Transcript metodologia jakosciowa w badaniach wspolczesnej nauki o

METODOLOGIA JAKOŚCIOWA
W BADANIACH WSPÓŁCZESNEJ
NAUKI O INFORMACJI
Sabina Cisek
Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ
Konferencja
Nauka o informacji (informacja naukowa) w okresie zmian
4-5 kwietnia 2011, Warszawa
1
Spis treści
Co to jest metodologia i dlaczego warto się
nią zajmować?
 Charakterystyka metodologii jakościowej w
naukach społecznych (a zatem także w nauce
o informacji)
 Metodologia jakościowa w nauce o
informacji w XXI wieku – wyniki badań
własnych
 Implikacje dla praktyki informacyjnej i
bibliotekarskiej
 Wybrana literatura przedmiotu

2
Co to jest metodologia
i dlaczego warto się nią
zajmować?
3
Co to jest metodologia?
Termin niejednoznaczny
 Tutaj używany na określenie sposobu poznawania świata,
akceptowanego w danej dyscyplinie naukowej i
obejmującego m.in.:

◦
◦
◦
◦
◦
◦
paradygmat, podstawowe wytyczne, założenia,
metody badawcze,
techniki gromadzenia danych/materiału empirycznego,
techniki analizy zgromadzonych danych empirycznych,
formy i standardy prezentacji wyników,
reguły uzasadniania oraz zapewniania rzetelności i
intersubiektywnej sprawdzalności badań.
4
Co to jest metoda?

Metoda = sposób lub schemat postępowania, wzorcowy
dobór i układ elementarnych czynności –
◦ określony przez pewne dyrektywy, reguły, wytyczne,
◦ powtarzalny, systematyczny,
◦ stosowany celowo i świadomie (nakierowany na
realizacje jakiegoś celu) ,
◦ wyuczalny,
◦ zawierający element normatywny, wartościujący (jak
należy postępować).

(Hajduk, 2001, s. 104-107), (Kamiński, 1992, s. 201),
(Nowak, 1985, s. 19)
5
Co to jest metoda naukowa?

Metoda naukowa = „sam tok operacji
przy stawianiu zagadnień, ich
rozwiązywaniu oraz uzasadnianiu i
systematyzowaniu odpowiedzi, bądź także
zespół założeń przyjętych jako ramy lub
wytyczne badania (…), bądź wreszcie ogół
czynności i środków zastosowanych do
sprawnego osiągnięcia rezultatów
badania” (Kamiński, 1992, s. 202)
6
Dlaczego warto zastanowić się nad
metodologią badań nauki o informacji?

Naukowcy badają świat, metodolog docieka (m.in.):
◦ jak to robią,
◦ czy ich sposoby postępowania poznawczego prowadzą
do uzasadnionych wyników.

Wiedza na temat uwarunkowań metodologicznych
prowadzi do podniesienia jakości, w tym
wiarygodności oraz intersubiektywnej
sprawdzalności (= wiedza naukowa poddaje się
kontroli) badań.
7
Dlaczego warto …? C.d.
Jeżeli badania nie są intersubiektywnie komunikowalne i
sprawdzalne, to nie są w ogóle naukowe (Frankfort-Nachmias,
Nachmias, 2001, s. 30, 31).
 Intersubiektywna sprawdzalność pojawia się w wyniku jasnego
określenia:

◦ w jaki sposób doszliśmy do takich a nie innych stwierdzeń, wniosków,
przy użyciu jakich metod, na podstawie jakich danych empirycznych,
jakiego rozumowania i jakich założeń, jak rozumiemy terminy, których
używamy, słowem – zostawiamy „ścieżkę sprawdzenia”,
◦ jak inni mogą sprawdzić nasze koncepcje, tezy, wnioski – określona,
wykonalna, potencjalnie – przez każdego chętnego, procedura.

Nie da się spełnić tych wymogów, gdy brakuje samoświadomości
metodologicznej.
8
Charakterystyka metodologii
jakościowej w naukach społecznych
(a zatem także
w nauce o informacji)
9
Typy metodologii w naukach społecznych
i w nauce o informacji
Metodologia ilościowa (pozytywistyczna), badania
ilościowe = Quantitative research
 Metodologia jakościowa (interpretatywna), badania
jakościowe = Qualitative research
 Metodologia mieszana = MMR = Mixed Methods
Research

◦ Na podstawie literatury z zakresu nauk społecznych i z
zakresu nauki o informacji, m.in.: (Cibangu, 2010), (Fidel,
2008), (Johnson and Christensen, 2007), (Pickard, 2007)
10
Silna polska tradycja metodologii
jakościowej w naukach społecznych

Twórcy metodologii jakościowej w ogóle (w
skali nauki światowej)
◦ Bronisław Malinowski (badania etnograficzne)
◦ Florian Znaniecki (badania społeczne, współczynnik
humanistyczny)

Odrodzenie tej tradycji – w XXI wieku

(Podemski, 2009)
11
Badania jakościowe – charakterystyka ogólna
i problemy terminologiczne
„Badanie jakościowe jest usytuowaną aktywnością, która
umieszcza obserwatora w świecie. (…) badania jakościowe to
interpretatywne, naturalistyczne podejście do świata. Oznacza
to, że badacze jakościowi badają rzeczy w ich naturalnym
środowisku, próbując nadać sens lub interpretować zjawiska
przy użyciu terminów, którymi posługują się badani ludzie.”
(Denzin, Lincoln, 2009, s. 23)
 „Terminy jakościowe i ilościowe mają znaczenie wyłącznie
symboliczne, ponieważ w badaniach jakościowych stosuje się
także pewne obliczenia, a w ilościowych dokonuje jakościowej
analizy danych … .” (Pilch, Bauman, 2001, s. 267)

12
Badania jakościowe – charakterystyka ogólna
i problemy terminologiczne

Badanie jakościowe ≠ badanie jakości (np.
serwisów WWW, usług bibliotecznych etc.)

Badanie jakościowe ≠ badanie „bez liczenia”
13
Badania ilościowe i jakościowe – porównanie
Aspekt
Metodologia ilościowa
Metodologia jakościowa
Paradygmat
Pozytywistyczny, postpozytywistyczny
Interpretatywny
Założenia
epistemologiczne i
ontologicz-ne
Badacz i rzeczywistość
badana są „zewnętrzne”
wobec siebie, niezależne od
siebie – albo – przynajmniej –
można przyjąć takie założenie
na użytek dociekań.
Badacz i rzeczywistość badana są
nierozerwalnie powiązani,
warunkują się wzajemnie – i to
DOBRZE, bo tylko dzięki temu
badacz jest w stanie zrozumieć
badanych (np. wspólny język,
kontekst kulturowy).
Badacz dąży do
obiektywności, aczkolwiek
wie, iż nie jest to w pełni
osiągalne.
Badacz zgadza się na istnienie
elementu subiektywnego i stara
się go kontrolować np. poprzez
jawną autoanalizę własnych
uwarunkowań różnego typu.
14
Badania ilościowe i jakościowe – porównanie
Aspekt
Metodologia ilościowa
Metodologia jakościowa
Założenia
Zjawiska społeczne być może
metodologic różnią się od fizycznych, ale
zne
wszystkie mogą być badane
takimi samymi metodami.
Zjawiska społeczne różnią się od
fizycznych, dlatego muszą być
badane odmiennymi metodami.
Cel badań
Opis, eksploracja, odkrycie
Opis, wyjaśnienie,
przewidywanie
Uchwycenie zależności
(najchętniej przyczynowoskutkowych),
sformułowanie generalizacji
dotyczących CAŁEJ badanej
populacji,
a najlepiej – odkrycie praw i
stworzenie teorii
Zrozumienie ludzi działających w
swoim naturalnym środowisku,
interpretacja ich motywacji,
potrzeb, zachowań.
„Bogaty”, wieloaspektowy opis,
narracja, historia.
15
Badania ilościowe i jakościowe – porównanie
Aspekt
Metodologia ilościowa
Metodologia jakościowa
Główna
metoda
Hipotetyczno-dedukcyjna
Indukcyjna
Zaczyna się od
sformułowania hipotezy,
następnie się ją
operacjonalizuje i testuje
(potwierdza lub obala).
Zaczyna się od ogólnego, roboczego
(nieostatecznego) sformułowania problemu i
gromadzenia materiału empirycznego.
Badacz zakłada, że wie co
jest istotne, o co warto
pytać (a priori formułuje
zmienne zależne i
niezależne).
Nie należy przystępować do badań z gotową
hipotezą lub siatką pojęć, dlatego, by:
- nie narzucać badanym swoich kategorii,
obrazu świata (to ich wizja rzeczywistości jest
ważna)
- zminimalizować niebezpieczeństwo
samopotwierdzania się teorii, to jest sytuacji, w
której odpowiedź (wynik dociekań) jest już de
facto zawarta w zadawanym pytaniu.
Materiał empiryczny decyduje o ostatecznej
treści, zakresie i wyniku badań. Formułowanie
problemu ma charakter iteracyjny, jest a
posteriori. Hipoteza może (ale nie musi) pojawić
16
się w rezultacie badań.
Badania ilościowe i jakościowe – porównanie
Aspekt
Metodologia ilościowa
Metodologia jakościowa
Kogo
badamy,
kogo
dotyczą
wyniki
Pewna populacja, zbiór
złożony z „jednorodnych” –
pod jakimś względem –
elementów.
Niewielkie grupy, jednostki, contextlimited studies
Bada się albo całą populację,
jeżeli jest skończona i
niewielka, albo dobraną
losowo próbę
reprezentatywną.
Wyniki się generalizuje na
całą populację.
Miejsce
badania
Środowisko naturalne lub
sztuczne
Bada się konkretne przypadki
dobrane celowo (reprezentują tylko
siebie).
Wyników nie można generalizować,
ewentualnie można w innej,
niebadanej sytuacji zastosować
rozumowanie przez analogię
(ostrożnie).
Środowisko naturalne
17
Badania ilościowe i jakościowe – porównanie
Aspekt
Metodologia ilościowa
Metodologia jakościowa
Preferowane
metody badań
Badania sondażowe
Metody statystyczne
Badanie w działaniu (Action research)
Etnografia
Metoda historyczna
Metoda Sense-Making
Studium przypadku
Teoria ugruntowana
Preferowane
techniki
gromadzenia
materiału
empirycznego
Ankieta
Wywiad
Obserwacja
Obserwacja uczestnicząca
Materiały audiowizualne
Pamiętniki
Wywiady – grupowy, narracyjny,
pogłębiony, zogniskowany
(fokusowy)
Gromadzimy dane –
wartości zmiennych
Gromadzimy opowieści, słowa,
obrazy, kategorie
18
Badania ilościowe i jakościowe – porównanie
Aspekt
Metodologia
ilościowa
Metodologia jakościowa
Uzasadnianie
Uzasadnione jest to,
co jest zgodne z
rzeczywistością 
Uzasadnione jest to, co jest
dokładnie i przekonująco
opowiedziane.
Rzetelność,
wiarygodność badań
Intersubiektywna
sprawdzalność
Intersubiektywna
sprawdzalność
osiągnięta poprzez
powtarzalność
metod i wyników
osiągnięta poprzez
pozostawienie ścieżki
sprawdzenia (audit trial), czyli
rygorystyczne i szczegółowe
opisanie własnego
postępowania badawczego
19
Metodologia jakościowa
w nauce o informacji w XXI
wieku – wyniki badań własnych
20
Prekursorzy badań/metodologii
jakościowej w nauce o informacji w
XX wieku
Brenda Dervin (zob. np. Cisek, 2008)
 Tom Wilson – zob. np. artykuł „Recent
trends in user studies: action research and
qualitative methods” (2000)

21
Wyszukiwanie publikacji informatologicznych
z XXI wieku związanych z metodologią
jakościową

Baza LISTA, dostawca – EBSCO Publishing,
wyszukiwanie w dniu 2011-03-17, 40
rekordów w rezultacie
◦ Wyrażenie wyszukiwawcze
 (DE "QUALITATIVE research") AND ((DE
"INFORMATION behavior") OR (DE
"INFORMATION science") OR (DE "INFORMATION
science -- Research"))
 Lata 2001-2011
22
Wyszukiwanie publikacji informatologicznych
z XXI wieku związanych z metodologią
jakościową

Baza LISTA, dostawca – EBSCO Publishing, charakterystyka
deskryptora „QUALITATIVE RESEARCH” w tezaurusie
◦ „Here are entered works on research methods that seek insights
through loosely structured data, written or spoken, rather than specific
measurements, resulting in analysis that is interpretative, subjective,
impressionistic and diagnostic. Works on specific strategies used in
service of qualitative research are entered under such narrower terms as
"Conversation analysis" or "Interviews".
◦ Works on research methods that examine phenomenon through the
numerical representation of observations and statistical analysis are
entered under "Quantitative research."
23
Wyszukiwanie publikacji informatologicznych
z XXI wieku związanych z metodologią
jakościową

Baza Social Sciences Citation Index (Web of
Science® – with Conference Proceedings), dostawca
Thomson Reuters, wyszukiwanie w dniu 2011-03-17,
96 rekordów w rezultacie
◦ Wyrażenie wyszukiwawcze
 Topic=(qualitative) AND Topic=(information science)
 Refined by: Subject Areas=( INFORMATION SCIENCE &
LIBRARY SCIENCE ) AND Document Type=( ARTICLE OR
PROCEEDINGS PAPER ) AND Languages=( ENGLISH )
 Timespan=2001-2011. Databases=SSCI.
24
Wyszukiwanie publikacji informatologicznych
z XXI wieku związanych z metodologią
jakościową

Internet – Google, wyszukiwanie w dniu
2011-04-03, ok. 768 000 rezultatów
◦ Wyrażenie wyszukiwawcze
 "information science" "qualitative research”

Internet – Google Scholar, wyszukiwanie w
dniu 2011-04-03, ok. 9360 rezultatów
◦ Wyrażenie wyszukiwawcze
 "information science" "qualitative research"
25
Wyszukiwanie publikacji informatologicznych
z XXI wieku związanych z metodologią
jakościową

Repozytorium E-LIS http://eprints.rclis.org/,
wyszukiwanie w dniu 2011-04-03, 475
rezultatów
◦ Wyrażenie wyszukiwawcze
 qualitative (method* OR research)
26
Serwisy www związane z
badaniami/metodologią jakościową w nauce o
informacji

Qualitative Research in Information
Systems
http://www.qual.auckland.ac.nz/#Welcome
27
Tematyka artykułów związanych z
metodologią jakościową w nauce o informacji
w XXI wieku

Refleksja metodologiczna, np.
◦ Suarez, Doug (2010). Evaluating Qualitative
Research Studies for Evidence Based Library and
Information Practice. EBLIP, vol. 5, issue 2.
http://ejournals.library.ualberta.ca/index.php/EBLI
P/article/view/7418/6964

Badania użytkowników informacji – wiele
(zob. Cisek, 2009b)
28
Stosowane metody i techniki jakościowe











Analiza zawartości
Badania długookresowe
Etnografia
Etnometodologia
Mapowanie
Meta-synteza
Pamiętniki
Studium przypadku
Teoria ugruntowana
Wywiady
…
29
Implikacje dla praktyki
informacyjnej i bibliotekarskiej
30
Wdrożenie wyników badań
jakościowych

Wyniki dociekań prowadzonych metodami
jakościowymi przypuszczalnie łatwiej – niż rezultaty
badań ilościowych – zastosować w działalności
informacyjnej (praktyce), zarządzaniu etc. ponieważ:
◦ z reguły dotyczą konkretnej, określonej grupy ludzi
(użytkownicy informacji, pracownicy) lub organizacji, usługi,
systemu,
◦ niektóre z nich, np. badanie w działaniu (Action research) z
definicji zawierają element wdrożeniowy.
31
Wybrana literatura przedmiotu
32
Wybrana literatura przedmiotu

Cibangu, S. K. (2010). Paradigms, methodologies and methods. Library and Information Science
Research, vol. 32, p. 177-178.

Cisek, S. (2008). Badanie zachowań informacyjnych użytkowników bibliotek: metodologia
„Sense-Making”. W: Kocójowa, M. (red.). Biblioteka: klucz do sukcesu użytkowników. [CD-ROM].
Kraków: Instytut INiB UJ. [Pełny tekst dostępny w repozytorium E-LIS
http://hdl.handle.net/10760/13708]

Cisek, S. (2010). Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa w nauce o informacji i
bibliotekoznawstwie w XXI wieku. Przegląd Biblioteczny t. 78 nr 3, s. 273-284.

Cisek, S. (2009a). Metoda delficka w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa w XXI
wieku. Zagadnienia Informacji Naukowej nr 1 (93), s. 25-32.

Cisek, S. (2009b). Metodologia badań użytkowników informacji w XXI wieku w świetle
anglojęzycznej literatury przedmiotu. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej 2009 nr 4
s. 3-11. [Preprint dostępny online http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-badanuzytkownikow-inf-21-wiek]

Cisek, S. (2010). Metodologia mieszana w badaniach nauki o informacji i bibliotekoznawstwa.W:
Kocójowa, Maria (red.). Biblioteki, informacja, książka: interdyscyplinarne badania i praktyka w
21. wieku. [CD-ROM]. Kraków: Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa UJ. [Pełny
tekst dostępny w repozytorium E-LIS http://hdl.handle.net/10760/15393]

Cisek, S. (2008 – ). Methodology and Philosophy of Information Science [online].
http://methodologyphilosophyinfoscience.blogspot.com/
33
Wybrana literatura przedmiotu

Cisek, S. (2007). Teoria ugruntowana w nauce o informacji – wybrane aspekty. W: Próchnicka, M.; KorycińskaHuras, A. (red.). Między przeszłością a przyszłością. Książka, biblioteka, informacja naukowa – funkcje społeczne
na przestrzeni dziejów. Kraków: Wydaw. UJ, s. 233-239.

Denzin, N. K., Lincoln, Y. S. (red.). Metody badań jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, t.1-2.

Eldredge, J. D. (2004). Inventory of research methods for librarianship and informatics [online]. Journal of the
Medical Library Association, vol. 92, p. 83-90.
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=314107#id2579454

Fidel, R. (2008). Are we there yet?: Mixed methods research in library and information science. Library and
Information Science Research, vol. 30, p. 265-272.

Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Poznań: Zysk i S-ka
Wydawnictwo s.c.

Given, L. M. (ed.) (2008). The SAGE Encyclopedia of Qualitative Research Methods. SAGE.

Hajduk, Z. (2001). Ogólna metodologia nauk. Wydanie II zmienione. Lublin: KUL.

Johnson, B., Christensen, L. (2007). Educational Research: Quantitative, Qualitative, and Mixed Approaches
[online]. http://www.southalabama.edu/coe/bset/johnson/2lectures.htm,
http://www.sagepub.com/bjohnsonstudy/

Kamiński, S. (1992). Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk. Wydanie IV poprawione. Lublin: KUL.
34
Wybrana literatura przedmiotu

Konecki, K. (2000). Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN [fragmenty
dostępne online http://qsr.webd.pl/KKonecki/publikacje/publikacja2.html/]

Myers, M. D. (1997 – ). Qualitative Research in Information Systems [online].
http://www.qual.auckland.ac.nz/#Welcome

Nowak, S. (1985). Metodologia badań społecznych. Warszawa: PWN.

Pickard, A. J. (2007). Research Methods in Information. London: Facet Publishing.

Pilch, T., Bauman, T. (2001). Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe. Wydanie drugie
poprawione i rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.

Podemski, K. (2009). Przedmowa do polskiego wydania. W: Denzin, N. K., Lincoln, Y. S. (red.). Metody badań
jakościowych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, t.1, s. XXI-XXVIII.

Soroko, E. (2008). Jak pisać dysertację jakościową? Wybrane zasady raportowania badań jakościowych [online].
http://www.staff.amu.edu.pl/~soroko/wp-content/uploads/2008/03/_art-jak-pisac-dysertacje-jakosciowa.pdf

Suarez, D. (2010). Evaluating Qualitative Research Studies for Evidence Based Library and Information Practice.
EBLIP, vol. 5, issue 2. http://ejournals.library.ualberta.ca/index.php/EBLIP/article/view/7418/6964

Weber, R. (2004). The Rhetoric of Positivism Versus Interpretivism: A Personal View. MIS Quarterly, vol. 28 no. 1,
p. iii-xiii.
35
Wybrana literatura przedmiotu

Inne prezentacje dotyczące metodologii i naukoznawstwa

http://www.slideshare.net/sabinacisek/badanie-zachowan-informacyjnych-uzytkownikowbibliotek-metodologia-sensemaking

http://www.slideshare.net/sabinacisek/cfakepathcisek-metodologia-mieszana

http://www.slideshare.net/sabinacisek/co-to-jest-metoda

http://www.slideshare.net/sabinacisek/co-to-jest-metodologia-nauk

http://www.slideshare.net/sabinacisek/co-to-jest-nauka

http://www.slideshare.net/sabinacisek/metodologia-badan-uzytkownikw-informacji-w-xxiwieku

http://www.slideshare.net/sabinacisek/naukoznawstwo

http://www.slideshare.net/sabinacisek/problem-prawdy-w-dziaalnoci-informacyjnej-zarysproblematyki

http://www.slideshare.net/sabinacisek/problematyka-metodologiczna-w-internetowychplatformach-dzielenia-si-wiedz-knowledgesharing-communities-wybrane-aspektypresentation

http://www.slideshare.net/sabinacisek/zagadnienia-filozoficzne-i-metodologiczne-nauki-oinformacji-w-bezpatnych-zasobach-www
36