Transcript türkiye`de işsizlik sigortasının gelişimi

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK
SİGORTASININ GELİŞİMİ
Hazırlayan: Aycan PAŞAOĞLU
İŞSİZLİKLE MÜCADELE
POLİTİKALARI
İşsizlikle mücadelede iki tür
politikadan bahsetmek
mümkündür
AKTİF İSTİHDAM POLİTİKASI
► İşsizliğin
nedenlerini önlemeye yönelik
politikalardır. Örneğin istihdam kapasitesini
artırıcı; tasarrufu,yatırımı ve üretim
teknolojilerini geliştirici ekonomik politikalar
vb..
PASİF İSTİHDAM POLİTİKASI
► İşsizliğin
sonuçlarını hafifletmeyi amaçlayan
politikalardır. İşsizlik sigortası bu politikanın
en önemli aracıdır.
NEDİR İŞSİZLİK
SİGORTASI?
Bir iş yerinde çalışırken çalışma istek,
yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına
rağmen kendi istek ve kusuru dışında işini
kaybedenlere; uğradıkları gelir kaybını kısmen
de olsa karşılayarak kendilerinin ve aile
fertlerinin zor duruma düşmelerini önleyen,
sigortacılık tekniğiyle faaliyet gösteren, devlet
tarafından kurulan zorunlu bir sigorta koludur.
► İşsizlik
sigortası ekonomik büyümenin yanı
sıra sosyal gelişmenin sağlanması ve gelirin
toplumda adil ve dengeli bir biçimde
paylaştırılmasını amaçladığı için sosyal
devlet olma ilkesinin bir gereğidir.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
ÖZELLİKLERİ
► İŞSİZLİK
RİSKİNİ TAZMİN
► ZORUNLULUK
► PRİM ÖDEME
► DEVLETÇE KURULMA
► YENİDEN İŞE YERLEŞTİRME
DÜNYA’DA TARİHSEL GELİŞİM
► Modern
anlamda işsizlik sigortası, devlet
tarafından yasa vasıtasıyla ilk kez zorunlu
olarak 1911 yılında Lloyd George hükümeti
döneminde İngiltere’de kurulmuştur.
TÜRKİYE’DE TARİHSEL GELİŞİM
Ülkemizde işsizlik sigortasıyla ilgili çalışmalar
1959 yılında başlamış ve bu çalışmalar temel
olarak İş ve İşçi Bulma Kurumu ile Devlet
Planlama Teşkilatı tarafından
gerçekleştirilmiştir. 1959 yılından 4447 sayılı
İşsizlik Sigortası Kanunu’nun çıktığı 1999
yılına kadar bu konuda 40 yılda 30’a yakın
kanun tasarısı ve teklifi hazırlanmıştır.
TÜRKİYE’DE TARİHSEL GELİŞİM
Devlet Planlama Teşkilatı tarafından
hazırlanan kalkınma planları içinde bu
konuya sınırlı olarak yer verilmiştir. Özellikle
1. ve 2. Beş Yıllık Kalkınma Planlarında
işsizlik sigortasına açıkça yer verilmiş ve
kurulması gerektiği belirtilmiş olmasına
rağmen 3. ve 5. Beş Yıllık Kalkınma
Planlarında işsizlik sigortasından hiç söz
edilmemiştir.
TÜRKİYE’DE TARİHSEL GELİŞİM
4. Beş Yıllık Kalkınma Planında ise kıdem tazminatı
fonu yasa tasarısının işsizlik sigortası ile birlikte ele
alınarak çıkarılacağı belirtilmiştir. 6. Beş Yıllık
Planında, çalışırken işsiz kalanlar için işsizlik
sigortası programı hazırlık çalışmalarına
başlanacağı bahsedilmiştir. 7. Beş Yıllık Planında da
işsizlik sigortasının uygulanacağı, İşsizlik Sigortası
Kanunu ve bu hizmeti yürütecek kurumlarla ilgili
yasal düzenlemelerin yapılacağı belirtilmiştir
TÜRKİYE’DE TARİHSEL GELİŞİM
Uzun süren tartışmalar ve çabalarla
geçen 40 yıllık bir sürecin sonucunda 4447
sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu 25 Ağustos
1999 tarihinde çıkarılmıştır.
TÜRKİYE’DE TARİHSEL GELİŞİM
4447 sayılı kanun ile işsizlik sigortası tüm
ülke düzeyinde zorunlu bir sigorta olarak
benimsenmiş ve 1 Haziran 2000 tarihinden
itibaren ilgili taraflardan primlerin tahsiline
başlanmıştır. Sigorta hizmetlerini yürütme
görevi Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü
içinde oluşturulan İşsizlik Sigortası Daire
Başkanlığı’na verilmiştir.
TÜRKİYE’DE TARİHSEL GELİŞİM
Uluslararası Çalışma Örgütü(ILO), 102 sayılı Sosyal
Güvenliğin Asgari Normları Sözleşmesi’yle
çalışanlara 9 mesleki risk konusunda sosyal
güvence sağlamaktadır: hastalık halinde sağlık
yardımı, hastalık ödenekleri, analık, malullük,
yaşlılık, iş kazası ve meslek hastalığı, ölüm, aile
ödenekleri ve işsizlik. Türkiye, söz konusu
sözleşmeyi onaylayan ve uluslararası standartlara
işsizlik sigortasını yasalaştırarak daha çok yaklaşan
bir ülkedir.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİ
İŞSİZLİK SİGORTASININ
TÜRKİYE’DE UYGULAMASI
SİGORTALI İŞSİZLERE
SAĞLANAN HİZMETLER
GENEL SAĞLIK
SİGORTA
PRİMİ ÖDEMESİ
YENİ İŞ BULMA
MESLEK GELİŞTİRME,
EDİNDİRME,
YETİŞTİRME EĞİTİMİ
PRİM GELİRLERİNİN
AKTİF İSTİHDAM
POLİTİKALARINA
YÖNLENDİRİLMESİ
İŞSİZLİK SİGORTASININ
TÜRKİYE’DE UYGULAMASI
► İşsizlik
sigortası primlerinin toplanmasından
Sosyal Güvenlik Kurumu, diğer her türlü
işlem ve hizmetlerin yapılmasından İş ve İşçi
Bulma Kurumu Genel Müdürlüğü görevli ve
yetkilidir.(İşsizlik Sigortası Kanunu md 46)
İŞSİZLİK SİGORTASININ
TÜRKİYE’DE UYGULAMASI
► SGK,
1 ay içinde tahsil ettiği primler ile gecikme
cezası ve zammını ayrı ayrı göstermek suretiyle
tahsil edildiği ayı izleyen ayın 15’ine kadar Fona
aktarır.(md 49)
► İş ve İşçi Bulma Kurumu SGK’ nın ay itibariyle
İşsizlik Fonu’na intikal ettirdiği işçi ve işveren
paylarını dikkate alarak devlet payını Hazine
Müsteşarlığı’ndan talep eder. Hazine Müsteşarlığı
talep edilen miktarı talep tarihini izleyen 15 gün
içinde İşsizlik Fonu’na aktarır.(md 49)
İŞSİZLİK SİGORTASININ
TÜRKİYE’DE UYGULAMASI
► İşsizlik
sigortası gelirleri vergiye tabi değildir.
Bu gelirlerden hiçbir vergi, resim ve harç
kesintisi yapılamaz.(md 49)
FONUN KURULUŞ AMACI
► İşsizlik
Sigortası Kanunu’nun gerektirdiği
görev ve hizmetler için mali kaynak
sağlamak, piyasa koşullarında kaynakları
değerlendirmek, kanunun öngördüğü
ödemelerde bulunmak üzere ‘İşsizlik
Sigortası Fonu’ kurulmuştur. Fon, İŞKUR
Yönetim Kurulu kararları çerçevesinde
işletilir ve yönetilir.(md 53)
İŞSİZLİK SİGORTASININ
TÜRKİYE’DE UYGULAMASI
► Fon
kaynaklarının değerlendirilmesine ilişkin
usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Hazine
Müsteşarlığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez
Bankası ve Sermaye Piyasası Kurulu
Başkanlığı’nın müşterek hazırlayacağı ve
Bakanlar Kurulunca çıkarılacak yönetmelikle
belirlenir. Fon, Sayıştay tarafından
denetlenir.
FON GELİR VE GİDERLERİ
► Fonun
en önemli geliri işsizlik sigortası
primleri ve bu primlerin
değerlendirilmesinden elde edilecek
iratlardır.
NOT: Fon açık verdiği taktirde bu açık devlet
katkısıyla kapatılır.
► Fonun en büyük gideri ise sigortalı işsizlere
verilen ödeneklerdir.(md 53)
PRİM KESİNTİ ORANLARI
► Primler,
sigortalının aylık brüt kazancının;
%1’i oranında sigortalının ücretinden,
%2’si oranında iş verenden,
%1’i oranında da Devletten alınan katkı
Fona gelir kaydedilir.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN
YARARLANMA KOŞULLARI
► Hizmet
akdinin feshinden önceki 120 günü
sürekli olmak üzere, son 3 yıl içinde en az
600 gün süre ile prim ödemiş olup da kendi
istek ve kusurları dışında işsiz kalanlardan
hangilerinin işsizlik ödeneğinden
yararlanabileceği aşağıda sıralanmıştır.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN
YARARLANMA KOŞULLARI
► Hizmet
akitleri, ihbar önellerine(iş akdinin
feshedileceğinin çalışana önceden
bildirilmesi) uygun olarak işveren tarafından
feshedilenler,
► Sağlık sebepleri veya işyerinde işçiyi bir
haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan
bir sebebin ortaya çıkması halinde işveren
tarafından hizmet akdi feshedilenler,
İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN
YARARLANMA KOŞULLARI
► Hizmet
akitleri; sağlık sebepleri, işverenin
kanunda belirilen ahlak ve iyi niyet
kurallarına uymayan davranışları ve işçinin
çalıştığı iş yerinde bir haftadan fazla süreyle
işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler
nedeniyle bizzat kendileri tarafından hizmet
akitleri feshedilen sigortalı işçiler,
İŞSİZLİK ÖDENEĞİNDEN
YARARLANMA KOŞULLARI
► Belirli
süreli hizmet akdi ile çalışmakta olup
da sürenin bitiminde işsiz kalanlar,
► İşyerinin el değiştirmesi veya başkasına
geçmesi, kapanması veya kapatılması, işin
veya işyerinin niteliğinin değişmesi
nedeniyle işten çıkarılmış olanlar,
► Özelleştirme nedeniyle hizmet akdi sona
erenler işsizlik ödeneğine hak kazanır.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİ TUTARI
► İşsizlik
yardımlarından yararlanma koşullarını
yerine getirdikten sonra işsiz kalan
sigortalının alacağı günlük işsizlik ödeneği,
sigortalının son 4 aylık brüt ücreti dikkate
alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt
kazancının %40’ıdır.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİ TUTARI
► Kanun,
günlük işsizlik ödeneğine bir üst sınır
getirmiştir. Buna göre işsizlik ödeneğinin üst
sınırı, sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından
büyük işçiler için uygulanan aylık brüt asgari
ücretin %80’ini geçemez.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN KESİLMESİ
► İşsizlik
ödeneği alanların, Türkiye İş Kurumu
tarafından kişinin mesleğine ve çalışma
şartlarına uygun bir iş bulunması ve kişinin
haklı bir nedene dayanmaksızın bu işi kabul
etmemesi, işsizlik ödeneği aldığı sürede gelir
getirici bir işte çalışması veya herhangi bir
sosyal güvenlik kuruluşundan yaşlılık aylığı
alması durumlarında işsizlik ödenekleri
kesilir.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİNİN KESİLMESİ
► Yine
Türkiye İş Kurumu tarafından sunulan meslek
geliştirme, edindirme ve yetiştirme eğitimini haklı
bir neden göstermeden reddeden veya kabul
etmesine karşın devam etmeyen; haklı bir nedene
dayanmaksızın yapılan çağrıları zamanında
cevaplamayan, istenilen bilgi ve belgeleri istenen
süre içinde vermeyen sigortalı işsizlerin işsizlik
ödenekleri kesilir.Bu hususlar doğrultusunda haksız
işsizlik ödeneği alanlardan bu ödemeler geri alınır.
FON KAYNAKLARININ
DEĞERLENDİRİLMESİ
► Fon,
serbest piyasa koşullarında yatırım
araçlarının riskleri, vadeleri ve fonun nakit
akış durumu ile aktüeryal dengeler dikkate
alınarak profesyonel bir anlayışla yönetilmek
mecburiyetindedir. Fon, bir önceki yıl
bilançolarına göre aktif büyüklükleri
Bankalar Birliği’nce ilan edilen ilk on ticari
banka ile çalışmaktadır.
FONDAN YATIRIMLARA KAYNAK
AKTARIMI
► 4447
sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu 53.
Madde:’ Bu fon bütçe kapsamı dışında olup,
gelirlerinden hiçbir şekilde kesinti yapılamaz
ve Genel Bütçeye gelir kaydedilemez’.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
POTANSİYEL FAYDALARI
1.
İşsiz kalınan süre içinde sigortalı işsizlerin
gelir kaybı bir ölçüde işsizlik ödeneği ile
karşılandığından sigortalı işsizler
niteliklerine daha uygun işler
arayacaklardır. Bu durum iş gücü
verimliliğini olumlu yönde etkiler. Ayrıca
işsizlerde ve aile fertlerinde gelir kaybı
nedeniyle oluşabilecek olumsuzluklar bir
ölçüde önlenebilecektir.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
POTANSİYEL FAYDALARI
2. İşsizlik sigortası sağladığı gelir
güvencesiyle işsizlerin alım güçlerini belli
ölçüde koruduğundan toplam talep
üzerinde olumlu etki yapacaktır.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
POTANSİYEL FAYDALARI
3. işsizlik ödeneğine hak kazanabilmek için
sigortalı çalışanlar ahlak ve iyi niyet
kurallarına daha fazla sadakat göstermek
zorunda kalacaklarından verimlilik artacak ve
iş gücü devri azalacaktır.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
POTANSİYEL FAYDALARI
4. İşsizlik sigortası kapsamında verilecek
olan eğitimler ile sigortalı işsizlerin nitelikleri
artırılacaktır.
5. Kayıt dışı istihdamın kayda alınmasında
etkili olacaktır.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
POTANSİYEL FAYDALARI
6. İş gücü piyasasına yönelik veri tabanı
oluşturulmasına olanak sağlayıp, doğru
kişinin doğru yere yerleştirilmesi sağlanacak,
böylelikle verimlilik ve çalışanların mutluluğu
artacaktır.
İŞSİZLİK SİGORTASININ
POTANSİYEL FAYDALARI
7. İşsizlik sigortası gelirleri ile oluşturulan
Fon; üretken alanlarda, istihdam artışı
sağlayan ve bölgeler arası dengesizliği
giderici yatırımlara yönlendirildiğinde ülke
ekonomisine katkıda bulunacaktır.
İŞSİZLİK SİGORTASINA YÖNELTİLEN
ELEŞTİRİLER
► İşsizlik
Sigortası Fonu’nda 31 Ağustos 2011
tarihine kadar 67 milyar 270 milyon lira
toplanmıştır. Fon gelirinden işsize ödenen para 4
milyar 277 milyon lira, buna karşılık GAP’a ödenen
meblağ ise 9 milyar 792 milyon lira olmuştur. Yani
işsize ödenen miktar işsizlik sigortasının %6’sını
oluşturmaktadır. Geri kalan fon gelirinin ise başta
GAP olmak üzere fonun farklı alanlarda amaç dışı
kullanılması, eleştirileri üzerine çekmektedir.
İŞSİZLİK SİGORTASINA YÖNELTİLEN
ELEŞTİRİLER
► İşsizlik
ödeneğinin ödeme süresi 6 ila 10 ay
arasında değişmektedir. Ülkemizde işe
girmenin çok kolay olmadığı göz önüne
alındığında fonda biriken paranın da fazlalığı
dikkate alınırsa ödeme süresinin
uzatılmasının doğru olacağı ve İşsizlik
Sigortası Fonu’nun yalnızca işsizler için
kullanılması gerektiği de savunulmaktadır.
ELEŞTİRİLERE ÇÖZÜMLER
► Sayılan
bu eleştirilerin de ışığında, işsizlik
sigortası mevzuatında gerekli düzenlemeler
yapılarak işsizlik için kurulan bu fonun amacı
dışında kullanılmaması ve gelir-giderlerine
göre gerekli aktüeryal denge gözetilerek
işsiz kalanlara layıkıyla işsizlik ödemelerinin
yapılması ve bu işsizlere iş sağlanmasına
yönelik verilen mesleki eğitim hizmetlerinin
daha da artırılması/yaygınlaştırılması
gerekmektedir.
SON SÖZ
► Öngörülen
yasal düzenlemelerin
yapılmasıyla, sosyal devlet olmanın gereği
olan pasif ve aktif istihdam politikalarının
önemli bir ayağını oluşturan bu sistem daha
etkili kullanılmış olacak ve ülkemizin en
büyük sorunlarından olan işsizlikle
mücadelede daha verimli sonuçlar
alınacaktır.
KAYNAKÇA
► Suat
UĞUR-Türkiye’de İşsizlik Sigortasının
Gelişimi(Yönetim Bilimleri Dergisi 2011)
► Murat GÖÇMEN- Ülkemizdeki İşsizlik
Sigortası ve İşsizlik Fonu Uygulamaları
► İbrahim GÖRÜCÜ, Nihat AYBIYIK, Muzaffer
KOÇ- Türkiye’de İşsizlik Sigortası
Uygulaması ve Sonuçları
► Haluk EGELİ- Parafiskalite ve Parafiskal
Yükümlülükler