Transcript Prezentacja - CivilArch - Instytut Ochrony Środowiska

METODYKA OCENY POTENCJLANYCH
MIEJSC RYZYKA NA PRZYKŁADZIE
WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO
ZASTOSOWANA W PROJEKCIE CIVILARCH
Wanda Kacprzyk
Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa
Konferencja Naukowa „Tożsamość BW, miejsce, rola i funkcje”
Częstochowa, 17-19 czerwca 2010
1. Projekt CIVILARCH i Instrument
Finansowy Ochrony Ludności
2. Metodyka oceny potencjalnego zagrożenia
wód w regionie
 Klasyfikacja substancji zagrażających
wodom
 Wyznaczanie wskaźnika ryzyka wód
3. Ocena stężeń zanieczyszczeń w rzekach
z wykorzystaniem programu NOMOToT
Projekt
CIVILARCH
„OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA
PRZED AWARYJNYMI UWOLNIENIAMI
SUBSTANCJI CHEMICZNYCH
DO RZEK”
Koszt projektu CIVILARCH
600 000 euro, w tym:

75% refundacja ze środków
Instrumentu Finansowego Ochrony
Ludności (CPFI)

25% środki własne partnerów
projektu
Okres realizacji projektu:
1.10.2008 r. – 30.09.2010 r.
Instrument Finansowy Ochrony
Ludności (CPFI)
ustanowiony na mocy decyzji Rady UE
z 5 marca 2007 r.
(2007/162/WE, Euratom)
Cele Instrumentu:


poprawa skuteczności reagowania
w sytuacjach kryzysowych,
usprawnienie środków zapobiegania
i gotowości.
Polska:
1.
2.
3.
Uczestniczy w wspólnotowym mechanizmie
ochrony ludności od 2003 r.
Punktem kontaktowym dla MIC UE jest
Centrum Koordynacji Ratownictwa
i Ochrony Ludności w KG PSP
Ponosi koszty interwencji w UE i poza
Wspólnotą
4.
Bierze udział w szkoleniach od 2004 r.
5.
Zorganizowała Międzynarodowe
Ćwiczenia EUPOLEX 2005 w Żaganiu
Budżet CPFI na lata 2007-2013
189, 8 mln EUR
Wysokość dofinansowania ze środków CPFI:
1.
Ćwiczenia – do 75% (max. 1 mln EUR)
2.
Projekty z zakresu prewencji i gotowości
– do 75%
Beneficjenci CPFI:
• osoby fizyczne
• instytucje publiczne
• prywatne osoby prawne
 państwa członkowskie UE
 państwa Europejskiego Obszaru
Gospodarczego
 państwa kandydujące
Wraz z corocznym ogłoszeniem wezwania
do składania ofert dotyczących
projektów międzynarodowych
publikowane są (w j. angielskim):
 wzory formularzy administracyjnych,
technicznych i finansowych
 Podręcznik składania wniosków (Grant
Application Guide)
Dodatkowe informacje:
http://ec.europa.eu/environment/civil
Realizatorzy projektu CIVILARCH
z Instytutu Ochrony Środowiska
Celem projektu CIVILARCH
jest zwiększenie poziomu gotowości
modułów ochrony ludności w zakresie
reagowania w sytuacjach kryzysowych,
spowodowanych awaryjnym
zanieczyszczeniem rzek w wyniku
uwolnień substancji chemicznych,
oraz poprawa skuteczności
podejmowanych działań.
Adres oficjalnej strony projektu,
realizowanego przez
konsorcjum instytucji
z Grecji, Polski, Węgier i Bułgarii
http://www.civilarch.eu
Projekt CIVILARCH obejmuje m.in.:
 zorganizowanie seminariów informacyjnych i
szkoleniowych we wszystkich uczestniczących krajach,
 ustanowienie regionalnych, krajowych i
międzynarodowych klastrów, skupiających osoby
zainteresowane problematyką ochrony ludzi i środowiska
przed skutkami awarii chemicznych,
 przetestowanie zasad dobrej praktyki CIVILARCH
podczas symulacji awaryjnego uwolnienia substancji
chemicznej do wybranej rzeki w Grecji,
 opracowanie planów dalszych działań dla regionów
objętych projektem,
 zlokalizowanie w Grecji Transnarodowej Jednostki
Wspomagającej w celu promocji wyników uzyskanych
w ramach projektu CIVILARCH.
Projekt obejmuje 6 bloków
zadaniowych:
A.
Zarządzanie projektem
B.
Tworzenie potencjału realizacyjnego
C.
Opracowanie mechanizmu wsparcia
D.
Realizacja działań pilotowych
E.
Ustanowienie narzędzi administracyjnych
i zaplanowanie dalszych działań
F.
Działania promocyjne
Polską część projektu wdrażaną
w województwie lubuskim
- w dorzeczu Odry - koordynuje
dr Mieczysław Borysiewicz
z Instytutu Ochrony Środowiska.
Projekt CIVILARCH
jest realizowany Polsce
pod honorowym patronatem
Wojewody Lubuskiego.
W ramach bloku B
Zespół z Instytutu Ochrony Środowiska
opracował raport pt.
Potencjalne źródła zagrożeń
wód powierzchniowych
w województwie lubuskim,
który jest dostępny na portalu IOŚ
dedykowanemu projektowi CIVILARCH
http://civilarch.ios.edu.pl/
Metodyka oceny potencjalnego
zagrożenia wód w regionie
Metodyka określania stopnia zagrożeń
dla środowiska wodnego opiera się na
wypracowanej w 1995 r. przez
Międzynarodową Komisję ds. Ochrony Łaby
(International Commission for the Protection
of the River Elbe - ICPE) kategoryzacji
działalności przemysłowych w danym regionie,
grożących zanieczyszczeniem wód, w celu
identyfikacji, tzw. potencjalnych miejsc ryzyka
awarii (accident risk spots - ARS)
w dorzeczu.
Metodyka oceny potencjalnego
zagrożenia wód polega na:
 określeniu dla występujących w regionie substancji
niebezpiecznych, tzw. klas ryzyka dla wód (water risk
classes - WRC),
 przeliczeniu ich na tzw. równoważniki trzeciej klasy
ryzyka dla wód (WRC 3 equivalents -WRC 3E), a następnie
 obliczeniu z ich sumy w skali logarytmicznej, zwanej
wskaźnikiem ryzyka dla wód (water risk index - WRI).
Na tej podstawie możliwa jest priorytetyzacja miejsc
ryzyka awarii w regionie (accident risk spots - ARS).
Klasyfikacja substancji
Metodyka ICPE określania dla
potencjalnie zagrażających substancji klas
ryzyka dla wód (WRC) wykorzystuje
przepisy niemieckiego rozporządzenia
z 17 maja 1999 r. w sprawie klasyfikacji
substancji niebezpiecznych dla wód,
w skrócie zwane VwVwS.
Klasyfikacja substancji
Substancje w zależności od ich
właściwości i stwarzanego zagrożenia
zalicza się do jednej z trzech klas
ryzyka dla wód (WRC):
WRC 1 (nieznacznie niebezpieczne
dla wód)
WRC 2 (niebezpieczne dla wód)
WRC 3 (wysoce niebezpieczne dla wód)
Klasyfikacja substancji
W klasyfikacji substancji rozporządzenie VwVwS
wprowadza rozróżnienie między dwoma ich
grupami:
 substancjami wyszczególnionymi w jego zał. 1 i 2,
 wszystkimi innymi substancjami
Należy sprawdzić czy dana substancja została wpisana
do zał. 1 lub zał. 2 do powyższego rozporządzenia, lub
czy została opublikowana przez niemieckie Federalne
Ministerstwo ds. Środowiska, Ochrony Przyrody
i Bezpieczeństwa Reaktorów w aktualizowanych
wykazach.
Klasyfikacja na podstawie zwrotu ryzyka R
Jeżeli substancja nie jest wyszczególniona w zał. 1 i 2
niemieckiego rozporządzenia, wtedy można ją
zakwalifikować zgodnie z przepisami w zał. 3 tego
rozporządzenia. W celu wyprowadzenia klas ryzyka dla
wód należy podjąć następujące działania:
 ocenić podstawowy zbiór danych,
 ocenić inne niebezpieczne właściwości substancji,
 określić klasyfikację wg zwrotu ryzyka R,
 przyporządkować punkty oceny i wartości
domyślne,
 zestawić dokumentację klasyfikacji,
 wyprowadzić klasy WRC.
Podstawowy zbiór danych
Zgodnie z niemieckimi wytycznymi pt. Classification of
Substances and Mixtures into Water Hazard Classes,
danej substancji można przyporządkować określoną
klasę ryzyka dla wód na podstawie, tzw. podstawowego
zbioru danych, czyli co najmniej czterech właściwości,
pozwalających na przyjęcie określonego zwrotu ryzyka
R wskazującego rodzaj zagrożenia, tj.:
toksyczności ostrej doustnej lub skórnej dla ssaków
(np. LD50 dla szczurów),
toksyczności dla organizmów wodnych (ryb,
rozwielitek lub glonów),
zdolności do biodegradacji,
zdolności do bioakumulacji.
Podstawowy zbiór danych
Istnieją dwa podstawowe sposoby ustanowienia
podstawowego zbioru danych:
substancja została zaklasyfikowana do
odpowiedniego zwrotu ryzyka R w zał. 1
dyrektywy 67/548/EWG, zmienionej
rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) 1272/2008
odpowiednie badania były przeprowadzone, a ich
wyniki są znane osobie dokonującej klasyfikacji.
Wartości domyślne
Zwrotom ryzyka R przyporządkowano odpowiednie
wartości punktów (tzw. punkty oceny), np.:
R24
3,
R28
5,
R29, R33, R40
2,
R50/53
8.
Punkty oceny i wartości domyślne przyznane substancji
są sumowane w celu uzyskania łącznej liczby punktów,
które w następujący sposób określają
kasy ryzyka dla wód (WRC):
od 0 do 4 punktów: WRC 1
od 5 do 8 punktów:
WRC 2
od 9 punktów wzwyż: WRC 3
Substancje nie-niebezpieczne dla wód
Substancja jest uznawana za bezpieczną dla wód,
jeżeli jej łączna wartość punktowa jest równa zero
i spełnia wszystkie poniższe warunki:
 rozpuszczalność substancji w wodzie, w temperaturze 200°C,
jest mniejsza niż 100 mg/l, jeżeli substancja jest cieczą w
warunkach normalnych,
 nie są znane wyniki testów, które dowodziłyby, że wyniki ostrej
toksyczności dla ryb (96 h LC50) lub pcheł wodnych
(48 h EC50) lub wyniki testu zahamowania wzrostu glonów
(72 h IC50) kształtują się poniżej poziomu rozpuszczalności,
 substancja organiczna, która jest cieczą w warunkach
naturalnych, jest zdolna do biodegradacji.
Wyznaczanie wskaźnika ryzyka wód
Dla każdej substancji lub mieszaniny zaliczonej do
poszczególnych klas ryzyka dla wód (WRC I), wylicza
się masę równoważnika trzeciej klasy ryzyka dla wód
(mWRC3E) według następującego wzoru:
mWRC3E = mWRCI / 103-I
gdzie:
- I to indeks klasy ryzyka dla wód,
- mWRCI to masa - wyrażona w kilogramach substancji lub mieszaniny zaliczanej do klasy ryzyka
dla wód o indeksie I.
Wyznaczanie wskaźnika ryzyka dla wód
W celu określenia potencjalnego zagrożenia
dla wód, stwarzanego przez analizowany
obiekt, wyznacza się wskaźnik ryzyka dla wód
(WRI) jest to logarytm dziesiętny z sumy
masy wszystkich niebezpiecznych substancji
przeliczonej na równoważnik trzeciej klasy
ryzyka dla wód, tj.:
WRI  log10  mWRCE k
k
Inwentaryzacja obiektów
„punktowych” o potencjalnym
ryzyku awarii chemicznej,
zagrażającej wodom
w woj. lubuskim
Wyznaczenie wskaźnika ryzyka
dla każdego obiektu
Na podstawie dostępnych danych o ilości
i rodzaju substancji, przypisanej jej klasie WRC
w analizowanych obiektach dokonano dla każdej
substancji wyliczenia równoważnika trzeciej
klasy ryzyka dla wód - WRC 3E.
Następnie dla każdego potencjalnie
zagrażającego obiektu obliczono wskaźnik
ryzyka dla wód (WRI), jako logarytm dziesiętny
z sumy równoważników WRC 3E wyznaczonych
dla wszystkich substancji w danym obiekcie.
Rys. 1. 31 obiektów
z wyliczoną
wartością wskaźnika
ryzyka dla wód (WRI)




WRI  6
4< WRI  6
2< WRI  4
WRI  2
Przykładowa inwentaryzacja obiektów o potencjalnym ryzyku
awarii chemicznej, zagrażającej wodom w woj. lubuskim
Nazwa
obiektu,
adres
Stacja Pomp
Nr 6 PERN
"Przyjaźń"
(nr 8)
APEXIM AB
P.W.
Baza Paliw
Płynnych
Baza
Magazynowa
nr 93 PKN
ORLEN
(nr 4)
Baza
Magazynowa
MERCAR
Miejscowość
/Powiat
Łupowo
Mirostowice
Dolne
/żarski
Nowa Sól
Koziczn
/słubicki
Rodzaj
substancji
niebezpiecznych
ropa
naftowa,
surowa
paliwa2/
Ilość
[Mg]
277
60000
3
3
1/
1000
3000
3000
3500m3
1/
4/
4/
(substancji)
277000
60000000
WRC 3,
(zakładu)
W
R
I
60277000
7,8
3960000
6,6
3400000
6,5
1702750
6,2
70715135
7,8
1/
6000m3
olej
opałowy
EKOTERM,
etylina,
olej
napędowy
paliwa2/
WRC
WRC 3
3
2
3780000
180000
2 3/
2
3
100000
300000
3000000
3
2
1575000
127750
.......
Suma/ WRI dla województwa lubuskiego
Rekomendowane podejście
do oceny losu
i transportu rozpuszczalnych
substancji zagrażających wodom
powierzchniowym
Proste modele oceny skażeń rzek w wyniku
awaryjnych uwolnień substancji chemicznych
Na podstawie zagranicznych badań i publikacji dot.:
 metody nomogramów,
 metody czasu przepływu,
opracowano na potrzeby projektu
CIVILARCH program komputerowy
NOMOToT, ułatwiający analizę skutków
awaryjnych uwolnień rozpuszczalnych
substancji niebezpiecznych do wód
powierzchniowych.
Proste modele oceny skażeń rzek w wyniku
awaryjnych uwolnień substancji chemicznych
Wymagania systemowe dla uruchomienia
programu NOMOToT:
 system operacyjny „Windows XP”® lub
nowszy;
 instalacja w systemie biblioteki „.NET” w
wersji co najmniej 2.0;
 ze względu na rozmiar okienek programu
wymagana rozdzielczość ekranu - co
najmniej 1024 x 768 pikseli.
Ocena skażenia rzeki - przy pomocy
programu NOMOToT
w wersji metody czasu przepływu
Wymagane dane wejściowe:
 odległość od miejsca uwolnienia substancji do profilu
docelowego
 powierzchnia spływu do profilu wodowskazowego (pw)
 średnie roczne natężenie przepływu w pw
 natężenie przepływu w pw
 powierzchnie spływu do miejsca uwolnienia i do miejsca
docelowego
 współczynnik zachowania substancji
 masa uwolnionej substancji
 nachylenie koryta rzeki
Hipotetyczna awaria




Formalina o stężeniu 37% (C1-117Mg; C2-50Mg; C3- 6,3Mg):
preparat niebezpieczny,
 stężenie śmiertelne dla: ryb zawierający formaldehyd
pstrąg tęczowy – 50 mg/l (1-3 h)
i metanol, rozpuszczalny
skorupiaków – 42 mg/l
w wodzie
(EC50/24 h)
właściwości: toksyczne, żrące,  stężenie formaldehydu szkodliwe
redukcyjne (3-4 pH)
dla organizmów wodnych wynosi
dawka śmiertelna dla
powyżej 2 ppm, tj. ok. 3,3 mg
człowieka przy narażeniu
formaldehydu na dm3 wody
drogą pokarmową to
 dopuszczalne stężenie w ściekach
30–60 ml.
2 mg/l
stężenie śmiertelne przy
zatruciu inhalacyjnym
wynosi powyżej 125 mg/m3.
Ocena skażenia Odry w wyniku uwolnienia
37% roztworu formaldehydu,
przy pomocy programu NOMOToT
Profil
Stan
wód
Prędkość
przepływu
[m/s]
Czas
przepływu
[godz.]
wysoki
1,13
niski
Stężenie [mg/l]
przy scenariuszu
C1
C2
C3
1
61,49
26,28
3,31
0,36
4
208,24
88,99
11,21
wysoki
Krosno
Odrzańskie
niski
1,13
6
12,52
5,35
0,67
0,36
17
31,48
13,45
1,69
wysoki
1,15
17
9,23
3,95
0,50
niski
0,37
52
22,21
9,49
1,20
Rakówka
Nysa
Łużycka
Rys. 2.
Strefy zagrożenia wzdłuż biegu Odry
w wyniku hipotetycznych awarii przemysłowych
z uwolnieniem formaliny technicznej
W celu ochrony ludności i środowiska przed
poważnymi awariami zakłady, objęte przepisami
Dyrektywy Seveso II, zostały zobowiązane
do wdrożenia mechanizmów zwiększających poziom
bezpieczeństwa i gotowości na zdarzenia awaryjne,
w tym m.in. do opracowania i wdrożenia:
programu zapobiegania poważnym awariom,
systemu bezpieczeństwa, gwarantującego ochronę
ludzi i środowiska,
wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego,
raportu o bezpieczeństwie (tylko zakłady dużego
ryzyka).
Województwo lubuskie o dużych walorach
przyrodniczych charakteryzuje się potencjalnym
poziomem (WRI>5) ryzyka awaryjnego uwolnienia
substancji niebezpiecznych do wód
powierzchniowych z tzw. źródeł punktowych.
Należy także podkreślić pozytywne efekty
wspólnych kontroli przeprowadzanych corocznie
przez przedstawicieli PSP i WIOŚ
w zakładach w województwie lubuskim.
DZIĘKUJE PAŃSTWU ZA UWAGĘ!
Wanda Kacprzyk
Instytut Ochrony Środowiska
Zakład Polityki Ekologicznej
ul. Krucza 5/11
00-548 Warszawa
[email protected]