Transcript Krize Müdahalede Aile Yaklaşımı ve Aile Terapisi

KRİZE MÜDAHALEDE AİLEYE YAKLAŞIM
VE
GENEL İLKELERİYLE AİLE TERAPİSİ
• Aile, temel işlevi üreme, çocuk bakımı, büyütülmesi ve
sosyalleşmesi olan toplumun en küçük birimidir.
Ekonomik açıdan üyelerinin yaşamsal gereksinimlerini
karşılamak yükümlülüğü vardır. Bir çok kişi için aile hem
en önemli destek kaynağı, hem en önemli stres
kaynağıdır. Aile bireylerin sağlığını önemli ölçüde etkiler
ve bireylerin sağlığı da ailelerin ve dolayısıyla da
toplumun sağlığını etkiler. Yani bu demektir ki aile
içindeki bireylerden birisini etkileyen durumlar aslında
tüm aileyi de etkiler. Bu durumlarda aile işlevlerinin
tekrar düzenlemesi gerekir.
•
• Ruh
sağlığı
kliniklerine
başvuran
hastaların durumunu değerlendirmek için
aile görüşmesi hemen her zaman
kullanılan bir yöntemdir. Aile görüşmesi de
aile terapisinden farklıdır. Aile görüşmesi
hastaların davranış ve belirtilerinin ailenin
etkileşim süreci ve yapısıyla ilişkisini
anlamak için yapılan bir veya daha fazla
sayıda görüşmedir. Şu durumlarda aile
görüşmesi
yapılması
ve
ailenin
değerlendirilmesi gereklidir.









Kliniğe baş vuran hasta çocuk ve ergense
Cinsel sorunlar söz konusuysa
Ciddi aile veya evlilik problemleri varsa
Ailede yaşanan bir kriz durumu varsa (Hastalık, iş kaybı,
ölüm, aile üyelerinden birinin evden ayrılması gibi
İntihar görüşmelerinde
Aile bireylerinden birisi sorununu aileyle ilgili bir konu
olarak tanımlıyorsa
Eş zamanlı olarak birden fazla aile üyesi psikiyatrik
tedavi alıyorsa
Aile üyelerinden hasta olan bireyin düzelmesiyle birlikte
başka bir aile üyesinde belirtiler ortaya çıkıyor veya
ilişkiler bozuluyorsa
Psikiyatrik sorunu olan kişi diğer tedavilerden
yararlanmıyorsa
AİLENİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Ailenin değerlendirilmesinde dikkat edilecek noktalar
şunlardır.
• -Başvuru nedeni olan sorun: Sorun bir hastalık, bir
davranış ya da bunların sonuçları ve diğer aile üyeleri
üzerindeki etkileri olabilir. Her aile üyesinden sorunu
tanımlamasını ve çözüm üzerinde tartışılmasını istemek
yararlı olacaktır.
• Roller ve kurallar: Ailedeki görevlerin nasıl paylaşıldığı,
aile içi hiyerarşinin nasıl düzenlendiği, kuralların nasıl ve
kim tarafından uygulandığı önemlidir. Başvuru nedeni
olan sorunun aile içi kuralları ve rolleri nasıl etkilediği
ele alınmalıdır.
• -Duygular: Ailenin duygusal tonu değerlendirilmeli,
hangi duygusal tonun aile ilişkilerinde daha ön
planda olduğu sorunun kişilerde ne tür duygular
uyandırdığı ve duyguların aile içi aktarımındaki
açıklık ya da gizlilik ele alınmalıdır.
• -İletişim: Aile üyeleri arasındaki iletişimin net ya da
karmaşık mesajlar içermesi, iletişimin açık ya da
kapalı olması görüşme sırasındaki tutumlar ele
alınarak görülebilir.
• -Üst Sistemler: Ailenin diğer sistemlerle ilişkileri,
ne tür destekler alabileceği, kimlerin yardımcı
olacağı, diğer sistemlerle ilgili sorunlar ele alınır.
AİLE TEDAVİSİNİN GEREKLİ OLDUĞU
DURUMLAR
- Başvuru yakınması evlilik problemi ise
 Başvuru yakınması aile üyeleri arasındaki problemler ise
 Aile üyelerinin iletişimi ve birbirini algılamasında kronik ve ciddi
sorunlar varsa (aile üyelerinden birinin günah keçisi olması gibi)
 Antisosyal davranışlar gösteren bir ergenin varlığı durumlarında
 Ebeveynlerin çocuk tarafından kontrolü ya da manüpilasyonun söz
konusu olduğu durumlarda
 Diğer tedavilerin yetersiz kaldığı durumlarda (örneğin bireysel
terapide sürekli aile sorunları gündemdeyse)
 Aile tedaviyi kabul etmeye hazır olduğu halde hasta birey tedaviye
isteksizse
 Aile üyelerinden birindeki düzelme bir diğer bireyde bozukluğa neden
oluyorsa
 Ailede birden fazla kişinin tedaviye ihtiyacı olduğu halde kaynaklar
yalnızca birisi için yeterli ise
AİLE SİSTEMİ
– Aile: Yaşayan, devamlılığı olan, organize olmuş,
değişik üyeleri olan ve üyeler arasında devamlı bir
ilişkinin olduğu bir bütündür.
• Aile bir sistemdir. Sistemin yapısal, duygusal,
gelişimsel ve işlevsel yönlerinin tanımı yapılmalıdır.
• .Yapısal Yönü: Yapı ailenin alt sistemleri, üst
sistemleri, rolleri (bireysel sistem, aile normları ve
değerlere göre tanımlanır)
• Çekirdek ailede 4 temel alt sistem vardır.
- Birey
- Karı-koca
- Kardeşler
- Ebeveyn-çocuk
– .Duygusal yönü: Bağlılık, ortaklık, müttefiklik,
fantaziler, sırlar, bitmemiş işler.
– Ailenin kendine özgü kişileri çeken özellikleri vardır.
Buna bağlılık denir.
• .Gelişimsel Yönü: Ailede yaşam evreleri
- Aileler arası dönem
- Yeni evli çift
- Bebekli aile
- Ergen bireyli aile
- Çocukların evden ayrıldığı dönem
- Yaşlılık
• Sağlıklı Ailenin Özellikleri
- İletişim
- Birlikte karar verme
- İşbirliği
- Bireysellik – birliktelik (sınırlar)
- Gereksinimlerin karşılandığı
- Bireylerin gelişimine olanak tanıyan
- Karşılıklı, psikososyal, sosyo ekonomik, sters durumlarıyla etkili olarak
mücadele edebilen aile
- Zaman içinde oluşturulan ve desteklenen uygun otoritenin olması
- Hiçbir ailede çocuğun hiyerarşisinin anne babanın üstünde olmaması
- Zaman içinde oluşturulmuş ve uyulan kurallar
- Etkili ve zaman içinde oturmuş çocuk yetiştirme ve evliliği devam
ettirme pratiğinin olması
- Hem aile olarak hem de bireysel olarak ulaşılması amaçlanan
hedeflerin olması
- Zamanla oturmuş, tutarlı, destekleyici davranışların olması
• Fisher’ e göre sağlıksız aile
• -Sınırlanmış: Bastırıcı tipleri:
– Pasif
– Negatif
– Mükemmelyiyetçi
• -Çocuksu Aile: Olgunlaşmamış
–
–
–
–
Talepçi
İsteyen
Bağımlı
Yetersiz
• -Objeye Odaklı Aile: Birlikteliği herhangi bir objeye
göre tanımlayanlar.
- Benlik ve ben merkezcilik
- Çocuk
- Maddiyat
- İş
• -İçe
dönük aileler: çok fazla iç içe
geçmişlik söz konusudur.
• -Dürtüsel aile: Saldırganlık
• -Karmaşık aile
Bilgi Toplama
•
•
•
•
• .Ailenin içinde bulunduğu yaşam evresi:
• Ailedeki bireyler hangi evrede?
• O dönemin özelliklerini yerine getiriyorlar mı?
• Kadın-erkek evliliklerini değerlendiriyor mu?
2- İlk görüşmede temel sorun nedir?
Bireysel patolojimi bunun etkilediği aile sorunu mu?
Aile sisteminden kaynaklanan sorun mu?
Herkesin kendi problem tanımı alınmalı
•Problemin Belirlenme Evresi:
•
Bu evrede kişilere sözler verip sorunu
tanımlamalarını isteriz.
•
4- Tedavi planı ve amacı tanımlanmalı: Aile
olarak bu çalışma amacından ne anlıyorlar. Beraber
çalışılabilecek mi?
5- -Sonlandırma: Seansın bitirilip bir sonraki
seansta ne olacağının düzenlendiği evre
seansın devamını sağlamak önemlidir.
– Genel olarak ilk görüşme bir değerlendirme
görüşmesidir. İlk görüşmede çok da pasif olmamak
gerekir. Bu görüşmede tüm aileye yakın olmaya
çalışacaksınız. Tek tek bireyleri değik aileyi
kazanmak önemlidir. Hem söylenenlere hem de
nasıl söylendiğine dikkat etmeliyiz. Ailelerle
tartışmaya girmeliyiz problemin tespit edilmesinde
terapist biraz geri çekilip aileyi izlemeli hiç
konuşmayan bir üye varsa onu önere ederek motive
etmek gerekir. Görüşme sırasında aile üyeleri
arasında gruplaşma var mı? Terapist görüşme
sonucunda şuna karar vermelidir. “Ben fazla bilgiyi
nereden alabilirim”.
Müdahale Prensipleri
• .Değişime yönelik sözel bir istek çok fazla yararlı
olmayabilir. Belirtilen motivasyona rağmen işlevsel
olmayan aile örüntüleri devam eder (denge)
• .Terapist ilişkilere yönelik ütopik düşüncelerin
farkında olmalı.
• Ütopik Düşünceler
Çocuğumun babasıyla hiç sürtüşmesi olmamalı
Evli insanlar arasında tartışma olmaz
Biz çocuğun bütün ihtiyaçlarını karşılıyoruz. Sorunu
olmamalı
Çocuk herşeyi bana anlatmalı
Eşler arasında gizlilik olmaz.
• Ütopik düşünceleri belirtirken kendi ön yargılarımızı
katmadan aile ve çevresini dikkate almalı en önemlisi
kültürü ele almalıdır.
- Beni seviyorsa ne söyleyeceğimi anlamalı
– .Terapist olması gereken konusunda ailenin içinde
bulunduğu kültürü, alt kültürü dikkate almalıdır.
– .Tüm gördüğümüz duyduğumuz var olanın aynısı /
tamamı değildir. Ama birinci çıkarmasa da bulunacak
bilgiyi verir.
– .Terapist aile üyelerinin kendisi ile kurmak istedikleri
koalisyonlara dikkat etmeli
• .Semptomun ailedeki işlevini bulmaya çalışmalı.
- Problem devam ettiği sürece aileye ne tür yararları
var.
• Örnek:
– )Eş ile yakınlaşmayı önlemek (anne)
– )Çocuklar
ilgi (özel bir şekilde yakalanıyor
terapiste gidiyor)
– )baba Aile dışı yaşantı
• Ailenin kaybedeceklerini iye bilmek ve daha
değerli bir şey vermek lazım
• 7-Terapist bir kişi ile konuşurken diğer üyelerin kendini
dinlediğini bilerek konuşmalı terapist hem ailenin her bir
bireyiyle hem de ailenin bütünüyle ilişki içindedir.
• 8-Aile üyeleri değişikliği kendinde değil karşıdan bekler
• 9-Amaç eleştirilen davranış yerine istenen davranışın
belirlenmesi
• “Eve ilgisizsin demek yerine Pazar günlerine birlikte
geçirelim”
• “Sevildiğimi hissetmiyorum” “bana seni seviyorum
demeni istiyorum”
Soyut şeyler
Sevme davranış olarak ne anlamamız lazım.
Aşk
Mutluluk
v.b.
• Hiç duygularını göstermez
• Asla gülmez Olmaz kendi ölçülerine göre
gösteriyordur.
•10- Direnç ailenin doğal tepkisidir, olumsuz
olarak
değerlendirilmeden
üzerinde
çalışılmalıdır. Tek doğru vardır ürotik düşünce
• Herkesin kendi bakış açısına saygı gösterdiğinizi ve o
bakış
açısından
anlamaya
çalıştığınızı
söylemelisiniz.
• Terapinin amacı ortak doğruyu bulmaktır. Aileye bu
güvenceyi vermek gerekiyor.
• Doğruyu bulmak amacında olmadığınızı aile
üyelerine söylemek gerekir. Herkesin doğrusu
farklıdır.
• 11- Çalışacak sistemi terapist seçer fakat
değişim sadece bir sisteme odaklanmaz.
Anne-babaya çocuk eğitimi çocuğa da anne
baba eğitimi
• 12-Terapist ailenin sınırına karar vermeli
(erkek arkadaş)
• sorun ne
Terapist için getirilen sorun
sorun olmayabilir.
• Örn: Kız bir erkek arkadaşıyla ayrı evde
oturuyor. Anne-baba buna karşı.
• 13-Aile problemin etrafında etkileşimde bulunduğu
sürece problemi devam ettirebilir. Enerji uygun
davranışa yönelmeli
• 14-Aile sorunlar konuşuldukça problemin yok olduğuna
inanır fakat problem konuşmanın içeriğinde çok
süreçtedir. Hep sorunu konuşursak uygun davranışı
bulmak çok zordur.
• Dinamikleri bilmeden genel konuşmak çok tehlikelidir.
Nötr konularla başlamak ama seçerken çok dikkatli
olmak gerekir.
• 15- Bir çok aile konuşacak başka konuları olmadığı için
problemi konuşur. Yeni bir girdi bulmak gerekir. İlk
görüşmenin formatına göre sorun dışında şeyler
konuşmayı sağlamak gerekir.
• 16- Terapist başarı için üyelerin birbirinden bağımsız
olmadıklarını gösterebilmeli, aile problemi, problemin
parçası oldukları gösterilmelidir.
• 17- Hiyerarşi, ortak amaç, bireylerin benlik ve algı
güçlerini arttırıcı ortam destek, yardımlaşma, ortak
aktiviteler, eğlenme aile dışı sistemlerle uygun
etkileşim.
• 18- Diğer sistemlerle barışık olmak gerekir doğru-yanlış
onu yorumlayan sisteme göre değişir.
• Doğru
çevre, aile, v.s.
• 19- İki temel özgürlür
– -Başkalarına karşı yapılabilecek davranışları seçme
özgürlüğü
– -Başkalarına verilebilecek tepkiyi belirleme
özgürlüğü
• 20- Beklentiler açığa çıkarılmalı, netleştirilmelidir.
• 21- Hiçbir davranış kendi enerjisiyle sonsuza kadar
devam etmez. Başka davranışlar enerji sağlar, dışarıdan
enerji gerekir. Nerelerden enerji aldığını saptayamazsak
bu çok uzun sürer.
• Örn: Aile birlikte olumluluklar getiremiyorsa
bireysel olumluluklar alınabilir. Alt yapısı
olmadan ödev vermek çok tehlikelidir.
SİSTEMİK AİLE TEDAVİSİ
•
•
•
•
Döngüsellik Kavramı: Sistemlerde neden sonuç bağlamı
yoktur. Bu doğrusal bir yaklaşımdır. Sistemik yaklaşım
döngüseldir.
Yansızlık:
-Görüşmecinin
karşısındakinin
duygularına,
düşüncelerine v.s. yansızlığıdır.
-Sistem içindeki herkese karşı yansızlık
-Soruların yansız olması, yüklü, yargılayıcı, yanlı sorular
olmamalı
– Nasıl değiştirilirse işler yoluna girecek? Biz karar
veremiyoruz sağlıklı değişim için aracı olma, yardımcı
olma.
Olumlu Adlandırma: Olayların, eylemlerin, davranışların,
duyguların, sözlerin hangi amaca hizmet ettiği bulunmaya
çalışılır. Yararlı olduğuna karar verilir. Terapist olumlu bir
anlam bulmaya çalışır.
Varsayımları Sınama: Doğrulayan yanları ters düşen
yanlarını not et.
Danışanın verdiği tepkiye göre varsayımı değiştir ya da
bırak.
Döngüsel sorular sor: Olaylar arasındaki döngüselliği takip
et. İlişkilerdeki bağlantıları takip et bir patem çıkar.
Davranışlar zincirine dikkat et.
Fark soruları sorularak kişileri defansif hale getirmeden ne
yaşadıklarını anlama
• Örnekler:
- Bu konuyu konuşmadığınız zamanla konuştuğunuz
zaman arasında ne fark var?
- Ne değişiyor ki ayrılığı konuşuyor hale
geliyorsunuz?
- Diyaloğonuzun iyi geçtiği bir akşam var mı? Ne
yapıyorsunuz ki farklı oluyor?
- İlişkiniz nasıl değişti? Nasılları anlatırken niçinleri
de anlatacaklardır. Nedenleri öğrenmek için
nasılları sorup farkları sağlamak nötralite sağlar.
 Döngüsel sorular her bir aile bireyine ayır ayrı
sorularak
birbirlerine
empati
yapmaları
kolaylaştırılmalıdır.
- Ayşe hanım sizce Ankara’ya taşınmak Ali beyin
hayatını nasıl değiştirdi? Aynı soruyu Ali beye de
sormalı böylece birbirlerini ne kadar anladıklarını
göstermelidir.
- Geleceğe yönelik sorular : İlişkiniz bu haliyle devam
edecek olsa 6 ay sonra kendinizi ve eşinizi nerde nasıl
görüyorsunuz?
- Ali bey evden ayrıldıktan sonra ne gibi olumlu
değişiklikler oldu? Beraber olduğunuz dönemlerde de
böyle olduğunuz zamanlar var mıydı? Farklı onların
olduğunu saptamak, yaymak ve neler değişirse bu
farkların olduğunu anlamak önemlidir.
Terapist sistemin nasıl çalıştığını merak eden
sorgulayan kişidir. Ailenin bireyi olmaktan kaçınır ve
daha üst bir konumda kalmaya çalışır. Terapist aileyi
anlamaya çalışırken o anki kesiti iyi görmelidir. Bunun
için terapistin belli bir mesafede olması gerekir.
• Terapistin iki görevi vardır.
• -Katılımcı
• -Gözlemci
Aileye katılır ne hissettiği ne düşündüğü
önemlidir. Terapist gözlemci konumunda çok kalırsa
aileyle bağını yitirir.
• Terapist bir sonraki görüşme için ne yapacağını
belirlemelidir. Ödev gibi değil ancak küçük adımlarla
incelemelidir.