Transcript US_2 - Endüstri Mühendisliği Bölümü | Anadolu Üniversitesi

ÜRETİM SİSTEMLERİ
2
ÜRETİM SİSTEMLERİ
•
•
•
•
•
•
Üretim-Ürün
Sistem
Örgüt
Üretim Sistemi
Tasarım
Değerlendirme
•
•
•
•
•
•
Çözümleme
Modelleme
Yönetim
Akış-Kuyruk
Benzetim
EĞİLİMLER
ÜRETİM SİSTEMLERİ
ÜREME
(Doğal, kendiliğinden …)
ÜRETME
(Bilinçli, Yönlendirme ile …)
ÜRETİM
(Belli bir SİSTEM’e göre ..)
ÜRETİMİ
•
•
•
•
Yapan
Yaptıran
Yararlanan
(Zarar gören)
 İNSAN
İNSAN ve ÜRETİM
(İnsanı anlamaya çalışmak)
İnsan Davranışını Açıklamaya Çalışan
YAKLAŞIMLAR
• Freud (Sağlıksız yapı),
• Pavlov (Şartlı refleks),
• MASLOW (Başarılı kişiler)
MASLOW’un
YAKLAŞIMI
• İYİMSER
• HİYERARŞİK
• İspatlanmış DEĞİL
• AMA çok yaygın
MASLOW ve GÜDÜLER
GÜDÜ
Bir şeyler yapmaya zorlayan İÇ KUVVET
• Önce en alt düzeyde ihtiyaçlar,
Fizyolojik (sıcaklık, hava, su, gıda, …)
Güvenlik (yırtıcı hayvan, düşman, …)
• Bunlar karşılanırsa daha üst istekler
(Ait Olma-Sevgi, İtibar, …)
MASLOW’un
İHTİYAÇLAR
HİYERARŞİSİ
Kendine Yetme-Aşma
Kendini Geliştirme
Temel İstekler
Aşkın
Kendini
İfade
Estetik
Anlama
İtibar
Ait Olma-Sevgi
Güvenlik
Fizyolojik
GÜDÜLER ve TALEP
• Temel ihtiyaçlar karşılanmalı
(Gıda, Giyim, Barınma, …)
• Bunlar karşılanırsa, sıra
daha üst (lüks) isteklere gelir.
• Bu da çeşit-çeşit
MAL ve HİZMET demektir.
TALEP ve ÜRETİM
• İSTEK duyuluyorsa,
• Ödeme gücü varsa,
• Ödeme NİYETİ olursa 
TALEP
Talep varsa  Üretmeye değer
ÜRETİLECEK OLAN NEDİR ?
ÜRÜN (Talebi olan META’)
• MAL (ekmek, buzdolabı, motor yağı)
(Gözle görülen, elle tutulan)
• HİZMET (tedavi, savunma, eğlendirme)
(Maddi olmayan ancak tatmin sağlayan)
• Hem MAL, hem de HİZMET
(hamburger)
ÜRÜN-MAL-HİZMET
MAL
HİZMET
Elle Tutulabilir?
E
H
Tüketici ile 1e1 İlişki
H
E
Tüketici Katılımı?
H
E
Tüketim Gecikebilir?
E
H
Emek Yoğun?
H
E
Kalite kolay Ölçülür?
E
H
***ÜRÜN’de 3 Ayrı BOYUT
• Çekirdek Ürün
(İhtiyaç karşılama, prestij)
Doyum Sağlar
Ekmek, giyim, otomobil
• Somut Ürün (Tamamlayan Nitelikler)
Kalite, şekil, marka, ambalaj
• Zenginleştirilmiş Ürün
Garanti, Satış Sonrası Hizmet
ÜRÜNÜN ÖZELLİKLERİ
• Ürünü isteyen kim ?
MÜŞTERİ (velinimet)
İÇ ( ! ) ve Dış müşteri
veya İmalatçının bizzat kendisi
• Müşteri ne istiyor / ürün nasıl
tanımlanır?
ŞARTNAME
TANIM (nasıl olmalı?)
• Efradını cami,
(onunla ilgili HERŞEYİ İÇEREN)
• ağyarını mani.
(İLGİSİZ HİÇBİR şeye yer
vermeyen)
LAF KALABALIĞI DEĞİL !
ÜRÜNÜ KİM TANIMLAR ?
KULLANACAK Olan
Özellikle bir başka malın üretiminde
yararlanacak olan
Fonksiyon NE olacak? (Şartname)
YAPACAK Olan
Fonksiyon NASIL sağlanacak? (Tasarım)
ÜRÜN NASILTANIMLANIR?
İSİM (Taraflar aynı şeyi anlıyor mu?)
Ürünün NİTELİKLERİ
ÖRNEK (Dosya kağıdı)
Ölçü A4 (210 x 297 mm)
Kalınlık (Bir m 2 si kaç g ?)
Kalite (1. hamur)
Renk (Beyaz ?)
mm, g, 1. hamur nedir? Beyaz nasıl ölçülür?
•
•
•
•
ÜRÜN NASIL TANIMLANIR?
NİTELİKLER
•
•
•
•
•
ÖRNEK (Ampul)
Gerilim (220 / 110 / 24 / 6 / 1.5 V)
Güç (10, 20, 30, 60, 100, 500, 1000 W)
Aydınlatma (25, 80, 120 Lümen)
Işık rengi (Sarı, Gün ışığı, 1600 K)
Bağlanacağı yer (Standart, mum, halojen)
Volt, Watt, Lümen, Kelvin nedir? Duy şekli,
ölçüleri? Diğer donanım (balast, starter,vb.)?
MARKALAR
STANDARTLAR
Adını vermek yeterli mi?
Satıcı- alıcı aynı şeyi mi kast ediyor?
Şöyle yuvarlak, kırmızı bir şey, üstünde benekler
var, biraz da yumuşakça dense..
Tanım mı, tasvir mi, bulmaca mı?
• Firma (Murat, Etimek, Kola Turka, Kot)
• Ulusal (TS 88, DIN, BS, NF, GOST, ASA, JIS)
• Uluslar arası (Windows, ISO 9000)
Ürünü Belirtirken,
• Tanımın tanımına uyulmazsa,
TASVİR (betimleme) olur.
• Bu da iletişim bozukluğu demektir.
(Müşterinin ne istediği,
üreticinin ne vereceği açık değildir)
Tanımlayıcı Belgeler
Standart ve ŞARTNAME,
ürünü “açıkça” TANIMLAR !
• Standart genel maksatlı
• Şartname ürüne yönelik
Tanımlayıcı Belgeler
• Standart da, Şartname de aynı yapıda
belgelerdir.
• Bir ürünü, süreci, yöntemi, uygulamayı
ilgililerin anlayacağı şekilde ve
taraflar arasında anlaşmazlığa ve
tereddüde yer bırakmayacak
açıklık ve kesinlikte tanımlarlar.
Specify: Açıkça belirtmek,
• Özellikle ve kesin olarak isimlendirmek,
• Belirgin bir özellik atfetmek,
• Şart olarak öne sürmek,
• Tanımlamak, işaret etmek, göstermek,
• Ayrıntılarıyla yazmak,
• Listeye özel bir madde olarak koymak.
Dar anlamda
(KK’da tek bir değer  ASL, ÜSL)
Geniş anlamda
•
•
•
•
•
•
•
Ürünü,
çeşitlerini,
ürünün kendisi ve üretimi ile ilgili
kavramları, terimleri,
malzemesini, yapısını, özelliklerini,
bu özelliklerin nasıl kontrol edileceğini
ve -varsa- diğer istekleri belirten
ayrıntılı belge (ve ekleri)
ŞARTNAME
• ÜRETİM Şartnamesi (İçe yönelik)
• Satın Alma Şartnamesi (Dışa yönelik)
-Teknik Şartname
– İdari Şartname
• Diğer (Tasarım, deney, bakım, vb)
ŞARTNAME (imalat)
• Tasarımcı NE düşündü ?
• Atölye NE yapacak ?
İLETİŞİM ARACI
• Makine parçaları için Teknik Resim
Malzeme, biçim, ölçüler, toleranslar,
yüzey kalitesi, diğer parçalarla ilgisi
• Yetmezse ayrıca yazılı açıklamalar
ŞARTNAME (Satın alma)
Üretimde (tüketimde) NE kullanılacak?
•
•
•
•
Tedarikçileri REKABET’e zorlar,
Sözleşmenin TEMELİ olan belgedir,
Teslim almada ESAS teşkil eder,
Anlaşmazlık halinde DELİL olur.
Şartnamenin Hazırlanması
•
•
•
•
•
Gereksinimin Hissedilmesi 
İmkanların Araştırılması 
İsteklerin Anlaşılması 
Ürün Kavramının Şekillenmesi 
Yapma- Satın Alma Kararı 
İmalat ya da Satın Alma Şartnamesi
Satın Alma Şartnamesinin
Kullanılması
•
•
•
•
•
Piyasa Araştırması
Şartnamenin Hazırlanması
İHALE’ye Çıkma
TEKLİF’lerin Değerlendirilmesi
Tedarikçilerden Biriyle
SÖZLEŞME imzalanması
• Teslim Alma
• Anlaşmazlık Hali (mahkemelik olma)
ŞARTNAME (Satın alma)
Yazarken NELERE dikkat edilir ?
• İstenen NEdir?
• Gereken her özelliği açıkça belirt
(Yoksa gelecek ürün işe yaramaz)
• Gerekmeyen hiçbir şeyden bahsetme
(Gereksiz yere maliyet artar)
• Tedarikçiyi İMA etme
(Ahlaki değil)
Satın alma şartnamesi
• Alınacak üründen NELER bekleniyor?
 İSTEK ve ÖZELLİKLER
• Beklenenleri sağlayacağı NASIL anlaşılır ?
 MUAYENE ve DENEYLER
• Bu ürüne/satın almaya yönelik AYRICA
belirtilmesi gereken hususlar var mı ?
 MÜTEFERRİK HÜKÜMLER
Her İSTEK-ÖZELLİK için
bir MUAYENE-DENEY
• Malzemenin, deneyin, düzeneğin,
yöntemin Standardı VARSA,
• veya bu şartlar başka bir belgede
geçiyorsa
TEKRARLAMA,
Sadece ATIF’ta Bulun.
• Malzemenin,
• Deneyin,
• Düzeneğin,
• Yöntemin
Standardı YOKSA
• Bunlarla ilgili tüm ayrıntıları
(Neyle, nasıl, kaç, ne zaman, ne kadar, vd.)
AÇIKÇA belirt.
Bulanık nokta kalmasın !
KONU,
KAPSAM,
TANIMLAR
• Şartname neden söz ediyor,
• neleri içeriyor,
• şartnamede geçen terimlerin tanımı
İSTEK VE ÖZELLİKLER
Neler isteniyor,
Ürün hangi özellikleri taşıyacak
• Görünüş,
• ölçü,
• malzeme,
• kalite,
• performans,
• duyarlık, vd.)
MUAYENE ve DENEYLER
İstek ve Özelliklerin
sağlandığı nasıl anlaşılacak ?
• her bir özellik için numune alma,
• test düzeneği,
• deney prosedürü,
• sağlanması istenen değerler, vb.)
TESLİM ALMA
NİCELİK Kontrolü (Sayma)
NİTELİK KONTROILU
Muayene-Deney-Test Ayrımı
Kabul Örneklemesi
Tek-çok katlı muayene planları (KK konusu)
Tahribat(lı/sız) Muayene
TEHLİKELİ DENEY !
(patlama, zehirlenme, elektrik çarpması)
Muayene-Deney
• Gözle Muayene (hafif dokunmak ?)
(Renk, pürüz, döküm hatası)
• Ölçü Kontrolü (kumpas, masdar, vd)
(Teknik resme, numuneye göre)
• Çatlak Kontrolü (Ultrason, rontgen,…)
• Matalürjik kontrol
(yüzey hazırlama, mikroskop, analiz)
• Mekanik deneyler (çekme, sertlik)
Diğer Deneyler (ÖRNEK)
Basınca Dayanıklılık Deneyi (Suyla yap)
Çalışma basıncının 1.5 kat gibi üstünde
bir basınçta patlamayacak
-Hepsini deneme,
-Deneneni kullanma (deformasyon)
Sızdırmazlık Deneyi
Çalışma basıncında havayla doldur,
-Belli bir süre (24 saat) basınç düşmeyecek
-Su dolu kaba daldır (hava kabarcığı
görülmeyecek)
•
•
•
•
•
•
TEST (son ürüne)
Motorun verimi (giren-çıkan enerjiyi ölç)
Otomobilin çarpma testi (kadavrayla)
Radyatörün ısı gücü (ısıl ölçümler)
Klimanın gürültü düzeyi (ses ölçümü)
Şalterin ömrü (100 000 kez aç-kapa)
Tüketim malının sağlamlık testi
(belli bir yükseklikten at)
• Çocuk güvenliği testi
(açma-koparma-yutma)
DİĞER ŞARTLAR
Yukarıda belirtilmemiş olan istekler
•
•
•
•
•
•
(Özellikle ayrı bir idari şartname yoksa)
Numune verme, (kendine, imalatçıya, notere)
Prototip, (önce bir tane yapıp dene)
Teslimat ve ödeme planı, (nakit akışı)
Ambalaj, (sevk ve koruma için)
Sigorta,
Anlaşmazlık hali (yetkili mahkeme) gibi…
EKLER
•
•
•
•
•
•
makine parçaları için teknik resimler,
idari şartname,
ürün çeşitlerini belirten listeler,
Diğer şartname ve(ya) standartlar,
numuneler veya
başka belgeler eklenebilir.
ŞARTNAME (Yapısı)
ATIFLAR
Şartname,
başka şartnamelere ve
standartlara atıfta bulunabilir
• Kapaklar TŞX253’e,
• Malzeme TS…’e,
• Muayene MIL…’e göre olacak gibi…
Satın alma şartnamesi
• Bu şartname ile alınacak ürün, kendi
ürettiğiniz ürünün yapısında yer alacak,
• Hem imalatın sağlıklı yürümesi, hem de
ürününüzün performansı için hayati
önemi var.
• Bağlanacağı yere uymalı, işlev görmeli,
kendisinden beklenenleri yerine
getirmeli.
ÜRÜNLE ilgili
DİĞER KONULAR
•
•
•
•
Ürün yaşam çevrimi (dönemler)
Ürün ağacı (x malzeme listesi)
Değer analizi (gereksiz ayrıntı?)
Ürün karması (miktarlar)
Ürün yaşam çevrimi
Satışlar
Kar
Ürün
Geliştirme
Yatırım
DOYMA
Olgunluk
GirişTanıtım
Gerileme
Gelişme
Zaman
Ürün ağacı
• Ürün hangi parçalardan oluşuyor?
(Malzeme Listesi)
Hangi Parçadan Kaç Tane?
Hangi malzemeden ne miktarda ?)
• + Hiyerarşik yapı
(Nereye Bağlanıyor)
Komple, Alt-komple, Bileşen, Parça
Ürün ağacı
A
B
E
F
D
A.B.F.C
A.C
C
D
0. A
C
1.
B
2.
E
2.
F
3.
D
3.
C
1.
C
1.
D
Değer analizi
• Maliyeti Arttıran
AMA
• Değeri Arttırmayan
Neler VAR?
Malzeme, öğe (feature), işlem
ONLARI AT !
Değer analizi
YOK ET, DEĞİŞTİR, BİRLEŞTİR
• Gereksiz Parçalar,
• Pahallı malzemeler,
• Faydasız şekil özellikleri,
• Dar toleranslar,
• Değer katmayan işlemler
Ürün karması
Ürün yelpazesi
• Hangi üründen KAÇ TANE yapılacak ?
DİYET PROBLEMİ
Eldeki Malzeme
Mevcut İşgücü
Tezgah Kapasiteleri
k. a.
Enb KAR
ÜRETİM SİSTEMLERİ
•
•
•
•
•
•
Üretim-Ürün
Sistem
Örgüt
Üretim Sistemi
Tasarım
Değerlendirme
•
•
•
•
•
•
Çözümleme
Modelleme
Yönetim
Akış-Kuyruk
Benzetim
EĞİLİMLER
NESNE ve SİSTEM
• NESNE (object) “ŞEY” demek
(Madde veya kavram olabilir)
• SİSTEM (dizge)
(Anlamlı bir şekilde
bir araya gelen nesnelerden oluşur).
SİSTEM KURAMI
(Bir düşünme şekli)
• Yeni sistem tasarımı veya yeniden
yapılanmada yardımcı olabilir,
• Seçeneklerin etkilerini kestirebilir,
• Satışı kolaylaştırır,
• Karar sürecini etkilemez,
SİSTEM KURAMI
(Bir düşünme şekli)
Amaç ortaya koymaz,
Geleceği belirlemez,
Örgütü yapılandırmaz,
Hiçbir şeyin yerini almaz,
Ancak kapsamı genişletir,
derinleştirir,
• Yeni boyutlar katabilir.
•
•
•
•
•
Alt Sistem-SİSTEM-Süper Sistem
• Doğal Sistem
Atomaltı-ATOM-Molekül
İnce Yapı-Hücre-Doku-SİSTEM-Organizma
Ekoloji-Toplum
• Yapay Sistem
İnsan-Makine
Çiftlik-Şehir Aşiret-Millet-Uluslar arası
İmalat-Hizmet-Bilişim
ÜRETİM SİSTEMLERİ
•
•
•
•
•
•
Üretim-Ürün
Sistem
Örgüt
Üretim Sistemi
Tasarım
Değerlendirme
•
•
•
•
•
•
Çözümleme
Modelleme
Yönetim
Akış-Kuyruk
Benzetim
EĞİLİMLER
MAKSAT (purpose)
• Var Olma Sebebi
• Raison d’etre, mission
Canlılar varlıklarını sürdürmeye çalışırlar
• Düşmandan kaçar
• Temel ihtiyaçlarını karşılar
• Ölmemeye çalışır
• Yerine yeni kuşaklar bırakır
ÖRGÜTLER DE ÖYLE !
ÖRGÜT’ler
MAKSATLI SİSTEMLERdir.
MAKSAT (Var Olma Sebebi)
• KAR
• KAMU YARARI
ÖRGÜT-İŞLETME-GİRİŞİM
• Maksatlı Sistem ÖRGÜT
• Kar AMACI GÜDEN Örgüt
İŞLETME
İŞLETME ~ GİRİŞİM (Teşebbüs)
Interference x Enterprise
İŞLETMEDE
ALT SİSTEMLER
• SATIŞ
• MALİ İŞLER
• ÜRETİM
İŞLETMEDE
ALT SİSTEMLER
• İNSAN KAYNAKLARI
• LOJİSTİK
• AR-GE
İŞLETMEDE
ALT SİSTEMLER
• SATIŞ
• MALİ İŞLER
• ÜRETİM
ÜRETİM SİSTEMLERİ
•
•
•
•
•
•
Üretim-Ürün
Sistem
Örgüt
Üretim Sistemi
Tasarım
Değerlendirme
•
•
•
•
•
•
Çözümleme
Modelleme
Yönetim
Akış-Kuyruk
Benzetim
EĞİLİMLER
KARA KUTU
GÖSTERİMİ
ÜRETİM
GİRDİ  SİSTEMİ  ÇIKTI
Dış ortam
• Birey:
Kültür, ihtiyaç, inanç, istek, tahsil,vb.
• Toplum:
Kurumlar, kanun, ekonomi, sosyal durum
• Teknoloji:
Sanayileşme, yenilikçilik, araştırma
• Devlet:
Merkezi, yerel, uluslar arası
İç ortamda Örgütlenme
Biçimsel örgütlenme:
• Karar verme (planlama + kontrol),
• Bilişim sistemi (eşgüdüm + iş bölümü)
Yarı biçimsel örgütlenme:
• İş tanımları,
• İlişkiler,
• Faaliyetler,
• Etkileşimler
İç ortamda Örgütlenme
Biçimsel olmayan örgütlenme:
• Duygular,
• Etkileşimler,
• Roller,
• Konumlar,
• Durumlar
• (teamül)
Kuvvet-İç Ortam İlişikisi
Sistemde DENGE
iç ve dış darbelerin sönümlenmesi.
KARŞILIKLILIK
• Birleşen,
• eklenen,
• çekişen kuvvetler.
GERİ BİLDİRİM
(Kendini yönlendirme, Kararlılık)
ÜRETİM
 ÇIKTI
GİRDİ 
SİSTEMİ
DÜZELTME
PLANLAMA ve KONTROL
(BilişimGösterim
Sistemi)
Ayrıntılı
KARAR VERİCİ
GİRDİ
(ÜRETİM
FAKTÖRLERİ)
Girişim,
Bilgi,
* Arazi,
* İşçilik,
* Sermaye,
Donanım,
Hammadde
DÖNÜŞÜM
(SÜREÇLER)
Sürekli,
Kesikli
Proje
Diğer
ÇIKTI
(ÜRÜNLER)
MAL,
Bitmiş ürün
Yan ürün
Atık
Zararlı madde
HİZMET
GİRDİLER
İnsanın
• zihni
• ruhi ve
• fiziki
yetenekleri,
Sermaye
• hisse,
• kredi,
• yatırım,
• vergi,
• bağış
(Fiziki birimlerle veya
TL ile ölçülürler)
GİRDİLERle ilgili olarak
İkame:
(işgücü  sermaye gibi)
Kısa dönemde:
• SABİT ve
• DEĞİŞKEN MALİYETLER
(Uzun dönemde, hepsi değişir)
ÇIKTILAR
 Müşteriye ya da topluma
(Mal, hizmet, bilgi, enerji, atık, tatmin)
Standart x Ismarlama
(posta, ulaşım, tedavi, gözlük, savunma, vb.)
Birden fazla ürün?
İşin başı ŞARTNAME
ÇIKTILAR
DİĞER KONULAR
• Talep analizi
(hangisinden, kaç tane satabiliriz?)
• Prototip
(Yapabilir miyiz?, nasıl yaparız?)
• Atık
(ÇEVRE Duyarlılığı, yükümlülükleri)
DÖNÜŞÜM:(Yapı, şekil, durum, konum, mülkiyet)
• Sürekli
(belli sıraatlama, geri dönme YOK. Bekleme?)
Montaj hattı, kimya, hamburger
• Kesikli
(düşük hacim, farklı rota, kafileler)
Atölye, hastane, dişçi
• Proje
(tek ürün, büyük kaynak, tek süreç)
İnşaat, yeni ürün
HER DÖNÜŞÜMDE:
Görev, akış, stok VAR
• Görev: Girdiyi, çıktıya biraz daha
benzetecek değişiklik, eklenti vb.
(değer arttırır)
• Akış: Konum değişimi
( malzeme, araç, insan, bilgi)
Bilgi akışı (rapor, talimat, kayıt, belge)
• Stok: Görev ve akışın olmadığı durumlar
SÜREÇ:
• görev,
• akış ve
• stoklar dizisi olarak
AKIŞ DİYAGRAMLARIYLA modellenir.
Üretim Yönetimi
+ Teknoloji (Sürece özel)
+ Yöntembilim (evrensel)
İmalatta AMAÇ
•
•
•
•
•
•
İstenen işi görecek,
göze hoş gelen,
çevreye zarar vermeyen,
satın alınabilecek (fiyatta),
çok güvenli ve
en yüksek kalitede mallar üretmek
Üretim Sistemi:
Birbiriyle bağlantılı,
• GÖREV,
• MALZEME,
• KAYNAK,
• ÜRÜN,
• PLAN ve
• OLAY kümelerinden oluşur.
Hiyerarşik yapı
• Kuruluş,
• Bölüm,
• İş merkezi,
• Makine
Motor Fabrikası
Dökümhane
Talaşlı İmalat
Küçük Tezgah Postası
Montaj
Test
Su Ceketi Grubu
NC Torna
Dik Freze
ÜS Tipleri
• Proje: Sadece bir tane yapılacak ürünler
(inşaat, prototip)
• İş*:
Tek tek gelen farklı işler
(tamir, sipariş)
• Parti: Kafileler halinde üretilen ürünler
(dünya üzerindeki en yaygın tip budur)
• Hat: Akış, seri üretim,
(otomobil parçaları)
• Sürekli*: Dökme ürünler (çimento,un…)
Süreç Seçimi (ÜRÜN ‘e göre)
Proje
İş Parti
Hat
Sürekli
Ürün çeşidi
Çok
Standart
Sipariş miktarı
Tek
Büyük
Hacim
Tek
Yüksek
Ürün değişikliği
Yüksek
YOK
Siparişe
E
E Belki
H
H
Stoğa
H
H Belki
E
E
Esneklik
Yüksek
YOK
Yenilikçilik
Ürüne
Sürece
En önemli
Zaman/Kalite
Fiyat
En önemsiz
Fiyat
Özel İstek
Satılan NE?
Yetenek
Ürün
Süreç Seçimi
(Yatırım-Maliyet açısından)
Proje
İş
Parti
Hat
Sermaye
Az/Çok
Az
Yüksek
Ölçek Ekonomisi
Biraz
Hiç
Çok
Hammadde Stok. Yeteri Kadar
YMM
Yüksek
BitmişÜrünStok.
Düşük
Malzeme
Az/Çok
İşçilik
Yüksek
Maliyet Düşürme Düşük
İmkanı
Sürekli
Planlı
Çok
Aşırı
Az
Az
Yüksek
Az
Yüksek
Düşük
Yüksek
Süreç Seçimi
Proje
(Süreç Özelliği açısından)
İş
Parti
Hat
Sürekli
Esneklik
Esnek
Esnek Değil
Ayar
Değişken Çok+Ucuz
Az+Pahallı
Kapasite
Küçük
Büyük
KapisteDeğişm. Adımlı
Yeni Tesis
Teknolojik Yapı Evrensel
GenelMaksat Tahsisli
Baskın Olan
Emek
Tesis
İşlem Bilgisi
Değişken Tanımsız
Tanımlı
Malzeme Bilgisi Belli
Malz. Aktarma
Belirsiz
Değişken Düşük
Bilinir
Yüksek
Süreç Seçimi
Proje
(Süreç Özelliği açısından)
İş
Parti
Hat
Sürekli
İşlem Kapsamı
Geniş
Dar
İşlem Kontrol
Karmaşık
Kalite Kontrol
Nokta
Sistemli
İşlem Süreleri
Uzun
Kısa
KapsiteTanımı
Değişken
Belirli
KapsiteKontrolu
Zor
Kolay
Darboğaz Yapısı
Rassal
Az+Belli
Darboğaz Yeri
Değişken
Sabit
Arıza Etkisi
Değişken
Ürüne Bağlı
Az
Çok Karmaşık
Sade
Muazzam
ÜRETİM SİSTEMLERİ
• Üretim-Ürün
• Sistem
• Örgüt
• Üretim
Sistemi
• Tasarım
• Değerlendirme
• Çözümleme
• Modelleme
• Yönetim
• Akış-Kuyruk
• Benzetim
• EĞİLİMLER
Bir şey(ler) üretin ve maliyetinin
üzerinde bir fiyatla satın.
Bir İŞLETMENİN KURULMASI ve
YÖNETİLMESİ için SADECE
bunları bilmeniz yeterlidir.
TABii, Birkaç Milyon KÜÇÜK
AYRINTI ile Birlikte
İŞLETMENİN KURULMASI
• İŞLETME Fikrinin Doğuşu
• Ön araştırma
• Yapılabilirlik (fizibilite)
• Proje
• Gerçekleştirme
• Üretime Geçme
Üretim Sistemlerinin
TASARIMI
PLANLAMASÜREÇLER
TASARIM  SİSTEMLER
Planlama-Belirleme
STRATEJİ’
yi Belirle
Üretim
Hacmini
Belirle
TEDARİK
ET
Malzemeyi
Planla
Kapasiteyi
Seç
TASARLA
(Ürün)
GELİŞTİR
Süreci
Planla
İMAL ET
DENE
(Test)
SEVK
ET
TASARIM
•
•
•
•
•
•
Problemleri tanımlama,
Amaçları belirleme,
Çözüm yolları geliştirme,
Bu yolları değerlendirme,
Birini benimseme,
Ayrıntılı tasarım
Üretim Sistemi GeliştirmeTasarım+Uygulama
TASARIM
• Mevcut sistemin planlanıp kontrolü
Kaynakların günü gününe izlenmesi
• Yeni bir sistemin kurulması
Sabit kaynaklara ve
kısıtların giderilmesine yönelik
TASARIM=Seçim
KAVRAMSAL
DÜZEYDE
•
•
•
•
AYRINTI
DÜZEYİNDE
• Tedarikçiler
İlkeler
Otomasyon Düzeyi • Donanım
• Süreç
Malzeme Akışı
Örgütlenme şekli
MEVCUT-İYİLEŞTİRİLMİŞ-YENİ
Mevcut Sistem (Hiç değişiklik yok)
İyileştirilmiş Sistem
Bir miktar teknik tadilat (yeni sisteme göre az)
Yeni Sistem
• Yoğun teknik tasarım (donanım, yerleşim, akış)
• Örgütlenmede tekniğe paralel değişiklikler
• Önceki deneyime dayanmayan yeni bir tesis
TASARIM YAKLAŞIMLARI
Sanayide (Deneme-Yanılma)
AKADEMİK YAKLAŞIMLAR
Kısmi Kuramlar
• Kaynak Tahsisi
• Yerleşim
Düzenlemesi
• Akış Düzenleme
• Tampon Kapasite
Planlaması
Bütünleşik Kuramlar
• Stratejik Planlama
• Teknik-Yöntem
Kümeleri
(JIT,CIM,TPM)
• Tasarım Felsefeleri
(Yalın, Çevik, Esnek
Üretim)
• Sistem Mühendisliği
ÜS TASARIMında sorulacak sorular
• HANGİ tezgâhları seçeyim?
(Sık arıza yapan, ucuz) ya da (Seyrek arızalı, pahalı)
• KAÇ tezgâh kullanayım?
(Tek ve büyük) ya da (Çok sayıda ve küçük)
• Tezgâhları NASIL düzenleyeyim?
(Akış hattı, İş atölyesi, İkisinin arası)
• TAMPON düşüneyim mi?
(Kaç tane, nerelere, ne büyüklükte)
DENETLEME STRATEJİSİ nasıl olsun?
(Sabit hızla?, çizelgeye/atölyenin durumuna göre)
ÜRETİM SİSTEMLERİ
•
•
•
•
•
•
Üretim-Ürün
Sistem
Örgüt
Üretim Sistemi
Tasarım
Değerlendirme
•
•
•
•
•
•
Çözümleme
Modelleme
Yönetim
Akış-Kuyruk
Benzetim
EĞİLİMLER
Değerlendirmede GENEL Ölçütler
• Kapasite:
Bir zaman aralığındaki üretim miktarı
• Verim(lilik):
Çıktının değeri / Girdinin değeri >1 ?
• Kar(lılık): Kar / Yatırım Miktarı
Değerlendirmede GENEL Ölçütler
• Etkinlik: Gerçekleşen x Planlanan
Vaktindelik, Kalite, Miktar
•
•
•
•
•
Esneklik,
Yenilikçilik,
Katılımcılık,
Rekabetçilik,
İş Hayatının Kalitesi
TEKNİK Ölçütler
• Üretim hızı (Hü)
(birim zamanda kaç ürün çıkıyor?)
• Üretim Tedarik Süresi (ÜTS)
(içeride ne kadar kalıyor)
• Yarı Mamul Miktarı (YMM)
(içeride kaç parça var?)
Başarı Parametreleri (Akış tipi )
Akış demek:
• Tezgahlar ARDIŞIK yerleşmiş ve
– Bazı tezgahlar atlanabilir
– Geri dönüşler olabilir
• Hareket EŞZAMANLI demektir.
Başarı Parametreleri (Akış tipi )
• (Satın Almada) Tedarik Süresi
• Üretim Tedarik Süresi (İmalatta)
T01
ÜTS
Teo
Tezgah sayısı: nm
T
T
Enbüyük İşlem Süresi: Teo
İletim Süresi:
Til
Akış tipi üretimde
• ÜTS = nm (Teo+ Til )
3
2
5 2 4
ÜTS = 3*(5 + 2) = 21[dk]
T02
03
il
İşlem süresinin (To) bileşenleri:
• İşleme süresi Tm
(kesici takımın parça ile temas ettiği süre)
• Aktarma süresi Th
(parçanın bağlanması, sökülmesi için geçen süre)
• Takım aktarma süresi Tth
(kesici ucun parçaya yaklaşması, uzaklaşması için
geçen süre)
• To = Tm + Th + Tth
Bir önceki örnekte 5[dakika] süren
en uzun işlem gerçekte
3 bileşenden oluşmakta:
1. Malzemenin Aktarılması
• tezgaha bağlama ve sökme
2. Takımın aktarılması
• parktan başlangıca,
• 3 kez boşa alıp başlangıca,
• parka alma
3. İşleme (takım ve parça arasında fiili temas)
• 3 paso
MALZEME AKTARMA
• Parçanın tezgaha bağlanması:
50[saniye]
• Parçayı tezgahtan sökme:
10 [saniye]
Toplam aktarma süresi:
Th = (50 + 10) / 60 = 1[dak]
TAKIM AKTARMA
• Kalemin başlangıç noktasına gelişi:
30[saniye]
• Her paso sonunda kalemin boşa alınıp
başa getirilmesi: 20 [saniye]
• Üçüncü pasodan sonra kalemin
bekleme noktasına alınması: 30[saniye]
Toplam takım aktarma süresi:
Tth = (30 + 3*20 + 30) / 60 = 2[dak]
İŞLEME ve İŞLEM
• Her paso için
40[saniye] talaş kaldırma süresi
• Toplam işleme süresi:
Tm = (3*40) / 60 = 2[dak]
• İŞLEM Süresi:
To = Th + Tth + Tm = 1 + 2 + 2 = 5[dak]
Başarı Parametreleri (Parti tipi)
1
7
4
8
5
3
2
6
Tezgah indisi: i=1, 2,…, nm
Ayar Süreleri: Tsui
Parti Büyüklüğü:
Q
İşlem Süreleri:
Toi
İşlem Dışı Süreler:
Tnoi
Parti tipi üretimde
• ÜTS =
 ( Tsui+ Q
Toi + Tnoi )
ÖRNEK:
Üretim hızı 2[pç/saat] olan bir parça için,
İşlem
Tsu
To
yarı mamul miktarı,
No
[saat/pt] [dak/pç]
180 [pç] olarak belirlenmiştir.
1.5
5
Parti büyüklüğü Q=10[pç/pt] dir. 21
2.0
6
3
2.5
7
Hazırlık ve işlem süreleri de
4
0.5
3
yandaki çizelgede verilmektedir.
• Bu ürün için
ortalama işlem dışı süreyi (Tno) hesaplayın.
ÇÖZÜM:
ÜTS, 2 ayrı yoldan
hesaplanıp, eşitlenirse:
Tsu
To
[saat/pt]
[dak/pç]
1
1.5
5
2
2.0
6
3
2.5
7
4
0.5
3
İşlem
No
ÜTS = YMM / Hü = 180 [pç] / 2[pç/saat] = 90[saat]
Diğer yandan:
• ÜTS =  Tsui+  Q Toi +  Tnoi
• ÜTS = (1.5+2.0+2.5+0.5) + (10/60)(5+6+7+3) +  Tnoi
İki değer eşitlenirse:
• ÜTS = 10 +  Tnoi = 90 
Tno = (90 – 10) / 4 = 20[saat]
Başarı Parametreleri
(Ortalama Değerler)
Her Tezgah için
Ortalama Tezgah Sayısı: nm
Ortalama Ayar Süresi: Tsu
•Q adet parçayı işleme
Ortalama Parti Büyüklüğü:
Q
•Bekleme | Taşıma
Ortalama İşlem Süresi:
To
Bunları
Tezgah Sayısı
Ortalama İşlem Dışı Süre:
Tno
•Ayarlama | hazırlama
kadar TEKRARLA
Ortalama Değerler için:
ÜTS = nm ( Tsu + Q To + Tno )
ÖRNEK:
Banyo armatürleri yapan bir atölyede,
karakteristik bir parça
5 işlemden geçerek
150’lik partiler halinde üretilmektedir.
• Ortalama ayar süresi: Tsu = 12[dak/pt],
• Ortalama işlem süresi: To = 2[dak/pç] dır.
• Bir partinin
iki tezgah arasında taşınmak veya boş durmakla
geçirdiği ortalama süre de:
25[saat/pt] olarak tahmin edilmektedir.
Bu durumda bir parti malın
atölyeye girdiği andan bitmiş ürün
olarak çıktığı an arasında geçen
süre ne kadardır?
ÜTS = nm ( Tsu + Q To + Tno )
ÜTS = 5 (12 / 60 + 150*2 / 60 + 25) =
151 [saat]  1[ay]
Başarı Parametreleri
Üretim hızı  birim zamanda hattan çıkan parça sayısı
• Bir partinin bir tezgahta harcadığı süre:
Tsu + Q To
veya (Tsu + Q To ) / (1-q) (q:ıskarta oranı)
1 parça için: Tü = (Tsu +Q To) / { Q (1 - q) }
• Tersi, ÜRETİM HIZI 
Hü = 1 / Tü
ÖRNEK:
Önceki ÜTS Örneğinde,
parti büyüklüğü (Q = 10) 10 kat artarsa,
ilk tezgahtaki (Tsu=1.5[saat], To =5[dak])
üretim hızı (Hü) kaç kat artar?
ÇÖZÜM:
Tü = (Tsu + Q To) / [Q ( 1 – q ) ]
(Bozuk parça oranı q = 0)
• Tü = (1.5 * 60 + 10 * 5) / 10 = 14[dak / pç]
• Hü = 1 / Tü = 1 / 14 [pç / dak]
• Tü’ = (1.5*60 + 100 * 5) / 100 = 5.9[dak / pç]
• Hü’ = 1 / Tü = 1 / 5.9 [pç / dak]
Artış: 14 / 5.9 = 2.37 kat
Başarı Parametreleri
• Kapasite: K = W ∙ Sw ∙ h ∙ Hü
Her ürün nm tezgahtan geçerse:
K = W ∙ S w ∙ h ∙ H ü / nm
• KKO = U = Çıktı / K
• Yararlanabilirlik: (AAOZ - OTS) / AAOZ
• YMM = { (K ∙ U) / (Sw ∙ h ) } * ÜTS (1.Kanun)
• ÇTS = W ∙ U { Q ∙ To / ( Tsu+ Q ∙ To ) }
• YMO = YMM / ÇTS
(50:1 !),
• SO = ÜTS / (nm ∙ To)
(20:1 !)
ÜTS’nin Maliyeti ve YMM
Maliyet
Tsu+QTo+Tno
MoTü+Mno
Mm
( MoTü+Mno)
ÜTS
Zaman
ÜTS’nin Maliyeti ve YMM
Maliyet
ÜTS sonunda erişilen maliyet:
M1 = nm ( MoTü+ Mno)
Elde Tutma Maliyeti
nm ( MoTü+Mno)
Mm
ÜTS
t
Zaman
ÜTS’nin Maliyeti ve YMM
• ÜTS sonunda erişilen maliyet:
M1= nm ( MoTü+Mno)
• t anındaki toplam maliyet:
Mm + M1 t / ÜTS
ve
h = faiz oranı + ambarlama maliyeti
ÜTS
Mpç= Mm + M1 + 0
dt
[Mm+ (M1 t / ÜTS)] h
Mpç = Mm + M1 + [(Mm + M1 / 2) h (ÜTS)]
ÜRETİM SİSTEMLERİ
•
•
•
•
•
•
Üretim-Ürün
Sistem
Örgüt
Üretim Sistemi
Tasarım
Değerlendirme
•
•
•
•
•
•
Çözümleme
Modelleme
Yönetim
Akış-Kuyruk
Benzetim
EĞİLİMLER
ÜRETİM:
Girdi ile Çıktı arasındaki ilişkidir.
ÜRETİM
Ç = f(G)
(DÖNÜŞÜM)
FONKSİYONU:
{Gidiler: G1, G2, ... ,Gn },
Kısa dönemde:
G1 SABİT, diğerleri değişken olabilir.
(Alan sabit, yeni adam al  üretim artar).
Uzun dönemde, HEPSİ DEĞİŞKEN (!)
SABİT Maliyetler
ve ÖLÇEK EKONOMİSİ
BÜYÜME  (Üretim Artışı)
• Daha çok üretim 
Sabit maliyetlerin daha çok ürüne
dağıtılması 
• Birim Maliyetlerin düşmesi 
Kar ve Rekabet Gücünün Artması
AZALAN KAZANÇLAR KANUNU
(Kazanç Artışı önce hızlı, sonra yavaş)
• Uzun dönemde ölçekli dönüş
• Dönüş ölçeği (sabit, artan, azalan)
BÜYÜME SONSUZA KADAR DEĞİL (!)
• Hem talep, teknoloji, yönetim sınırlı,
• Hem de bir doyma noktası var
(Azalan Kazançlar Kanunu)
Üretim Fonksiyonu fikri
Örgütlerin
tasarımı,
işletilmesi,
planlanması ve
kontrolü için iyi bir araç
Her ölçekte uygulanabilir 
(İş, bölüm, süreç, örgüt)
ÜRETİM FONKSİYONU MODELLERİ
Y = f(K, L)
(Genel)
Y = Enk( K / k, L / ℓ)
Sabit katsayılı (Leontief)
Y : Üretim,
K : Sermeye,
L : Emek,
k : 1 [birim] üretim için gereken sermeye,
ℓ : 1 [birim] üretim için gereken emek,
ÜRETİM FONKSİYONU MODELLERİ
Y = a K L
Y = [ K(-1)/  L(-1)/ ]  /(-1)
Cobb-Douglas
(Wicksel)
(Sabit ikame esnekliği)
a=ao e ct
ao ve c
t
 ve 
 ve 

: Teknolojinin zamanla gelişmesi,
: Sabit,
: Zaman,
: Sermaye ve emek esnekliği (+=1),
: Teknolojik durum parametreleri,
: İkame esnekliği sabiti
ÜRETİM FONKSİYONU,
 teknolojiye bağlı !.
• Aynı ürün,
farklı süreç, makine ve yöntemle
ve hatta bazı girdilerin ikamesiyle
üretilebilir.
 Karmaşık yönetim kararları !
Hangi üretim fonksiyonu kullanılacak?
Girdilerin elde edilebilirliği?
TEKNOLOJİ
Fikirler,
buluşlar,
teknikler,
yöntemler,
malzemeler
TEKNOLOJİ Değişimi
 Gözden geçirme,
 yeniden düzenleme,
 ekleme, - çıkarma,
 yerine koyma
• Maliyet düşürme,
• ürün geliştirme,
• rakibe karşılık
•
•
Üretkenliği arttırma •
fırsatı (!) •
verme,
süreç iyileştirme,
akış düzgünleştirme,
hizmet iyileştirme,
vb.
Üretim ve ÜRETKENLİK
 Ekonomik başarının anahtarı
 Örgütün kıt kaynakları kullanma becerisi
(İşçi, Firma, Sanayi Dalı ve Ülke’nin de)
 Örgütün zaman boyunca değerlendirilmesi için
 Bir zaman aralığında, belli bir çıktı için, ne
kadar girdi gerekiyor? (sürekli iyileşme)
Üretkenlik:
İşgücünün verimliliği,
Yönetimin etkinliği,
Teknolojinin düzeyinin
–
–
–
–
Mekanizasyon,
Otomasyon,
Daha iyi araçlar,
Bilgisayar
Sonucu
Üretkenlik Artarsa
 Enflasyon yavaşlar,
 Yaşam seviyesi yükselir,
 Dış rekabet gücü artar.
Üretkenliği belirleyen:
Teknoloji,
Çalışma yöntemleri,
Donanım-işgören seçimi,
Yönetim
Üretkenlik problemleri :
Finans ve pazarlamadan çok işletmeye
yönelik
Sebepten çok sonuç
Buzdağının altında örgütün yapısal ve
stratejik problemleri
(Stratejik KONUM)
Stratejik probleme, stratejik çözüm
Bir örgütteki karar düzeylerinin
bütünleştirilmesi çok önemlidir.
(Aşırı irilik, dağıtılmış yapı)
Üretkenlik ölçümü
Adam-saat çok kullanılan bir birim
(1 Adam-saatle kaç TL’lik mal üretiliyor?)
Yıllık kazançlar :
 Konjüktüre,
 Teknolojik atılımlara,
 Hükümet politikaları,
 Buhranlar, vb. bağlı 
Pek fikir vermez.
Üretkenlik ölçümü
Uzun dönemde,
 Diğer örgüt,
Sanayi dalı ve
Ülkelerle karşılaştırmak gerekir.
Yıldan yıla % kaç artış? 
kaynak tasarrufu
Üretkenlik İndeksi
(Makro düzeyde ölçüm için)
Toplam
(malzeme + hizmet)
Üretkenlik = -------------------------------------------
(İşgücü + malzeme + enerji + sermaye)
 TL cinsinden ifade,
 Enflasyona göre düzeltme
 Alt düzeylerdeki hesaplar çok çeşitli !
Üretkenlik İndeksi
HİZMET Emek yoğun
verimlilik artışı ZOR
 yoğun sermeye kullanımı,
 daha iyi usuller,
 çizelgeleme,
 yeni araçlar,
 mekanizasyon,
 bilgisayar
Marifet, işi ek maliyet getirmeden,
daha iyi yapmak !
Daha verimli yöntemler,
Azalan israf,
Daha iyi örgütlenme,
Gelişmiş araçlar,
Tempo artışı
ÜRETKENLİĞİ ARTTIRIR !
Öğrenme Eğrisi
• Hemen başlanabilen,
• Yeni öğrenilen,
• Çok tekrarlanan işlerde:
Tekrar arttıkça 
VERİMLİLİK de ARTAR
Öğrenme Eğrisi
• Tekrar sayısı 2 katına çıktığında,
• birim başına harcanan süre
• belli bir oranda düşer.
(Bu durum, tesisin uzun dönemdeki
kapasitesine de etki eder)
Öğrenme Eğrisi
İlk gemi
• 100 000 adam-saatle inşa edildiyse,
o seriden
• İkinci gemi 80 000 adam-saatle,
• Dördüncüsü 64 000 adam-saatle inşa
edilebilir.
Bu durumda p = 64/80 = 80/100 = 0.8
(öğrenme hızı)
Öğrenme Eğrisi mn = m0 nr
• Burada:
n : Üretilen parça sayısı,
m0 : İlk parçanın üretiminde geçen süre,
mn : n. parçanın üretimi için gereken süre,
r : ℓn p / ℓn 2
• p = %80 öğrenme hızı ve m0 = 100 000 için:
r = ℓn 0.8 / 0.693 = - 0.322
3. Gemi:
m = 100 000 (3) - 0.322 = 70 200 adam-saat
Öğrenme Eğrisi
Birim İşçilik
Gerçek Eğri
UNUTMA Eğrisi
(önce hızlı, sonra yavaş)
Öğrenme
Düzlüğü
Kaldığı
yerden
devam
Doğal
Değişkenlik
Atılım
Kuramsal Eğri
Üretim
YOK
Zaman