MADEN YATAKLARI DEĞERLENDİRME PROJE: GÜNEYDOĞU ABD’DE FOSFAT YATAKLARININ ARANMASI

I. SAFHA:Bölgeyle İlgili Tanıma 1 Bölgenin bütünün incelenmesi (LİTERATÜR TARAMASI): Bölge Adına Cevher Adına Uyarı: Modelin belirlenmesine yardımcı olur.

Cevherin metresini belirtmeye, oluşacak cevherin hangi miktarlarda ve seviyelerde olduğunun belirtilmesine yardımcı v.

iii.

iv.

i.

Fosfat tanımı, temel özellikleri ii.

Fosfat oluşumu Fosfat yataklarının oluşum prosesleri, fosfatın yan kayacı ve oluşum şartları Beraber bulunduğu mineraller ve diğer temel özellikleri vii.

Fosfat yataklarının dünyadaki özellikleri ve dağılımı vi.

Güneydoğu ABD jeolojisi Bölgede bulunan fosfat cevheri ve özellikler viii.

Arazinin yeri Çalışmaya başlamadan önce mutlaka hangi cevheri görmemiz gerektiğini bilmeliyiz. Bu nedenle FOSFAT EL ÖRNEĞİ mutlaka incelenmelidir.

Fosfat kireçtaşına çok benzer görünümdedir, bu sebeple dikkatli belirlenmelidir.

Bölgeye ait tüm SONDAJ LOGLARI gözden geçirilmelidir.

Fosfat yataklarэ genel olarak iki tipte gцrьlьr: 1. Endojen veya Magmatik Fosfat Yataklarэ 2. Eksojen Fosfat Yataklarэ Denizel Sedimanter Fosfat Yataklarэ Guanolar KARŞILAŞTIRMA Fosfatэn taюэnmasэ ile ikincil olarak oluюan yataklar Çalışma alanı orman alanı, askeri alan, sit alanı, turistik bir merkez veya başka bir ruhsat sahası olabilir. Literatür taraması sonunda çalışılan bölge ile diğer fosfat depolanmalarının karşılaştırılması ve pozitif negatif özelliklerin bulunması, Literatürdeki ayrılıklar ve uyuşmazlıkların belirlenmesi Uyarı: Eldeki veriler ile teori uyuşmak zorundadır.

Çalışma alanının araştırılmaya uygun olup olmadığı araştırılır. Bu çok önemlidir.

Ruhsat alanının özelliği, kapatılıp kapatılmadığı, kapatılmış bir alan ise nedenleri mutlaka araştırılmalıdır. Bunu yapmadan safha 2 ye asla geçilmez.

MERVE ÇAKMAK 0881204

2 Bölge adına jeolojik çalışma yapılır.

Bölge adına yapılmış eski çalışmalar taranır.

Paleojeolojik,paleocoğrafik çalışmalar yapılır.

Önemi: cevherleşmenin belli olduğu alan tespit edilir. Tüm alan dışında aranılan spesifik bölgenin yeri tespit edilebilir.

Uydu verileri ile fosfat “reflection differency” nedeniyle kolayca tanımlanabilir.

Uyduda çalışılan bölge geniş ölçekte incelenmeli, çevre ile bağlantılarına bakılmalı. Alan küçük olsa bile bölgenin hikâyesi bir hat ya da başka bir oluşumdan ileri gelebilir. Önce bütüne bakılmalıdır. Bunun faydası 3 ve 4. safhalarda görülecektir.

Eğer değiyor ise Uydu çalışmasına geçilir.

Uydu Çalışmaları

Eğer değmiyor ise çalışma bırakılır.

Uydu çalışmalarının yanı sıra varsa fotojeolojik veriler de taranır.  Uydu görüntüsü retrifikasyonu  Tüm haritaların retrifikasyonu  Bölge koordinatlarının girilmesi  Fay ve filtrelerin uygulanması  Jeoloji sayısallaştırılarak uyduya girilir.

Bölgedeki tüm çizgisellikleri abartı ile ortaya çıkartır.

- Çizgisellikler üzerinden sayısallaştırma yapılır.

- Sayısal vektörüzerinden “gül diyagramları” yapılır..

- Gül diagramı ile ortaya çıkan hakim yön ile drenajdan ortaya çıkan gül diyagramındaki hakim yön karşılaştırılır.

•Uyduda fosfat ile ilgili tüm formasyonlar yön ve eğimleri, tektonik özellilkleri tanınmalıdır.

•Ümit veren bölgeler işaretlenir, daha sonra bu bölgelerden örnek alınmalıdır.

•Orman arazilerinde drenajlar görülmez.

SRTM datası

bölge modellemesi,

gölge haritalaması

(Shading) yapılmalıdır.

ile Araziye gitmeden çalışılacak alan daralıyor. Kaya tiptektonik, cevher yayılımı, cevheri kolay bulduracak unsurlar belirlenir. II.SAFHA: Arama Safhası 1- Jip Jeolojisi

MERVE ÇAKMAK 0881204

a Arazi planlaması yapılır, zaman ve masraf belirlenir. Plan yapılırken arazide her yere gidilmeli ve zamanın boşa harcanmaması sağlanmalı.

b Jip jeolojisi sırasında ulaşımı zor olan yerlerden numune alınabilir,gerekirse kısa mesafeli tanıma sondajı yapılır (maliyet düşünülmelidir.) Araziye scintilometre ile gidilmelidir. Çünkü fosfatın yanı sıra bölgede radyoaktif oluşum da var olabilir. Sintilometre ile elde edilen radyoaktf ölçümler elde edilecek verilere yardımcı olabilir.

 Çalışılan bölgede ormanlık alan var ise Orman İdaresi’nden alınan bölgenin 5000 lik hava fotoğrafı ve uydu çalışmasına ihtiyaç duyulur.  Ormanlık alanda bulunan yollar ancak Orman İdaresi’nden alına harita veya hava fotoğrafında tam gösterilmektedir.  Jip jeolojisi esnasında bu unsurlar faydalı olacaktır. c Uydu görüntüleri ve diğer çalışmalar ile belirlenen unsurlar kontrol edilir.

Oluk numuneleri tercih edilir. 10 cm x 10 cm x seviye kalınlığı en çok tercih edilen numune boyutlarıdır.

2- Numune alarak alan daraltma Bölgede en umutlu yerlerden başlanarak, önce yüzey numuneleri alınıyor, analiz ediliyor, analizi umutlu olan yerlerden küçük derinlikli (5 10m) sondajlar yapılır.

Önce tanıma sondajları yapılır, analizleri belli katlar için alınır.

En çok koyu numunelerin görüldüğü yerlerden örnek olarak ortalama bir değer alınır. Alınan numunelerde; •Tanıma •Ayırma çalışmaları yapılır.

Tanımadan numune ayrımı yapılamaz.

Uyarı:  Numune alınırken koordinatlar mutlaka belirtilir.  Örnek alınırken kopmuş örnekler numaralandırılmaz (taşınmış olabilir), saha da birebir kırılmış örnek alınır.

 Numune alınırken, yapılacak analizler düşünülerek miktarı da ona göre belirlenir.

Cevher zenginleştirilebiliyor mu? Test edilmelidir Tüm çalışmalar umut veriyor ise; SONUCUNDA 3. SAFHADA En umutlu olan yerlere detay sondaj çalışması yapılır.

DEVAM Çalışmayı Bitir Sonuç: Alan daraltm a Tüm bu belirlenen unsurlar çalışmaya uygun mu değil mi belirlenir.

Sonraki Safhaya Geçiş III. SAFHA: Daraltılan Alan Bölgesinde Detay Jeoloji Araştırmaları 1 Detay jeoloji çalışmaları yapılır. Uçuş traversleri, jeolojik haritalama ile kontrol edilir ve tespit edilen petrografik ünitelerin P 2 O 5 muhtevaları yarı kantitativ metotlarla araştırılarak haritaya aktarılır. Bu yönde en çok uygulanan ' metod «Shapiro» testidir 2 Fosfat ümitli jeolojik formasyonda, helikopter veya uçaklarla

radioaktivite ölçme uçuşları

yapılır ve anomaliler tesbit edilerek jeolojik haritaya aktarılır.Bilindiği gibi sedimanter fosfat 50-200 ppm (Wassermann et al. 1963) arasında uranyum ihtiva ederler ve bu özellikleri ile diğer formasyonlardan ayrılırlar. Ancak radioaktivite ölçülerinin başarısı için, fosfatlı seviyenin aflöre olması gereklidir.

3 Ön çalışma ile elde edilen veriler laboratuarda değerlendirilir.

Tüm bu analizler sonucunda numunelerden mutlaka şahit numune kalmalı.

MERVE ÇAKMAK 0881204

4  5   Parlatma,  Tipik jeokimya 

a-

kaya için analiz

a.2

  Petrografik, 

a.1

-iz element .Nadir Toprak Element

b-

 cevher analizi  İzotop Sıvı kapanım Paleontolojik analizler alınan numunelerden yapılır.

Detay radyometrik çalışmalar yapılır. En umutlu yerlerde sondaj gerçekleştirlir.

Yönlendrilmiş sınıflama yapılır.

•Emin olunan yerler koordinatları ile tanımlanır.

•Uyduda yer tanımlanarak benzerini bulması sağlanır.

İki şekilde yapılır: Renk farkı ile radyometrik değerlerin farklılık yerleri tanımlanır. Fosfat değerleri yükse çıkan yerler taranır. Jeokimyasal Araştırmalar için: Mineral alımı jeokimyasal değerleri tek başına belirleyemez. Analiz için Referans olarak Acme Laboratuvarları gösterilebilir. 4A paketinde ana elementler ICP-ES ile iz ve nadir toprak elementleri ise (4B paketi) ICP-MS ile yapılmaktadır.

4A Grubu: SiO2, Al2O3, Fe2O3, CaO, Na2O, MgO, K2O, TiO2, MnO, P2O5,Cr2O3, LOI, C, S 4B Grubu: Au, Ag, As, Ba, Be, Bi, Cd, Co, Cs, Cu, Ga, Hf, Hg, Mo, Nb, Ni, Pb, Rb,Sb, Sc, Se, Sn, Sr, Ta,Th, Tl, U, V,W,U, Zn, Zr, La, Ce, Pr, Nd, Sm, U, Gd, Tb, Dy, Ho, Er, Tm, Yb, Lu

6 Bu kayalara ait jeokimyasal veriler alınıp, değerlendirilir (newpet, mimpet programları).

 Bu safhada tekrar arazi gidişleri olabilir. Aynı kişi ile yapılamaz, çünkü farklı görüş ve yorumlardan yararlanılmalıdır. Aynı kişi ile gidilmesi yanlış yorumlamalara götürür.

 Tüm bunların hepsi araştırmanın işletmeye geçmesini sağlayacak unsurlardır. SONUÇ Olumsuz Olumlu VAZGEÇ BİR SONRAKİ SAFHA IV. SAFHA: Bölgenin 3 boyutlu modellenmesi Amaç: Sınırlanan bölge içindeki tenor ve rezerv dağılımı dekapaj kalınlığını, tesbit ederek ekonomik bir işletme plânına temel hazırlamaktır. Önce alan içinde bir dekapaj sistemi hazırlanır ve bu sisteme göre alan yarma, galeri, kuyu ve sondajlarla tahkik edilir. Kuyularla ulaşılamayacak derinlikler için sondaj yapılır. Numune miktarının düşüklüğü, masrafların yüksek olması, nedenleriyle sondaj ancak özel hallerde ve öncelikle fosfat horizonunun derinlerdeki devamlılığını tahkik için uygulanır.

5.

• • •    • Üç boyulu yorumlama yapılır.

Matematiksel hesaplamalar yapılır.

Ekonomik özellikleri tam olarak belirlenir.

Bölgede tatmin edecek detay analizler yapılır:  Sondaj yerleri belirlenir, Ne kadar sondaj yapılacağı belirlenir Sondaj kayıtları tutulur, loglar hazırlanır.

Üç boyutları GIS de hazırlanmalı Sondaj kayıtları için iki aşamaya çok dikkat edilmeli: a- Usul b Boşluk Yüzeyde yapılmış jeofiziksel çalışma ve karotlardan alınan veriler uygun ise sondaj delikleri daha derinlerde jeofizik çalışma ve denemelere fırsat verir. 6.

Öğütme teknikleri, cevher kazama teknikler, boyutu belirlenir. (Öğütme için mikroskopik incelemeler önemlidir.) Amaç: Cevher hakkında ortaya çıkarılan mineralojik, kimyasal elek analizleri sonucuna göre en uygun zenginleştirme metodu tesbit edilir. Bu önce laboratuvar çapında, detay etüd çalışmaları sonunda pilot çapta tecrübeler çerçevesi içinde uygulanır. Söz konusu cevherin zenginleştirmesi için en uygun kırma, öğütme ve separasyon kombinasyonu tesbit edilir. Kalker ganglı fosfatlar içinde kalsinasyon metodu aynı şekilde tecrübe edilir. Flotasyon, masraflı olması nedeniyle ancak özel hallerde Uygulanır.

Bu işlem maden bitene kadar yapılır. Çünkü maliyet aylık değişir. Cevher terkedilinceye dek maliyet devam eder.

7.

• • • Madeni çalıştırmak için belli husular belirlenmeli: • Bölge tenör olarak uygun mu?

• Bölge rezerv olarak uygun mu?

• Bölge jeolojik olarak uygun mu?

• Bölge topografik olarak uygun mu?

Bölge coğrafi konum açısından uygun mu?

• İşçi teminindeki güçlükler nelerdir?

• İklim faktörü Kimyasal impuriteler açısından bir fark var mı?

• Cevherdeki arz-talep nedir?

Cevheri (siyasi olarak) satabiliyor musun?

• Yön- eylem araştırması 12.

8.

YAS problemi varsa belirlenir, 9.

11.

Tesis yerleri belirlenir 10.

Su problemi Cevher hazırlama testleri İşletme sınırı (cut of grade) belirlenir.

Her safha tekrar gözden geçirilir.

EKONOMİK / EKONOMİK DEĞİL Çalışmayı bitir!

Fizibilite Çalışmaları Arazi ve laboratuvarda yapılan detay etüdler sonucu, fosfatlı bölgedeki rezerv ve tenor dağılımı ile dekapaj durumu ve buna ilâve olarak cevherin mineralojik, kimyasal ve teknolojik özellikleri ortaya çıkarılmış demektir. Bu sonuçlar bir «fizibilite etüdü» çerçevesi içinde değerlendirilir.

V. SAFHA:Rapor Sunum Safhası Piyasa iyi kollanmalı, Tüm kalan detay ve eksikler belirlenmeli (madenin sürekliliği için tamamlanması gereken detaylar).

İŞLETİM