Transcript „ Badania operacyjne w ekonomii i zarządzaniu ”

„ Badania operacyjne w
ekonomii i zarządzaniu ”
Badania Operacyjne
• I. Pochodzenie i rozwój badań operacyjnych
•
Badania operacyjne (z ang. Operations Research)
wywodzą się ze szkoły procesu zarządzania. W okresie
drugiej wojny światowej fizycy i matematycy, a wśród
nich P.M. Blackett i J.D. Brnal za pomocą metod
matematycznych i techniki optymalizacji decyzji
(nazwanych później właśnie badaniami operacyjnymi)
rozwiązywali problemy strategii i taktyki militarnej. Ich
celem była racjonalizacja procesu decyzyjnego.
Równocześnie rosyjski uczony L.W. Kantorowicz
opublikował w 1939 roku pracę pt. „Matematiczeskije
mietody organizacji i proizwodstwa” tworząc, łącznie z
osiągnięciami brytyjskich uczonych, początki rozwoju
metod matematycznych i analiz operacyjnych.
•
W czasie drugiej wojny światowej rozwiązywały
one problemy tras konwojów, statków, usytuowania stacji
radiolokacyjnych, dostaw sprzętu wojskowego itp.,
tworząc modele logistyczne optymalizujące pożądany
wynik (minimalizacja strat własnych i maksymalizacja
strat przeciwnika). Chodziło głównie o minimalizację strat
konwojowanych statków, wysoki stopień wykrywania i
niszczenia pocisków V-2, skuteczne dostawy sprzętu
wojskowego itp.
•
•
•
•
•
•
Po wojnie metody analiz operacyjnych i
logistycznych wykorzystywano z coraz większym
powodzeniem w gospodarce, zarządzaniu i optymalizacji
decyzji, szczególnie w dziedzinie:
- przestrzennej lokalizacji sieci magazynów, sklepów i
zakładów produkcyjnych oraz transportu,
- koncentracji lub podziału ograniczonych zasobów
rzeczowych, finansowych i inwestycyjnych oraz sprzętu i
jego wykorzystania,
- logistycznych systemów zarządzania zapasami w
układach wewnątrz organizacyjnych i
międzynarodowych,
- modelowania produkcji, zaopatrzenia i zbytu.
Dalszy rozwój badań operacyjnych dokonuje się dziś
w ramach szerokiego obszaru różnych dyscyplin
ekonomicznych, takich jak: statystyka i ekonometria,
teoria decyzji, zarządzanie, teoria ekonomii czy ogólna
teoria systemów w jej normatywnym ujęciu
II. Charakterystyka badań
operacyjnych
Badania operacyjne zapoczątkowują aktywne
poszukiwania nowej informacji. W ich ramach próbuje się
szukać zarówno wyjaśnień jak i dróg opisu, ale w
szczególności koncentrują się one na dwu problemach:
ulepszaniu specyficznych produktów oraz ulepszaniu metod
ich wytwarzania. Charakteryzują się zatem orientacją
technologiczną.
•
Badania operacyjne rzadko zajmują się problemami
struktury kierowniczej czy struktury scalającej i jest to ich
wielkim ograniczeniem. Ponieważ struktury te oparte są na
interakcjach międzyludzkich, a nie na technologicznej
transformacji materiałów, uważa się, że nie wpływają one na
produktywność w sposób dający się mierzyć. Zatem badania
operacyjne dotyczą doskonalenia operacji technicznych, a nie
powiązań między organizacją i zewnętrznym środowiskiem
społecznym.
•
III. Metody badań operacyjnych
•
Badania operacyjne umożliwiają za pomocą modeli
matematyczno-ekonomicznych praktyczne wyznaczenie
metodyki rozwiązywania ściśle określonych problemów
związanych z podejmowaniem optymalnych decyzji w
różnych konkretnych sytuacjach. Metody skupiają się na
porównaniu efektywności różnych sposobów
rozwiązywania zagadnień i poszukiwania rozwiązania
optymalnego. Pozwalają także przeanalizować wybrany
wycinek rzeczywistości oraz ocenić ilościowo rezultaty
możliwych do podjęcia decyzji. Do rozwiązania modelu
używa się m.in. metod programowania liniowego i
nieliniowego, programowania dynamicznego, rachunku
prawdopodobieństwa, teorii gier, statystyki
matematycznej itd. Do wyrobu decyzji optymalnej
potrzebne jest posłużenie się odpowiednim kryterium, za
pomocą którego można ocenić i porównać skutki
podjęcia poszczególnych decyzji.
W metodach stosowanych w badaniach operacyjnych
wyróżnić można szereg etapów, które ogólnie dzieli się
na:
• budowę modelu matematycznego opisującego
rozwiązywany problem,
• rozwiązanie modelu polegające na określeniu najlepszej
w danych warunkach decyzji,
• weryfikację modelu i uzyskanego rozwiązania oraz
dokonanie ewentualnych poprawek,
• kontrolę mającą zapewnić dopływ informacji
wpływających na ewentualne zmiany optymalnej decyzji,
jak również umożliwiać wprowadzenie korekt decyzji w
przypadku zmian różnych czynników wpływających na
optymalną decyzję.
•
Badania operacyjne rzadko zajmują się problemami
struktury kierowniczej, struktury scalającej,
instytucjonalnych stosunków z szerszym środowiskiem i
jest to ich wielkim ograniczeniem. Ponieważ struktury te
oparte są na interakcjach międzyludzkich, a nie na
technologicznej transformacji materiałów, uważa się, że
nie wpływają one na produktywność w sposób dający się
mierzyć. Jeśli nawet badania operacyjne wkraczają na
teren stosunków międzyludzkich, dzieje się to zwykle w
związku z ustaleniem wpływu czynników ekologicznych
bądź badaniem personelu, ale nie w odniesieniu do
analizy społecznej struktury organizacji. Badania
operacyjne dotyczą doskonalenia operacji technicznych,
a nie powiązań między organizacją i zewnętrznym
środowiskiem społecznym.
•
Kategorie stosowane przy kodowaniu w badaniach
operacyjnych uniemożliwiają wprowadzenie do obwodu
komunikacyjnego informacji innego rodzaju niż
technologiczne, a więc np. informacji o przyczynach
takich zdarzeń jak zagrożenie strajkiem, zwiększanie
podatków przez rząd, bojkotowanie pewnego rodzaju
produktu przez konsumentów, kłótnia działu produkcji z
działem sprzedaży, problemy pracowników z działu kadr
związane z tym, że pracownicy produkcyjni nie stosują
się do przepisów kadrowych itp. Inaczej mówiąc, pętla
informacyjna badań operacyjnych, choć większa niż ta,
która charakteryzuje operacyjne sprzężenia zwrotne, nie
obejmuje funkcjonowania całej organizacji w środowisku.
Wprawdzie badania operacyjne zawierają więcej
elementów oceny niż ma to miejsce w przypadku
bezpośredniej, zrutynizowanej kontroli, jednakże
stawianie w nich pytań i szukanie odpowiedzi można by
w większej części potraktować jako kontrolę.