Transcript Coğrafya

COĞRAFYANIN TANIMI
• İlk kez M.Ö. III. yüzyılda Eratosthenes
(M.Ö. 276-195) tarafından kullanılmış
olduğu sanılmaktadır.
• Eski Yunanca'da yer anlamına gelen "Geo"
ile yazarak çizerek tanımlama (yazı ve çizgi
ile ifade) anlamına gelen "Graphia"
sözcüklerinin birleşmesinden oluşmuştur.
• Kısaca “yerin tasviri” anlamına gelen
coğrafya terimi yerine “Yeryazımcılığı”
uydurulmuşsa da bu terim tutmamıştır.
•(*) Bir kavram, bir sözcük veya bir nesnenin diğerlerinden ayırıcı özelliklerini bütün
öğeleri ile tam ve eksiksiz olarak ortaya koymaya "tanım" denir.
Sözlüklerde ve Ansiklopedilerde
Coğrafya,
•“Yeryüzünün doğal ve
beşeri görümünü tasvir
eden ve açıklayan bilim”
•"Yeryüzünü fiziki,
ekonomik, beşeri, siyasal
yönlerden inceleyen bilim”
Amerikan Kolej Sözlüğü’nde
• “Coğrafya, doğanın düzeninde olan
mekansal farklılaşmanın çalışılmasıdır,
ve yeryüzündeki iklim, rölyef, toprak,
vejetasyon, nüfus, alan kullanımı,
endüstri veya devletler ve bu özel
elementlerin karmaşıklığında
şekillenen birim alanların karşılıklı
ilişkilerini inceler.
İngiliz Coğrafyacıları Sözlük
Komitesi’ne göre
•“Coğrafya, yeryüzünü alanlar
arasındaki ilişkiler ve farklılıklar
yoluyla açıklayan bir bilimdir.
Uluslararası Sosyal Bilimler
Ansiklopedisi’nde
• “Coğrafya, insanın şekil,
içerik ve bütün mekansal
bölüm, bölge veya yerlerin
fonksiyonu ve mekansal
bölümler arasındaki birbirine
bağlı olma içinde yaşadığı
yeryüzünün bölgesel
karakter çalışmasıdır.”
Webster’in Üçüncü Yeni
Uluslararası Sözlüğü’nde
• “Coğrafya, Dünya ve yaşamıyla
ilgili bilim dalı, özellikle kara,
deniz, havanın açıklanması ve
bu farklı elementlerin karşılıklı
ilişkileri sayesinde insanı ve
onun endüstrisini de içine alan
bitki ve hayvan yaşamının
yayılmasının açıklanması.”
Reşat İZBIRAK (1911-1998)
• Coğrafya Terimleri Sözlüğü'nde
ise; "Bütün çeşitlilikleriyle
yeryüzüne bağlı olayları tanıtan,
bunları açıklayan bilim" (*) olarak
tanımlanmıştır.
•(*) İZBIRAK,R.1964, Coğrafya Terimleri Sözlüğü.
Coğrafya bilim adamları
• Coğrafya bilim adamlarının
coğrafyayı, genelde üç farklı
bakış açısına göre
tanımladıkları görülür.
• Coğrafyayı daha çok yeryüzü
ilişkileri açısından ele alan
tanımlardan bazıları şunlardır:
• Coğrafya, doğal ve kültürel
olayların dağılış düzeni ve
şekillerindeki farklılıkların ve
bu farklılığı meydana getiren
süreçlerin incelenmesidir.
Batlamyus (PTOLEMY M.S.90-168)
• Coğrafyanın amacı
arazilerin yerlerini
haritalandırarak
yeryüzünün “bir bütün
halinde görüntüsünü”
ortaya koymaktır. (*)
•(*) - 150,
Immanuel KANT (1724-1804)
• Mekan kavramı ile diğer
bilimlerin bulgularını
sentezleyen gözlemci bir
bilimdir.
•(*) - 1780,
(*)
Alexander von HUMBOLDT (1769-1859)
• Ölçme haritalandırma ve
bölgesel vurgu yoluyla genel
ile özeli bağlantılı hale getiren
sentez bilimidir.
•(*) - 1845,
(*)
Carl RITTER (1779-1859)
• “Coğrafya, insanla dolu
yeryüzünün incelenmesidir"
•(*),
(*)
Halford John MACKINDER (1861-1947)
• Coğrafyanın asıl amacı,
Toplumdaki ve çevredeki
yerel çeşitlilikler ile
insanın etkileşimini
ortaya çıkarmaktır. (*)
•(*) MACKINDER,H.J.1887, On the scope and methods of geography, Proceedings
of the Royal Geographical Society: 9 :141-160
Emmanuel de MARTONNE (1873-1955)
• "Coğrafya fiziki, hayati ve
beşeri olayların yeryüzünde
dağılış durumlarıyla, bu
dağılışın nedenlerini ve bu
olayların yerel ilişkilerini
inceler “(*)
•(*) MARTONNE, Emm. de 1950, Traite de Geographie Physique.
Richard HARTSHORNE (1899-1992)
• “Coğrafya yerkabuğu
üzerindeki çeşitli
karakterleri belli bir
sistem içerisinde
inceleyen, mantık
kuralları çerçevesinde
doğru ve tam olarak
tanımlayan ve
yorumlayan bir bilim
dalıdır.” (*)
•(*) HARTSHORNE,R.1959, Perspective on the Nature of Geography. Rand Mc
Nally, Chicago. S.21 ,
David N. LIVINGSTONE,
• Coğrafyayı "toplum ve
doğayı tek bir açıklayıcı
çerçeve içinde bir araya
getiren cezbedici bir
deneyim" olarak
görmektedir.
*
(*)
LIVINGSTONE,D.N.,1985, "Evolution, Science and Society: Historical
Reflections on the Geographycal Experiment" Gedforum 16, s.119-130.
Ahmet ARDEL (1902-1978)
• “Tabiî ve beşerî hadiseleri bir
mekan içinde toplu olarak ve
bunların birbirleri üzerine olan
tesirlerini göz önünde
bulundurarak inceleyen ilim”
 ARDEL,A.1966, "Coğrafya nedir ve nasıl öğretilmelidir?" Türk Kültürü,
sayı:40, s.373,
(*)
Ali TANOĞLU (1904-1978)
• “ Yeryüzü olayları arasındaki
münasebetleri, bu olayların
dağılışını ve bu dağılışın
nedenlerini inceleyen bir
ilimdir.” (*)
•(*) TANOĞLU,A.1966, Nüfus ve Yerleşme. s.1
Hayati DOĞANAY
• “Coğrafya; coğrafi yeryüzündeki
doğal, beşeri ve ekonomik olayları,
insanla ilgi kurarak inceleyen bir
bilimdir.” (*)
•(*) DOĞANAY,H.1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası. s.34
Mesut ELİBÜYÜK
• “Coğrafya, insanla doğal ortamın
etkileşimleri ile birlikte dağılış,
karşılaştırma ve nedensellik
ilkelerini kullanarak araştıran ve
sonuçlarını sentez olarak veren
bir bilimler topluluğudur.”
(*)
•(*) ELİBÜYÜK, M.1995, Matematik Coğrafya, s.23
Cemalettin ŞAHİN
• “Coğrafya, insanın içinde yaşadığı
çevrenin doğal özelliklerini, insandoğal çevre etkileşimini ve bu
etkileşim sonucu insanın ortaya
koyduğu beşeri ve ekonomik
etkinlikleri kendi prensipleri
çerçevesinde inceleyerek sonuçlarını
açıklayan bilimdir.” (*)
•(*) ŞAHİN,C.1998, Coğrafyaya Giriş, s.3
Ramazan ÖZEY
• “Coğrafya; yeryüzünün tamamı
veya bir parçası üzerinde, doğal,
beşeri ve ekonomik olayların
dağılışını, aralarındaki bağlantıları,
sebep ve sonuçlarını inceleyen
bilimdir.” (*)
•(*) ÖZEY,R. 2002, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği s.1
Coğrafyayı daha çok insan
açısından ele alan tanımlardan
bazıları şunlardır:
Mark JEFFERSON (1863-1949)
• “ Coğrafya beşeri kısmında insan ve
yeryüzünün hikayesi olarak değil, fakat
yeryüzünde yaşayan ve onu kullanan
insanın incelemesi olarak kabul
edilmelidir.” (*)
•(*) JEFFERSON,M.1917, "Some Conciderations on the Geographical Provinces
of the United States"
Ellen Churchill SEMPLE (1863-1932)
• Coğrafya çevrenin insan
davranışını nasıl kontrol
ettiğidir.
(*)
•(*) SEMPLE, E.C. 1911, Influences of Geographic Environment on the Basis of
Ratzel’s system of Anthropo-Geography, Henry Holt and Company, New York.
Maximilien SORRE (1880-1962)
• “Coğrafya, yerle birlikte, yerden
ayrılmayan, onun üstünde
yaşayan, onu renklendiren tüm
varlıkların ve yeri değişikliğe
uğratan, yeni şekillerle
zenginleştiren insanlığın
tasviridir.” (*)
•(*) SORRE, M. 1961, L'Homme sur la Terre: Traite de Geographie Humaine,
Hachette, Paris.
Yi-Fu TUAN,
• Coğrafya yeryüzünü insanın
evi olarak inceler.
•(*) - 1991,
(*)
Peter HAGGETT
• “Coğrafya insan nüfusunun
yaşadığı yer olan yeryüzü
bilimidir.”
(*)
•(*) HAGGETT, Peter (1981) Geography, In: JOHNSTON,R.J.(ed.)
The Dictionary of human Geography, Blackwell Oxford: 133
Jan Otto Marius BROEK (1904-1974)
• Yeryüzünü insanın
dünyası olarak
anlamaktır.(*)
•(*) BROEK J.O.M.1965, Geography, its Scope and Spirit. Monill, Columbus, Ohio.
Ronald John JOHNSTON
• Coğrafya “insanın evi olan dünya
ile ilgili bilgiyi” içeren bir disiplin
olarak kabul edilmiştir.
(*)
•(*) JOHNSTON, Ronald.J. (1985) Introduction exploring the future of Geography,
ed.JOHNSTON, The Future of Geography, Methuen-London: 6:
Pierre GEORGE
• "Coğrafya, insanlaşmış mekanın
incelenmesidir.“(*)
•(*) GEORGE, P. 1968, L'Action Humaine. Presses Universitaires de France, Paris,s.6
Harlan H. BARROWS (1877-1960)
• “Coğrafya, insanın doğal çevresine
uyumunun incelenmesidir”
(*)
•(*) H.H.BARROWS,1923, Geography as human ecology, Annals Ass. Amer.
Geographers, vol.XIII, no.1,s.1-14
Erol TÜMERTEKİN
• “Bir beşeri bilim olan coğrafya,
insanın yaşadığı, çalıştığı, bir araya
geldiği ve başta kendi yaşama
ortamı olmak üzere değiştirmekte
olduğu yeryüzünü inceler.” (*)
•(*) TÜMERTEKİN,E.1994, Ekonomik Coğrafya s.1.
Erol TÜMERTEKİN
• “Coğrafya, ayrı ayrı yerlerdeki
tüm fiziksel ve beşeri olguların
etkileşimi ve yerler arasındaki
bu karşılıklı etkilenmenin hangi
kalıpları yarattığı ve mekanı
nasıl örgütlediğinin
incelenmesidir.” (*)
•(*) TÜMERTEKİN,E.2002, Beşeri Coğrafya s.4.
Talip YÜCEL
• “Coğrafya; tabiat ve ekonomik
şartlarla geleneklerin
şekillendirdiği insan
topluluklarının hayat tarzlarını
ortaya koyan bilimdir”
•(*) YÜCEL,T.1987, Türkiye Coğrafyası s.9
(*)
Coğrafyayı daha çok alan-bölge
açısından ele alan tanımlardan
bazıları şunlardır.
• Coğrafya, mekan içinde değişen fiziki ve beşeri
olaylar arasındaki ilişkiler ve bu ilişkilerin sebep ve
sonuçları ile mekansal değişimlerinin incelenmesidir.
• Coğrafya, doğa ile toplum arasındaki karşılıklı
etkileşim sürecinde ve bu sistemlerin kontrolüyle
yeryüzünde şekillenen dinamik mekansal sistemlerin
gelişme yasalarıyla ilgili bilimdir.
Paul VIDAL de la BLACHE (1845-1918)
• Coğrafya, alanların
potansiyellerinin özellikleri ile
ilgili olduğu bir bilimdir. Bir
bölgenin özel karakteri onun
bütün nitelikleriyle ifade
edilmesidir, sosyal farklılıklar
mekansal farklılıklarla ilgilidir.
Alfred Hettner (1859-1941)
• Coğrafya dünyanın korolojik
bilimidir veya mekansal
ilişkiler ve farklılıklar
konusunda yeryüzü ve
alanlarının bilimidir.
Robert E. DICKINSON (1905-1981)
• Coğrafya temel olarak
yeryüzünün yüzeyinin bölgesel
veya korolojik bilimidir.
(*)
•(*) DICKINSON, R.E. 1969, The Makers of Modern Geography, Routledge and
Kegan Paul, London.
Preston E. James (1899-1987)
• Coğrafya yeryüzünde belirli
alanların karakteristiğinin
incelendiği bir bilgi alanıdır.
Canlıların düzeni ve bir
alandan başka birine değişen
canlıların ortak yönleri ile
ilgilidir. Coğrafya alanlar
arasındaki benzerlik ve
farklılıkların önemini neden,
sonuç ilkesi içinde ortaya
çıkarmaya çalışmaktadır.
S.William WOOLRIDGE &
W.Gordon EAST
• Coğrafya, yeryüzünü farklı kılan fiziki
ve beşeri çeşitli özelliklerin mekansal
ilişkilerini keşfetmek için çalışmaktadır.
Maurice YEATES
• “Coğrafya yeryüzünün değişken
karakterinin lokasyonunu ve
mekansal yayılmasını bildiren,
açıklayan ve test eden rasyonel
gelişmelerle ilgili bir bilim dalı
olarak adlandırılabilir.”
(*)
•(*) YEATES M. (1968) An Introduction to Quantitative Analysis in Economic
Geography, Mc Graw-Hill, New York :1
Fred K. SCHAEFER (1904-1953)
• Coğrafya, yeryüzünün yüzeyindeki
belirli özelliklerin mekansal dağılımını
yöneten kanunların formülasyonu ile
ilgilenen bilimdir.
(*)
•(*) SCHAEFER F.K. 1953, Exceptionalism in geography: a methodological
examination, Anals. Ass. Amr. Geogr. 43, p.226-24
Sırrı ERİNÇ (1918-2002)
• “Coğrafya, yeryüzündeki
mekanların özelliklerini ortaya
koyan ve gerek bu özelliklerin,
gerek muhtelif mekanlar
arasındaki benzerlik ve
ayrılıkların sebeplerini ve
bunlara hükmeden kanunları
araştıran ve açıklayan bir
ilimdir.” (*)
•(*) ERİNÇ,S.1977, Vejetasyon Coğrafyası. s.1.
Sırrı ERİNÇ (1918-2002)
• Coğrafya, yeryüzünü ve onun farklı
karakterdeki bölgelerini, insanların yaşama
alanı olarak inceleyen ve tanıtan bilimdir. (*)
•(*) ERİNÇ,S.2001, Lise Coğrafya Ders Kitabı, s.10.
Ahmet NİŞANCI
• "Coğrafya, yeryüzünde belli
bir sahadaki görünüşleri,
zaman ve mekan yönünden
ortaya çıkan değişiklikleri
ve karşılıklı bağlantıları
gösteren bir ilim"
(*)
•(*) NİŞANCI,A.,1975, Coğrafyanın Bölümleri ve Uygulamadaki Önemi Üzerine Bazı
Düşünceler, Ata.Üni. EDB.FAK.ARŞT. DERG., 5, s.133.
Henry Clifford DARBY (1909-1992)
• Coğrafya hem bilim hem de
sanattır. (*)
•(*) DARBY H.C. 1962, The Problem of geographical description Transactions of
the Institute of British Geographers, 30, p.1-14
Arild HOLT-JENSEN,
• Coğrafya, mekandan
mekana olgulardaki
çeşitlilikler üzerinde
çalışmaktır.
(*)
•(*) HOLT-JENSEN, A. 1980, Geography: its History and Concept, Sage
Publications, London.
Martin S. KENZER,
• Coğrafya, yeryüzünün
yüzeyinde hem fiziki hem
de insan olgusundaki
lokasyon veya mekansal
değişikliklerle ilgilenir.
•(*) - 1989,
(*)
Gregg WASSMANSDORF,
• Coğrafya gerçek ve gerçek
olmayan mekanlardan meydana
gelen insan yapılarının ve doğal
çevrenin süreçlerinin ve dağılış
düzeninin incelenmesidir.
•(*) - 1995,
(*)
Isaiah Bowman (1878-1949)
• Coğrafya bir şeyin nerede
olduğunu, nedenini ve
onun ne olduğunu açıklar.
Michael F. DUNFORD
• “Coğrafya üretim biçimi ile
belirtilen ve tarihsel olarak
sahneye konan mekansal şekiller
ve yapılar bilimidir.”
(*)
•(*) DUNFORD, M.F. (1981) Historical materialism and geography. Research
paper in Geography. Nu:4 University of Sussex, Flamer Brighton, s. 85
Fay GALE
• “Coğrafya; dünyayı nasıl
değerlendirdiğimiz, mekanda
insanı nasıl gördüğümüzdür.”
(*)
•(*) GALE, F. (1992) A view of the world through the eyes of a cultural geography.
In: ROGERS,A. VILES,H. and GOUDIE,A. The Students Companion to Geography,
Blackwell Oxford: 21-24.
SONUÇ
• Yukarıda bir çoğu verilen, gerek
sözlüklerdeki gerekse ansiklopedilerdeki
tanımlar ile yerli ve yabancı coğrafyacı
bilim adamlarının, çeşitli tarihlerde
coğrafya için yapmış oldukları tanımlar,
dikkatle incelenirse bunların birbirinden
farklı ifadelerle de olsa bazı ortak
noktalara değindikleri hemen anlaşılır.
• Bu tanımların ortak yönleri ele
alındığında coğrafya için şunları
söyleyebiliriz:
Coğrafya;
Yeryüzünü insanın yaşama alanı
olarak inceler,
 İnsanı ve faaliyetlerini, yeryüzünden
etkilendiği ve yeryüzünü etkilediği için
inceler,
 İnsanla yeryüzü arasındaki karşılıklı
etkileşimi inceler,
Mekanlar arasındaki benzerlik ve
ayrılıkların sebeplerini araştırır,
Coğrafya inceleme yaparken;
Dağılış, karşılaştırma ve nedensellik ilkelerini
kullanır,
 Olayları bir bütün halinde ele alır,
 Olaylara hükmeden kanunları belirlemeye ve
açıklamaya çalışır,
Coğrafya araştırma sonuçlarını bir sentez
halinde sunar.
SONUÇ
• “Coğrafya; insanın içinde yaşadığı,
doğal ve kültürel çevrenin karşılıklı
ilişkilerini belli bir mekan içerisinde
ve bir bütün halinde inceleyen;
mekanlar arasındaki farklılık ve
benzerliklerin nedenlerini araştıran,
mekansal değişim süreçlerini
açıklamaya çalışan bilimdir.”
• Ali YİĞİT
Ne Dediler !
• Gençken, en büyük hayalim
coğrafyacı olmaktı. Gümrükte
çalışırken, coğrafyanın benim
yapamayacağım kadar zor ve
karmaşık olduğunu anladım
ve biraz da isteksiz olarak
onun yerine fiziği seçtim."
• Albert Einstein.