Transcript Slayt 1

Zehirli ve Zehirsiz Doğa Mantarları
Yrd.Doç. Dr. Halil DEMİR
Twitter: @halildem
www.netgazete.com.tr
www.demirhalil.blogspot.com
Mantar nedir?
Mantarlar klorofil taşımayan, parazit veya saprofit
olarak yaşayan ve sporla üreyen canlı
organizmalardır.
Bazı mantarlar alglerle simbiyotik bir hayat
kurarak likenleri meydana getirirler.
Bazılarının tıbbi etkisi vardır ve ilaç etken
maddesi eldesinde kullanılır.
Örn.Claviceps purpurea
Bazıları antibiyotik meydana getirirler.
Örn. Penicillium türleri
Taşıdıkları
enzimlerden
dolayı
alkolik
fermantasyonlar yapanlar alkollü içki yapımında
kullanılırlar.
Örn. Saccharomyces türleri
Bazıları ise hayvanlarda ve bitkilerde hastalık
yaparlar.
Örn. Candida albicans
Bazı mantarların taşıdığı zehirli bileşikler bir
takım hastalık belirtilerine neden olurlar ve bu
belirtiler mantar zehirlenmesi olarak tanımlanır.
Yeryüzünde bulunan mantar türleri içerisinde
zehirli olanların sayısı 100 civarındadır.
Öldürücü zehirlenmelere yol açanların sayısı ise
10’u geçmez.
Mantar zehirlenmelerinin nedenleri
Türkiye’de mantar zehirlenmelerinin başlıca
nedeni; halk arasında, özellikle kırsal kesimde,
ormanlardan veya çayırlardan mantar toplayıp
yeme alışkanlığının oldukça yaygın olmasıdır.
Bazı yörelerde toplanan
pazarlarda satılmaktadır.
yabani
mantarlar
Yenen mantarlar ve zehirli mantarlar yan yana
yetişebilirler ve
bazıları da birbirlerine çok
benzerler.
Mantar zehirlenmelerinin nedenleri
Mantarın besin değeri hakkındaki yanlış bilgiler
 ve halk arasında yenen ve zehirli mantarları
birbirinden ayırt etmeye yaradığı iddia edilen bazı
yanlış
inanışlar
da
zehirlenmelerde
rol
oynamaktadır.
Yanlış inanışlar
Halk arasında zehirli ve yenen mantarları
birbirinden ayırt etmeye yaradığı söylenen
aşağıdaki inanışların bilimsel değeri yoktur.
•Mantar koparılınca zehirli ise iç kısmının rengi
hemen mavileşir.
•Mantar gümüş bir kaşık veya para ile
kaynatıldığında, mantar zehirli ise gümüş kararır.
Halbuki kararmaya kükürt neden olur.
•Zehirli mantarları salyangozlar yemezler.
•Çayırlarda yetişen mantar türleri zehirsizdir.
Yanlış inanışlar
•Hoş kokulu ve lezzetli olan ve şapkasından bir
parça
koparıldığında
iç
kısmının
rengi
değişmeyen mantarlar tehlikesizdir.
•Ağaçlar üzerinde yetişen mantarlar zehirsizdir.
•Tuzlu veya sirkeli suda kaynatmak mantarın
zehirliliğini ortadan kaldırır.
•Zehirli veya yenen mantarlar ayrı ayrı topraklarda
yetişir.
•Kurutulmuş mantar zehirli değildir.
•Pişirmek mantarın zehirliliğini ortadan kaldırır.
•Mantarı yoğurtla yemek zehirlenmeyi önler.
Türkiye’nin Zehirli Mantarları
•Ülkemiz uygun ekolojik koşullar nedeniyle
mantar florası yönünden oldukça zengindir.
•Gerçekten de sonbahar mevsiminde Akdeniz,
Ege, Marmara ve Karadeniz bölgelerindeki
ormanlar gezilirse, bu ormanlar hem mantar türü
hem de yetişen mantarın miktarı yönünden çok
zengin olduğu göze çarpar.
•Mantar zehirlenmelerinin ve bu zehirlenmeden
kaynaklanan ölümlerinin minimuma indirilmesi
ancak iki aşamada mümkündür.
Türkiye’nin Zehirli Mantarları
•Birincisi: Zehirli mantarlar halkımıza yeteri
miktarda tanıtılmalıdır.
•İkincisi: Zehirlenme tedavilerinde yeni yöntemler
geliştirilmelidir.
•Mantar zehirlenmelerinde tedavinin ilk aşamasını
zehirlenmeye sebep olan türün teşhis edilmesi
oluşturur.
•Zehirli mantarlar sebep oldukları sendromlara
göre gruplandırılırlar.
Türkiye’nin Zehirli Mantarları
1. Phalloides sendromuna neden olan türler
2. Pantherine sendromuna neden olan türler
3. Muskarin sendromuna neden olan türler
4. Psilosibin sendromuna neden olan türler
5. Gyromitra sendromuna neden olan türler
6. Orellanus sendromuna neden olan türler
7. Gastrointestinal sendromuna neden olan türler
8. Çiğ yendiğinde zehirli olan türler
9. Alkolle alınınca zehirli olan türler
Türkiye’nin Zehirli Mantarları
10. Paxillus sendromuna neden olan türler
11. Coprinus sendromuna neden olan türler
Her sendromun mantar türüne bağlı olarak
zehirlenme belirtilerinin ortaya çıkma süresi, şekli
ve sonucu birbirinden tamamen farklıdır.
Dolayısıyla her grup için farklı tedavi yöntemleri
gerekir.Bu nedenle zehirlenme tedavisi 3 evrede
gerçekleştirilir.
Türkiye’nin Zehirli Mantarları
1. Evre: Arazi evresidir. Yenen mantar araziden
toplanır.
Bu
mümkün
değilse
hastanın
kusmuklarından spor örnekleri alınır.
2. Evre: Laboratuvar evresidir.Elde edilen mantar
veya mantara ait sporlar taksonomist tarafından
teşhis edilir. Zehirli tür saptanır.
3.Evre: Klinik evresidir. Gerekli tedavi hekimler
tarafından gerçekleştirilir.
Ülkemizde bugüne kadar yapılan çalışmalarla
az zehirli, zehirli, öldürücü zehirli durumda olan
68 takson belirlenmiştir.
Coprinus Sendromuna neden olan tür
1. Coprinus atramentarius
Sınıf : Basidiomycetes
Takım : Agaricales
Familya: Coprinaceae
1. Coprinus atramentarius
Şapka:
3-10 cm çapında
Gençken oval, daha sonraları yaygınlaşarak
büyür.
Yüzeyi merkezden dışa doğru gri-kahverengi bir
zemin üzerinde kahverengi veya sepya rengi
(ahşap yanığı, kahverenginin bir tonu) pulcuklarla
kaplıdır.
Bu pullar ortada daha yoğundur. Mantar
yaşlanınca pulsuz hale gelir.
1. Coprinus atramentarius
Şapka:
Kenarları diğer kısımlara göre daha soluk renkte
ve loplu, şapka ortasına doğru kenarlardan 2/3’lük
kısım yivli çizilidir.
Şapka, yaşlı mantarlarda kenarlardan itibaren
eriyip mürekkepsi damlacıklar halinde toprağa
düşer.
1. Coprinus atramentarius
Sap:
4-15x0,5-1,5 cm
Silindirik, çok hafifçe uç kısmına doğru sivrilir, dip
kısmı ise toprak içine doğru uzanan biçimdedir.
Sapın içi tünel şeklinde oyuk olup gevrek ya da
kırılgandır.
Sapın yüzeyi üst kısımlarda beyaz, alt kısımlarda
beyaz zemin üzerinde pullu
1. Coprinus atramentarius
Et:
Beyazımsı,
İnce
Az kokulu
Tadı hoş fungus tadındadır.
Lameller:
Gençken gri beyaz
Daha sonra gittikçe artan kırmızı-kahverengiden
siyaha kadar değişen bir değişim izlenir.
Bu renk değişimi şapka kenarındaki lamellerden
başlar ve lameller de erir.
1. Coprinus atramentarius
Sık,enli ve kenarları genç iken beyazımsıpamuksu, daha sonra siyah ve düzgün bir hal alır.
Doğadaki bulunma yerleri
Genelde sık kümeler halinde, nadiren tek olarak
orman kenarlarında, parklarda, dere ve çayların
kenarlarındaki
kumlu
topraklı
bahçelerde,
kavaklıklarda, patika ve patika kenarlarında
Besince zengin topraklarda
Toprağa gömülü veya çürümekte olan keresteler
üzerinde
Çoğunlukla sonbahar, nadiren de ilkbahar
aylarında yetişir.
Yayılışı: Doğu Karadeniz, Elazığ, Malatya, Isparta, Konya,
Van, Eskişehir, Akdeniz Bölgesi, Aksaray, Kars, Muş ve Bitlis
civarında bol miktarda bulunmaktadır.
Gastrointestinal zehirlenmelere neden olan tür
2. Boletus satanas: Ayı mantarı
Sınıf : Basidiomycetes
Takım : Boletales
Familya: Boletaceae
Makroskopik özellikleri
Şapka:
10-30 cm çapında
Gençken yarı küresel sonra kuvvetlice konveks (dış
bükey), düzleşir veya yastık biçimine doğru şekil alır.
Şapkanın yüksekliği 3-4 cm kadar
Şapkanın yüzeyi nemli iken biraz yapışkan, hafif dalgalı,
kıvrımlı
Renk genç iken beyazımsı gri, açık grimsi sarı, daha
sonra toprak rengi, yeşilimsi-paslı kahverengi, zeytuni
tonda
2. Boletus satanas
Bazı yerlerde beyazımsı krem veya açık kahverengi
zeytuni renkte
Şapkaya üstten bakınca sanki açık renkli bir taş veya
kafatası gibi görünür.
2. Boletus satanas
Sap:
10-12x2-8 cm
İç kısmı dolu, başta sıkı sonra süngerimsidir.
Sapın yüzeyi üst ve alt kısımları örten ve açık sarıdan
kırmızıya değişen renklerde, kalınlığı az olan bir ağsı örtü
ile kaplanmıştır. Genç saplarda bu örtü yoktur.
Sap genç iken üst kısımlarda koyu karmin kırmızı bir
renge sahip iken sonradan sarımsı açık kahverengi bir renk
alır.
Sapın dip kısmında çok kısa rizomorfoid eklentiler
bulunmaktadır.
2. Boletus satanas
Et:
Açık sarı, kesilince hızla mavileşir.
Tüp ve sapın üst kısımlarında diğer kısımlara göre daha
kuvvetli sarı
Sapın etinde kirli kahverengi-kırmızı lekeler ve alanlar
vardır.
Kokusu hoş değildir, leş gibi kokar.
Tadı tatlımsıdır.
2. Boletus satanas
Tüpler:
Por kısımlarında genç iken koyu sarı, sonradan gittikçe
artan kırmızı ve kenarlara doğru ise turuncu kırmızı renge
sahiptir.
Tüplerin porları çok küçük
Tüpler 0.8-1-2.5 cm uzunlukta
Sarıdan zeytuni-yeşil renge kadar değişen renklerde,
kesildiği zaman oldukça kuvvetli maviden yeşilimsi maviye
kadar değişen bir renk alır.
Doğada bulunma yerleri
Kayın ve meşe ağaçlarının yanında gruplar halinde
yetişen mikorizal bir fungusdur.
Kalkerli (kireç taşı) toprakları sever.
Özellikle ılıman iklime sahip yerlerde yaz ve sonbahar
aylarında ortaya çıkar.
Yayılışı
 Akdeniz Bölgesi, Artvin ve Bursa civarında belirlenmiştir.