•narastanie wątpliwości co do podstawowych założeń dominującego
paradygmatu prowadzi do sytuacji kryzysowych, konstruowania hipotez na
bazie założeń nie wynikających z obowiązującego paradygmatu, czyli do zmian
rewolucyjnych, których efektem jest odrzucenie starego paradygmatu i
przyjęcie nowego
•nie ma gwarancji, że nowy paradygmat jest lepszy od starego, decyduje wola
większości
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
17
Metodologia nauk ekonomicznych
Główne współczesne stanowiska metodologiczne:
3. Koncepcja naukowych programów badawczych (I.Lakatos)
•próba wypełnienie luki między falsyfikacjonizmem a koncepcją rewolucji naukowych
•badacze uprawiają naukę nie niezależnie ale w ramach pewnych programów
badawczych
•w każdym programie dwie grupy założeń i zaleceń
•pierwsza grupa stanowi tzw. twarde jądro; hipotezy składające się na twarde jądro
nie podlegają falsyfikacji tak długo, jak długo obowiązuje dany program
•druga grupa to tzw. pas ochronny, który może podlega modyfikacji pod wpływem
pojawiania się faktów, które nie są możliwe do wyjaśnienia w ramach starych hipotez
•programy badawcze postępowe i podlegające degeneracji
•program jest postępowy gdy: 1. każda nowa teoria jest w stanie wyjaśnić także
„sukcesy” swej poprzedniczki (utrzymanie testowalnych i nie odrzuconych hipotez
poprzedniczki), 2.każda nowa teoria ma więcej testowalnych hipotez czy prognoz niż
poprzednia, 3. dodatkowe hipotezy sformułowane w ramach nowej teorii znajdują
potwierdzenie w testach empirycznych
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
18
Metodologia nauk ekonomicznych
Główne współczesne stanowiska metodologiczne:
4. Instrumentalizm
Problem rozstrzygania o prawdziwości czy fałszywości hipotez nie jest w
ogóle brany pod uwagę. Jedynym celem teorii jest konstruowanie
prognoz. Jeśli prognozy okażą się trafne, czyli znajdą potwierdzenie w
testach empirycznych, to oznaczać to będzie tylko tyle, że teoria okazała
się użytecznym instrumentem przy ich formułowaniu (dość popularne w
naukach ekonomicznych).
5. Retoryka
Zdolność do przekonania większości do słuszności pewnych poglądów,
koncepcji.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
19
Metodologia nauk ekonomicznych
Co świadczy o niedostatku warsztatowym w warstwie metodologicznej:
1. Brak świadomej refleksji metodologicznej
2. Wszystkoizm
3. Gawędziarstwo ekonomiczne
4. Utożsamianie problemu praktycznego - empirycznego z problemem
naukowym
5.Błędy w formułowaniu hipotez: banalność czy też oczywistość (ludzie kupują
jedzenie by zaspokoić głód), nieweryfikowalność (rozwój gospodarczy zależy od
skrzatów), fałszywość związku przyczynowo - skutkowego (miesiąc urodzenia
badacza decyduje o jego sukcesie na niwie nauk ekonomicznych)
6. Błędy w formułowaniu wypowiedzi: wieloznaczność, niedopowiedzenia,
nieostrość, nieobalalność, ogólnikowość, banalność
7. Niepełność metodologiczna (opis bez próby sformułowania uogólnienia i
wyciagnięcia wniosków dotyczących przyszłości)
8. Nadużywanie zasady pars pro toto
9. Przyczynkarstwo
10. Stosowanie metod badawczych jako celu samego w sobie
11. Błędy formalne w wykorzystaniu
poszczególnych
Marek Ratajczak
Uniwersytet metod badawczych
Ekonomiczny Poznań
20
Metodologia nauk ekonomicznych
Opracowano na podstawie:
•Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
2005.
•Blaug M., Metodologia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995.
•Czarny B, Pozytywizm i falsyfikacjonizm a sądy wartościujące w ekonomii, Szkoła
Główna Handlowa, Warszawa 2004.
•Mayer T., Prawda kontra precyzja w ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
1996.
•Ratajczak M., Ekonomia jako nauka, w: M. Sławińska, H. Witczak (red.), Podstawy
metodologiczne prac doktorskich w naukach ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008
•Sławińska M., Witczak H. (red.), Podstawy metodologiczne prac doktorskich w naukach
ekonomicznych, PWE, Warszawa 2008
•Stachak S., Wstęp do metodologii nauk ekonomicznych, KiW, Warszawa 1997.
•Wojtyna A., Ewolucja keynesizmu a główny nurt w ekonomii, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2000.
•Zimniewicz K., Kilka refleksji o naukach o zarządzaniu, Pomocnicze materiały
dydaktyczne, Studia doktoranckie - Wydział Zarządzania, Akademia Ekonomiczna w
Poznaniu, Zeszyt I, Poznań 2005.
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
21
Metodologia nauk ekonomicznych
Dziękuję za uwagę
Marek Ratajczak Uniwersytet
Ekonomiczny Poznań
22