Transcript Przecinek

PRZECINEK – KLUCZ DO
ZROZUMIENIA TEKSTU
Pegaz zdębiał, czyli warsztaty skutecznego
tworzenia tekstów
Prof. dr hab. Marek Świdziński
Zakład Językoznawstwa Komputerowego
Instytut Języka Polskiego UW
e-mail: [email protected]
www.mswidz.republika.pl
Program
1.
2.
3.
4.
5.
Interpunkcja jako problem składniowy.
Przecinek – separator.
Przecinek – wyodrębniacz.
Przecinki znaczące.
Ćwiczenia interpunkcyjne.
2
Literatura
•
•
•
•
•
Klemensiewicz, Z., Zarys składni polskiej, Warszawa
1963 (lub wydania późniejsze), str. 82-104.
Podracki, J., Gałązka, A., Słownik interpunkcyjny,
Warszawa 2002.
Saloni, Z., Świdziński, M., Składnia współczesnego
języka polskiego, Warszawa 2001, wyd. V. Rozdz. VI,
str. 42-49, Rozdz. X.
Świdziński, M., Przecinek jako jednostka
składniowa, „Poradnik Językowy”, 1990, z. 8.
Wielki słownik ortograficzny PWN, wyd. II, Warszawa
2006.
3
Link do Zasad pisowni i interpunkcji:
http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629736
4
Interpunkcja w polszczyźnie – problem gramatyczny:
zjawisko CZYSTO składniowe.
Warto traktować znaki interpunkcyjne jako osobne
słowa!!!
5
Znaki interpunkcyjne
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kropka
przecinek
wykrzyknik
pytajnik
wielokropek
dwukropek
średnik
myślnik
cudzysłów
nawias
6
Frekwencja:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
kropka
przecinek
wykrzyknik
pytajnik
wielokropek
dwukropek
średnik
myślnik(i)
cudzysłów
nawias
%
7,64
8,66
0,13
0,36
0,21
0,47
0,12
2,07
1,37
0,67
7
Funkcje:
•
•
•
strukturyzatory („interpretują zdanie”)
separatory („dzielą”)
wyodrębniacze („wycinają”)
8
Jakie znaki?
•
•
strukturyzatory: znaki końca – kropka,
wykrzyknik, pytajnik, wielokropek
separatory i wyodrębniacze – przecinek,
myślnik(i), dwukropek, średnik, cudzysłów
(cudzysłowy), nawias(y)
9
10
Znaki końca, które nie kończą
•
•
•
•
Okres wojny i ciężkie przeżycia okupacji
hitlerowskiej nadwyrężyły mocno organizm doc.
Bartnickiego. ("Gazeta Obserwatora PIHM")
Obraz pokazuje fragment snu? rzeczywistości,
stworzonej przez wyobraźnię lub mit? (Kawiński
Wojciech "Żelazna rosa")
Potem pod strumień wody podsuwa się następny
pojemnik... i tak dalej... (Tempczyk Michał "Teoria
chaosu a filozofia")
To jest wampir (!), daję słowo!
11
Separatory, które nie separują
– Diego – mówię – Diego – tak tylko szeptem.
(Bocheński Jacek "Tabu")
•
Setki imion upstrzyły oglądaną z Ziemi połowę
naszego satelity – jedynaka. (Gomulicki Leon
"Odwiedziny Galileusza")
Ten i ów miał ochotę zawołać: "Wiecie co?”
(Żurakowska Zofia "Jutro niedziela")
•
Tak przynajmniej pisali dworscy "filozofowie
ogrodów". (a0042ess)
12
Główny problem: przecinek
•
•
•
Najczęstszy znak interpunkcyjny – w tekście
długości 2 mln słów ma 180320 wystąpień!
Najbardziej obciążony funkcjonalnie.
Przecinek – równie ważny semantycznie jak „... i
czasopisma”...
13
Czy dużo jest przecinków w tekście?
14
Niniejszy rozdział jest , z pewnego punktu widzenia ,
ciałem obcym w podręczniku logopedii , który w
naturalny sposób koncentruje się na
zagadnieniach mowy. W rozdziale tym tymczasem
mowa będzie o tych , którzy nie mówią , ale ,
paradoksalnie , nierzadko goszczą u logopedy: o
głuchych. Wprowadzimy pojęcie języków
wizualno-przestrzennych , zdefiniujemy język
migowy , w końcu przekażemy garść informacji o
Polskim Języku Migowym. Niewątpliwie
niesłyszący może potrzebować logopedy , tyle że
nie tego „od mowy”.
77 słów
15
Niniejszy rozdział jest , z pewnego punktu widzenia ,
ciałem obcym w podręczniku logopedii , który w
naturalny sposób koncentruje się na
zagadnieniach mowy. W rozdziale tym tymczasem
mowa będzie o tych , którzy nie mówią , ale ,
paradoksalnie , nierzadko goszczą u logopedy: o
głuchych. Wprowadzimy pojęcie języków
wizualno-przestrzennych , zdefiniujemy język
migowy , w końcu przekażemy garść informacji o
Polskim Języku Migowym. Niewątpliwie
niesłyszący może potrzebować logopedy , tyle że
nie tego „od mowy”.
77 słów: 10 wystąpień przecinka (na 15
znaków interpunkcyjnych).
16
The aim of this paper is to discuss two different
approaches to constructions with numerals in
Polish: a “classical” approach and a generative
one. Numeral constructions are attractive to the
linguist since they are very frequent in any corpus
and , second , their extraordinary syntactic
properties make their description a challenging
task. We present a parsing device capable of
supporting either of the theories: an automatic
syntactic analyser ASA by M. Rudolf , developed
at the Institute of Polish , Warsaw University.
82 słowa
17
The aim of this paper is to discuss two different
approaches to constructions with numerals in
Polish: a “classical” approach and a generative
one. Numeral constructions are attractive to the
linguist since they are very frequent in any corpus
and , second , their extraordinary syntactic
properties make their description a challenging
task. We present a parsing device capable of
supporting either of the theories: an automatic
syntactic analyser ASA by M. Rudolf , developed
at the Institute of Polish , Warsaw University.
82 słowa: 4 wystąpienia przecinka (na 9 znaków
interpunkcyjnych).
18
Trzy funkcje
A. Spójnik współrzędny (= „nieprzecinek”...)
B. Separator
C. Wyodrębniacz
19
A. „Nieprzecinek”
20
Przecinek jako spójnik współrzędny
•
•
•
Mamy samochód, córkę, grobowiec rodzinny.
Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei.
Jeść, pić, wydalać: tego tylko potrzebujesz...
•
Oddam panu samochód, córkę lub grobowiec
rodzinny.
Oddam panu samochód, córkę i grobowiec
rodzinny.
Nie oddam panu samochodu, córki ani grobowca
rodzinnego.
•
•
21
B. Separator
22
Separator czego?
•
•
zdań wewnątrz zdań
składników „takich samych” w szeregu
23
Szkolne stereotypy przecinkowe
1.
2.
3.
4.
5.
nigdy nie stawiaj przed i (spójnik współrzędny
„szeregowy”)
stawiaj zawsze przed a, a także, ale, czyli, nie zaś,
więc (pewne spójniki współrzędne)
stawiaj zawsze przed aby, choć, gdyby, ponieważ,
że (spójniki podrzędne)
stawiaj zawsze przed co, czy, gdzie, kto, skąd
(słowa pytajne)
stawiaj zawsze przed który (zaimek względny)
Stereotyp uzasadnienia słownikowego.
24
Uzasadnienie słownikowe
1.
Nigdy przed i
Biorę dzidę i idę. (Stachura Edward "Się")
Jest to ból wszystkich pokoleń i wszystkich istnień nie tylko człowieka. (a0032ess)
Zestawienia te zostały zobrazowane w tabelach I i II.
("Technika Motoryzacyjna")
25
Ale:
•
•
•
Lubimy i ją, i was.
On wie, że go ścigają, i jest wściekły.
Ty, Jasiu, i ty, Marysiu – śpijcie!
Tak napisze PU (= pedantyczny uczeń):
•
•
•
PU (*) Lubimy i ją i was.
PU (*) On wie, że go ścigają i jest
wściekły.
PU * Ty, Jasiu i ty, Marysiu – śpijcie!
26
2.
Przed pewnymi spójnikami współrzędnymi:
Z trzód też waszych będzie brał dziesięcinę, a wy
będziecie mu niewolnikami. (Kosidowski Zenon
"Opowieści biblijne")
Obdarowanie wolnością zawiera w sobie ryzyko złego
wyboru, czyli zniweczenia sensu. (Heller Michał
"Usprawiedliwienie wszechświata")
Jeden jest polski, więc ozdobny w klucze (Grochowiak Stanisław "Wiersze")
27
Ale:
•
•
•
•
•
Pomogłem w sporze między Anną a wami.
Krótko a węzłowato...
Więc się nie wydurniaj!
Może więc powinienem przyjść?
Jest gorąco, zdejmę więc palteczko.
•
PU * Pomogłem w sporze między Anną, a
wami
PU (*) Krótko, a węzłowato...
PU * Jest gorąco, zdejmę, więc
palteczko.
•
•
28
•
Jakie znaki interpunkcyjne mogą
sąsiadować?
Poszukamy w Korpusie PWN...
http://korpus.pl/
29
Problemy:
–
–
–
wykrzyknik lub pytajnik + znak końca lub
przecinek
znaki „parzyste”
zamykanie cytatu
30
Mam odpowiedzieć na pytanie: "Dlaczego tak jest?".
(Ziembiński Zygmunt "Logika praktyczna")
Poszukajmy w korpusie przykładów na .”.
Ciekawostka: ich nie ma!!!
? Powiedziałem wam przecież: „Jan umarł.”.
Powiedziałem wam przecież: „Jan umarł”.
* Powiedziałem wam przecież: „Jan umarł.” A on żyje!
31
Osobliwa konwencja angielska:
"It is our hope that this relieves some of the political
pressure," said Nancy McLernon, senior vice
president of the Organization for International
Investment, a lobbying group in Washington
representing the United States subsidiaries of
foreign multinationals.
"People were starting to question the benefits of
foreign investment," she said. "We haven't seen
this since the Japanese bought the Rockefeller
Center."
NYT, 06/03/10
32
3.
Przed spójnikami podrzędnymi
aby (by, iżby, żeby)
aż
bo (albowiem, gdyż)
bowiem !!!!!!
chociaż (choć)
choćby (chociażby)
dopóki (póki)
jak
33
jakby
jakoby
jeśli (jeżeli)
jeśliby (jeżeliby)
mimo że
podczas gdy
ponieważ
skoro
zanim (nim)
że (iż)
34
Nie pozwolę, aby je oszukał. (Saramonowicz
Małgorzata "Siostra")
Ale:
Czy to aby nie Marysia?
PU * Czy to, aby nie Marysia!
- Chciałbym, choć może to niedyskretne...
(Kowalewski Włodzimierz "Powrót do
Breitenheide")
Ale:
Daj mi choć grosik!
PU (*) Daj mi, choć grosik!
35
Peperonata, mimo że nie doprawiana, nadal mu
smakowała. (Kruszyński Zbigniew "Na lądach i
morzach")
- Na razie wiemy tyle, że jest to metal. (Lem Stanisław
"Niezwyciężony")
Postać Małgorzaty to była wyrazista gra, podczas gdy
siłą Dymnej była i zawsze pozostała prostota.
(Dymna Anna, Baniewicz Elżbieta "Ona to ja")
36
Ale:
PU * Idę na spacer, mimo, że ma padać!
PU * Idę na spacer mimo, że ma padać!
PU * Postać Małgorzaty to była wyrazista
gra podczas, gdy siłą Dymnej była i
zawsze pozostała prostota.
Na razie wiemy, tyle że jest to metal.
* Na razie wiemy tylko że jest to metal.
37
A te przykłady?
* Na razie wiemy i że jest to metal, i że trudno go
odparować.
* Na razie wiemy, i że jest to metal, i że trudno go
odparować.
* Na razie wiemy i, że jest to metal, i że trudno go
odparować.
* Poznają język, dopiero gdy trafią do nas.
* Poznają język, dopiero gdy trafią do nas.
* Poznają język dopiero, gdy trafią do nas.
Poznają język dopiero wtedy, gdy trafią do nas.
38
Osobliwości:
bowiem: spójnik „niepoprzecinkowy”,
„popierwszoskładnikowy”, inkorporacyjny
Inne takie spójniki:
natomiast
przeto (ale nie toteż)
więc
zaś
39
4.-5. Przed słowami pytajnymi i zaimkami względnymi:
Co to są słowa pytajne i zaimki względne?
czy
czyżby
(partykuły pytajne)
40
co
czyj (tylko zaimek pytajny)
dokąd
gdzie
ile
jak
(także spójnik)
jaki
gdy
kiedy (także spójnik)
kto
który
skąd
(zaimki pytajne lub względne)
41
Ale:
•
Chcę, aby przyszedł lub aby przysłał kogoś.
PU * Chcę, aby przyszedł lub, aby
przysłał kogoś.
•
Choć czytasz i choć znasz fiński, nie lubię cię.
PU * Choć czytasz i, choć znasz fiński,
nie lubię cię.
•
Człowiek, z którym ona żyje, to degenerat.
PU * Człowiek z, którym ona żyje, to
degenerat.
PU * Człowiek, z, którym ona żyje to
degenerat.
42
Są to wszystko uzasadnienia
składniowe!!!
•
Przecinki w konstrukcji współrzędnej – przed
powtórzonym spójnikiem.
Tulę go z miłości i z żalu, i ze zdumienia, i z lęku, że
płacze. (Bocheński Jacek "Tabu")
43
•
Separator zdań – związany ze strukturą, nie z
wykładnikiem.
Zanim ich przesłuchano, trafili do izby wytrzeźwień,
byli bowiem kompletnie pijani. ( "Gazeta Lokalna
Warszawa-Bemowo")
Zobaczymy, czy zgadniesz oraz co zrobisz.
Człowiek, z którym ona żyje, to degenerat.
44
•
Separator zdań podrzędnych – obustronny:
Na planetach, które znam, żadne zwierzęta nie bały
się aparatów. (Lem Stanisław "Niezwyciężony")
* Ludzie, których poznałem w zeszłym roku
okazali się skrzypkami z orkiestry Amadeus.
NAJPOSPOLITSZY BŁĄD INTERPUNKCYJNY!!!
45
•
Przecinek pusty między spójnikami:
Zdaje się, że aby przeżyć wielką scenę cmentarną
opisywaną w powieściach, trzeba się do tego
starannie przygotować [...] (Kuriata Czesław
"Spowiedź pamięci, próba światła")
Zawsze twierdziłem, że jeśli się nie umie pisać
wierszy, trzeba pożyczać cudze. (Sapkowski
Andrzej "Miecz przeznaczenia")
Chociaż zanim umrę, dużo mnie nauczą, szkoda ich
trudu.
Praktycznie: jeśli postawię przecinek, nie będzie to
błąd...
46
C. Wyodrębniacz
47
Wyodrębniacz czego?
•
•
•
pewnych słów
pewnych form
fraz luźnych, dodatkowych, wtrąconych
48
Słownikowy:
No, popełniłem przestępstwa różne. (d0808tsp)
Powiedz, psiakrew, wszystko.
Aha, co im obiecywał? (d0819rto)
Morfologiczny:
Czytelniku, bądź wobec mnie tolerancyjny. (a0032ess)
- Dobrze mówicie, ojcze Barnabo, mądrze mówicie!
(Oppman Artur "Legendy warszawskie")
Wielkie mocarstwo, kierując się troską o własne
bezpieczeństwo, zajmuje sąsiedni kraj.
(Zagajewski Adam "Dzikie czereśnie")
49
Imiesłowowy równoważnik zdania
-- Mam na myśli wszystko -- ukrywając irytację mówi
Adam.
Tylko oni nic nie przyjmowali od innych, dusząc się w
sobie.
Adam wracając z cmentarza idzie brzegiem rzeki.
A taka hamująca powolność pobudzała niecierpliwiąc
serce, jak pobudza oszałamiający narkotyk.
Słonie zachodzą od flanki, powiedział spotkawszy
moje spojrzenie.
50
Klęcząc, Jarg odkręcił zawór butli i gaz trysnął z
przeciągłym sykiem.
Pozostali, milcząc, przyglądali się postępom ich
wspinaczki.
Powiedziawszy to spojrzał po sali szukając kelnera.
Znikła za rogiem nie obejrzawszy się.
Litera przepisów interpunkcyjnych a wykonanie…
51
W praktyce większość krajów była zdolna ograniczać
włóczęgostwo, tylko wysyłąjąc od czasu do czasu
na wieś zbrojne ekspedycje […]
Norman Davies, „Europa”, Kraków 2007, 578
52
Przecinki interpretacyjne
Wtrącenia (= nie „części zdania”)
Jan, ten głupi idiota, znowu dobierał się do kasy.
* Jan ten głupi idiota znowu dobierał się do kasy.
Pada od rana, jak się zdaje.
* Pada od rana jak się zdaje.
Chcesz czy nie chcesz, i tak przyjdę!
* Chcesz czy nie chcesz i tak przyjdę!
53
Zrobiliśmy to wszystko nie wiadomo kiedy.
* Zrobiliśmy to wszystko nie wiadomo, kiedy.
Było tam ciemno choć oko wykol.
* Było tam ciemno, choć oko wykol.
Bądź co bądź umarł…
* Bądź co bądź, umarł…
54
Intuicja członu luźnego
Jan kupił książkę.
Wczoraj Jan kupił książkę.
Wczoraj na straganie Jan kupił książkę.
Wczoraj o wpół do ósmej na straganie Jan kupił
książkę.
Wczoraj o wpół do ósmej na straganie Jan kupił
książkę.
Wczoraj mimo braku gotówki o wpół do ósmej na
straganie Jan kupił książkę.
Wczoraj mimo braku gotówki o wpół do ósmej na
straganie w pobliżu Barbakanu Jan kupił książkę.
………………………….
55
Hierarchia ważności
Wczoraj mimo braku gotówki o wpół do ósmej na
straganie w pobliżu Barbakanu Jan kupił książkę.
Wczoraj, mimo braku gotówki, o wpół do ósmej na
straganie w pobliżu Barbakanu Jan kupił książkę.
Wczoraj, mimo braku gotówki o wpół do ósmej, na
straganie, w pobliżu Barbakanu, Jan kupił książkę.
Wczoraj mimo braku gotówki, o wpół do ósmej, na
straganie w pobliżu Barbakanu, Jan kupił książkę.
..............................................................
56
Cecha niedefinicyjna
[…] my, Naród Polski – wszyscy obywatele
Rzeczypospolitej, zarówno wierzący w Boga
będącego źródłem prawdy, sprawiedliwości, dobra i
piękna, jak i nie podzielający tej wiary, […]
wdzięczni naszym przodkom za ich pracę, za walkę o
niepodległość okupioną ogromnymi ofiarami, […]
Art. 18.
Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny,
rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się
pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.
57
Podsumowanie
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Przecinek: a. spójnik współrzędny, b. separator,
c.wyodrębniacz.
Przecinek to spójnik koniunkcji (‘i’).
Przecinek to separator zdań wewnątrz zdań lub
składników wewnątrz szeregu.
Przecinek konieczny przed pewnymi spójnikami
współrzędnymi (typu a, ale, toteż).
Przecinek konieczny przed powtórzonym spójnikiem
współrzędnym.
Przecinek – obustronny separator zdań podrzędnych,
związany ze strukturą, a nie wykładnikiem.
Przecinek pusty między spójnikami.
Przecinek wyodrębnia („wycina”) człony luźne.
Przecinek interpretuje: człon wycięty, bo nieistotny,
lub wycięty, bo bardzo ważny.
58
Dziękuję za uwagę!!!
59