Transcript İndir - teknik öğretmeniz biz

MOPAK END.MES.LİSESİ MAKİNE
TEKNOLOJİLERİ ALANI İMALAT
İŞLEMLERİ DERSİ VİDA AÇMA İŞLEMLERİ
MODÜLÜ SUNUSUDUR
A.TURGAY SÜRMELİ
1
Diş profillerine göre vida çeşitleri
A.TURGAY SÜRMELİ
2
•
•
•
•
•
•
•
KARE VİDA AÇMA
Diş dolusu ve diş boşluğu kare profilli olan vidalardır.
Metrik ve parmak ölçü sistemine göre yapılırlar.
Kare vidaların standardı yoktur. İstenen çap üzerine, ihtiyaca
cevap verecek şekilde, her adımda kare vida açılabilir.
Yinede vidanın adımı diş üstü çapına uygun düşmelidir.
Kare vidalar üçgen vidalar gibi bağlantı vidaları olmayıp
sadece hareket vidası olarak kullanılır.
Çünkü kare vida dişlerinin yanal yüzeyleri vida eksenine dik
konumda olduğundan yeterli derecede sıkma kuvveti
sağlayamazlar.
Ayrıca kare vidalarda dişlerin yüzeyleri daha kısadır bu
yüzden diş yüzeyleri arasında sürtünme kuvveti az olur.
A.TURGAY SÜRMELİ
3
• Kare vida açılacak iş parçasının vida bitim noktasına, diş
dibi çapından küçük kanal açılmalıdır.
• Amaç vida sonunda kalemin boşa çıkmasını sağlamaktır.
• Aksi hâlde kalemi kırabiliriz.
• Gerektiğinde bu kanal, sol helis vidaların başlangıç
noktası olarak kullanılır.
Elemanları ve hesaplanması:
• Diş kalınlığı ve diş yüksekliği yaklaşık olarak adımın
yarısı kadardır.
• Vidanın kolay çalışabilmesi için diş boşluğu diş
kalınlığından 0,05 mm daha fazla yapılır.
A.TURGAY SÜRMELİ
4
•
•
•
•
•
•
•
D : Diş üstü çapı
D1 : Diş dibi çapı
D2 : Böğür çapı
H : Diş yüksekliği
P : Adım Böğür çapı
B : Diş kalınlığı
A : Diş boşluğu
A.TURGAY SÜRMELİ
Diş yüksekliği H = P/2
Diş boĢluğu A = P/2 + 0,05
Diş dibi çapı D1 = D – 2H
Diş kalınlığı B = P/2 – 0,05
D2 = D – H = D – P/2
5
• Örnek: Çapı 40 mm olan bir mil üzerine adımı 8 mm olan
bir kare vida açılacaktır. Elemanlarını hesaplayınız?
• Verilenler
• D = 40 mm
• P = 8 mm
•
•
•
•
İstenenler
H=?
A=?
D1 = ?
B=?
Çözüm
H = P/2 = 8 / 2 = 4 mm
D1 = D – 2 x H = 40 – 2 x 4 = 32 mm
A = P/2 + 0,05 = 8 / 2 + 0,05 = 4,05 mm
• B = P/2 – 0,05 = 8 / 2 – 0,05 = 3,95 mm
A.TURGAY SÜRMELİ
6
•
•
•
•
•
•
Kare Vida Kaleminin Hazırlanması
Adıma Göre Kalemin Bilenmesi
Vidanın helis açısından dolayı kalemin alt tarafı vidaya
sürtebilir.
Bunu önlemek için kalemin ucu helis açıcı (α) kadar eğik
bilenir.
Kalemin vida içinde sıkışmaması için geriye doğru boşluk
açısı (δ) verilmelidir.
Kare vida kaleminin uç genişliği diş boşluğuna eşittir (uç
genişliği = A).
Helis açısı ise vidanın adımı ve diş üstü çapına bağlı
olarak değişir.
A.TURGAY SÜRMELİ
7
λ : Ön boşluk açısı
δ : Arka boşluk açısı
α : Helis açısı
A : Uç genişliği =Diş boşluğu
D2 : Vida böğür çapı
tan α = Adım (P) / π • D2
Kare vida kalemi açıları ve bilenmesi
A.TURGAY SÜRMELİ
8
• Örnek:
Çapı 40 mm olan bir mil üzerine adımı 8 mm olan bir
kare vida açılacaktır. Kaleme, bileme esnasında
verilecek açı (α) ne olmalıdır?
• Verilenler
•
•
•
•
•
İstenen
D = 40 mm
α=?
P = 8 mm
H = P/2
D2 = D-H = 40 – 8/2 = 40 – 4 = 36 mm
Tan α = P / π •D2 = 8 / 3,14 •36 = 8 / 113,04 = tan α =
0,07 α = 4° 10´
A.TURGAY SÜRMELİ
9
Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı
• Vidanın sağlıklı olarak çalışabilmesi için vida profilinin
eksene dik olarak açılması gerekir.
• Bu dikliği elde edebilmek için vida kalemi, iş parçasının
eksenine dik olarak bağlanmalıdır.
• Bu işlemi yapabilmek için vida mastarlarından
yararlanmamız gerektiğini biliyoruz.
Tornanın Ayarlanması
• Bu işlem için torna tezgâhının üzerinde bulunan
tablolardan yararlanılır.
• İstenen adımdaki vidayı çekebilmek için hız kutusu
üzerindeki tablolardan faydalanılarak ayar kolları uygun
konuma getirilir.
A.TURGAY SÜRMELİ
10
•
•
•
•
•
•
Vida Adımına veya Parmaktaki Diş Sayınına Göre
İlerlemenin Ayarı
Yapılacak olan vida metrik ise adımına, whitworth ise
parmaktaki diş sayısına göre tezgâh üzerindeki tabloya
bakılır.
İlerleme ayar kollarının hangi konumda olması gerekli ise
o konuma getirilir.
Ana milin dönüş yönü ayarı:
Tezgah üzerindeki dönüş yönü ayar kolu iki konumludur:
Sağ helis yönü, puntadan aynaya doğru,
Sol helis yönü, aynadan punta ya doğrudur.
Açmak istediğimiz vidanın yönüne göre bu kolun
konumunu ayarlamalıyız.
A.TURGAY SÜRMELİ
11
Kalemin Parça Yüzeyine Ayarı ve Sıfırlanması
• Mastarla dikliği kontrol edilen kalem, tezgâh devir sayısı
düşük olarak dönen parça yüzeyine temas ettirilir.
• Kalemin temasından sonra sportun mikrometrik bileziğinden
sıfırlama yapılır
Kalemin parça üzerinde sıfırlanması
A.TURGAY SÜRMELİ
12
•
•
•
•
•
•
Vidanın Açılması
Makası kapatıp tezgâhı düşük devirde çalıştırınız.
Önce, derinliği az bir deneme talaşı veriniz.
Vida adımını, en az beş dişe göre sürmeli kumpas veya
çelik cetvel ile kontrol ediniz.
Kalemi, iş parçasının ucundan biraz dışarı çıkacak şekilde
başlangıç konumuna getiriniz.
Birinci talaş derinliğini, enine hareket kolundaki
mikrometrik bilezikten yararlanarak veriniz.
Talaşı azar azar veriniz. Sürtünme yüzeyi fazla olduğu için
kalem kırılabilir.
A.TURGAY SÜRMELİ
13
• Vida boyunca birinci talaşı alınız.
• Düzgün bir kesme için iş yüzeyine uygun kesme sıvısı
akıtınız.
• Vida sonuna gelindiğinde iş dönerken enine hareket
kolunu ters çevirerek kalemi geri alınız. Arabayı başlangıç
konumuna getiriniz.
• Kalemi talaş derinliği kadar tekrar ilerletiniz.
• Vidanın diş derinliği elde edilinceye kadar bu işlemleri
tekrarlayınız.
• Her talaş verildiğinde, mikrometrik bilezik üzerindeki
değeri unutmayınız.
• Vida dişlerinin düzgünlüğünü sağlamak için 0,1-0,05 mm
veya daha az değerde
• temizlik talaşı alınız. Bu işlemi birkaç kez tekrarlayınız.
• Vida dişlerini ve derinliğini somun, kumpas veya mastarla
kontrol ediniz.
A.TURGAY SÜRMELİ
14
Aşağıdaki soruları cevaplayınız
• 1. Kare vida açılacak iş parçasının vida bitim noktasına diş dibi
çapından küçük kanal açılmalıdır. Amaç vida sonunda kalemin
…………………………… sağlamaktır. Aksi hâlde kalemi ……………….
• 2. Kare vida kaleminin uç genişliği diş boşluğuna ………………
• 3. Çapı 30 mm olan bir mil üzerine adımı 6 mm kare vida açılacaktır.
Diş boşluğunun (A) değeri ne olmalıdır?
• A) 2,05 B) 3,005 C) 3,05 D) 4,05
• 4. Koruyucu gözlük niçin gereklidir?
•
•
•
•
A) Gözlerimizi talaş ve kıvılcımdan korumak için gereklidir.
B) Malzemeyi net görebilmek için gereklidir.
C) Gözlerimizin bozulmaması için gereklidir.
D) Gözlerimizi ışıktan korumak için gereklidir.
A.TURGAY SÜRMELİ
15
• 5. Çapı 30 mm olan bir mil üzerine adımı 6 mm olan bir kare vida
açılacaktır. Kaleme bileme esnasında verilecek açı (α) ne
olmalıdır? (Tan α = P / π •D2)
• A) 3° 10´ B) 4° 10´ C) 4° 20´ D) 5° 10´
• 6. Aşağıdakilerden hangisi kalemi iş parçasına dik olarak
bağlamada kullanılan alettir?
• A) Çelik cetvel B) Kumpas C) Bileme topacı D) Bileme mastarı
• 7. Metrik bir kare vida açmak için tezgâh üzerindeki tablodan
neye bakarak ayar yapmalıyız?
• A) Adımına B) Parmaktaki diş sayısına
• C) Diş derinliğine D) Diş yüksekliğine
• 8. ( ) Sağ helis bir vida açmak için tezgâhın ana mili dönüş
yönü ayar kolu, aynadan puntaya doğru olacak konumda
ayarlanmalıdır.
A.TURGAY SÜRMELİ
16
TRAPEZ VİDA AÇMA
• Tepe açısı 30° olan profili kesik üçgen Şeklinde vidadır.
• Hareket ve kuvvet iletmek amacı ile tezgâh tablalarında,
vidalı millerde vb. yerlerde kullanılır.
A.TURGAY SÜRMELİ
17
Elemanları ve hesaplanması
• Trapez vidanın elemanları ve formülleri kare vidaya benzer.
A.TURGAY SÜRMELİ
18
Trapez vidanın elemanları ve çalışma boşluğu
A.TURGAY SÜRMELİ
19
Trapez vidanın elemanları ve formülleri
•
•
•
•
•
•
•
D : Diş üstü çapı
D1 : Diş dibi çapı
D2 : Böğür çapı
H : Diş yüksekliği
P : Adım
B : Diş dibi genişliği (kalemin uç genişliği)
ac : Çalışma boşluğu (tablodan )
•
•
•
•
H = (0,5 • P) + ac
B = (0,37 • P) – 0,13
D1 = D – (P + 2 • ac)
D2 = D – (0,5 • P)
A.TURGAY SÜRMELİ
20
Trapez vidanın anma ölçüleri
A.TURGAY SÜRMELİ
21
Örnek:
• Diş üstü çapı 36 mm, adımı 6 mm olan trapez vida (Tr 36 x 6)
tornada açılacaktır. Vidanın diş dibi çapını, diş yüksekliğini ve
diş dibi genişliğini hesaplayınız?
•
•
•
•
•
•
•
•
Verilenler
İstenenler
D = 36 mm
D1 = ?
P = 6 mm
H=?
ac = 0,5 mm (tablodan) B = ?
Çözüm
H = P / 2 + ac = 6 / 2 + 0,5 = 3,05 mm
D1 = D – (P + 2 • ac) = 36 – (6 + 2 • 0,5) = 29 mm
B = (0,37 • P) – 0,13 = (0,37 • 6) – 0,13 = 2,09 mm
A.TURGAY SÜRMELİ
22
Trapez Vida Kaleminin Hazırlanması
• Kalemi Vida Ölçüsüne Göre Mastarla Bileme
• Kalemin vida dişleri yan yüzeylerine sürtünmemesi
serbestçe kesebilmesi için ağız kısmı kare vida
kaleminde olduğu gibi,helis açısına uygun olacak şekilde
eğik bilenmelidir.
δ : Ön boşluk açısı = 8°-10° arasında
ε : Uç açısı = 30°
B : Uç genişliği =Diş dibi genişliği
A.TURGAY SÜRMELİ
23
Trapez vida kalemin tornaya bağlanması ve ayarı:
• Bu işlemin yapılışı aynı kare vida kaleminde olduğu
gibidir.
A.TURGAY SÜRMELİ
Kalemin mastarla diklik kontrolü
24
•
•
•
•
Tornanın Ayarlanması
Vida adımı veya parmaktaki diş sayısına göre
ilerlemenin ayarı
Ana milin dönüş yönü ayarı
Kalemin parça yüzeyine ayarı ve sıfırlanması
Makasın kavratılması
• Yukarıda belirtilen işlemler kare vida açmada nasıl
yapılıyorsa trapez vidada da aynı şekilde yapılmaktadır.
• Aslında bu işlemler bütün değişik profilli vidalar için
de geçerlidir.
A.TURGAY SÜRMELİ
25
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Vidanın Açılması
Makası kapatıp tezgâhı düşük devirde çalıştırınız.
Önce derinliği az bir deneme talaşı veriniz.
Vida adımını, en az beş dişe göre sürmeli kumpas veya
çelik cetvel ile kontrol ediniz.
Kalemi, iş parçasının ucundan biraz dışarı çıkacak
şekilde başlangıç konumuna getiriniz.
Birinci talaş derinliğini enine hareket kolundaki
mikrometrik bilezikten yararlanarak veriniz.
Talaşı azar azar veriniz. Sürtünme yüzeyi fazla olduğu
için kalem kırılabilir.
Vida boyunca birinci talaşı alınız.
Düzgün bir kesme için iş yüzeyine uygun kesme sıvısı
akıtınız.
Vida sonuna gelindiğinde iş dönerken enine hareket
kolunu ters çevirerek kalemi geri alınız. Arabayı
başlangıç konumuna alınız.
A.TURGAY SÜRMELİ
26
• Kalemi talaş derinliği kadar tekrar ilerletiniz.
• Vidanın diş derinliği elde edilinceye kadar işlemi
tekrarlayınız.
• Her talaş verildiğinde, mikrometrik bilezik üzerindeki
değerin unutulmaması gerekir.
• Vida dişlerinin düzgünlüğünü sağlamak için 0,1-0,05 mm
veya daha az değerde temizlik talaşı alınız.
• Bu işlemi birkaç kez tekrarlayınız.
• Vida diş derinliğini somun, kumpas veya mastarla kontrol
ediniz.
NOT: Küçük adımlı trapez vidalar doğrudan doğruya
trapez vida kelemi ile açılır.
• Büyük adımlı vidalar ise uygun bir keski kalemi ile
vidanın kaba (ön) boşaltması yapılır.
• Daha sonra uygun şekilde bilenmiş trapez vida kelemi ile
vida tamamlanır.
A.TURGAY SÜRMELİ
27
•
•
•
Aşağıdaki soruları cevaplayınız.
1. Trapez vida kaleminin profil açısı kaç derecedir?
A) 30° B) 40° C) 45° D) 60°
•
2. Diş üstü çapı 28 mm, adımı 5 mm olan trapez vida (Tr 28 x 5) tornada
açılacaktır. Diş dibi genişliğini hesaplayınız? B = (0,37 • P) – 0,13
A) 1,62 B) 1,65 C) 1,68 D) 1,72
•
•
•
•
•
3. Trapez vidalar genellikle nerelerde kullanılır?
A) Devir düşürmekte
B) Hareket ve kuvvet iletmekte
C) Birleştirmelerde
D) Dairesel hareketleri doğrusal hareketlere çevirmede
•
4. Whitworht bir trapez vida açacak isek tezgâh üzerindeki tablodan neye
bakarak ayar yapmalıyız?
A) Adımına B) Parmaktaki diş sayısına
C) Diş derinliğine D) Diş yüksekliğine
•
•
•
5. ( ) Sol helis bir vida açmak için tezgâhın ayar kolu aynadan puntaya
doğru olacak konumda ayarlanmalıdır.
A.TURGAY SÜRMELİ
28
Çok Ağızlı vidalar
• Adından da anlaşılacağı gibi birden fazla ağzı olan
vidalara çok ağızlı vidalar denir.
• Tek ağızlı bir vida ile üç ağızlı bir vida ile karşılaştırılırsa
her iki vidada birer devir yaptığında üç ağızlı vidanın tek
ağızlı vidaya oranla üç kat fazla ilerleme yaptığı görülür.
• Çok ağızlı vidalar devir sayısı düşük olan fakat ilerlemesi
fazla olması istenen sistemlerde kullanılır .
• Vidalı preslerin milleri , ventillerin vidaları ,işkencelerin
vidaları bazı mengenelerin vidaları , çekme aparatları ,ve
kameraların hareket düzenleri çok ağızlı vidalardandır.
• Hareket vidalarının diş profilleri kare ve trapez olarak
yapılır.
• Yalnız bir yöne zorlanan hareket vidaları ise testere dişli
olur.
A.TURGAY SÜRMELİ
29
ÇOK AĞIZLI VİDA AÇMA
• Kare ve trapez vidalar daha ziyade hareket elde etmek
için kullanılır.
• Tek ağızlı vidalarda, vidanın veya somunun bir
dönüşünde alınan yol (ilerleme) adıma eşittir.
A.TURGAY SÜRMELİ
İki ağızlı trapez vida
30
İki ağızlı vidanın tek ağızlı vidaya göre adım farkı
A.TURGAY SÜRMELİ
31
Tek ve çok ağızlı vidaların karşılaştırılması
A.TURGAY SÜRMELİ
32
• Vidanın her dönüşünde ilerlemenin büyük olmasını
sağlamak için vida adımının büyütülmesi gerekir.
• Fakat adımın büyütülmesi, diş derinliğinin artmasına ve diş
dibi çapının küçülmesine neden olur.
• Bu bu durum vidanın dayanımını azaltır.
• Vidaların bir dönüşündeki ilerleme miktarını artırmak ve diş
dibi çapının küçülmesi ile meydana gelecek elverişsiz
durumu ortadan kaldırmak için çok ağızlı vidalar kullanılır.
• Böylece vidanın profili ve diş dibi çapı tek ağızlı vidanınki
gibi olur ancak adımı büyür.
• Yani çok ağızlı vidaların adım (helis) açıları, tek ağızlı
vidanınkinden daha büyüktür.
• Çok ağızlı vidalar, tek ağızlı vidalar gibi üçgen, kare,
trapez vb. profillerde olur.
• Vidanın alın yüzeyine bakıldığında, tek ağızlı vidalarda bir;
çok ağızlı vidalarda ise ağız sayısı kadar giriş ağzı bulunur.
A.TURGAY SÜRMELİ
33
• Çok Ağızlı Vida Kalemini Bileme
• Çok ağızlı vidalara ait özel bir kalem yoktur. Çünkü
kalem, açılacak vida profiline göre bilenerek elde edilir.
• Kalemin Tornaya Bağlanması ve Ayarı
• Bu işlem de kare, trapez vidalarda olduğu gibidir.
Kalemin bağlanmasında ve ayarında hiçbir değişiklik
yoktur.
• Torna Tezgâhının Ayarlanması
• Vida adımı veya parmaktaki diş sayısına göre
ilerlemenin ayarı
• Ana milin dönüş yönü ayarı
• Kalemin parça yüzeyine ayarı ve sıfırlanması
• Makasın kavratılması
• Yukarıda belirtilen işlemler kare vida açmada nasıl ise
çok ağızlı vidada da aynı şekilde yapılmaktadır.
• Hatta bütün bu işlemler, değişik profilli vidalar için de
geçerlidir.
A.TURGAY SÜRMELİ
34
• Çok ağızlı vida açma yöntemleri:
• Yan yana kalemler kullanarak: Çok ağızlı bir vidayı daha
kolay bir şekilde çekebilmek için yan yana yürüyen ve vida
dişlerini aynı anda açan kalemler kullanılır.
• Kalem eksenlerinin arası, adımın yarısı kadar olmalı ve iki
kalemin de iş parçasına göre doğru bağlanmasına çok
dikkat edilmelidir.
A.TURGAY SÜRMELİ
Yan yana kalem kullanarak vida açma metodu
35
•
•
•
•
•
•
Ana mil ile fener mili bağlantısını keserek (diş atlatarak)
çok ağızlı vida açma :
İki ağızlı vidayı bir kalemle açmak istersek önce birinci vida
oluğu açılır.
İkinci vida oluğunu açmadan, parçanın ana mil ile ilgisi
kesilerek yarım devir döndürülmesi gerekir.
Bunun için önce dişlere işaret konur ve makas gevşetilir.
Makas aşağı alınarak fener mili dişlisi ile bağlantısı kesilir.
Bundan sonra fener mili yarım devir döndürülür ve dili
çarklar yeniden birbirine kavratılır.
Bu yöntem fener miline takılan dişli çarkın diş sayısı,
açılacak vidanın ağız sayısına bölünebildiği durumlarda
kullanılır.
A.TURGAY SÜRMELİ
36
Diş atlatma metodunun uygulanışı
A.TURGAY SÜRMELİ
37
Diş atlatma metodunda kullanılan dişliler
A.TURGAY SÜRMELİ
38
Fener miline bağlanabilen özel bölme aygıtını
kullanarak:
• Bu bölme aparatı yeni tip torna tezgâhlarında bulunan ve
her torna için değişik olan özel bölme aygıtlarından
biridir.
• Ağız sayısı ona kadar olan vidaların açılmasında
kullanılır.
Özel bölme aparatı
A.TURGAY SÜRMELİ
39
A.TURGAY SÜRMELİ
40
• Vidanın birinci ağzı normal olarak açılır.
• Bu işlem esnasında özel bölme aygıtının kavrama dişlisi
ile çevredeki dişlinin üzerinde olan plakadaki (0) çizgileri
aynı noktaya getirilmiş olmalıdır.
• İkinci ağzı açmak için kavrama dişlisinin diş sayısı,
vidanın ağız sayısına bölünür.
• Kavrama dişlisinin 60 adet sivri dişi bulunduğuna göre 60
/ 4 = 15 elde edilir.
• Bu rakam ağız sayısı için atlatılacak diş sayısını gösterir.
• Kamalı mil üzerindeki vida uygun bir anahtar ile
gevşetilir.
• Kavrama dişlisi öne doğru bir miktar çekilerek
çevresindeki dişliden kurtarılır.
A.TURGAY SÜRMELİ
41
• İş parçasının bağlı bulunduğu ayna ok yönünde
döndürülerek 15 rakamı, (0) işaretinin hizasına getirilir.
• Kavrama dişlisi çevre dişlisine takılarak vida sıkılır.
• Bu ayarlamadan sonra vidanın ikinci ağzı açılır.
• Üçüncü ağız için aynı işlem tekrarlanır. (0) rakamı bu
defa 15’ten alınarak 30 rakamı karşısına getirilir.
• Dördüncü ağız için 45 rakamına getirilmelidir
A.TURGAY SÜRMELİ
Dört ağızlı bir vidanın açılış yöntem sırası
42
Aşağıdaki soruları cevaplayınız
• 1. Aşağıdakilerden hangisi çok ağızlı vidaların kullanım
alanlarındandır?
• A) İlerlemeyi hızlandırmak B) Kuvvetli bir sıkma elde
etmek
• C) Güç artırmak D) Dairesel hareketi doğrusala çevirmek
• 2. Bir vidanın tek veya çok ağızlı olup olmadığını
nereden anlarız?
• A) Üstten bakarak B) Yandan bakarak
• C) Alın yüzeyinden bakarak D) Vida profiline bakarak
• 3. ( ) Çok ağızlı vidalar sadece kare profillidir.
A.TURGAY SÜRMELİ
43
KONUMUZ BİTMİŞTİR
FAYDALI OLDUĞUNU UMAR,BAŞARILAR
DİLERİM.
A.TURGAY SÜRMELİ
44