Transcript k***l*k ve davranı



Yrd.Doç. Dr. Nilüfer YÖRÜK KARAKILIÇ

Kişilik kavram olarak, ferdin yaşama biçimi şeklinde
tanımlanabilir. Kişilik kavramı şu boyutları içerir; iyilik,
güzellik, dürüstlük, mutluluk, kötülük, çirkinlik, zeka, eğitim,
duygu, neşe, keder, öfke, inanç, arkadaşlık, gelenekler,
toplumsallık, çıkarcılık, ahlak, sorumluluk, kültür, içtenlik,
konuşkanlık, kıskançlık, sinirlilik vb.


Kişilik, bir insanı ilgilendiren her şeydir. Kişilik, insanın ana
rahmine düştüğü andan ölene kadar devam eden bir
süreçtir. Bu tanımdan anlaşılıyor ki herkesin bir kişiliği
vardır. İstenmeyen veya olumsuz olarak nitelendirilen
özellikler de kişiliğin bir boyutudur.
Kişilik, insanların yaşadıkları hayat ve sürdükleri ömür
içinde ortaya koydukları bütün davranışların ve sahip
oldukları özelliklerin toplamıdır. Bu davranışların bir kısmı
insanın bedeni yapısından ve biyolojisinden kaynaklanır, bir
kısmı toplumun kendilerine yüklediği ve öğrettiği
davranışlardır, bir kısmı ise kişinin psikolojisinden ve ruhsal
yapısından kaynaklanır.


Kişilik, bir kişinin bütün özelliklerini yansıtan bir kavramdır.
Genel olarak kişilik ile belirli bir ferdin bütün özellikleri
anlatılmak istenir. Fakat davranışsal açıdan, kişilik ferdin
zihinsel, bedensel ve ruhsal özelliklerinde görülen dışa
vurumlardır.
Yeryüzünde her insan zihinsel, bedensel ve ruhsal
bakımdan birbirine benzerlik gösterse bile, tamamen diğer
insanlardan ayrı ve farklı bir kişiliğe sahip olacaktır.


Kişilik, zamanın insanlara birer biyolojik ve sosyal özellikler
olarak yüklediği ve belirli bir zaman içinde de sürekliliğini
koruyan psikolojik davranışlardaki farklılıkların ve
ortaklıkların hepsini belirleyen eğilim ve karakterlerin
tamamına verilen addır.
Kişilik özellikleri de diğer insan davranış değişkenleri gibi
zaman içinde değişmelere maruz kalır. Çevre şartlarının çok
hızlı değiştiği zamanlarda kişilik özellikleri de daha kısa
sürelerde değişikliğe uğrar. Çocuk ve gençlerin kişilik
özellikleri yaşlılara göre daha hızlı bir değişiklik gösterir.


Kişilik, çok sayıdaki özelliklerin birbirini tamamlayan ve
dengeleyen sistematik bir bütünlüğünü oluşturmaktadır.
Kişilerin biyolojik donanım ile toplumsal kazanım yoluyla
elde edilen kişilik özelliklerine yetenek, bilgi, irade ve ahlak
faktörlerinin katkısıyla oluşan özgün birtakım niteliklere
şahsiyet adı verilmektedir.

Şahsiyet olgusu kişiliği aşan bir kavramdır. Her bireyin belirli
bir kişiliği mutlaka vardır. Bu bağlamda şahsiyetli olmak
başka özellikleri yanında, yüksek bilgi, tecrübe ve ahlak
değerlerine de sahip olmaktan dolayı topluma yararlı olan,
ancak, toplumun bazı olumsuz yönelimleri karşısında da
özgür ve bağımsız bir tavır ve duruş sahibi olmak anlamına
gelmektedir.


Kişilik kavramı sıradan olmayı çağrıştırırken, şahsiyet
kavramı gerektiğinde, eylem ve hareketleriyle düşünce ve
sözleri arasında bir çelişki olmadığını gösteren bir yetkin
kişilik aşamasını temsil etmektedir.
Şahsiyet kademesine ulaşmış bir kişi, içinde yaşadığı
topluma ve dünyaya katkılarda bulunan, topluma ve
dünyaya herhangi bir zarar vermeyen toplumun ve dünyanın
yapısına ve değerlerine duyarlı aynı zamanda toplumdaki ve
dünyadaki kötü eğilimlere ve bozulmalara direnç
gösterebilen üstün nitelikli bir kişiliktir.


1. Kalıtım ve Bedensel Yapı Faktörleri
Kişiliğin belirlenmesinde genetik yani kalıtımsal özellikler
önemli bir rol oynar. Diğer bütün türler gibi insan da kendi
türlerinin özellikleriyle donatılmış ortak bir kalıtımı
paylaşırlar. Ancak türün içinde yer alan kalıtımsal
değişiklikler fertler arasında değişikliklere yol açmaktadır.

Kalıtımla geçen çok sayıda özelliğin hepsi 46 kromozomda
mevcuttur. Her kromozomda birçok özelliği belirleyen
faktörler mevcuttur. Kromozomlarda gizlenen bu kalıtım
faktörlerine belirtici anlamında genler denir. İnsan genleri
henüz sayılamamakla beraber tek bir hücrede 20000 ile
120000 arasında gen olduğu sanılmaktadır. Döllenen
yumurtadan başlanarak, insan vücudundaki her organın
hücrelerine nüfus eden bu çok sayıdaki genler, insanın nasıl
gelişeceğine ve hayatın başlangıcından ölene kadarki her
aşamada ne tür özellikler göstereceğine dair bilgilerin
depolandığı yerlerdir.


İnsan hücrelerinde depolanan bu genler, saçın, gözün,
derinin rengini, kemiklerin uzunluğunu, kısalığını, insan
bünyesiyle ilgili birçok özelliği tayin etmektedir.



2. Sosyo-Kültürel Faktörler
Bütün insanlar hem çevrenin hem de kalıtımın ortak bir
eseridir. Kalıtım ve çevre şartları arasındaki etkileşme
sonucunda oluşan gelişmeyle birlikte olgunlaşarak belirli bir
kişilik özelliğini kazanırlar. Çevre şartları içinde insanı en
fazla etkileyen faktör, fertlerin içinde yaşadıkları toplumun
sosyo-kültürel özellikleridir.
Her fert, kendi kültürü tarafından önemli derecede etkilenir.
Fertlerin bazı kişilik özellikleri kendi kültürünün çeşitli
unsurları tarafından şekillenir.



Fertlerin karşılaştığı en önemli etkilenme, üyesi olduğu
toplumun sosyo-kültürel yapısında kaynaklanmaktadır.
İnsanlar doğdukları andan itibaren ölünceye kadar diğer
insanların kendileri için hazırlamış oldukları belirli davranış
şekillerini takip etmek zorunda kalmaktadırlar. Çocuk
doğumdan başlayarak, çeşitli sosyal durumlar ve olaylar
içinde olup, bunlardan etkilenerek kişiliğini geliştirmeye
çalışır.
Kişiliğin oluşumunda, sosyo-kültürel çevreden etkilenme ve
şartlanma, gerçekte bir öğrenme sürecidir. Öğrenme,
pekiştirilmiş tekrarlanma veya tecrübe sonucunda hafızada
çok sayıda bilginin yer alması ve davranışta kalıcı
değişmelerin meydana gelmesidir.

Her fert duyu organları aracılığıyla çevresindeki çeşitli
uyarımlara açıktır. Çevredeki nesnelerden, kurallardan ve
olaylardan gelen uyarımlar, duyu organlarıyla alınıp ferdin
bilincinde yer aldığı zaman algılama gerçekleşmiş olur.
Algılama ve buna bağlı olarak gelişen öğrenme olayı,
fertlerin fiziki ve sosyal çevrelerine uyum göstermelerini
sağlayacak olan birer zihinsel mekanizmalardır.








Algılama olayı her fertte benzer uyarımlara karşı farklılık
gösterebilir. Bunun nedeni;
a) Uyarım faktörlerinin fiziksel özellikleri
Duyu organlarına gelen bütün uyarımlar, ferdin bilincine
ulaşmayabilir.
b) Bedensel organların kapasitelerinin farklılığı
Fertlerin farklı duyu organları özelliklerine sahip olmasıdır.
c) Zihinsel yeteneklerin farklılığı
d) Ferdin hafızasında yer alan daha önceki tecrübeler
e) Ferdin tutumu, beklentileri ve o andaki duygusal durumu



3. Aile Faktörü
Aile, insanların karşılaştıkları ilk sosyal gruptur. Bu
bakımdan fertlerin sosyo-kültürel değerleri ilk öğrenmeye
başladıkları yer de aile ortamıdır. Şu halde anne-baba
toplumsallaşmanın ilk kaynağı ve ilk modelidir. Hem sosyokültürel değerleri ve tutumları hem de özel bazı davranış
biçimlerini, ana-babayı örnek alarak öğrenirler.
Anne ve babalar, çocuklarını yetiştirirken, çocuklar anne ve
babalarının ahlaki, kültürel ve kişilik özelliklerini taklit
ederek öğrenirler.

Anne ve babanın çoğu yetiştirirken ortaya koyduğu tutum
eğer demokratik özellik taşıyorsa, çocuğun objektiflik
kazandığı, rasyonel davrandığı ve aktif olduğu tespit
edilirken, kendi dediklerini yaptırmaya çalışan otoriter bir
tavır sergilenmesi durumunda, çocuğun yetişkinlik
döneminde pısırık, çekingen ve özgüvensiz bir kişilik
geliştirdiği gözlenmiştir. Kişilik gelişimi için bu durumun
dozajının iyi ayarlanması gerekmektedir. Ne çok serbest ne
de çok otoriter tutumlar sağlıklı bir kişilik gelişimi için uygun
değildir.



4. Sosyal Sınıf Faktörü
Kişiliğin oluşmasında önemli etkenlerden biri de sosyal sınıf
faktörüdür. Ferdin sahip olduğu sosyal sınıf, onun eğitim
imkanlarını, yaşama biçimini, düşünce ve eğilimlerini,
tüketim kalıplarını ve çeşitli kişisel özelliklerini etkileyebilir.
Her fert kendi sosyal sınıfına uygun yaşam tarzı ve özellikleri
geliştirmektedir.


5. Coğrafi ve Fiziki Faktörler
Kişiliğin oluşmasında insanın içinde doğup büyüdüğü
coğrafi çevrenin etkisi inkar edilemez. Coğrafi çevre içinde
iklimin, tabiat ve yaşanan bölgenin fiziki şartlarının fertlerin
kişilik özellikleri üzerinde belirgin etkileri vardır. Örneğin, kıyı
kesimde yaşayan insanlarla, kara bölgesinde, ova ve dağlık
yörelerde, sıcak ve soğuk iklimlerde yaşayanların
birbirlerinden diğer faktörlerin etkisi bir yana bırakılsa bile,
sadece coğrafi farklılıktan ileri gelen kişilik farklılıkları
olmaktadır. Bu anlamda, soğuk iklim şartlarında yaşayan
insanların sert, donuk mizaçlı, buna karşılık sıcak iklim ve
kıyı kesimlerin insanlarım daha yumuşak mizaçlı oldukları
gözlenmektedir.


6. Diğer Faktörler
Kişiliğin oluşumunda çok önemli bir rol oynayan bu
faktörlerin dışında, daha çok sayıda, bilinen bilinmeyen,
gözlenen gözlenmeyen ve ölçülebilen ölçülemeyen çeşitli
faktörlerin etkisi mevcuttur. Bunlardan en önemli iki tanesi;
iletişim araçları ve yetişkin, yaşlılar grubu olduğu
söylenebilir.


Kişilik, karakter, mizaç ve yeteneklerden oluşmaktadır.
Karakter kavramı, kişiliğin sosyal ve ahlaki özelliklerini ifade
eder. Davranışlarını toplumdaki sosyal değerler sistemine ve
ahlak kurallarına uyduran ve benimseyenlere karakterli
ifadesi , tersi durumda ise karaktersiz ifadesi
kullanılmaktadır.
Mizaç, ferdin duygusallık ve hareketlilik özelliklerini temsil
eder ve halk arasında huy olarak adlandırılır. Mizaç ve huy,
kişilerin duygusal denge durumlarını anlatır. Ağırkanlı,
melenkolik, aabi gibi örnekler mizaç örnekleridir.

Yetenek, zihinsel ve bedensel olmak üzere iki gruba ayrılır.
Zihinsel yetenek, kişinin belirli ilişkileri kavrayabilme, analiz
edebilme, sınıflandırma, sentez ve bütünleştirme
yapabilme, anlayabilme, anlatabilme, yorumlayabilme ve
sonuca varabilme gibi zihinsel özelliklerin tamamıdır.
Bedensel yetenek ise, kişilerin duyu sistemleri ve bedensel
organları aracılığıyla bazı olguları gerçekleştirebilmeleri
şeklindeki bedensel özelliklerin tamamıdır. Yürüme, koşma,
dukunma hissi, işitme, renk ayırma, derinliği ayırma, tad ve
koku hissetme, el, kol, ayak gibi organları belli bir
koordinasyon içinde kullanma bedensel yeteneklerin e n
önemlileridir.




Bilim adamları kişilik oluşumu, gelişimi ve görünümü ile ilgili
teoriler geliştirmişlerdir. Bunlar;
1. Freud’un Kişilik Teorileri
Freud kişiliği duygusal açıdan ele almıştır. Kişilik denilen
olgunun fertlerin duygu yapılarından kaynaklandığı
görüşündedir.
Freud’un kişilikle ilgili teorilerinden birisi kişiliği meydana
getiren dilimler ve ikincisi kişiliğin psikoseksüel gelişmesiyle
ilgili görüşleridir.


a) Freud’a göre kişilik alt benlik(id), üst benlik(superego) ve
benlik(ego) üç temel dilimden oluşmaktadır. İnsan davranışlarını
yöneten alt benlik içgüdüsel ve bilinçsiz güçlerin barınağıdır. Alt
benlik, insanların doğuştan getirdikleri, birinci dereceden tatmin
edilmeleri gereken biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlar ile arzuların
depolandığı alandır. Freud’a göre libido adı verilen alt benlik ayıp,
günah, suç ve yasak gibi kültürel sınırlamalardan etkilenmez ve
insanların doğal dürtü ve hislerini temsil eder.
Üst benlik, alt benliğin tam karşıtıdır ve tamamen ferdin sosyokültürel çevresinin eseridir. Üst benlik fertlerin kültürel ortamdan
kazandığı en asil düşüncelerini, dini ve ahlaki değerlerini, örf ve
adetlerini, büyüklerinden öğrendikleri bütün iyi niteliklerini temsil
etmektedir.



Benlik ise, insanın iç evreni ile dış evreni arasındaki ilişkileri
düzenleyen bilinçli bir arabulucudur.
Freud’a göre kişilik benlik, alt benlik ve üst benlikten
oluşmaktadır. Ferdin olumlu veya olumsuz yönü ya da
kontrollü veya kontrolsüz arzusu arasındaki dengeyi de
benlik sağlamaktadır. Kişiler arasındaki farklılığın temel
kaynağı üç kişilik dilimi arasındaki dengenin kişiden kişiye
farklı noktalarda dengeye varmasıdır.
b) Freud insan davranışlarının arkasında hep cinsellik
faktörünü aradığı gibi insanın ruhi gelişmesini ve kişiliğin
oluşumunu da tamamen cinsel gelişme olarak ele almıştır.






Freud insanın psikoseksüel gelişiminin her birinin bir önceki
dönemin devamı niteliğinde beş aşamadan meydana
geldiğini ileri sürmektedir.
*Oral dönem-1-1,5 yaş arası
*Anal dönem- 1-3 yaş arası
Fallik dönem- 3-5 yaş arası
Latent dönem- 6-11 yaş arası
Genital dönem- 11-13 yaş



2. Alfred Adler’in Kişilik Yaklaşımı
Adler göre kişilik, ferdin kendisine, diğer insanlara ve
topluma karşı geliştirdiği tutumların ürünü olarak gelişir.
Adler, insan davranışlarının hayatın ilk gününden
başlayarak, toplumsal bir yapı içinde geliştiğini vurgular.
Aile içinde doğan birey, ana-baba ve diğer aile üyeleriyle
birlikte sosyal çevresindeki kişilerle ilgili olarak geliştirdiği
ilişkiler daha sonraki yaşama biçimini tayin eder. Kişinin
alışılmış davranış örüntüleri 4-5 yaşlarındaki yaşam
biçiminin etkisi altındadır.


Adler’e göre insan davranışlarının gerisindeki temel motif
üstünlük ve egemenlik, içgüdüsüyle güç ve prestij
sağlayabilmedir.
Adler de Freud gibi hayatın ilk 5 yılının ve bu süredeki aile içi
ilişkilerin kişilik özelliklerinin belirlenmesinde büyük önem
taşıdığını kabul etmektedir.



3. Carl Gustav Jung’ın Kişilik Yaklaşımı
Jung’a göre kişiliğin tümüne psişe denir. Jung, psişe
kavramıyla insanı bir bütün olarak ele alır ve kişiliğin
birbirinden farklı biçimde çalışan ancak birbiriyle etkileşim
durumunda olan sistemlerden oluştuğunu ileri sürer. Bu
sistemler; bilinç, kişisel bilinç dışı ve kollektif bilinçdışıdır.
Hayatın ilk dönemlerinde belirmeye başlayan bilinç kişiliği
oluşturan sistemlerden ilkidir. Çocuk giderek ana-babasını,
oyuncaklarını ve çevresindeki diğer nesneleri seçmeye
başlar. Gitgide bilinç alanının geliştirilmesi jung’ın düşünme,
hissetme, duyu ve sentez diye adlandırdığı zihin
fonksiyonlarının günlük hayatta sürekli uygulanmasıyla
sağlanır.


Jung’ın ikinci unsuru kişisel bilinç dışı, bazı bilgileri kendine
gerek duyduğunda bilince çıkartması, hatırlamak
istemediğini ise bilinçaltında tutmasıdır.
Jung’ın kişilik yaklaşımının üçüncü bölümü kollektif
bilinçdışıdır. Bilinç ve biliinçdışı kavramları kişinin kendi
yaşantılarının bir ürünüdür. Oysa kollektif bilinçdışı ferdin
mensubu olduğu toplumun kalıtımsal özellikleriyle ilintilidir.




4. Eric Berne Kişilik Teorileri
a)Kişiliğin ebeveynlik yönü
b)Kişiliğin çocukluk yönü
c)Kişiliğin olgunluk yönü





5. Karen Horney’in Kişilik Teorisi
Kişiliğin temel elemanı korku ve kaygıdır. Her fert çeşitli
kaynaklardan ileri gelen korku ve kaygılarını yenebilmek için
birçok faaliyette bulunur.
a)insanlara yaklaşarak sevgi ve yakınlık duyma suretiyle kaygı ve
korkuları giderme çabaları şeklinde kişilik geliştirme
b)insanlardan uzak durmak, onlara karışmamak ve yalnız başına
hareket etmek suretiyle korku ve kaygılardan kurtulma çabaları
şeklinde kişilik geliştirme
c)insanlara karşı gelmek, onlarla mücadeleye girmek, güçlü ve
yenilmez olduğunu göstermek suretiyle korku ve kaygılardan
kurtulma çabaları şeklinde kişilik geliştirme






1. Atletik tip
Uzun boylu, göğüs kafesi kaslı ve geniş, kasları gelişmiş, boynu
uzun, sağlam bir iskelet sistemine sahip, lider olma eğiliminde,
gösterişi seven bir yapıdır.
2. Astenik tip
Uzun ve ince yapılı, kemikler zarif ve narin, soğukkanlı, inatçı,
alıngan, içe dönük, gururlu, kompleks eğilimli, güçlü bir dikkat
toplama yeteneğine sahip bireydir.
3. Piknik tip
Orta boylu, yüzü, gövdesi ve boynu kalın, vücudun genel
görünümü dolgun ve yuvarlak, kasları yumuşak, dışa açık,
toplumcul, açık kalpli, sempatik, iyimser, alçak gönüllü bir yapıdır.




A. Kompleksler
İnsanların görülmeyen kişilik özelliklerini oluştururlar.
1.Ödip kompleksi
Freud’a göre her çocuk kendi cinsinden olmayan
ebeveynine bağlanır, kendi cinsinden olan ebeveyni ise
sevmez. Buna ödip kompleksi demiştir. Mesela erkek
çocuklar 4 6 7 yaşları arasında ödip evresi sırasında
annelerini severler, onu yalnız kendileri için ister, babalarını
kıskanırlar. Ödip evresi 6-7 yaş arası son bulur.


2. Hadımlık kompleksi
Cinsel fonksiyonlarda yetersizlik ya da başarısızlık
kompleksi olarak tanımlanır. Özellikle erkeklerde nesli
devam ettirebilme anlamında çocuk sahibi olamama
korkusu bu kompleksin ürünüdür.


3. Diana Kompleksi
Kadınlara mahsusudur. Bu kompleks kadın olmakdan
hoşnut olmayıp erkeksi tavırlar sergileme şeklinde ortaya
çıkar.


4. Kain Kompleksi
Kardeş kıskançlığını vurgular.


5. Aşağılık Kompleksi
Bu kompleks kişinin kendini yetersiz görmesiyle ilgilidir.



1. Rüyalar ve simgeler
2. Yanılma ve dil sürçmeleri
3. Şakalar ve sarhoşluk






1. Anamnez
Anamnez, kişinin soy geçmişi, aile yapısı, içind yetiştiği
ortamın sosyo-ekonomik yapısı, arkadaşlıkları, eğitim
yaşantısı, cinsel yaşantısı ve sosyal yaşantısı konularını
kapsar.
2. Anket ve görüşmeler
Kişilik testleri bu türdendir.
3. Serbest çağrışım
Serbest çağrışımda kişinin rahat bir pozisyonda aklına
gelenleri söylemesi istenir. Bu yolla kişinin bilinç altına
inilmek istenir.




4. Projektif testler
Fertlerin kabul edilmeyen ve istenmeyen fikir, düşünce,
duygu ve içgüdülerinin kendilerinin farkında olmadan ortaya
çıkarılması yani dışa yansıtılmasıdır.
a)Tematik algı testi: ferdin diğer insanlarla olan ilişkileri
araştırılır. Kişiliğin sosyal yönü ile ilgilenilir. 20 adet resim
kartına kişiden bir hikaye uydurması istenir.
b)Rorschach testi: mürekkep lekeleri ile oluşturulmuş
kartları kişinin yorumlaması istenir.