Transcript MATERIALE -alt til sitt bruk

MATERIALE
-alt til sitt bruk
Kva materiale kjenner du?
Eg kan fortelje om mineral og kva malmar
er, og kan fortelje om kopar (s.89-91).
Mål 1.t:
MINERAL: Er stein. Inneheldt det
verdifult metall  malmar.
LEGERING: Ei jamn blanding av
metall.
Om du var eit av dei
første menneska på
jorda – korleis skulle
du fått tak i mat og
klede? Korleis verna
deg mot rovdyr?
KOPAR
Eit mjukt metall – lett å forme.
Eit av dei første metalla, i malakitt (bål, rennande ut).
I dag: I bronse (m/ tinn) og massing (m/sink)
I gull og sølv
Leiar varme og elektrisk straum.
Det eirar  reagerer med luft  beskyttande saltlag.
Mål 2.t: Eg
(s.91-93)
kan fortelje om jern før og no, og stål
JERN
Det krevst mykje energi å framstille
jern frå jernmalm frå myrmalm
 måtte smiast.
Kva rekkefølgje er
det på aldrane;
jernalder, steinalder
og bronsealder?
I dag blir jern framstilt i store
masomnar (opp til 40 m høg).
Her får ein ut jern m/ 4% karbon
 Støypejern
 Fjernast karbonet får ein mjukt jern
 Tilsett ein litt karbon + litt anna metall  STÅL
Eigenskapane til stål kan endrast
 Den metallegeringa det finst mest av i verda!
Eg kan fortelje om aluminium og titan, og
forklare omgrepet korrosjon (s.93-95)
Mål 3.t:
ALUMINIUM:
Endå vanskelegare å framstille enn jern
 Ved elektrolyse (elektrisk straum i
aluminiummineral)



Heldt seg godt i luft
Låg vekt (1/3 av tettleiken til jern/kopar)
Duraluminium (alum.+kopar) – sterkt
som stål
TITAN:
Lettmetall, vanskeleg å framstille
 Finst i brilleinfatningar, syklar,
røyrkonstruksjonar
 God motstandsevne mot korrosjon
KORROSJON:
Kjemisk reaksjon
som tærer på
metalla. Metall
reagerer med stoff
i luft og vatn.
Eg kan forklare korleis
glas, mørtel og betong vert
laga (s.95-98)
Mål 4.t:
GLAS
 Vert laga av fin sand + metalloksid (mineral)
 Smeltast, støypast eller blåsast til formar
 Lys kan passere gjennom – difor gjennomsiktig
( Partiklar som i væsker, kan flytte seg – ikkje
fast struktur.)
 Kan tilsetjast ulike stoff – ulike eigenskapar
 Glasfiber – nett av syltynne glasstrådar = STERKT
KOMPOSITTMATERIALE
Blanding av stoff – vert sterke, fleksible og lette
(T.d. glasfiberarmert plast i fritidsbåtar.)
Kalkmørtel:
Brend kalkstein blanda med vatn og sand – sterkt
bindemiddel. Kalkstein mister CO2 ved brenning, men tek det
opp igjen v/tørking. NB: Treng luft v/tørking.
Sement:
Inneheldt leire (m/ aluminiumoksid), blanda med
vatn og sand – sterkt bindemiddel.
NB: Kan tørke under vatn.
Betong:
Sement blanda med småstein. Er ikkje elastisk, sprekk lett.
 Armert betong: strenger eller matter av stål støypt inn i
betongen for å unngå sprekker.
Mål 5.t:
(s.99-102)
Eg kan fortelje om papirproduksjon
Tre på lokus123.no
BOKTRYKKARKUNSTEN
oppfunnen i 1445 i
Tyskland (idè: veps)
TRE – Kva vert det nytta til?
 Trevirke trekker til seg vatn, og utvidar seg då – TRUTNAR
 Kan lett formast
 Limtre – fleire tynne plankar vert limt saman, solide bjelkar.
PAPIR
 Papyrus; for 5000 år sidan laga dei papir av papyrusplanta.
 Kinesarane knuste tekstilfibrar, italienarane konstruerte mekaniske
stamparar  papirmøllene.
 Plantefibrar blir malne opp/knust, så bløytast, pressast og tørkast.
 I dag: Laga av papirmasse eller cellulose (ligning fjerna).
Eg kan fortelje om ulike typar
tekstil og eigenskapane deira (s.102-104)
Mål 6.t:
TEKSTIL
Er produkt som vert framstilt ved å nytte tekstilfibre
 ULL: Vatn trengjer ikkje inn i fibrane, mykje luft
mellom dei – isolerer mot kulde. Vert øydelagt ved
høg temperatur.
 BOMULL: Trekkjer til seg vatn, stel varme. Tolar høg
temperatur.
 LIN: Same eigenskapar som bomull, men finare
glans. Tolar ikkje same temperatur som bomull.
 SILKE: Laga av ei sommarfugllarve, som spinn ein
kokong av silketråd. Eksklusivt stoff.
 SYNTETISKE FIBRAR: T.d. nylon, forsøk på å
erstatte silke (nytta til fallskjermar u/2. verdskrig). Akryl og
gore-tex er også syntetiske stoffer framstilt av
råolje.
Mål 6.t:
Oppsummere via lokus.123
Lokus 123 om materiale
(s.97-98)