Transcript powerpoint presentatie colleges Jan van Ginkel

Overzicht Oude Geschiedenis
Blok II
Keizerlijk Rome
Jan van Ginkel
Romeinse Rijk I Principaat
(31vC – 284 nC)
• 27 vC: Octavianus Augustus als `princeps’
(`eerste burger’); `herstelt’ Romeinse Republiek
– Volkstribuun
– Imperium proconsulare (imperator)
– Pontifex Maximus
•
•
•
•
Julisch-Claudische dynastie (27vC-68nC)
Cultureel propaganda-offensief
Pax Romana
Keizerlijke en Senatoriale Provinciae
Julisch-Claudische dynastie
Maximale uitbreiding
• 68/9 nC: `vier-keizer-jaar’
• Flavische dynastie (69-96)
• Adoptiefkeizers (96-180)
– Trajanus (98-117)
– Hadrianus (117-138)
– Marcus Aurelius (161-180)
Trajanus’ Rijk
Keizerschap
•
•
•
•
Volkstribuun
Imperium proconsulare (imperator)
Pontifex Maximus
Patronus
– Professioneel leger als clientes
– Euergetisme (bijv. Praefectus Annonae)
– Legati Augusti pro Praetore
• Bestuur via netwerk
Maatschappelijke structuur:
Honestiores
• Ordo senatorius (cursus honorum)
• Ordo equester
– Cursus
• Officier
• Procurator
• Praefectus
• Ordines decurionum (verplicht euergetisme)
Maatschappelijke structuur:
Humiliores
• Civis – Peregrinus (212: Constitutio
Antoniniana)
• Ingenui (vrijgeborenen), Servi (onvrijen),
Liberti (vrijgelatenen)
– Familia Caesaris
Economische aspecten
•
•
•
•
`Vrede’ brengt economische vooruitgang
Provincies worden geïntegreerd, `gelijker’
Geldeconomie
Urbanisatie (municipia, coloniae, civitates),
infrastructuur
• Pachtboeren (coloni=horigen) nemen toe
• Leger en steden belangrijke afzetmarkten
Maatschappelijke aspecten
• Collegia (`clubs’ – religieus, economisch, ethnisch)
• Onderwijs – elitair; met oog voor `gouden of klassieke
tijd’; naar grieks voorbeeld
• Codificatie en becommentariëring van recht `professionalisering’
• Honestiores gepriviligeerd in rechtspraak
• Entertainment: sport, gladiatoren, wagenraces,
theater
• Huwelijk - gearrangeerd; kinderen; `preutse’ elite
Religie, filosofie en wetenschap
• Toename en verzameling van kennis (Ptolemaios;
Galenos)
• Literatuur ter vermaak (`klassieke stijl’, roman)
• Opkomst meer op persoonlijke behoeftes gerichte
religies
–
–
–
–
–
Henotheïsme
Syncretisme
`Goddelijk’ Lot / Magie
Redding individuele ziel
Culten alleen voor ingewijden (Mustai)
• Keizercultus
• Christendom
Crisis van de derde eeuw
(180-284/5)
• Snelle opeenvolging van keizers (blz 466)
– Septimius Severus (193-211)
•
•
•
•
Vijanden: Sassaniden, Germanen
Burgeroorlogen (soldatenkeizers)
Geldontwaarding
Economische teruggang, handel en toevoer
wordt meer lokaal/regionaal
• Elite probeert zich terug te trekken uit bestuur
steden
• Elite vlucht naar de villas of gaat in staatsdienst
Severi
Romeinse Rijk II Dominaat
(284-476(?)/610)
• Diocletianus (284-305)
– Reparatio
– Christenvervolging
• Constantijn (I) de Grote (306-337)
– Reparatio vervolg
– Christendom geoorloofd (religio licita, 313)
– Constantinopel hoofdstad
• Julianus Apostata (361-363)
– Pagaan
• Theodosius (I) de Grote (379-395)
– Laatste keizer van het HELE rijk
– Christendom staatsreligie
Romeinse Rijk II Dominaat
(284-476/610 ??)
• Westelijk Rijk
• Romulus Augustulus
(475-476)
• Germaanse
koninkrijken
• Oostelijk Rijk
• Justinianus (I) (527565)
• Heraklios (610-641)
Dominaat
• Reparatio
– Republikeinse restanten verwijderd
– Openlijk alleenheerschappij – dominus (heer)
– 2 augusti (keizers), (2 caesares (`hulp’-keizers)) –
oost- en westrijk
– Militaire staat – ook bureaucratie militair
georganiseerd
– Militaire taak geheel gescheiden van civiele taak
– 4 praefecturen (onder Constantijn), 12 diocesen, miniprovincies
Dominaat
• Rijk ((nieuwe) ordo senatorius) t.o Arm
(inclusief niet zo rijk)
• Dominus bestuurt rijk als `privé-bezit’ met
eigen bureaucratie – staat en privé lopen
door elkaar
• Italië verliest bijzondere status –
decentralisatie (ook van keizerlijke macht)
• Grensleger (limitanei) en mobiel (keizerlijk)
leger (comitatus)
Dominaat vervolg
• Herstel (deels) van geldeconomie (solidus)
• Dwangstaat
– belasting (ook in natura)
– geleide economie
– sociale structuur verstart – zoon vervangt vader in beroep en
sociale status
• Reactie op dwangstaat: op zoek naar `beschermers’ –
afhankelijkheid neemt toe (bijv. Coloni (pachtboeren) –
horigen)
• Christendom – heilsreligie wordt staatsgodsdienst (381)
• Germanen als foederati binnen het rijk
Oost - West
•
•
•
•
•
Oostelijk rijk
Grieks
Geurbaniseerd
Volkrijk
Herstel in zesde eeuw
•
•
•
•
•
Westelijke rijk
Latijn (Romanisatie)
Weinig steden
Minder bevolkt
Germanen (en
anderen) nemen
regio’s en bestuur
over
• Romeins Rijk wordt
virtueel, een ideaal.
Vier tendensen bestuursinrichting
Dominaat
• Uniformering tot één keizerlijke
bureaucratie
• Civiel gezag geen militaire macht meer
• Bureaucratie militair georganiseerd
(militia)
• Stedelijk en provinciaal instellingen
gelijkgeschakeld
• Principaat (Princeps)
– Volkstribuun
– Imperium
proconsulare
(imperator)
– Pontifex Maximus
– Patronus
– Bestuur via netwerk
• Dominaat
– Goddelijke familie
(sacer)
– Hofceremonieel
– Uitgewerkte hierarchie
– Prive en staat
vervlochten
Religie in romeinse keizerrijk
• Keizercultus
• Opkomst meer op persoonlijke behoeftes
gerichte religies
–
–
–
–
–
Henotheïsme
Syncretisme
`Goddelijk’ Lot / Magie / Wonderdoeners
Redding individuele ziel
Culten alleen voor ingewijden (Mustai); ethiek en
levenswandel
• Dualisme
• Christendom (naast Mythras, Isis,
Neoplatonisme, Manicheïsme, etc)
Christendom
• Oorspronkelijk Joodse sekte (vooral in Diaspora) naar
aanleiding van Jezus met diverse geloofsopvatting;
• Eindtijdsverwachting en monotheïstisch
• Paulus: Jezus Messias of Christus (= Gezalfde) voor een
niet-aards Gods Koninkrijk; ook voor niet-Joden (zonder
Joodse eisen)
• Urbaan; huiskerken (vanaf 3de eeuw ook ruraal en
sociaal breed)
• Katholiek (algemeen) en Orthodox (rechtzinnig)
• Geen religio licita – bedreiging van religieuze status quo
– vervolging lokaal/regionaal, bij rampen of speciale
gelegenheden (martelaren)
Christendom II
• Vanaf 2/3de eeuw theologie (verwoord in grieksfilosofisch wereldbeeld) : wereld `verchristelijken’; Verus
Israel (`Waar Israel’)
• Canonisatieproces van Nieuwe Testament
• Diversiteit: Gnostici (mystieke kennis bevrijdt ziel),
Manicheïsme
• Institutionalisering en kerkelijke geestelijkehid en
hierarchie (bisschoppen, priesters, diakenen)
• 249/50: vervolging van keizer Decius
• 257: vervolging van keizer Valerianus
• 300: vervolging van keizer Diocletianus
• 311: Edikt van Milaan: Constantijn de Grote Religio Licita
Christendom III
• Vanaf Constantijn (I) de Grote (306-337)
stimuleren keizers Christendom
• Theodosius (I) de Grote (379-395) maakt
Christendom staatsgodsdienst
• Kerkelijke hierarchie begint staatsbestel te
ondersteunen (Keizer is Uitverkorene van God)
– Hierarchie uitgewerkt: Metropolieten en Patriarchen
– Christendom en Romeins Rijk vallen samen
• Sociale zorg
• Maatschappelijk leven `gekerstend’
Christendom in de Late Oudheid
• Ascese (celibaat): geen lichamelijke behoeften of
begeerten
– Heremieten/kluizenaars
– Monniken
• Dogmatische strijd (Grieks-Filosofische terminologie)
– Triniteit (Vader, Zoon, Heilige Geest zijn God: tegen Arius)
– Zoon is God en Mens (`Naturen’)
• Machtstrijd tussen patriarchen (Alexandrië,
Antiochië/Constantinopel
• Perzische Kerk autonoom (mede om politieke redenen);
missie in heel Azië
• `Ketterijen’ overleven makkelijker buiten Rijk
Einde van Romeinse Wereld
• Westelijk Rijk `vergermaniseert’ en vanaf 476
geen echte keizer meer; NB: romeins ideaal
blijft!
• Oostelijke Rijk bloeit 6de eeuw (inclusief
veroveringen in het Westen)
• Begin 7de eeuw: Opkomst Arabieren / Islam
(einde Perzisch Sassanidenrijk); Oosten verliest
Africa, Egypte, Palestina, Syrië en reorganiseert
(homogener Grieks-Christelijk Byzantijns)
• Middeleeuwen: Germaans-Latijns Westen –
Grieks-Slavisch Oosten
Kracht van het Oostelijke Rijk
• Urbaner
• Handel / Geldcirculatie /Economie
• Bureaucratie professioneler/sterker –
onder controle keizer en beter in staat
tegenmachten (magnaten) te weerstaan
• Christendom als buitenlandse politiek
Justinianus (I) (527-565)
• Heroveringen in het Westen
• Corpus Iuris Civilis (rechtcodificatie)
• Bouwactiviteiten (Constantinopel; elders –
op rijkskosten)
• Pest (ca 542)
• Theologische twisten
Justinianus’rijk
Neergang in Oosten
• Germaanse successen in Italië
• Slaven op de Balkan
• Sassanidische Perzen veroveren vanaf
610 grote gebieden (inclusief Heilig Kruis)
– Heraklios gaat op Kruistocht
• Vanaf 634 invallen van Arabieren
Christendom na de Oudheid
• Westen:
– Paus wordt leider van het Westen (deels ook
politiek-militair) onder handhaving oude
Romeinse structuur
– Kloosterwezen (Benedictus)
• Oosten:
– Staatskerk (verbonden met keizerrijk) met
verschillende centra; autonome kerken in
Islamitisch gebied
– Contemplatief kloosterwezen
Islam (Overgave aan God)
•
•
•
•
Muhammed als profeet vanaf 610
Al-Kuran
Hidjra (622) naar Medina
Khalifa (opvolger)
– 632-661: 4 orthodoxe khaliefs
– 661-750: Umaiyadendynastie
– 750-1258 : `Abbasiedendynastie
• Verovering door elite zonder integratie
• 661: Shi’a (tegenover Sunnieten / Umaiyaden)