Transcript Oyuntu IslahıTesisleri A.KÜÇÜKDÖNGÜL

Ahmet KÜÇÜKDÖNGÜL
Orman Mühendisi
Oyuntu Islahı Tedbirleri
Oyuntu Islahı Tesisleri
Oyuntu
erozyonu,
yüzey
erozyonunun
ilerlemiş safhasıdır.
Çizgi erozyonu ilk safhadır. Daha fazla
ilerlemiş, derinleşmiş ve dere şeklini almış
oyuntulara sel yarıntısı, daha büyüklerine ise sel
dereciği denir.
Taşkın olayının da başlıca nedenidir.
Çizgi Erozyonu
<30cm
Sel Yarıntısı
30-100cm
Sel Dereciği
100-300cm
Ana Sel Deresi
>300cm
Kemal AŞK’ a göre oyuntu erozyonu derinlikleri
Oyuntu Erozyonu İle Mücadele
1- Su Toplanma Bölgesindeki Oyuntularda Alınacak
Önlemler
a) Çevirme Hendekleri
b) Boşaltma Kanalları
c) Sınai Tesisler (Enine Yapılar)
- Kuru Duvar Eşikler
- Miks Eşikler
- Biyolojik Yapılar
- Gabyon Uygulamaları
- Diğer Tesisler
2- Ana Sel Deresinde Yapılacak Sınai Tesisler
Toplanma
Bölgesi
Boğaz Bölgesi
Birikme
Bölgesi
Şanlıurfa İli Direkli Havzası
5
Çevirme Hendekleri
(Saptırma Kanalları)
Oyuntuya gelen yüzeysel suların oyuntu içine
girmeden, memba kısmının üstüne yapılan kanal
aracılığıyla başka bir alana akıtılır.
Erçek Sel Kontrol Projesi
Tesisteki amaç;
-Yüzeysel akışın yönünü değiştirmek,
- Bina, yol vb. tesislerin yüzeysel akıştan zarar
görmesini engellemek,
- Yüzeysel suların belli alanlarda yayılmasını
sağlamak,
- Teraslanmış araziyi, aşırı yüzey akışından
korumak,
- Verimli arazileri taşınma ve siltasyondan
korumak
amacı
ile
yamaçtaki
küçük
yandereciklerde oluşan taşkınların güvenli bir
şekilde başka bir yere aktarılması.
Eğim
Çevirme hendeklerinde eğime dikkat edilmelidir. Eğimin
fazla olması suyun hızınıda artıracaktır ve oyulmaları
artıracaktır. Hız düşük olursa kanalda siltasyon
birikmesine neden olacaktır.
Bitki örtüsü ile kaplanmamış sığ topraklarda eğim en
yüksek %1 olmalıdır. Sürekli bitki örtüsü ile korunan
kanallarda ise bu meyil %2-3 olabilir.
Yağış sularının boşalacağı alanlara dikkat edilmelidir.
Boşaltma Kanalları
Eğimli teras şebekesi uygulanan alanlarda veya herhangi bir teras
tesisi uygulanmayan alanlarda, yağış sularının toplanarak güvenli
bir şekilde bir su kanalına veya güvenli bir alana ulaştıran
tesislerdir.
Boşaltma kanallarında fazla su birikmesi, seviye farkı ile oyulma
söz konusu olabilir. Bu kanallara bitki örtüsü takviyesi yapılması
yapılan eşiklerin etkisini artırmaktadır.
Tesisin amacı; akış sularının kontrollü bir şekilde
saha dışına çıkarılmak, terasları ve diğer tesisleri
güvence altına almak ve yamaç üzerinde oluşacak
erozyonu önlemektir.
Sınai Tesisler
Oyuntularda, taban meyilinin düşürülerek taban oyulmasının
önlenmesi ve su hızının azaltılması için su akım doğrultusuna
dik uygulanan canlı ve cansız tesislerdir.
Bir derede birden fazla ıslah sekisi yapılması
planlanırsa şu formül uygulanır;
h1-h2
n= _____________
h
n= İnşa edilecek seki adedi
h1= Derenin en yüksek ve en alçak noktaları arasındaki
yükseklik farkı
h2= Denge eğimine tekabül eden yükseklik
h= Sekilere verilecek ortalama yükseklik
Örnek Çözüm:
Ortalama eğim %30, dere uzunluğu 500m ve denge eğimini
%10 yapmak istersek;
h1= 500x30/100= 150 m
h2= 500x10/100=50 m
h= 1m yükseklik verirsek
h1-h2
150-50
n=_________=__________= 100 adet seki inşa edilecektir.
h
1
1m yükseklikte kuru duvarın hacmi 3,7m³, 1,5 m
yükseklikte 7,25 m³, 2 m yükseklikte ise 11,75 m³
hesaplanmıştır.
Bu hesaba göre 1 m yükseklikte 100 adet kuru duvar
eşikte; 100 x 3,7= 370 m³ hacminde materyal
kullanılacaktır.
2 m yükseklikte 50 adet kuru duvar eşikte ise; 50 x
11.75= 587,5 m³ hacminde materyal kullanılacaktır.
2 m yükseklikte yapılan kuru duvar eşikte yaklaşık
%60 daha fazla materyal kullanılmıştır.
Tesis edilecek objenin ebatları; dere havzasının
büyüklüğüne, yarıntının önemine, eşiğin derenin alt veya
yukarı kısımlarında tesis edilecek olmasına göre değişir.
Tesis yüksekliği ve dere tabanı genişliği maliyeti etkileyen en
önemli 2 faktördür. Dere tabanı genişliği tamamen doğal
yapı ile ilgili olduğundan, maliyeti düşürmek açısından bu
etkenle oynamak mümkün değildir.
Kuru Duvar Eşik
Harçsız olarak inşa edilen enine yapılardır. Sel yarıntısı ve
sel dereciği ıslahında kullanılır. Dere civarında bol
miktarda amaca uygun taş varsa ıslah edilmesi uygun
olur. 0,7-2m yüksekliğinde yapılır.
Eşik yüksekliği, doğal dere tabanı ile savağın en alçak
noktası arasındaki mesafedir.
Kuru duvar eşik yapımında
dikkat edilecek hususlar;
-Yükseklik iyi ayarlanmalıdır,
- Kullanılacak taşlar köşeli olmalıdır,
- Eşik temeli sağlam bir zemin üzerine dayandırılmalıdır,
- Derenin en dar yerine inşa edilmelidir,
- Dere eksenine dik olarak yerleştirilmelidir,
- Eşikler birbirini destekleyecek aralıklarla
uygulanmalıdır,
- Kanat duvarları şevlere 1m kadar sokulmalıdır.
Miks Eşik
Kuru duvar eşiklerin yeterli olamayacağı daha derin ve geniş
oyuntularda miks eşikler uygulanır.
Miks eşik inşaatına mecbur kalmadıkça başvurulmamalıdır.
Yüksekliği en fazla 3 m olmalıdır.
Tesis kanatlarının gerisindeki şevlere kavak, söğüt, iğde çelikleri
veya dişbudak, akasya, akçaağaç vb. yöreye en uygun ağaç
türlerine ait fidanlar dikilir yada meşe, badem ve ceviz
tohumları ekilir.
Biyolojik Yapılar
Enine yapıların tesisinde sürgün verme
yeteneği yüksek, canlı bitki malzeme
kullanılabilir. Biyolojik tesislerden, dere
yatağı ıslahında başarılı ve kalıcı sonuçlar
alınması ve ekonomik olması nedeniyle
önerilir.
Debisi fazla olan sel dereciklerinde örme
çitler, daha küçük sel yarıntılarında ise
çalı demetli canlı çitler kullanılır.
Örme Canlı Eşikler
Taban ve yanlarda oyulmaların
devam ettiği derecikler örme canlı
materyallerle tahkim edilebilir.
Çalı Demetli Canlı Eşikler
Örmeye elverişli olmayan
materyal, 20-30 cm çaplı
demetler halinde bağlanır.
İster dal demetleri ile isterse
örme şeklinde yapılan canlı
eşiklerin ön yüzündeki
aralıklardan söğüt ve iğde
çelikleri ve dalları sokularak
canlı çit sistemi güçlendirilir.
Çalı demetli canlı eşik yapımı
Diğer Tesisler
Çalı Demetli Toprak Sedde
20 cm çalı demeti, 10 cm toprak serilere sıkıştırılır. En üst
kısımda toprak sıkıştırıldıktan sonra, orta kısmında
suyun akacağı yere taş kaplama yapılır.
Çuvallı Toprak Sedde
Çuvallı Toprak Sedde
Toprak derinliğinin fazla, kil
oranının yüksek olduğu
meyilli, stabilizasyon
malzemesi bulunmayan
alanlarda, 50 cm.
uzunluğunda ve en az 30
cm. genişliğinde, çuvalların
içerisine toprak malzeme
doldurularak, duvar
şeklinde üst üste
istiflenmek şekliyle çuvallı
seddeler oluşturulur.
Kafes Tel Eşikler
Açıklıkları 1,5-2 cm’ yi geçmeyen kafes tel
kullanılabilir.
Kafes tel eşik yerine geosentetik malzeme kullanılabilir.
Şuanda deneme çalışmaları yapılmaktadır.
Çelik örgü tellerle yapılmış seki
Eşik Yapımında Gabyon
Uygulamaları
Gabyon kapalı kafes tellerinin içlerinin taş, çakıl gibi
materyallerle doldurularak eşikler oluşturulmasıdır. Zemine
göre şekil almasından dolayı kullanış açısından güvenilirdir.
Yılanlı Havzası yan kollarından bir görünüm
Çevirme hendeği ve galvenizli kafes tel eşik
yapımı planlanmıştır
35
Samsun Mert Irmağı Yılanlı Havzası
Yapılacak İşler Haritası
36
Samsun Mert Irmağı Sağırgeçit Havzası
37
Şanlıurfa İli Direkli Havzası
38
Teknik Şartname
Oyuntuların İncelenmesi
Oyuntularda, oyuntu boyunca en fazla 250 metrede bir
inceleme noktası alınacak ve memba ve mansaba bakacak şekilde
en az iki adet olmak üzere oyuntunun fotoğrafı çekilecek ve
"Oyuntu İnceleme Çizelgesi" (Ek-3) doldurulacaktır. Oyuntu
uzunluğu 250 metrenin altında olan oyuntularda en az 1 (bir)
inceleme noktası alınacaktır. Oyuntularda 50 cm ve daha derin
olanlar dikkate alınacaktır.
Oyuntu inceleme noktaları topografya ve drenaj
haritasında gösterilecektir.
5.2.2. OYUNTU ISLAHI FAALİYETLERİ
5.2.2.1. Enine Yapılar :
Kuru duvar eşikler, harçlı sekiler, biyolojik yapılar,
çalı demetli toprak sedde, çuvallı toprak sedde,
kafes tel eşik, ıslah sekiler vb. tesislerden hangileri
kullanılacaksa izahı yapılacaktır. Dizpozisyondaki
Çizelge 10 (ENİNE TESİS ÇİZELGESİ)
doldurulacaktır.