Transcript Predavanja II dio

Pojam i oblici medjunarodnog kretanja
kapitala
• Međunarodno kretanje kapitala jedan je od najatraktivnijih
oblika međunarodnog finansiranja i pretezno je autonomnog
karaktera tj ima sopstvenu motivaciju i nije izazvano stanjem
tekucih transakcija u bilansima pojedinih zemalja.
• Pod međunarodnim kretanjem kapitala podrazumijevamo
transfer realnih i finansijskih sredstava između subjekata
različitih zemalja sa odloženim kontratransferom za određeni
vremenski period, a u cilju ostvarivanja određenih
ekonomskih i političkih interesa ucesnika u tom transferu
• Nijedna savremena privreda ne može se izolovati od potrebe
da izvozi i uvozi kapital, bez obzira na to da li, ukupno
gledano,...
• ...ima neto suficit ili neto deficit u kapitalu, tako da je
kretanje kapitala između zemalja dvosmjerno, pri čemu
se u jednom slučaju subjekti određene zemlje
pojavljuju kao davaoci, a drugi put kao korisnici
kapitala.
• Međunarodno kretanje kapitala, kao dio
međunarodnog finansiranja, jedan je od
najatraktivnijih oblika međunarodne saradnje i
ostvarivanja strategijskih ciljeva.
• Međunarodno finansiranje u užem smislu obuhvata
uvoz i izvoz kapitala i novca i prodaju roba i usluga na
kredit, a u širem smislu uključuje i međunarodne
jednostrane transfere (poslovi finansiranja kod kojih je
prisutan elemenat inostranosti).
 Faktori koji su doveli do porasta znacaja
medjunarodnog finansiranja :
(1) Raspad kolonijalnog sistema posle drugog
svjetskog rata
(2) U periodu poslje drugog svjetskog rata stvoren je
veći broj međunarodnih i regionalnih institucija koje
se bave problemima međunarodnih plaćanja
(3) Većina valuta najrazvijenijih zemalja postale su
konvertibilne tokom pedesetih godina
(4) Eksplozivan razvoj transnacionalnih kompanija
(5) Eksplozivan razvoj evrotržišta
(6) Naftni šokovi
(7) finansijske inovacije(+infor tehnol. razvoj)
(8) Međunarodni politički odnosi su i pored
povremenih pogoršanja obezbjeđivali povoljnu
klimu za razvoj
• Međunarodno kretanje kapitala, kao njegov dio,
podrazumijeva transfer realnih i finansijskih
sredstava institucija, preduzeća i rezidenata iz
različitih zemalja u cilju zadovoljenja ekonomskih
interesa učesnika u transferu.
• Medjunarodno kretanje kapitala predstavlja
transfer kupovne snage iz jedne zemlje u drugu,u
novcanom vidu,u vidu roba i usluga.To dovodi do
porasta kupovne snage u zemlji uvoznici kapitala i
do njenog smanjenja u zemlji izvoznici.
• Najveći dio međunarodnog kretanja kapitala
odvija se između razvijenih zemalja
• Privrede u razvoju (zemlje u razvoju i zemlje u
tranziciji, kao sto je Bosna i Hercegovina) se kao
grupacija uglavnom pojavljuju kao korisnici
kapitala, a mnogo manje kao davaoci kapitala
• Međunarodno kretanje kapitala je fenomen koji
postoji više od jednog vijeka.
• Mnoge zemlje su zasnivale svoj privredni razvoj
na prilivu inostranog kapitala početkom XX vijeka.
• Za investiranje se odlučuju uglavnom zemlje koje
ostvaruju veću efikasnost u domaćoj privredi
nego ostale zemlje. Viškovi, materijalizovani u
ponudi kapitala, izvoze se u druge zemlje koje
nisu tako efikasne..
Medjunarodno kretanje kapitala
prema vremenskom,ekonomskom i
vlasnickom kriterijumu
• Medjunarodno kretanje kapitala moze se
posmatrati prema vremenskom,ekonomskom i
vlasnickom kriterijumu.
• Prema ekonomskom kriterijumu dugorocno
kretanje kapitala se ostvaruje u okviru zajmovnog
kapitala i u vidu investicionog kapitala.Prvi oblik
je prenosnik kupovne snage iz jedne zemlje u
drugu,a drugi je preduzetnicki investicioni
poduhvat u inostranstvu
• Prema vlasnickom kriterijumu kapital se dijeli:
1. međunarodno kretanje privatnog kapitala
2. međunarodno kretanje javnog kapitala.
• Privatni kapital (pojedinci, private kompanije,
komercijalne banke) kreće se prvenstveno u
obliku direktnih investicija, portfolio
investicija, kao i u formi kredita i depozita
• Javni kapital (državni budžet i centralne i
državne banke) kreće se prvenstveno u obliku
bilateralnih zajmova i kredita, portfolio
investicija i u formi bespovratne ekonomske
pomoći
• Posebna vrsta javnog kapitala su zajmovi
međunarodnih organizacija, kao sto su: IBRD,
IMF, IDA, EBRD, IFC i dr. institucije sa sličnim
profilom angažovanja.
• Prema vremenskom kriterijumu (ročnosti)
medjunarodne kapitalne transakcije mogu biti u
vidu kratkorocnih,srednjih i dugorocnih zajmova.
• Po pravilu, kratkoročni kapital se koristi za
finansiranje tekućeg poslovanja, a srednjoročni i
dugoročni kapital za investicione namjene
• Kratkorocni zajmovi su obicno privatni zajmovi.To
su prije svega kratkorocni krediti (robni i
komercijalni) u vezi sa izvrsavanjem poslovnih
transakcija u medjunarodnoj trgovini.
• Poseban vid kratkorocnih zajmova su kursnouslovljeni krediti.Spekulativnog su
karaktera.Kada kurs strane valute ima
tendenciju porasta,domaci zajmodavci ce
inostranstvu pruziti kredit (npr kupovace
inostrane hartije od vrednosti),da bi kasnije
kada dodje do porasta kursa ostvarili kursnu
razliku. Ocekivana devalvacija domace valute
pokrece bjezanje u stranu valutu,a revalvacija
bjezanje strane u domacu.Kretanje
kratkorocnih kredita po ovoj osnovi je “vruc”
novac.
• Srednjorocni zajmovi imaju duzi rok,ali kraci od
dugorocnih /na Eurotrzistu
• Dugorocni zajmovi su uglavnom autonomnog
karaktera. Zasnivaju se na razlici u kamatnim
stopama izmedju zemalja.
• Danas slabi njihova uloga.Posle II svjetskog rata
dolazi do njihove ekspanzije,radi finansiranja
privrednog razvoja zemalja u razvoju.
• Zemlje u ravoju,uvoznici opreme ne mogu bez
dugorocnih zajmova uvesti savremenu opremu i
koristiti je.Toga su svesni i sami isporucioci opreme
pa oni sami daju duge zajmove (komercijalni zajmovi)
ili pronalaze komercijalne banke i druge finansijske
institucije za to (robni dugorocni zajmovi).To je sad
izvoz kapitala u robnom (realnom) a ne novcanom
obliku kao prije.
• Tu je i momenat sigurnosti imao veliki znacaj,pa je za
normalne komercijalne rizike uvedeno i izvozno-kreditno
osiguranje,a za ostale rizike morale su se angazovati i vlade
zemalja izvoznica opreme koje su svojim izvoznicima opreme
garantovale naplatu njihovih potrazivanja od inostranih
kupaca i u slucaju da se ostvare drugi abnormalni politicki i
slicni rizici.
• Tako su u skoro svim zemljama proizvodjacima opreme
stvorene posebne drzavne institucije za osiguranje tj
finansiranje kreditiranja izvoza opreme.Osiguranje normalno
poskupljuje opremu za iznos premije osiguranja ali ove
drzavne institucije ponekad daju i vrlo povoljne kreditne
uslove – onda kad se radi o tkz.“politickim kreditima”.
• Posebna vrsta dugorocnih zajmova su stabilizacioni zajmovi
koji imaju ulogu da stabilizuju valutu zemlje primaoca zajma tj
da pojacaju njene devizne rezerve
• Po svojoj namjeni, inostrani kapital se može
plasirati u tačno određene projekte (project
approach) ili u ostvarivanje širih razvojnih ciljeva
odnosno programa (program approach)
• Kapital za realizaciju određenog projekta
najčešće traže pojedinačna preduzeća, ali to
mogu biti i države, ako su ovi projekti od
strateškog privrednog i razvojnog značaja, u
principu su države te koje traže kapital za
programe.
• Privatni investitori gotovo isključivo plasiraju
kapital u određene projekte, dok javni kapital,
pored projekta, prihvata da se angažuje i u
realizaciji programa
Motivi međunarodnog kretanja
kapitala
• Motivi međunarodnog kretanja kapitala zavise od
oblika u kome se kapital nalazi. Različiti motivi,
npr., opredjeljuju privatne u odnosu na javne
tokove, a postoje razlike i između pojedninih
vidova privatnog i javnog kapitala, s tim da se,
• u principu, privatni kapital kreće ekonomskim
motivima,
• a javni kapital na osnovu širih društvenopolitičkih interesa.
• Ostvarivanje većeg profita ili nekog drugog
prihoda od uloženog kapitala (kamata, dividenda)
je osnovni motiv izvoza kapitala, dok su ostali
motivi najčešće posredni i u funkciji ovog glavnog
motiva.
1. realizacija što većeg profita,
2. jeftina radna snaga i niske cene sirovina i
energije u inostranstvu,
3. Širenje tržišta,
4. želja za kompletiranjem proizvodnog procesa tj.
vertikalnom integracijom svih ili važnijih faza
izrade finalnog proizvoda,
5. prestižno-psihološki motivi itd.
Oblici međunarodnog kretanja kapitala
• U teoriji postoje tri osnovna oblika
međunarodnog kretanja kapitala i to:
– Međunarodno kretanje zajmovnog kapitala
– Portfolio investicije
– Direktne strane investicije
Kretanje zajmovnog kapitala
• Pod zajmovnim kapitalom u medjunarodnim
ekonomskim odnosima podrazumeva se takav
oblik medjunarodnog kretanja kapitala kod
kojeg se kupovna snaga transferise
neposredno u obliku zajma od zemlje davaoca
kredita u zemlju korisnika,koja ga moze
upotrebiti u proizvodnji ili potrosnji.Sustina je
u tendenciji medjunarodnog izravnanja razlika
u snabdjevenosti kapitalom i u potrebama za
kapitalom od zemlje do zemlje
• Kretanje zajmovnog kapitala ima 2 oblika : novcani i
robni tj transfer kupovne snage u novcanom obliku
(novcani transfer) i transfer u robnom obliku (realni
transfer).
• Motiv za kretanje zajmovnog kapitala je razlika u ceni
novog kapitala (tj kamatnih stopa) od zemlje do zemlje.
• Kapital se krece iz zemlje sa nizom u zemlju sa visom
kamatnom stopom.Ovakvo kretanje je autonomno.
• Medjutim kretanje moze biti i indukovano
najcesce u slucaju neravnoteze platnog bilansa i
poprima uravnotezavajucu ulogu.
• U zemljama u razvoju nije razvijeno finansijsko tržište
pa je i danas glavni oblik priliva inostranog kapitala
zajmovni kapital
• U periodu od 1961. do 1970. godine, od ukupnog
priliva iz inostranstva 66% je bilo u obliku zajmova, a u
razdoblju od 1971. do 1980. godine, oko 46%. Ostatak
su činile portfolio investicije i direktne investicije u
inostranstvu.
• Sa kulminacijom dužničke krize u zemljama u razvoju i
odlivom kapitala dolazi do sloma ovog oblika
međunarodnog kretanja kapitala, mada takva situacija
nije konačna, jer su danas tendencije poslovnog
bankarstva multinacionalnog karaktera i odnose se na
međunarodni platni promet, emitovanje obveznica i
promet deviza
• Poseban oblik međunarodnih zajmova su međunarodni
javni zajmovi koji mogu biti bilateralni, na bazi
međudržavnih sporazuma i multilateralni, koji
odobravaju međunarodne finansijske organizacije
• Za međunarodno kretanje zajmovnog kapitala bitno je
međunarodno finansijsko tržište preko koga se vrsi plasman i
angazuju slobodna finansijska sredstva. Organizovani dio
tog tržišta čine komercijalne banke i druge finansijske
institucije koje se bave kreditiranjem i kupovinom i
prodajom hartija od vrijednosti.
• Komercijalne privatne banke pretežno odobravaju
kratkoročne i srednjoročne, a u određenoj mjeri i
dugoročne kredite prevashodno zajmoprimcima sa
visokim bonitetom.
• Dugorocni kapital je u medjunarodnom kretanju po
pravilu autonoman a kratkorocni kapital izazvan
stanjem u platnom bilansu.
• Ulazak zajmovnog kapitala u novcanom obliku je isto
sto i autonoman izvoz.Saldo platnog bilansa,ako je do
tada bio izravnat,bice pozitivan za iznos zajma,a za isti
iznos se povecava i dohodak.Jedinica primljenog
zajma,znaci novu jedinicu nacionalnog dohotka.Ta
dodatna jedinica nacionalnog dohotka dijelom se trosi
na kupovinu domacih dobara,zavisno od granicne
sklonosti potrosnji,a dijelom za uvoz,zavisno od
granicne sklonosti uvozu.Dio utrosen na kupovinu
domacih dobara znaci novo povecanje dohotka koji se
opet isto trosi i ta multiplikacija dohotka se zaustavlja
kada uvoz dostigne iznos primljenog zajma.
• Ako se u ovaj proces ukljuci i stednja,zavisno od
granicne sklonosti stednji,uvoz nece dostici iznos
primljenog zajma,pa se srazmjerno tome ni novcani
transfer nece pretvoriti u realni,dok ce nacionalni
dohodak biti multiplikovan istim multiplikatorom.
• Ulaz zajmovnog kapitala u novcanom obliku djelu je
inflatorno,jer se povecava novcana masa,ali ne i robni
fondovi.Ali ulaz zajmovnog kapitala u realnom obliku
izaziva deflaciju (povecava se roba ali ne i novcana
masa).Tada izostaje i proces multiplikacije dohotka.
• Primanje zajmovnog kapitala ima pozitivne i negativne
efekte.
• Pozitivno dejstvo u vidu multiplikacionog dohotka bice
vece ako je niza granicna sklonost uvozu.
• Negativno dejstvo u vidu inflacije bice jace ako su u
zemlji koja prima kapital vec prisutni inflatorni faktori.
• Za zemlju koja daje zajam javljaju se suprotni
efekti.Multiplikator djeluje u suprotnom smislu,ali
se javlja i deflacija jer se smanjuju novcani
fondovi a ne i robni.
• Druga osnovna logika u kretanju zajmovnog
kapitala je u tome sto se zajmovni kapital krece iz
zemlje s visom stopom akumulacije u zemlju sa
manjom stopom tj iz zemlje sa visom granicnom
sklonoscu stednji u zemlje sa nizom.
• Poslje II svjetskog rata narocito dolazi do izrazaja
javni zajmovni kapital jer je privatni kapital
pokazao uzdrzanost
Direktne investicije u inostranstvu
Direktne investicije u inostranstvu prvenstveno se
odnose na dugoročan plasman privatnog kapitala u
inostranstvo
• Inostrane direktne investicije se javljaju kada investitor
sa sedistem u jednoj zemlji –zemlji izvoznici
kapitala,radi obavljanja poslovne aktivnosti ,
ivestriranjem stice imovinu u drugoj zemlji – zemlji
uvoza kapitala.Osnovna obiljezja su upravljacka
dimenzija i vlasnistvo nad imovinom.
• Kod inostranog direktnog investiranja investitor i
imovina stecena investiranjem su dijelovi maticne
firme.Investitor se oznacava kao maticna firma a
imovina kao filijala (podruznica) maticne firme
•
• Direktne investicije u inostranstvu, ili strane
direktne investicije (foreign direct investment)
predstavljaju takav oblik ulaganja kapitala koji
obezbjeđuje stranom investitoru sticanje
prava svojine, kontrole i upravljanja po osnovu
uloženog kapitala.
• Ovo su preduzetničke investicije, za koje nije
nužno da uticaj investitora bude potpun i
apsolutan, već je dovoljno da stepen kontrole i
upravljanja bude takav da može da utiče na
poslovnu politiku preduzeća i drugog pravnog
lica u koji je uložen kapital.
• Inostrano direktno investiranje u vidu akcijskog
kapitala se javlja kada investitor kupuje akcije
preduzeca u inostranoj zemlji.Nacionalnim
zakonodavstvom odredjuje se gornja granica
udela inostranog direktnog investiranja u imovini
domaceg preduzeca.Udio od 10% je minimum za
ostvarivanje kontrole investitora u preduzecu.
• Inostrana direktna investiranja se mogu povecati i
reinvestiranjem dobiti koju su investitori ostvarili
na osnovu ranije kupljenih akcija ili pozitivnog
poslovanja filijale u stranoj zemlji.
• SDI doživljavaju kulminaciju osamdesetih godina, od kada
svjetski tokovi rastu godišnje prosječno za 30%, što je čak tri
puta više od rasta svjetskog izvoza
• SDI su 2000. godine imale konstantan rast. Rekordan priliv SDI
je zabeležen 1999., kada je ostvarena stopa rasta od 55.2%. U
periodu 2001.-2003. zabeležene su negativne stope rasta
(2001. -41.7%, 2002. -17% i 2003. -17.6%). I pored drastičnog
smanjenja godišnjih stopa rasta, kumulirani priliv SDI
ostvaruje pozitivne stope rasta, koje su znatno više nego što je
rast svjetske proizvodnje, kapitala i trgovine.
• U 2003. priliv SDI od 560 milijardi dolara je dvostruko smanjen
u odnosu na 2000. ali je istovremeno bio 10 puta viši nego
1982. god.
• One doprinose procesu globalizacije i internacionalizacije,
pomažu u ekonomskom integrisanju zemalja u razvoju u
svjetske ekonomske tokove, a njihov značaj i uloga rastu sa
procesima liberalizacije svjetske trgovine.
• Inostrani investitori svoju imovinu putem
inostranih direktnih investicija mogu efikasnije
koristiti,uvazavajuci principe ekonomije
obima.
• Patenti i autorska prava mogu donijeti
konkurentsku prednost kompanijama koje ih
posjeduju.U nekim kompanijama te prednosti
su u formi zasticenog imena ili marke (npr
Coca-Cola).Kompanija koja posjeduje takvu
imovinu cesto licencira specijalna
proizvodjacka prava zemlji uvoznici umjesto da
investira u inostrane proizvodne kapacitete.
Oblici inostranih direktnih investicija:
• Osnivanje novog preduzeća (green-field
investicije);
• Preuzimanje postojećih preduzeća u drugoj
zemlji (prekogranične akvizicije);
• Spajanje kompanija (prekogranični merdžeri);
• Kombinacija green-field investicije i akvizicije
(brown-field investicije);
• Zajednička ulaganja (joint venture investicije
• Green-field investicije predstavljaju osnivanje
potpuno novog preduzeća tj. stvaranje nove
proizvodne imovine što je po pravilu privilegija
velikih multinacionalnih kompanija.
Razgranavanjem svoje mreže preduzeća one
povećavaju i svoj ekonomski uticaj na svjetske
privredne tokove.
• Prekogranična akvizicija predstavlja oblik
preuzimanja preduzeća, kada jedno preduzeće
stiče kontrolni paket akcija nad drugim
preduzećem u inostranstvu ili ga kupuje
preuzimajući vlasništvo nad njim. Sa pravne tačke
gledišta preduzeće koje je predmet preuzimanja
prestaje da postoji, a preduzeće kupac nastavlja
samostalno postojanje na tržištu akcija.
• Prekogranični merdžer nastaje kada jedno preduzeće
apsorbuje drugo tj. kada preduzeće iz inostranstva
koristi svu aktivu i pasivu preduzeća iz zemlje
domaćina i nastavlja da posluje pod svojim nazivom
dok domaća firma prestaje da postoji kao pravni
entitet. Vlasnici domaćeg preduzeća menjaju svoje
akcije za akcije inostranog preduzeća. Bitna
karakteristika spajanja je dobrovoljnost partnera u
pogledu želje da kreiraju nov pravni entitet. Ove
transakcije nisu suviše skupe, tj. troškovi njihove
realizacije su niži nego kod drugih oblika nastajanja
novih poslovnih kombinacija.
• Brown-field investicije predstavljaju kupovinu
postojećih postrojenja i preduzeća i preuzimanje
kontrole u njima (najčešće su to objekti koji su
napušteni ili su minimalno iskorišćeni, a često u
svojim sredinama izazivaju zagađenja).
• Zajedničko ulaganje (joint venture) je ugovorno
ulaganje inostranog i domaćeg investitora sa ciljem
da se formira zajedničko preduzeće, ili ulaganje
inostranih sredstava u postojeće domaće preduzeće s
ciljem ostvarivanja zajedničke privredne saradnje kao
što je proizvodnja, isporuka određenih proizvoda,
delova, ili sklopova i podsklopova, zatim zajednički
nastup na trećim tržištima, razvoj, oplemenjivanje i
prenos tehnologije.
• Složenost ovog investicionog aranžmana se ne
ispoljava samo u tehničko tehnološkoj saradnji u
proizvodnji određenih proizvoda, već i u saradnji u
oblasti komercijalizacije tih proizvoda i finansiranju
zajedničkih poduhvata, kao i zajednički rizik čitavog
poduhvata.
• Specifičan vid međunarodne ekonomske saradnje u
oblasti eksploatacije prirodnih bogatstava i
finansiranje infrastrukture je koncesija ili koncesioni
režim. Osnovna karakteristika koncesije sastoji se u
ustupanju prava korišćenja prirodnog bogatstva od
strane domicilne države – koncedenta, domaćem ili
stranom licu – koncesionaru, pod posebnim uslovima
za određeni vremenski period.
• U novijoj istoriji za strana ulaganja u oblastima
infrastukturnih objekata kao što su putevi, železnica,
mostovi, tuneli, aerodromi, objekti za proizvodnju
energije (hidro i termo centrale), eksploatacija nafte i
gasa primenjuje se „BOT sistem“ (skraćenica ovog
sistema potiče od engleskih reči build – izgradi,
operate – koristi, transfer – predaj).
• Ovaj sistem podrazumjeva da koncesionar izgrađene
objekte posle ugovorenog roka korišćenja preda
koncedentu. Ovaj vid stranih ulaganja treba da bude
veoma atraktivan za nedovoljno razvijene i zemlje u
razvoju, jer se na ovaj način postiže investiciona
aktivnost bez ulaganja sopstvenih sredstava. Ovaj
model se u svijetu najviše primjenjuje u oblasti
energetike (Turska, Kina, Malezija, Tajland
• Inostrane direktne investicije daju podrsku vertikalnoj
integraciji (2 ili vise kompanije vrse sukcesivne faze
prerade pa se objedinjuju u novo preduzece).Npr
naftne kompanije cije filijale otpremaju sirovu naftu ka
filijalama koje vrse preradu,pa do filijala koje se bave
marketing politikom i prodajom
• Inostrane direktne investicije daju podrsku i
horizontalnoj integraciji (istorodne proizvodne
aktivnosti se razmestaju u razlicite zemlje).
• Motivi za to mogu biti zelje da se proizvodi
priblize mjestu potrosnje,kako bi se zaobisle
carinske i necarinske barijere.Npr Ford Motor
Company,general Motrs i slicno.
• Prestroga spoljnotrgovinska politika takodje utice
na inostrane direktne investicije (visoke carinske
na uvoz).Npr Japanski proizvodjaci automobila
proizvode u Evropskoj uniji i SAD,kako bi izbjegli
stetne posljedice sporazuma o “dobrovoljnom”
samoogranicenju svoga izvoza na ova trzista.
Efekti direktnih investicija
• Pozitivna strana inostranih direktnih investicija je sto se
posredstvom njih vrsi svojevrstan tansfer tehnologije.U zemlji
uvoznici to znaci
• povecanje spoljne trgovine,
• otvaranje novih radnih mesta,
• poboljsanje socijalne osnove
• Ubrzanje privrednog razvoja.
• Pozitivne posljedice postoje i u slucaju kada one povecavaju
nacionalni dohodak zemlje u koju se investira vise nego sto bi
bilo povecanje nacionalnog dohotka u zemlji investitora od
istog ulaganja.
• Najvidljivija korist je u povecanju prihoda (kroz takse, poreze i
slicno).
• Negativna strana se vezuje prije svega
• za bespostednu eksploataciju,prirodne
resursa i narusavanje ravnoteze prirodne
sredine,zapostavljanje nacionalnih interesa
domace zemlje.
• Negativno dejstvo pokazuju i na
zvanicnu,drzavnu politiku i nacionalne interese
zemalja u koje se investira.
Portfolio investicije
• Portfolio investicije se tretiraju kao kupovina HOV,
do nivoa koji ne daje pravo kontrole nad
subjektima u koje je uloženo
• Portfolio nekog privrednog subjekta predstavlja
skup elemenata imovine u koje je uložen kapital.
• Portfolio se može sastojati od realnih elemenata
(zemlja, zgrade, oprema, zlato i sl.) i finansijske
aktive (gotovina, obveznice, akcije i sl.)
• Osnovni cilj ovih investicija je sticanje dohotka,a ne i
kontrole nad preduzecem u inostranstvu.To je i
osnovna razlika izmedju njih i inostranih direktnih
investicija i ako mogu imati isti oblik.Npr kupovina
akcija radi sticanja dohotka,a ne radi uticaja na
poslove preduzeca je portfolio investicija.
• Za njih se najviše zanimaju penzioni fondovi,
uzajamni fondovi (mutual fonds) i fondovi
zdravstvenog osiguranja
• Portfolio investiranja u smislu medjunarodnog
investiranja znace drzanje stranih hartija od
vrijednosti od domacih rezidenata.
• Ovdje portfolio investicija pokazuju jos jednu
znacajnu razliku u odnosu na inostrane direktne
investicije.Ovdje novcani transfer uvek prethodi
realnom transferu i to u cijelom iznosu
investiranja.Inos. time povecava dohodak i jedan
dio dohotka ide na uvoz,zavisno od granične
sklonosti ka uvozu.
• Sa globalizacijom finansijskih tržišta ovaj oblik
međunarodnog kretanja kapitala dobija na
značaju, jer je lakše diferencirati rizik u slučaju
postojanja većeg broja tržišta.
• Portfolio investicije, kao nekad atraktivan oblik
međunarodnog kretanja kapitala, aktuelan do
velike ekonomske krize 30 – tih godina, kada je
čak 90% ino kapitala plasirano u ovom obliku,
danas možemo posmatrati na dva načina.
• Prvi način je ulaganje u obveznice i HOV koje
emituju inostrane vlade ili preduzeća
• Drugi način je ulaganje kapitala u strana
preduzeća gdje vlasnik ne učestvuje u njegovoj
upotrebi ali učestvuje u podjeli profita
• MOTIV za portfolio investicijama je mogućnost
prinosa na uloženi kapital, imajući u vidu
pozitivnu korelaciju prinosa i rizika
• Ovaj proces je intenzivirala pojava
transnacionalnih kompanija koja su u cilju
smanjenja rizika kupovala HOV lokalnih
privrednih subjekata.
• Portfolio investicije su obično privilegija razvijenih
zemalja jer je uslov za njihovo postojanje
razvijenost finansijskog tržišta.
• U cilju privlačenja ovakvog oblika kapitala zemlje
u razvoju su usmjerile svoje napore ka
liberalizaciji spoljno trgovinskih politika, devizne
politike i razvoja finansijskih tržišta.
Uslovi medjunarodnog transfera
kapitala
• Neophodan uslov za transfer kapitala je njegova
bezbjednost pod kojom se podrazumeva zastita od
nekomercijalnih rizika.
• Komercijalni rizici su faktori koji mogu uticati na
povecanje, odnosno smanjenje profita koji se moze
ostvariti transferom kapitala.
• Kamata koja se placa na zajmovni kapital mora biti
iznad stope inflacije da bi se sacuvala realna
vrijednost kapitala. Najmjerodavnije u odredjivanju
kamata su Londonska medjubankarska kamatna
stopa (LIBOR) i kamatna stopa formirana na
njujorskom finansijskom trzistu (PRIME RATE).
• Ugovori se zakljucuju po trenutnim kamatnim
stopama na ovim trzistima koja je fleksibilna i
koja se uskladjuje sa kretanjem kamatnih stopa
na trzistu.
• Bitna je i duzina poceka otplate za zemlje
uvoznice kapitala. Pocek je vremenski period u
kojem je duznik lisen obaveze servisiranja duga.
Cilj poceka je da omoguci da se transferisani
kapital stavi u funkciju da bi se nakon istaka tog
perioda dug servisirao iz ostvarenog profita. Na
taj nacin pravilno ulozeni kapital sam sebe
otplacuje, a istovremeno ubrzava stopu
privrednog rasta zemlje uvoznice.
• Kod kratkorocnih kredita pocek ne postoji ili traje do 6 meseci.
U ekstremnim slucajevima se dug u cijelosti otplacuje po
isteku kredita.
• Srednjorocni krediti najcesce imaju pocek od 1 godine pa do 3
godina.
• Dugorocni krediti mogu imati i pocek koji traje 5 godina, dok
je kod Medjunarodnog udruzenja za razvoj on svojevremeno
iznosio i 10 godina.
• Portfolio investicije donose 2 vrste prihoda vlasnicima
kapitala:
1.dividenda koja bi trebala da bude veca od bankarske
kamate s obzirom da je rizik ulaganja veci nego kod orocavanja
novca u banci
• 2. rast cijena akcija na trzistu kapitala.Oba prihoda su
medjusobno povezana: vece dividende uticu na rast cijena
akcija, i obrnuto.
• Direktne investicije omogucavaju ostvarenje najveceg
profita, ali istovremeno investitor moze izgubiti
transferisani kapital.
• Visina profita zavisi od mnogo faktora:
-propulzivnosti privredne grane u koju se kapital
transferise
-ustedi na troskovima
-vjestini menadzerskog tima...
• Sustina direktnog investiranja je da investitor
slobodno raspolaze ostvarenim profitom srazmjerno
svom ucescu u vlasnickoj strukturi firme, ali i da
svojom angazovanoscu direktno utice na povecanje
profita
• Stepen rizika koji investitor preuzima
transferom kapitala i velicina profita koja se
moze ostvariti su u direktnoj srazmjeri. Najveci
rizik postoji kod direktnih investicija ali je i
profit najveci.
• Zajmovni kapital nosi najmanji rizik jer je
najcesce pracen garancijama drzave da ce se
dug servisirati
• Kada je u pitanju cijena kapitala neke medjunarodne
institucije odobravaju i koncesione uslove (nize
kamatne stope, duzi period otplate, duzi period
poceka...).
• Kao transferi sa ekstremno niskom cijenom javljaju se
donacije (bespovratna pomoc) u robnom ili
finansijskom obliku. U takvim situacijama izvoznik
kapitala cesto uslovljava zemlju uvoznicu da se
pretvaranje novcanog u robni oblik transfera izvrsi u
zemlji izvoznici kapitala.
• MMF ove vidove unilateralnih transfera svrstava u
tekuce transakcije, iako se radi o transferu kupovne
moci
Problemi transfera kapitala u zemlje u
razvoju
• Ovi faktori koji su jos izmedju II svjetskog rata uticali
na kretanje kapitala su :
• Velika svjetska ekonomska kriza,i
• inflacija u skoro svim evropskim zemljama,
• promjena odnosa snaga izmedju industrijski
nerazvijenih zemalja,
• otkazivanje obaveza po spoljnim zajmovima,
• drzavni uticaj,
• raspad svjetskog monetarnog jedinstva,
• velike potrebe za kapitalom samih zapadnoevropskih
zemalja radi obnove ratom razorenih privreda.
• Tokom II svjetskog rata napustene su stare
metode medjunarodno g finansiranja .
Medjunarodno finansiranje je usmjereno na
medjudrzavno finansiranje.
• Tako je u Breton-Vudsu nastala i
medjunarodna banka za obnovu i razvoj.Bilo je
jasno da privatni kapital nece moci dovoljno
da struji prema mestima gdje je potreban,pa
ce drzavni budzet to omogucavati umesto
trzisnog kapitala.
• Posle II svjetskog rata dekolonizacijom nastaje niz novih
nezavisnih drzava.Da biostvarile brzi privredni razvoj bila su im
potrebna dodatna finansijska sredstva.
• Osnovne karakteristike nerazvijenih zamalja danas su :
1.teznja da se industrijalizuju
2.potreba dodatnih sredstava spolja ;
3.spremnost da na svojim plecima iznesu glavni teret razvoja .
• Ekonomski eksperti UN utvrdili su da bi za razvoj tih zemalja
bilo potrebno oko 20 milijardi dolara godisnje,a da je priliv u
ove zemlje bio od 4-8 milijarde,s’tim sto su njihove otplate po
inostranim dugovima oko 5 milijardi.Znaci da priliv sami
“kompenzira otplate.
• Ponekad prihodi od kapitala investriranog u
inostranstvu prevazilaze izvoz svezeg kapitala,tako da
je to “prikriveni” vid seljenja kapitala iz nerazvijenih u
razvijen zemlje.
• Tako eksperti UN isticu da bi za nerazvijene zemlje
trebalo obezbjediti besplatnu pomoc,preko
medjunarodne organizacije za razvoj u okviru UN.To
bi bio samo jedan od kanala za priliv kapitala u
nerazvijene zemlje.
• Privatni kapital pokazuje suzdrzljivost iz vise razloga :
1. politicka nestabilnost ovih zemalja,
2. nekonvertibilnost njihove valute
3. sprovedene nacionalizacije i konfiskacije u
nerazvijenim zemljama,
4. razvoj drzavnog kapitalizma u razvijenim
zemljama (njihove vlade forsiraju izvoz
kapitala u odredjena podrucja,a u druga ga
otezavaju).
• U tim uslovima nerazvijene zemlje tragaju za
nekim srednjim resenjem : da stvore uslove za
sto veci priliv privatnog kapitala,a da time ne
ugrozavaju svoje bitne ciljeve i vrijednosti
EVROPSKA
MONETARNA UNIJA
• Monetarna unija predstavlja najvišu stepenicu u
procesu ekonomske integracije država.
• Obuhvaća zajedničku monetarnu politiku i usko
koordinisane ekonomske politike zemalja članica, tj.
prenošenje nadležnosti u odlučivanju u ekonomskoj
i monetarnoj politici s nacionalne na nadnacionalnu
(supranacionalnu) razinu.
• Evropska se monetarna unija (EMU) zasniva na
jedinstvenom
tržištu.
• Ekonomska monetarna unija utemeljena je
Ugovorom iz Maastrichta, tj. Ugovorom o Evropskoj
uniji. Predstavlja angažman zemalja članica u
vođenju jedinstvene valute, kojom upravlja
jedinstvena centralna banka.
• EMU je usmjerena na dvojnost: euro + jedinstveno
tržište.
• Jedinstveno tržište traži jedinstvenu valutu koja
omogućava njegovo jačanje.
• Euro produbljuje regionalizaciju razmjene u Evropi,
ali potiče Evropski identitet, a na međunarodnom
nivou pridonosi uravnoteženijim monetarnim
sistemom, budući da u sebi objedinjuje više
različitih valuta.
• Uvođenje eura 1.januara1999. označava početak
federalne Evrope na ekonomskom planu.
Stvaranje Evropske monetarne intrgracije
• Na samitu u Hagu u decembru 1969. godine
prihvaćen je program za postizanje EMU-a u tri
faze.
• Praktični napori monetarne saradnje među
državama članicama Evropske zajednice počeli su
1971. godine kao dio plana za uvođenje
jedinstvene valute.
Evropski monetarni sistem
• Na prijedlog Francuske i Njemačke u decembru
1978. godine odlučeno je o stvaranju Evropskog
monetarnog sistema (EMS), te se s planom
započelo u martu 1979. godine.
• Prema zaključku Evropskog vijeća 4. i 5. decembra
1978. godine: ˝Svrha Evropskog monetarnog
sistema je uspostavljanje veće mjere monetarne
stabilnosti u zajednici. Trebao bi predstavljati
osnovnu komponentu mnogo složenije strategije s
ciljem nastavljanja rasta stabilnosti, progresivnom
povratku punoj zaposlenosti i harmonizaciji
životnih standarda˝.
• EMS je bio baziran na temelju fiksnog, ali
prilagodljivog konverzacionog kursa i imao je dvije
glavne komponente:
• Mehanizam konverzacionih kurseva ERM i
Evropske valutne jedinice – ECU.
• ERM je uspostavio centralni konverzacioni kurs
prema ECU-u za svaku sudjelujuću valutu.
• Na osnovi takvih kurseva, uspostavljeni su
bilateralni centralni kursevi. Granice fluktuacije oko
bilateralnih centralnih kurseva fiksirane su na 2.25
% za sve valute osim italijanske lire koja je bila na
6%.
Tri faze ekonomske i monetarne unije – Delorsov izvjestaj
• Ključ daljnjeg napredovanja prema monetarnoj
integraciji bila je liberalizacija tokova kapitala
unutar zajednice.
• U maju 1988. godine Evropsko je vijeće utvrdilo
ciljeve monetarne unije i mandate Vijeća s
predsjedavajućim Jacques Delorsom, tada
predsjednikom Evropske Komisije. Rezultat je
Delorsovog izvjestaja izložio da bi Evropska
ekonomska i monetarna unija morala biti
provedena u tri koraka.
Prva faza Evropske monetarne unije
• U osnovi Delorsovog izvjestaja, Evropsko vijeće je u
maju 1989. godine utvrdilo da bi prva faza
realizacije ekonomske i monetarne unije trebala
započeti 1. juna 1990. godine, kada bi sva
ograničenja protoka kapitala između zemalja članica
trebala biti ukinuta.
• Za realizaciju druge i treće faze bilo je neophodno
revidirati Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske
zajednice (Rimski ugovor) da bi se uspostavila
potrebna institucionalna struktura.
Druga faza – uspostavljanje Evropskog monetarnog
instituta i Evropske centralne banke
• Uspostavljanje Evropskog monetarnog instituta (EMI)
1.januara1994. godine obilježilo je početak druge faze
EMU-a. EMI-jevo kratkotrajno postojanje također je
odražavalo oblik monetarne integracije unutar zajednice.
EMI nije bio odgovoran za provođenje monetarne politike u
Evropskoj uniji.
• Dva glavna zadatka EMI-a su bila:
• ojačati saradnju centralnih banaka i koordinaciju
monetarnih politika;
• učiniti potrebne pripreme za uspostavljanje Evropskog
sistema centralnih banaka (ESCB), provođenje jedinstvene
monetarne politike i formiranje jedinstvene valute u trećoj
fazi.
• Do svoga kraja, EMI je omogućavao forum za
konsultacije i razmjenu gledišta i informacija o
političkim pitanjima i specificirao je nadzorni,
organizacioni i logistički okvir neophodan za izvedbu
zadataka ESCB-a u trećoj fazi.
• U decembru 1995. godine Evropsko se vijeće složilo
da će se Evropska valuta, koja će se uvesti početkom
treće faze, zvati euro i da će treća faza započeti
1.januara1999. godine.
• 2.maja 1998. godine Vijeće Evropske unije – u
dogovoru s Predsjednicima država ili Vladama –
jednoglasno je odlučilo da je 11 država članica
(Belgija, Njemačka, Španija, Francuska, Irska, Italija,
Luksemburg, holandija, Austrija, Portugal i Finska)
ispunilo uslove potrebne za uvođenje jedinstvene
valute 1.januara1999. godine.
• 25.maja 1998. godine vlade 11 zemalja članica
imenovale su predsjednika, potpredsjednika i četiri
ostala člana Izvršnog odbora ECB-a. ECB i
nacionalne centralne banke sudjelujućih zemalja
članica čini Eurosistem koji formira i definiše
jedinstvenu monetarnu politiku u trećoj fazi EMU-a.
• Uspostavljanjem ECB-a 1.juna 1998. godine EMI je
izvršio svoje zadatke. U skladu sa Sporazumom o
uspostavljanju Evropske unije, osnivanjem ECB-a,
EMI je prestao postojati
Treća faza – nepovratno fiksiranje konverzijskih
kurseva
• 1.januara1999. godine treća i zadnja faza EMU-a
započela je s nepovratnim fiksiranjem konverzijskih
kurseva valuta 11 zemalja članica koje sudjeluju u
monetarnoj uniji i vođenjem jedinstvene
monetarne politike pod nadzorom ECB-a.
• Broj zemalja članica koje sudjeluju u monetarnoj
uniji popeo se na 12, 1.januara2001. godine, kada je
Grčka ušla u treću fazu EMU-a, zadovoljivši uslove
konvergencije. Od tog dana Banka Grčke je postala
dio Eurosistema.
• Ova je etapa karakteristična zbog nepovratno
određenog konverzacionog kursa 3.maja 1998.,
jedinstvene valute – Euro:
podijeljene u 100 centi;
• pravni status mu je definisan 13.decembra 1996. u
Dablinu;
zaživio je 1.januara1999. godine;
• definisan kao bezgotovinsko sredstvo plaćanja; i
• utvrđivanja rezervi od 50 milijardi eura nacionalnih
centralnih banaka u okviru ECB-a kako bi se
omogućila intervencija u slučaju potrebe na
deviznom tržištu, pojačavanja djelovanja EMU-a
radi nadgledanja financijskih i budžetskih uslova i
ravnoteže, kao i ekonomske i socijalne kohezije.
uslovi konvergencije - uslovi pristupa ekonomskoj i
monetarnoj uniji
• Povelja o Evropskoj uniji potpisana 7.februara 1992. u
Maastrichtu definiše potrebne uslove koje trebaju
zadovoljiti zemlje kandidati za ulazak u EMU - kriterije
konvergencije.
• Oni su definisani kroz slijedeće kvantitativne pokazatelje:
• inflacioni kriterij – stopa inflacije ne smije biti za više od 1,5
% iznad prosječne stope inflacije u tri zemlje s najnižom
inflacijom;
• kursni kriterij – zahtjeva sudjelovanje u Evropskom kursnom
mehanizmu (ERM) najmanje dvije godine prije
pridruživanja monetarnoj uniji uz poštivanje propisanih
granica fluktuacije (1,5 % oko centralnog pariteta);
• kamatni kriterij – traži da prinos na dugoročne obveznice
države ne smije prelaziti istovjetne kamatne stope u tri
zemlje s najnižom inflacijom za više od 2 % (konvergencija
dugoročnih kamatnih stopa).
• Zadovoljenje ovog kriterija najmanje godinu dana uoči
donošenja odluke o sudjelovanju u monetarnoj uniji, kao
kod prvog kriterija;
• fiskalni kriteriji
• kriterij budžetskog deficita ograničava ekspanzivnost
fiskalne politike jer zahtijeva održavanje deficita
konsolidirane opšte države na nivou nižem od 3 %
BNP-a;
• kriterij javnog duga postavlja njegov udio u BNP-u na
maksimalno 60 %, ali se pozitivno ocjenjuje i trend
smanjenja njegova udjela u BNP-u, ako je razina od 60
% nedostižna vrijednost.
Prednosti jedinstvene valute
• Postojanje eura kao jedinstvene valute zajedničkog tržišta
donosi prednosti kao što su:
• veća sigurnost u trgovini i međunarodnim odnosima kao što
je uklanjanje rizika fluktuacije u kursevima između različitih
valuta. EMU ukida varijabilnost nominalnih konverzijskih
kurseva. Time nestaje kursni rizik i dolazi do potpunog
izjednačenja kamatnih stopa iste prirode, istih dospijeća i
istog rizika;
• Nestajanje troškova transakcija. Prihvaćanjem jedinstvene
valute nestaju svi direktni troškovi transakcija vezani za
operacije kursa: komisijski troškovi, kursna marža,
upravljanje trezorom i obračunavanje u više deviza u okviru
istog poduzeća.;
• Akcelerator jedinstvenog tržišta.
• Jedinstvena valuta smatra se sredstvom
ostvarenja svih očekivanih prednosti jedinstvenog
tržišta jačanjem integracije tržišta roba,
uklanjajući monetarne poremećaje.
• Potiče se konkurencija zbog transparentnosti
cijena. Politika diskriminacije cijena, koju vode
velike industrijske grupe, neće se moći više
primjenjivati.
• Stabilnost kursa garantovat će ravnotežu
komercijalnih ugovora između Evropskih
poduzeća. Djelovanjem jedinstvene valute
jedinstveno tržište povećava učinkovitost i rast;
•
•
Bitni dodatak financijskoj integraciji. Jedinstvena
valuta uklanja zadnju prepreku u integraciji
Evropskog financijskog tržišta. Veće i likvidnije
jedinstveno tržište povećanjem obujma transakcija
Evropskih vrijednosnih papira, omogućava i lakše
finansiranje neravnoteže bilance tekućih
transakcija i javnih zajmova. Bilanca plaćanja
zajednička je za ukupnu monetarnu uniju;
Zajednički monetarni suverenitet. Jedinstvena
valuta znači prelaz s asimetričnog režima na
zajedničko odlučivanje o monetarnoj oblasti.
Omogućuje drugim zemljama da vođa nađe
mogućnosti sporazumijevanja o nivou zajedničke
kamatne stope; nestaje rizik zemlje koja vodi
nekooperativnu monetarnu politiku, što povećava
zahtjeve za traženjem optimalnog rasta ukupnog
bloka monetarne Evrope;
Emisija međunarodne valute favorizira stvaranje multipolarnog
monetarnog sistema. Euro će izazvati redistribuciju položaja
međunarodnih deviza. Konkurisati će dolaru u transakcijama i
fakturiranju prema međunarodnim ugovorima i kao valuta rezervi
centralnih banaka pri interveniranju na deviznom tržištu.
Euro će smanjiti troškove transakcija i rizik kursa za poduzeća i Evropske
banke i omogućiti im veći obujam rada na međunarodnom nivou, a
centralne banke članica EMU-a mogu smanjiti svoje devizne rezerve
budući da više nema nacionalne intervencije podupiranja kursnih
razlika Evropskih deviza, jer se sada interveniše u zajedničkoj valuti.
Ušteda će biti oko 320 milijardi dolara. Razvoj međunarodnog pondera
Evropske valute, omogućit će bolju ravnotežu ekonomskih odnosa i
međunarodnih valuta.
Sadašnjim funkcionisanjem međunarodnog monetarnog sistema
dominira dolar, što šteti Evropskim zemljama; EMU, objedinjujući
privredaprosječnog obujma u okviru samo jednog bloka, pritišće na
SAD i Japan i omogućuje bolju koordinaciju ekonomsko-političkih
odluka na međunarodnom nivou.
Evropski sistem centralnih banaka (ESCB)
Sporazum kojim je osnovan Evropski sistem
centralnih banaka federalnog tipa uveden je
1.junaa 1998.
Sastoji se od :
• Evropske centralne banke i
• Centralnih nacionalnih banaka (NCB).
Samo ECB i NCB imaju pravnu osobnost.
Udio svakog NCB-a, računajući i zemlje koje ne
sudjeluju u euru, određen je prema broju
stanovnika i BNP-u Evropske unije.
Evropski sistem centralnih banaka
(ESCB)
• Samo zemlje članice zone uplaćuju svoj ukupni udio,
dok su se ostale zemlje ograničile na 5 %. Tako se
kapital ECB-a, koji prema Ugovoru treba iznositi 5
milijardi eura, popeo na oko 4 milijarde eura.
• Sjedište ECB-a je u Frankfurtu, a zaposlenici su iz
svih zemalja koje učestvuju u EMU-u.
• Organi ESCB-a su: Upravno vijeće, Izvršni odbor i
Opšte vijeće ECB-a.
• Upravno vijeće (Vijeće guvernera) centralni je organ
sistema koje utvrđuje monetarnu politiku. Sastoji se od
dvanaest guvernera nacionalnih centralnih banaka eurozone i šest članova Izvršnog odbora odgovornih za
upravljanje tekućim poslovima ECB-a iz. Svaki član ima
jedan glas. Odluke se donose jednostavnom većinom.
• Izvršni odbor provodi monetarnu politiku u skladu
orijentaciji i odlukama koje donosi Vijeće guvernera. Sastoji
se od predsjednika, zamjenika predsjednika i četiri člana,
zajednički izabrana sporazumom Vijeća šefova država ili
vlada, nakon konsultacije Evropskog parlamenta i Vijeća
guvernera.
• Opšte vijeće se sastoji od predsjednika i potpredsjednika
ECB-a i guvernera NCB-a svih članica EU-a te će postojati
dok postoje zemlje članice koje ne koriste euro kao vlastitu
valutu. Ovo vijeće nema odgovornosti za odluke o
Instrumenti monetarne politike
• ECB kontroliše ponudu eura i razinu kratkoročnih
kamatnih stopa u ukupnoj monetarnoj uniji. Ona
vodi jedinstvenu monetarnu politiku pomoću tri
instrumenta:
1. stalnih olakšica, koje osiguravaju likvidnost
povezanu s neravnotežom bankarskih trezora.
Ako je banka nedovoljno likvidna, može se
refinansirati po kamatnoj stopi većoj od tržišne –
olakšica marginalnog zajma.
A ukoliko ima višak likvidnosti može plasirati
svoju likvidnost kod ESCB-a po nižoj stopi od
tržišne – depozitne olakšice.
Te dvije stope, dio su upravljačkih stopa ECB-a;
2. operacija otvorenog tržišta, koje su za Centralnu
banku potpuno diskrecijske i na globalan način
djeluju na likvidnost banaka kupovinom i
prodajom vrijednosnih papira;
3. obvezatnih rezervi, koja su obvezna potraživanja
kreditnih institucija kod emisijskih institucija u
omjeru s njihovim depozitom.
•
Ta tri instrumenta pridonose povećanju ili
smanjenju globalne bankarske likvidnosti u eurozoni i tako određuju cijene.
Prema tripolarnom međunarodnom monetarnom sistemu ili
organizovanom duopolu ?
• Uvođenje eura favorizira tripolarnost sistema oko
velikih trgovačkih blokova – američkog, Evropskog i
azijskog, čiji su ekonomski ponderi relativno
uravnoteženi.
• Istovremena pojava eura i jena, kao regionalnih
valuta, urušava monopol dolara kao jedinstvene
svjetske valute, efikasnije od samog eura.
• Tripolarni sistem više stimuliše traženje
kooperativnih rješenja na međunarodnoom nivou,
gdje se svi interesi uzimaju u obzir te se ide prema
traženju rješenja u smjeru optimizacije svjetskog
blagostanja. Vanjsko očitovanje euro-zone
omogućuje pritisak na međunarodno okruženje radi
poboljšanja ekonomske, monetarne i finansijske
kooperacije.
• U perspektivi regionalnog razvoja očekuje se i
internacionalizacija jena koja se nije do sada
ostvarila. Jen se do sada relativno malo koristio na
međunarodnom nivou
• Više od tripolarnog scenarija, perspektiva duopola
USD-euro ucrtava se kao mogući temelj novog
međunarodnog monetarnog sistema, koji se ne
oslanja na suprotstavljanje, nego na usku
koordinaciju između tih dviju valuta
Koristi od uvođenja eura
Koristi se mogu opisati sa stajališta potrošača,
proizvođača i financijskih posrednika:
• Ukidanjem nacionalnih valuta i njihovom zamjenom
jedinstvenom valutom nestaju transakcijski troškovi
konverzije Evropskih valuta. To su troškovi koji su
proizlazili iz razlike kupovnih i prodajnih kurseva
strane valute te naknada i provizija mjenjača pri
obavljanju konverzije. Tako jedinstvena valuta
pojednostavljuje način plaćanja te olakšava
međusobnu trgovinu i turizam.
• Veća jasnoća cijena, zapravo njihova lakša
usporedivost diljem Evrope, jer su cijene svih vrsta
robe i usluga izražene u istim novčanim jedinicama
te nema potrebe za preračunavanjem.
• Internacionalna usporedivost cijena povećava i
konkurenciju te stvara preduslove za moguća smanjenja
cijena, a time osigurava dodatan probitak za potrošače.
• Osim ovih prednosti, za poduzeća jedinstvena valuta
uklanja i valutni rizik koji je proizlazio iz neizvjesnosti u
međusobnim odnosima deviznih kurseva.
• Uklanjanje kursnih rizika i transakcijskih troškova omogućilo
je započinjanje procesa integracije financijskih tržišta.
Povećana likvidnost na financijskim tržištima pruža veći
izbor instrumenata finansiranja i otvara mogućnosti za
pronalaženje novih izvora finansiranja.
• Konkurencija financijskih posrednika olakšava pristup
izvorima novca za poduzeća i tako posredno smanjuje
troškove finansiranja te pozitivno djeluju na razvoj
finansjske industrije kao posrednika u alokaciji sredstava.
- Medjunarodni monetarni fond
- Svjetska banka
- Regionalne banke
82
•
•
Bretonvudske institucije i medjunarodni
monetarni sistem / MMS
MMF (IMF) je osnovan 1944. godine u Bretton
Woods-u (USA), na međunarodnoj
monetarnoj konferenciji posvećenoj izgradnji
finansijskih institucija koje će pomoći
ekonomski oporavak i razvoj nakon velikih
razaranja u II sv. Ratu (44 zemlje, i YU)
Na istoj konferenciji osnovana je i
Međunarodna banka za obnovu i razvoj
(IBRD), okosnica Svjetske banke, čiji je zadatak
prvobitno bilo davanje dugoročnih zajmova za
obnovu ratom razrušenih privreda, a danas
smanjenje siromaštva u svijetu.
83
Ciljevi osnivanja IMF-a:
1.
2.
3.
4.
Razvoj medjunarodne monetarne saradnje,
Olakšavanje i širenje medjunarodne trgovine,
Doprinos stabilnosti valutnih kurseva,
Pomoć uvodjenju i širenju multinacionalnog
sistema plaćanja po tekućim transakcijama
izmedju zemalja članica i ukidanje deviznih
ograničenja koje usporavaju razvoj svjetske
trgovine,
5. Doprinos smanjenju stepena neravnoteže
platnog bilansa zemalja članica kroz davanje
kratkorocnih kredita za uravnotezenje platnog
bilansa zemlje.
IMF danas ima blizu 190 zemalja članica
• KVOTE - Osnovni kapital IMF je uplaćeni kapital u
vidu kvote. Svaka zemlja ima utvrdjenu nacionalnu
kvotu u tzv. Specijalnim pravima vučenja - SPV (do
25% kvote u konvertibilnoj valuti i preostalih 75%
kvote u nacionalnoj valuti)
• Od visine kvote koju je zemlja uplatila zavisi i iznos
sredstava (visina kredita) koji zemlja može dobiti
od MMF-a.
• MMF je organizovan po principu akcionarskog
društva (broj glasova svake zemlje u odlučivanju
zavisi od uplaćenih sredstava).
• Kvote se odredjuju prema ekonomskoj snazi
zemlje, i one daju glasačku snagu u IMF, koji se
bazira na jednom glasu na 100.000 SPV; ovim
glasovima dodaje se i 250 osnovnih glasova za
85
• Na osnovu visine kvote odredjuje se maksimalni
pristup sredstvima IMF, kao i učešće u
alokacijama SPV
• KREDITI - Iz kvota, ali i iz pozajmica sa medj. tržišta
kapitala, Fond zemljama članicama odobrava kredite za
finansiranje platno-bilansnih neravnoteža
• Uslov za dobijanje kredita od MMF-a je usaglašen
program platnobilansnog prilagođavanja
(stabilizacioni program) čiji je cilj uklanjanje
uzroka koji su zemlju doveli u poziciju da joj je
neophodan kredit za finansiranje platnobilansnog
deficita.
• Zemlja se „pismom o namjerama“ obavezuje da
će sprovoditi program ekonomskih reformi koje je
usaglasila sa MMF-om.
• MMF isplaćuje kredit u delovima, tj. tranšama,
najčešće u četiri tranše (po 25% odobrenog
kredita).
• Isplata tranši je uslovljena sprovođenjem
dogovorenih mjera ekonomske politike.
• Ekonomska politika zemlje koja koristi kredite
mora biti usaglašena sa Fondom, koji
kontroliše i njeno izvršenje, kao uslov za
isplatu sredstava; Fond nameće kratkoročne
mjere prilagodjavanje kao uslov za dobijanje
kredita
• Osnovni cilj programa Fonda (IMF/a) – da se
uspostavi ravnoteža izmedju ukupne ponude i
tražnje u cilju poboljšanja platnog bilansa i da
se zemlja osposobi za otplatu spoljnih dugova
(smanjenje potrošnje radi uspostavljanja
platno-bilansne ravnoteže, kontrola tražnje,
devalavacija, plafoniranje bankarskih kredita,
što sve umanjuje značaj mjera za podsticanje
razvoja)
87
ZVORI SREDSTAVA IMF-a:
1. kreditne tranše
2. Stand-by aranžmani. Predstavljaju odobravanje
okvirnog iznosa sredstava koji neka zemlja može
koristititi u određenom vremenskom periodu u
skladu sa potrebama. Dogovorena sredstva su
praktično „u pripravnosti“.
3. Razne vrste „olakšica“. Radi se o vrsti kredita
namenjenoj zemljama koje imaju platnobilansne
probleme čiji uzrok nije loša ekonomska politika već
nepredvidive okolnosti (suša, poplava, nagli skok
cene nafte...).
4. Krediti za strukturno prilagođavanje najmanje
razvijenih zemalja.
• Značaj koji MMF ima za neku zemlju ne proističe
samo od kredita koji ona može dobiti od MMF-a, već
i iz činjenice da je postignut dogovor o aranžmanu sa
MMF-om često preduslov dobijanja skoro svakog
Najznačajniji poslovi MMF danas
1. Prevencija krize – nadzor razvoja ekonomskog i
finansijskog sistema
2. Pomoć zemljama koje imaju problema s platnim
bilansom– poboljšavanje položaja najzaduženijih i
najsiromašnijih zemalja (problem nazvan “velikom
sistemskom prijetnjom”)
3. Upravljanje krizom/ tehnička podrška - MMF
dugoročno pruža savjete, tehnološku saradnju i
finansijsku podršku
89
Bretonvudski monetarni sistem
• Bretonvudski monetarni sistem se zasnivao na
konvertibilnosti dolara u zlato
(1 $=0,888671 g zlata, tj.
jedna unca zlata = 35 $).
• Prema pravilima Fonda, zemlje članice su morale da odrede
vrijednost, tj.“paritet“ svoje nacionalne valute u USD (ili
zlatu). Deviznom kursu je bilo dozvoljeno da oko zvanično
utvrđenog pariteta varira + - 1%.
• Sprovođenje devalvacije, ukoliko je ona neophodna,
zahtjevalo je prethodni dogovor sa MMF-om.
• Postojala je ogromna tražnja $ nakon II sv. rata. Ogromne
sume dolara su se našle van SAD. Ugled $ se zasnivao na
prosperitetu američke privrede, koja se 1960-ih suočila sa
problemima, povjerenje u superiornost $ je izgubljeno
krajem 1960-ih i sve su bili veći zahtjevi drugih država za
konverziju dolara u zlato.
90
• Američke federalne rezerve (FED, ekvivalent
centralne banke) su suočene sa odlivom zlata.
Želeći da ga zaustave, američke vlasti 1971.
godine ukidaju konvertibilnost dolara u zlato i
povećavaju cijenu zlata (što praktično znači
devalvaciju dolara) na 38 USD za uncu.
• Dvije godine nakon toga, 1973. godine, uslijedila
je nova devalvacija dolara (cijena zlata je
povećana na 42 $ po unci), a bretonvudski sistem
je prestao da funkcioniše.
• Pored pada povjerenja u dolar, bretonvudski
sistem se 1960-ih suočio sa još jednim
problemom: pojavio se problem međunarodne
likvidnosti - MMF je sve teže izlazio u susret
rastućoj tražnji kredita, koja je bila uzrokovana
rastom međ. trgovine.
Reforma MMS
• Kako bi se rješio problem likvidnosti, MMF je
1969. godine (amandmanom na Statut) dobio
pravo emitovanja novog sredstva plaćanja
nazvanog „specijalno pravo vučenja“ (eng. SDR).
• Početna vrijednost SDR je bila jednaka
vrijednosti dolara. Kasnije se vrijednost SDR
počela utvrđivati na osnovu „korpe“ (grupe)
jakih valuta. Danas tu korpu čine: euro, američki
dolar, britanska funta i japanski jen
• Vrijednost SDR je ponderisani prosjek vrijednosti
ovih valuta Ponder za period 2006-2010 je $44%, €-34$, funta i jen po 11%.
• Struktura pondera se utvrđuje svakih 5 godina, u
skladu sa značajem zemalja u međunarodnoj
trgovini.
92
• SDR ima dvije važne funkcije:
– emisijom SDR, MMF ublažava problem
međunarodne nelikvidnosti,
– novo obračunsko sredstvo koje koristi MMF.
• Emitovani SDR se raspodjeljuje zemljama članicama
MMF-a prema već postojećim kvotama. Dobijeni
iznos SDR-a zemlja može „zamjeniti“ za neku od
svjetskih valuta koja joj je potrebna, ali se obavezuje
da će u određenom periodu „otkupiti“ pripadajuću
sumu SDR-a i platiti određenu kamatu.
• Danas se SPV koriste kao sredstvo obračuna između
MMF-a i članica.
• Mnoge MO koriste SPV kao jedinicu svog obračuna
Vrijednost SDR utvrđuje se svaki dan i koristi se za
utvrdjivanje vrijednosti inostranih kredita
94
• Savremena ekonomska i finansijska kriza, koja je pogodila
svjetsku privredu od sredine 2007. godine, iznova je
aktuelizovala problem međunarodne likvidnosti
• Mada su se na udaru krize našle prije svega RZ, njeni
talasi su zapljusnuli i obale nerazvijenog svijeta
• Položaj ovih zemalja u svjetskoj privredi je otežan, tako da
je Grupa 20, na ekonomskom samitu u Londonu 2009,
izašla se predlogom da se obezbijedi podrška za opštu
alokaciju SPV, koja bi ubacila u svjetsku privredu oko 250
mlrd. dolara, što bi podiglo opštu svjetsku likvidnost.
• Takođe je predloženo da se od navedenog iznosa, 100
mlrd. dolara direktno usmjeri zemljama sa tržištem u
nastajanju i zemljama u razvoju.
95
• U kriznim situacijama naglo rastu troškovi
refinansiranja, što dodatno otežava položaj
zemlje.
• Alokacija dodatnog iznosa SPV obavila bi se
saglasno postojećim kvotama zemalja kod MMFa.
• Pri tome bi oko 170 mlrd. dolara otišlo u devizne
rezerve razvijenih zemalja, kao što su SAD,
Britanija, Francuska i Japan, koje imaju lavovski
dio postojećih kvota MMF-a.
• Mnogi ekonomisti, među kojima se posebno
ističe Štiglic (Stiglitc), predlažu održavanje nove
međunarodne monetarne konferencije na kojoj
bi dolar, kao glavna rezervna valuta, bio
zamjenjen sa SPV.
Posljedice globalne finansijske i ekonomske
krize:
• Zanačajan rast stope nezaposlenosti i siromaštva
• Nestabilnost domaćih bankarskih sistema
• Ekspanzija kredita banaka iz Zapadne Evrope u Centralnu i
Istočnu Evropu
• Slabljenje domaćih valuta
• Finasijski deficit
• Preopterećenost spoljnim dugovima
• Pad realne proizvodnje i izvoza
• Korupcija
• Povećanje rada u neformalnom sektoru – siva ekonomija
• MMF i Svjetska banka su prepoznali da je potreban novi način
rada i da je njihovo dosadašnje prisustvo u zemljama dovelo
do opšteg nezadovoljstva i povećanja siromaštva
97
Svjetska banka - WB
•
1.
2.
3.
4.
-
Bankarska grupa koja se sastoji od četiri svjetske
finansijske institucije
Međunarodna banka za obnovu i razvoj (International
Bank for Reconstruction and Development - IBRD),
skraćeno “svjetska banka”
Medjunarodno udruženje za razvoj (IDA)
Medjunarodna finansijska korporacija (IFC)
Multilateralna agencija za garantovanje investicija
(MIGA)
Članice WB su zemlje koje su se prethodno učlanile u
IMF; zemlje članice WB upisuju kapital (20% osnovnog
kapitala banke), ostali dio sredstava WB (oko 80%)
pribavlja emisijom obveznica na tržištu, kao i kroz
98
portfolio prodaje
Ciljevi osnivanja WB:
1. Da pomaže obnovu i razvoj, olakšavajući
investiranje kapitala u proizvodne svrhe (krediti
za strukturno prilagodjavanje, posebno za ZUR,
otplata zajma poslije 5 godina, rok otplate do 20
godina, povoljna kamatna stopa, zajmovi se
daju Vladama ili uz vladine garancije – za
ubrzanje privrednog razvoja i strukturne
promjene)
2. Da podstiče privatne investicije u inostranstvu
putem garancija ili učestvovanjem u zajmovima
3. Da pomaže ravnomjerno razvijanje
medjunarodne trgovine i održavanje ravnoteže
u bilansima plaćanja podsticanjem medj.
investicija u cilju razvoja proizvodnih izvora
članica (rast produktivnosti, životnog standarda
99
Regionalne banke
• EIB – Evropska investiciona banka, osnovana Rimskim
sporazumom 1957.g, koja odobrava kredite po
tržišnim uslovima prvenstveno zemljama članicama
radi njihovog uravnoteženog razvoja (EU zemlje, ali i
pridružene zemlje, i zemlje koje namjeravaju ući u
EU), sjedište u Luksemburgu
• EBRD – Evropska banka za obnovu i razvoj (1990,
London) osnovana sa ciljem da prikupi kapital za
finansiranje brže tranzicije na tržišnu privredu i bržu
privatizaciju zemalja CIE, pozajmljuje sredstva za
konkretne projekte kao i medj.fin.institucije (IFCs)
• Ostale regionalne banke i fondovi – Latinoamerička
banka za razvoj, Azijska banka za razvoj, Afrička
banka za razvoj
100