Transcript Depresyon nedir? - İstanbul Kültür Üniversitesi

DEPRESYON NEDİR, NASIL
YÖNETİLMELİDİR?
Prof. Dr. Ayşegül Özerdem
Dokuz Eylül Üniversitesi
Psikiyatri & Sinirbilimler AD
İstanbul Kültür Üniversitesi
BEYİNMER
Edvard Munch (1863 - 1944)
9 Aralık 2010
DEPRESYON = ÇÖKÜNTÜ
HASTALIĞI
DEPRESYONLA EŞ ANLAMLI
TANIMLAR/DURUMLAR
•
•
•
•
•
•
moral bozukluğu
keyifsizlik
isteksizlik
iç sıkıntısı
üzüntü
ağlama hali
MAJOR DEPRESYON
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Çökkün duygudurum
İlgi azalması/Zevk alamama
Suçluluk duyguları
Ölüm düşünceleri
Uyku bozukluğu
İştah bozukluğu
Enerji kaybı
Psiko-motor yavaşlama / ajitasyon
Konsantrasyon bozukluğu (dikkatini
toplayamama, unutkanlık)
En az 2 hafta süreyle
Hemen her gün, günün büyük bölümünde sürmesi
Sylvia Plath
(1932–1963)
“...karanlığın, umutsuzluğun ve hayal
kırıklığının egemen olduğu bir dönem. Öyle
siyah ki, yalnızca insan zihninin cehennemi
bu kadar karanlık olabilir”
Elif Şafak (1971-.....
DEPRESYON HAKKINDAKİ
GERÇEKLER
• Sık görülür: Tüm dünyada yaklaşık 121
milyon insanı etkilemektedir.
• Tüm dünyada yeti yitimine yol açan
etkenlerin başında gelir;
• Birinci basamakta güvenilir biçimde tanısı
konabilir ve tedavi edilebilir;
• Antidepresan ilaçlar ve kısa süreli,
yapılandırılmış psikoterapiler % 60-80
hastada işe yarar;
DEPRESYON: KİMLERDE, NE SIKLIKTA?
• Her yaş ve cinsiyette ve her kesimden
insanda;
• Kadın / erkek=2 ;
• Yaşam boyu görülme sıklığı % 17-25;
• Nokta prevelansı: % 4-8
– kadınlarda % 5-9, erkeklerde % 2-3)
– puberte öncesi erkeklerde daha fazla
• Distimik bozukluk % 2-3;
DEPRESYON: KİMLERDE, HANGİ
YAŞTA?
• Sağlık kurumlarına her hangi bir yakınma
ile başvuran hastaların 1/5 inde tedavi
edilmesi gereken bir depresif bozukluk
bulunmaktadır.
• Ortalama başlangıç yaşı: 29
DEPRESYON HAKKINDAKİ
GERÇEKLER
• Hastaların % 25’i etkili bir tedaviye
ulaşabilmektedir (bazı ülkelerde <
%10)
• Etkili tedaviye engel olan etkenler:
– Kaynak yetersizliği
– Yeterince eğitilmiş sağlık personeli
olmayışı
– Psikiyatrik hastalıklarla ilgili toplumda
damgalanma riski.
HASTALIK YÜKÜ
DALYs: Disability Adjusted Life Years
Hastalıkla ilişkili erken ölüm ve tahmin
edilen yaşam süresinden eksilen verimli
yıllar nedeniyle kaybedilen yılların toplamı
DEPRESYON=YAŞAM YÜKÜ AĞIR
BİR HASTALIK
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ =WHO)-2000
– Yeti yitimine yol açmada BİRİNCİ sırada
– Küresel hastalık yükünü (DALYs) arttırmada
DÖRDÜNCÜ
– 15-44 yaş arası kadın ve erkeklerde İKİNCİ
– 2020
tüm yaşlar ve her iki cinsiyet için
İKİNCİ sıraya yükselecek
DEPRESYON İÇİN RİSK ETKENLERİ
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Daha önce depresyon geçirmiş olmak
Ailede depresyon öyküsü
Tibbi hastalık
Stresör yaşam olayları
Geçmişte intihar girişimi
Kadın cinsiyeti
Çocuk doğurma
Sosyal desteğin kısıtlı olması
Madde kullanımı
DEPRESYON GİDİŞ ve SONLANIMI
• Kronikleşebilir;
• Yineleyebilir;
• Bireyin günlük sorumluluklarını yerine
getirme yetisinde ciddi bozulmalara yol
açabilir;
• En kötü sonucu ÖZKIYIM (İNTİHAR)
• %10-15 bipolar bozukluğa dönüşür.
DEPRESYONDA YİNELEMEYİ
ARTTIRAN NEDENLER
• Yetersiz antidepresan tedavi;
• Tıbbi ve psikiyatrik ek hastalıkların
olması;
• Çevresel stresörlerin bulunması;
• 40 yaşın altında başlamış olması
• Çok sayıda hastalık dönemi;
Depresyon: Yeniden hastalanma riski
1 episod
% 50
2 episod
% 80 - % 90
3 episod
> % 90
Depression Guideline Panel. Depression in Primary Care, Volume 2: Treatment of Major Depression.
Clinical Practice Guidelines, Number 5. 1993.
Kupfer DJ. J Clin Psychiatry. 1991;52(suppl 5):28-34.
FARKLI DEPRESYON TİPLERİ
Major depresyon tek episod
Major depresyon yineleyici
Double (çifte) depresyon
Distimik bozukluk
Bipolar (iki uçlu) bozukluk
DEPRESYON ALT TİPLERİ
•
•
•
•
•
Melankolik
Atipik
Psikotik
Doğum sonrası başlayan
Mevsimsel
NEDEN DEPRESYONA
YAKALANIRIZ?
• Psikolojik
Psikanalitik kuramlar:
Nesne kaybı kuramı
Ego beklentilerine ulaşamama “narsisistik
zedelenme”
Bilişsel kuramlar: Öğrenilmiş çaresizlik,
Kişilik: Bağımlı, obsesif
• Biyolojik:
– Genetik:
– Biyojenik amin varsayımı: Serotonin ve
noradrenalin
DUYGUDURUM BOZUKLUKLARINDA
NÖROKİMYASAL ANORMALLİKLER
TEMEL KURAM: Monoamin eksikliği
Serotonin ve Norepinefrinin işlev alanları
Serotonin (5-HT)
Cinsellik
İştah
Çökkün
Duygudurum
Anksiyete
Müphem ağrı
ve uyuşukluk
hissi
Irritability
Norepinefrin (NE)
Dikkat
İlgi
Motivasyon
Agresyon
Kognitif
bozukluklar
Kaynaklar:
1. Adapted from: Stahl SM. In: Essential
Psychopharmacology: Neuroscientific Basis
and Practical Applications: 2nd ed.
Cambridge University Press 2000.
2. Blier P, et al. J Psychiatry Neurosci. 2001;26(1):37-43.
3. Doraiswamy PM. J Clin Psychiatry. 2001;62(suppl 12):30-35.
4. Verma S, et al. Int Rev Psychiatry. 2000;12:103-114.
İnsan Beyninde serotonin (5-HT) ve
norepinefrin (NE) yolakları
Limbik Sistem
Prefrontal
Korteks
Amigdala
Rafe Çekirdekleri
(5-HT kaynağı)
Based on: Cooper JR, et al. The Biochemical Basis of Neuropharmacology. 8th ed. New York: Oxford University Press; 2003.
Hipokampus
Lokus
Seruleus
(NE kaynağı)
İnen 5-HT
yolakları
İnen NE
yolakları
Depresyon hastalarında bölgesel kan
akımı değişiklikleri
Pozitif Aile Öyküsü (n=13) Olan Depresyon Hastalarının Sağlıklı
Kontrollerle Karşılatırılması (n=33)
Amigdala
Ventrolateral
PFC
Medial Orbital
0
2.25
t-değeri
4.50
0
2.0
t-değeri
4.0
• Depresyon hastalarında ventrolateral PFC’e uzanacak şekilde, amigdala, sol
medial ve lateral orbital korteksinde kan akımı armıştı
Drevets WC, et al. J Neurosci. 1992;12(9):3628-3641.
Genetik faktörler ve monoamin hipotezi:
Stresin BDNF üzerine etkisi
Antidepresanlar
Glutamat
Glukokortikoidler
Stres
BDNF yok
Nöronal
atrofi/ölüm
Stahl SM. Essential Psychopharmacology: Neuroscientific Basis and Practical Applications; 2000:187.’dan uyarlandı
Majör depresyonun sistemik etkileri olabilir
2. Adrenal bez aşırı miktarda
katekolamin ve kortizol
salgılar
ACTH
1. Hipotalamus, hipofizi
ACTH’ın aşırı
salgılanması için uyarır
3. Katekolaminlerde
artış,
miyokard iskemisine kalp
hızı değişkenliğinde
azalmaya ve ventriküler
aritmilere neden olabilir
artışı,
trombosit aktivasyonu
sitokin ve interlökinlerde
artışa: ateroskleroz ve
hipertansiyon
oluşumuna katkıda
5. Kortizol insüline antagonist etki bulunabilir
yapar : dislipidemi, tip 2
diyabet, obeziteye katkı;
kortizolde artış: bağışıklık
sisteminde baskılanma
Musselman DL, et al. Arch Gen Psychiatry. 1998;55(7):580-592.’dan uyarlandı
4. Katekolamin
DEPRESYONLA BİRLİKTE BULUNABİLEN
PSİKİYATRİK HASTALIKLAR
Depresyon hemen her psikiyatrik hastalığa eşlik
edebilir.
• Yaygın anksiyet bozukluğu
• OKB
• Panik Bozukluğu
• Sosyal anksiyete bozukluğu
• Özgül fobiler
• PTSD
• Alkol/madde
• Demans
• Kişilik bozuklukları
•
•
•
•
•
•
DEPRESYONLA BİRLİKTE
BULUNABİLEN / KARIŞABİLEN TIBBİ
HASTALIKLAR
Anemi,
Hipotiroidi,
Diyabet
Enfeksiyon hastalığı,
Parkinson hastalığı,
B12 vitamini eksikliği
MAJOR DEPRESYON TEDAVİSİ
• Major Depresyon doğru tedavi ilkelerinin
uygulanması ile tam olarak düzelebilen bir
hastalıktır.
• Tedavide esas amaç remisyona ulaşmaktır
• Ancak yineleme riskini unutmamak gerekir
• Alevli dönem tedavisi kadar, koruyucu tedavi
de önemlidir.
MAJOR DEPRESYON TEDAVİ
İLKELERİ
• Orta ve ortanın üstünde şiddette bir
depresyon için yeterli doz ve sürede
antidepresan ilaç kullanımı
+
• Uygun terapötik ilişkinin kurulmasıdır.
• Yeterli doz: Kullanılan ilaca göre değişir
• Yeterli süre:
– Etkinin ortaya çıkması: 3-4 hafta
– En az 6 hafta beklemeden ilaç değişikliği
yapılmaz
– Tam iyileşme 8-12 hafta alabilir
YAKLAŞIM İLKELERİ
• Hastanın eğitimi
• Ailenin eğitimi
• Koruyucu önlemlerin alınması ve bu
konuda eğitim
• Kontrollere gelmenin önemi
• Tıbbi hastalıkların kontrol altına alınması
• Yaşam biçimi düzenlemeleri
DEPRESYONDA İLAÇ VE BENZERİ TEDAVİ BASAMAKLARI
Tanıyı doğrula
Uygun antidepresan ilacı başla
Uygun dozlara çıkarak gerekli sürede bekle
Yanıt ( +)
Tedaviye 1 yıl ya da daha uzun süre devam
Yanıt (–)
İlaç dozunu artır
Yanıt (-)
Antidepresanı değiştir
Yanıt (-)
Kombine tedavi/güçlendirme uygula
Yanıt (-)
EKT
SIK SORULAN SORULAR
• Depresyonu kendi irademle yenebilir
miyim?
• Bu hastalık ..........’ye dönüşür mü?
• Antidepresan ilaçlar bağımlılık yapar mı?
• Antidepresan ilaçlar kilo aldırır mı?
• İlaçla birlikte alkol alabilir miyim?
• İlaçları aynı saatte mi almalıyım?
• .....................?
SIK GÖRÜLEN DAVRANIŞLAR
• “Hastalığı kendi irademle yenebilirim
doktora
gitmeme;
• Belirtilerim geçti, artık iyiyim
ilacı kesme;
• İlaca başladım 1 hafta oldu, hiçbir iyileşme yok
ilacı kesme;
• İlaç midemi bulandırıyor
İlacı kesme
• Tedaviye başlayalı 1 yıl oldu, artık iyiyim
İlaç dozunu azaltmadan kesme
• .................................
SONUÇLAR
• Depresyon yaygın görülen, tedavisi
mümkün, kronikleşebilen, yineleyici
olabilen bir beyin hastalığıdır;
• İyi tedavi edilmezse bireyin yaşamında
ciddi sosyo-ekonomik kayıplara yol açar;
• Diğer tıbbi hastalıklardan ayırıcı tanısının
yapılarak tedaviye başlanması gerekir;
• İlk başvuru hekime yapılmalıdır;
SONUÇLAR
• Özkıyım en önemli komplikasyonudur;
• Tedavide temel yaklaşım ilaç tedavisi ve
uygun terapötik yaklaşımdır;
• Gerekli durumlarda EKT yaşam
kurtarıcıdır;
• Hekim-hasta-aile işbirliği ile iyi ve kalıcı
tedavi amacına ulaşılabilir.