Transcript ARCHITEKTURA XX WIEKU

ARCHITEKTURA
XX WIEKU
autor : Katarzyna Jarkiewicz
SPIS TREŚCI
o kierunki
o modernizm
o wczesny modernizm
o rozkwit modernizmu
o ekspresjonizm
o konstruktywizm
o styl międzynarodowy
SPIS TREŚCI
o architektura organiczna
o dojrzały modernizm
o późny modernizm
o sztuka totalitarna
o postmodernizm
o high-tech
o dekonstruktywizm
o neomodernizm
KIERUNKI
modernizm
 wczesny modernizm
 ekspresjonizm
 konstruktywizm
 styl międzynarodowy
 architektura organiczna
 późny i krytyczny modernizm
KIERUNKI
tradycjonalistyczna
architektura
(np.sztuka totalitarna)
postmodernizm
 high-tech
 dekonstruktywizm
 krytyczny regionalizm
 neomodernizm
XX
wieku
MODERNIZM
Dominował w europejskiej architekturze w latach
1917-1975, określany francuskim terminem jako styl
nowoczesny, funkcjonalny i racjonalistyczny.
Architektura modernistyczna opierała się w
założeniu na nowej metodzie twórczej, wywodzącej
formę, funkcję i konstrukcję budynku niemal
wyłącznie z istniejących uwarunkowań materialnych;
propagowała odejście od wszelkiej stylizacji i prądów
historycznych.
MODERNIZM
Architekci modernistyczni zakładali, że o pięknie
budynku stanowi głównie jego funkcjonalność;
budynek stanowić miał dzieło abstrakcyjne, wszelki
ornament był odrzucany.
Zgodnie z założeniami Le Corbusiera budynek
powinien posiadać lekka bryłę,: ścianę kurtynową,
wolny plan dzielony lekkimi ścianami działowymi,
płaski dach z tarasem, szerokie okna, zlicowane z
elewacja i pozbawione wewnętrznych podziałów,
wpuszczające dużo światła i w założeniu mało
niszczące przyrodę posadowienie na słupach.
MODERNIZM
Podstawową zasadą, którą kierowali się architekci
modernizmu, było poczucie moralnego obowiązku
wobec społeczności - urbanistyka, architektura i
przemysł miały spełniać społeczną misję, ich
zadaniem miało być demokratyczne i wspólnotowe
wychowanie społeczeństwa.
Za najważniejsze zadanie moderniści uważali
zapewnienie
ludności
godziwych
warunków
mieszkaniowych, co spowodowało koncentrację na
urbanistyce rozumianej jako planowanie osiedli.
WCZESNY MODERNIZM
Rozwój sztuki inżynierskiej, związany głównie z
wprowadzeniem
i
opanowaniem
nowych
materiałów - żeliwa i stali, spowodował, iż od
połowy
XIX wieku,
najpierw w Stanach
Zjednoczonych (szkoła chicagowska), potem w
Europie zaczęły powstawać nowoczesne obiekty
budowlane (mosty, hale fabryczne, szklarnie),
których
forma
uwarunkowana
była
ścisłą
koniecznością.
WCZESNY MODERNIZM
W początkach XX wieku, najpierw w Wielkiej
Brytanii, potem w Niemczech i Holandii, rozpoczęła
się debata koncentrująca się na poszukiwaniach
nowej i odpowiadającej duchowi czasu metody
twórczej w architekturze - wyróżniali się w niej
Henry van de Velde - założyciel szkoły rzemiosła
artystycznego w Weimarze i Adolf Loos, którego
budynki o płaskich i niezdobionych elewacjach
wywoływały protesty w Wiedniu.
WCZESNY MODERNIZM
W Niemczech i Holandii zaczęły powstawać
pierwsze budynki, które można zaliczyć do
architektury
modernistycznej:
gmach
giełdy
amsterdamskiej z 1903 roku, budynek organizacji
urbanistycznej Deutscher Werkbund z 1907 roku,
wieża wodna w Poznaniu, itp. jednym z
przełomowych budynków była fabryka obuwia
Fagus Waltera Gropiusa z 1911 roku, często określana
jako pierwszy obiekt modernistyczny.
O przełomie modernistycznym można jednak mówić
dopiero od 1914 roku, kiedy w Kolonii otwarto
wystawę przemysłową, na której Walter Gropius i
Bruno Taut zaprezentowali budynki o szklanych
elewacjach.
gmach giełdy amsterdamskiej
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:BeursVanBerlage.jpg
fabryka obuwia Fagus
Waltera Gropiusa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Alfeld_Fagus-Werke_1-2005.jpg
Villa Savoye w Poissy
Le Corbusiera
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Villa_savoye_avant.jpg
ROZKWIT MODERNIZMU
Po I wojnie światowej idee modernistyczne uległy
upowszechnieniu – aktywność wykazywał zwłaszcza
niemiecki Deutsche Werkbund, wśród którego
członków działała grupa korespondencyjna Szklany
łańcuch.
W Weimarze na bazie uczelni van de Veldego
powstał Bauhaus, szkoła rzemiosł i architektury; w
Holandii
wykrystalizowała
się
abstrakcyjnoformalistyczna grupa De Stijl skupiona wokół Theo
van Doesburga; w Rosji po rewolucji doszli do głosu
konstruktywiści,
łączący
plastyczną
ideę
suprematyzmu z najnowszymi możliwościami
technicznymi.
ROZKWIT MODERNIZMU
Około 1925 roku moderniści zaczęli budować
budynki użyteczności publicznej, zwłaszcza takie
symbole nowoczesności jak kina czy domy
towarowe, często też starsze obiekty otrzymywały
nowoczesną elewację.
W Niemczech, Holandii i Francji powstały
modernistyczne osiedla mieszkaniowe z płaskimi
dachami – Osiedle Podkowa Brunona Tauta w BerlinieBritzu i Törten Waltera Gropiusa w Dessau; swoje
pierwsze modernistyczne wille zaczął tworzyć Le
Corbusier.
ROZKWIT MODERNIZMU
Deutscher Werkbund upowszechniał idee kierunku
organizując wystawę architektury mieszkaniowej w
Weißenhof w 1927 roku, a później także m.in.
wystawę WUWA we Wrocławiu w 1929 roku .
W nawiązaniu do europejskiego modernizmu w
Stanach
Zjednoczonych
powstał
styl
międzynarodowy, który w latach 30. XX wieku
zdominował cały rozwinięty technicznie świat.
Törten Waltera Gropiusa w
Dessau
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:BauhausDessau_Wohnheim_Balkone.jpg
Osiedle Podkowa Brunona
Tauta w Berlinie-Britzu
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Hufeisensiedlung_rotefront.jpg
EKSPRESJONIZM
Ruch ekspesjonistyczny rozwijał się przede
wszystkim w Niemczech, osiągając ponadto pewne
znaczenie w Holandii i krajach Europy Środkowej;
nazywany bywa stylem Art Deco.
Dla ekspresjonizmu charakterystyczne było silne
podkreślanie kierunku pionowego lub poziomego,
tworzenie dynamicznych form w celu wywołania
wrażenia strzelistości, nowoczesności; plastyczne
formy czerpano z natury, jak również nawiązywano
do elementów gotyckich.
EKSPRESJONIZM
Idee ekspresjonistów były silnie utopijne i
anarchistyczne, wiązały się z wiarą w siłę sprawczą
architektury szklanych domów i rewolucji; głównym
motywem architektonicznym miała stać się korona
miasta - rodzaj wielkiego centrum kultury, miasta
miały zaś zostać zastąpione luźnymi osiedlami,
których mieszkańcy mieli być ściśle związani z
naturą.
Główną organizację ekspresjonistów stanowił krąg
korespondencyjny Szklany łańcuch, zawiązany w 1919
roku przez członków rady artystów skupionych
wokół Brunona Tauta.
EKSPRESJONIZM
Odmianą ekspresjonizmu był powstały od połowy
lat 20. tzw. styl opływowy, zwany też stylem
dynamicznym,
nawiązujący
do
kształtów
nowoczesnych
samochodów,
samolotów,
a
zwłaszcza transatlantyków .
Główni architekci kierunku to: Max Berg, Erich
Mendelsohn, Hans Poelzig, Bruno Taut.
obserwatorium astronomiczne
w Poczdamie
Ericha Mendelsona
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Einsteinturm_7443.jpg
KONSTRUKTYWIZM
Obok funkcjonalizmu główny kierunek architektury
modernistycznej; cechuje się analizą właściwości
użytych materiałów (stal, żelbet, drewno, szkło) i
zastosowanych układów konstrukcyjnych przez
stosowanie obliczeń podpartych osiągnięciami
współczesnej nauki.
KONSTRUKTYWIZM
W klasycznym konstruktywizmie stosowane były
wyszukane układy konstrukcyjne, często oparte na
jednym generalnym pomyśle, co dawało pole do
popisu przede wszystkim w budowlach centralnych.
W początku lat 20. XX wieku szczególną sławę
zdobył konstruktywizm rosyjski, przede wszystkim
twórczość Władimira Tatlina, El Lissitkyego oraz
Konstantina Mielnikowa.
pomnik III Międzynarodówki
Władimira Tatlina
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:TatlinMonument.jpg
dom własny Konstantina
Mielnikowa w Moskwie
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Moskow_melnikow_house1.jpg
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Moskow_melnikow_house2.jpg
STYL MIĘDZYNARODOWY
Określenie powstało jako sztuczny termin stworzony
przez Philipa Johnsona i Henry'ego-Russella
Hitchcocka w 1932 roku na oznaczenie ogółu
prądów
funkcjonalistycznych
w
europejskiej
architekturze modernistycznej lat 20. i 30. XX wieku.
Został użyty po raz pierwszy w tytule wystawy w
MoMA w Nowym Jorku – autorzy terminu
sugerowali w ten sposób umiędzynarodowienie
architektury przy jednoczesnym oderwaniu jej od
rodzimych wzorców.
STYL MIĘDZYNARODOWY
Uznawany za styl estetyczny charakteryzuje się
regularnością, brakiem dekoracji na elewacji
budynku, klarowną konstrukcją kubistyczną.
Styl międzynarodowy, którego uosobieniem stał się
pryzmatyczny biurowiec o szklanej ścianie
kurtynowej podzielonej filigranową siatką profilów
stalowych, stanowił od końca lat 30. XX wieku
dominujący prąd modernizmu.
Główni przedstawiciele to: Le Corbusier, Walter
Gropius, Philip Johnson, Richard Neutra, Ludwig
Mies van der Rohe
budynek Bauhausu w Dessau
Waltera Gropiusa
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Bauhaus.JPG
budynki mieszkalne Lake
Shore Drive w Chicago
Ludwiga Mies van der Rohe
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:860-880_Lake_Shore_Drive.jpg
ARCHITEKTURA ORGANICZNA
Kierunek w modernistycznej architekturze opierający
się na założeniu, że architektura powinna być
kształtowana w analogii do natury, cechuje się
płynnym i plastycznym kształtowaniem formy,
wzorowanej czasem na organizmach żywych.
Zwolennicy architektury organicznej argumentowali,
że architektura modernistyczna, jako skierowana na
potrzeby człowieka i oparta na naukowym
pojmowaniu świata, powinna wypływać z
żywotnych prądów natury, nie zaś być kreślona od
linijki.
ARCHITEKTURA ORGANICZNA
W związku z tym krytykowali jako nienaturalną i
niepotrzebną stylizację kubiczne kształty budynków,
ich
dzieła
przejmowały
zatem
kształty
skomplikowane, lecz wypływające z rzeczywistych
zależności funkcjonalno-przestrzennych.
Architektura organiczna rozwijała się od początku
XX wieku, szczególnie zaś w latach 20. i miała swój
wielki rozkwit w w latach 50. i 60 XX wieku.
Za prekursora kierunku uznaje się amerykańskiego
architekta
Franka
Lloyda
Wrighta;
główni
przedstawiciele: Alvar Aalto, Hugo Häring, Jorn
Utzon, Hans Scharoun.
Dom nad Wodospadem w Bear
Run Franka Lloyda Wrighta
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:FallingwaterWright.jpg
budynek Wyższej Szkoły
Technicznej w Helsinkach
Alvara Aaalto
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Helsinki_University_of_Technology
_auditorium.jpg
Opera w Sydney Jorna Utzona
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:SydneyOperaHouse.jpg
DOJRZAŁY MODERNIZM
Modernizm po II wojnie światowej stał się stylem
budynków użyteczności publicznej i osiedli,
symbolizował nowoczesność i demokrację.
W 1952 roku we Francji Le Corbusier zbudował swój
prototypowy wielki budynek wielorodzinny, tzw.
Jednostkę Mieszkaniową w Marsylii, ponieważ temat
humanistycznego przesłania modernizmu jako
architektury prospołecznej i zapewniającej zdrowe
warunki życia był jeszcze w pełni poważnie
podejmowany przez architektów (m.in. Le
Corbusiera, Aalto i Niemeyera).
DOJRZAŁY MODERNIZM
Założenie miasta Brasilii na podstawie projektu
Costy i Niemeyera, opierającego się na teoretycznych
rozważaniach miasta linearnego, stanowiło ostatnie
wielkie przedsięwzięcie dojrzałego modernizmu i
próbę realizacji jego idei, często uznawanej za utopię.
Jednostka Mieszkaniowa w
Marsylii Le Corbusiera
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Unite_d%27Habitation_%28Rightee_2%29.jpg
katedra w Brasilii Oscara
Niemeyera
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Cathedral_Brasilia_Niemeyer.JPG
PÓŹNY MODERNIZM
Mimo powszechnego entuzjazmu dla nowej
architektury i urbanistyki, po II wojnie światowej
Alison i Peter Smithson ostrzegali przed
niebezpieczeństwami
rygorystycznego
i
szablonowego projektowania, wyrażali obawę przed
zdehumanizowaniem architektury.
Corbusierowski
model
urbanistyki
(miasto
wieżowców wśród zieleni) prowadził zdaniem
Smithsonów do wyobcowania i izolacji, tym samym
mógł prowadzić do patologii społecznych, podczas
gdy jedną z naczelnych idei modernizmu była
idealna wspólnota mieszkańców.
PÓŹNY MODERNIZM
Późny modernizm naciskał na opracowanie obiektu
w każdej skali oraz dobór materiałów; w sensie
formalnym cechował się on pragmatycznym
minimalizmem.
W obrębie późnego modernizmu można wyodrębnić
zjawiska, takie jak brutalizm i strukturalizm.
Znaczącymi grupami twórczymi były Team X i
Archigram, zaś do głównych przedstawicieli
zaliczamy: Moshe Safdie, Alison i Peter Smithson.
Habitat 67 w Montrealu
Moshe Safdiego
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:Habitat_67_in_winter_Safdie.jpg
SZTUKA TOTALITARNA
Według założeń ideologicznych architektura miała
wyrażać siłę i potęgę państwa, a nie piękno czy
elegancję.
Budynki cechuje monumentalne przeskalowanie,
symetria oraz stosowanie wielu rozmaitych
elementów zdobniczych attyki, kolumnady, pilastry;
założenia urbanistyczne to szerokie trakty i ogromne
place mające w założeniu skupiać życie mieszkańców
i służyć celom politycznym.
SZTUKA TOTALITARNA
Wyróżniamy dwa nurty w sztuce totalitarnej:
socrealizm: w Rosji przykładami są Uniwersytet im.
Łomonosowa w Moskwie, stacje moskiewskiego
metra, w Polsce głównymi przykładami architektury
socrealistycznej są w Warszawie Marszałkowska
Dzielnica Mieszkaniowa (MDM), Pałac Kultury i
Nauki oraz rządowe budynki w rejonie ul. Kruczej,
w Krakowie Nowa Huta, plac Centralny i budynki
zarządu kombinatu; czołowym architektem był Lew
Rudniew.
SZTUKA TOTALITARNA
nasizm: czołowym ideologiem był Albert Speer,
który uważał, iż architektura powinna być
monumentalna i obrazowa, wypełniać funkcje
reprezentacyjne i propagandowe, winna wyrażać
trwałość i stabilność państwa.
Główne dzieła kierunku: pawilon niemiecki na
wystawie światowej w Paryżu w 1937 roku,
Zeppelinfeld i tereny zjazdów partyjnych w
Norymberdze, Nowa Kancelaria Rzeszy w Berlinie.
Pałac Kultury i Nauki w
Warszawie Lwa Rudniewa
http://commons.wikimedia.org/wiki/Image:PKiN_w_W-wie.JPG
trybuna główna na
Zeppelinfeld w Norymberdze
Alberta Speera
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Reichsparteitagsgelaende_
Zeppelinfeld_Tribuene_68.JPG
POSTMODERNIZM
Narodził się w Stanach Zjednoczonych w końcu lat
60. XX wieku, zaś rozwinął w kierunek
międzynarodowy w latach 80.
Odwołuje się do uniwersalnych wartości, tradycji,
form klasycznych, do poszukiwań regionalnych i
tradycyjnych źródeł kształtowania architektury i
przestrzeni.
POSTMODERNIZM
Charakteryzuje go powrót do ornamentu, detalu,
rzeźby architektonicznej, symbolicznych znaczeń,
metafory, paradoksu, zaskoczenia, a nawet żartu (np.
kształtowanie elewacji budynku na podobieństwo
twarzy na przykładzie Domu Twarzy w Kioto) w
połączeniu
z
najnowszą
technologią
(np.
charakterystyczny powrót kolumny, która często
pełni funkcję znaczeniowo-dekoracyjną, a wykonana
jest z metalu).
POSTMODERNIZM
W kształtowaniu przestrzeni charakterystyczny jest
powrót do tradycyjnych układów ulicy i placu, a
także (w przestrzeni zewnętrznej i wewnętrznej)
wieloznaczność, tajemniczość, zaskoczenie (plac
Franklina w Filadelfii, dom w Lakeville, Duchowne
Seminarium
Zgromadzenia
Księży
Zmartwychwstańców w Krakowie).
POSTMODERNIZM
Twórcą teorii architektury postmodernistycznej jest
Charles Jencks.
Przedstawiciele to m.in. James Stirling (muzeum w
Stuttgarcie i Teatr Kameralny), Michael Graves
(ratusz w Portland), Aldo Rossi (Teatro del Mondo w
Wenecji, cmentarz w Modenie), Philip Johnson
(budynek AT&T w Nowym Jorku), Robert Venturi,
Hans Hollein (Austriackie Biuro Podróży w
Wiedniu), Robert Krier (domy mieszkalne), Arata
Izosaki (Centrum Miejskie Tsukuba), Mario Botta
(dom w Viganello).
POSTMODERNIZM
W końcu lat 80. klasyczny (historyzujący)
postmodernizm okrzyknięto martwym, zaczęły
dominować
prądy
takie
jak
high-tech
i
neomodernizm, jednak od połowy lat 90. zwłaszcza
w architekturze handlowej sięga się ponownie po
historyzujące motywy, równolegle do rozwoju
dekonstruktywizmu.
POSTMODERNIZM
W architekturze pierwszych lat XXI wieku zaostrza
się polaryzacja między twórcami poszukującymi
źródeł tożsamości w historii oraz zwolennikami
pluralizmu stylistycznego; pojawiają się nowe formy
wsparte
komputerowym
programowaniem
(dekonstruktywizm, bloby).
Państwowa Akademia Muzyki i
Sztuk Pięknych w Stuttgarcie
Jamesa Stirlinga
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Stuttgart_HochschuleFuerMusikUndD
arstellendeKunst.jpg
Bonnefantenmuseum w
Maastricht
Aldo Rossiego
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Bonnefantenmuseum.jpg
Lipstick Building w Nowym
Jorku
Philipa Johnsona
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Lipstick_building.jpg
HIGH-TECH
Architekci
skupiają
się
na
intensywnym
wykorzystaniu nowych technologii, zarówno w
konstrukcji budynków, jak i w ich wyposażeniu
technicznym; elementy techniczne, szczególnie
powtarzalne (żaluzje i ich mechanizmy napędowe,
baterie słoneczne), stanowią rodzaj nowoczesnego
ornamentu; projektowanie dąży do zintegrowania
wyposażenia technicznego z architekturą i strukturą
budynku, czyni te systemy widocznymi i
maksymalnie wzmacnia ich oddziaływanie zarówno
funkcjonalne, jak i wizualne.
HIGH-TECH
Z terminem high-tech w architekturze wiąże się
pojęcie inteligentnego budynku, w którym
konstrukcja i instalacje są projektowane jako
niepodzielna całość.
Główni przedstawiciele to: Norman Foster, Nicholas
Grimshaw, Michael Hopkins, Renzo Piano i Richard
Rogers.
Centre Georges Pompidou
Renzo Piano
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Centre_Pompidou.jpg
DEKONSTRUKTYWIZM
Cechujący
się
szczególnym
eksponowaniem
paradoksów i napięć w kształtowaniu formy
budynku, zrywa zarówno z funkcjonalistycznym
podejściem modernizmu, jak również z tradycyjną
harmonią w architekturze.
Wspólne dla dekonstruktywizmu jest dramatyczne
podkreślanie sprzeczności kierunków, dynamizacja i
oderwanie formy; budynki sprawiają wrażenie
kontrolowanego chaosu, wydają się rozwarstwiać,
rozpadać, poruszać, czasem wręcz tańczyć.
DEKONSTRUKTYWIZM
Termin został do krytyki architektonicznej
wprowadzony przez Philipa Johnsona oraz Marka
Wigley'a w 1988 roku podczas wystawy w MoMA w
Nowym Jorku.
Do
dekonstruktywistów
zaliczamy
Franka
Gehry'ego, Daniela Libeskinda, Rema Koolhaasa,
Petera Eisenmana, Zahę Hadid, oraz Bernarda
Tschumiego.
Tańczący Dom w Pradze
Franka Gehry’ego
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Prague_-_Dancing_House.jpg
NEOMODERNIZM
Nawiązuje do repertuaru form przestrzennych i
detalu modernizmu, jednak w odłączeniu od jego
idei
społeczno-politycznych
i
zwykle
urbanistycznych (nierzadko neomodernistyczna jest
tylko fasada budynku, co stoi w jawnej sprzeczności
z modernistyczną ideą traktowania budynku jako
całości).
NEOMODERNIZM
Neomodernizm stanowił od początku lat 80. XX
wieku
reakcję
na
przepych
eklektycznego
postmodernizmu,
poszukując
w
prostocie
odpowiedniego środka wyrazu dla współczesności, z
drugiej strony często ucieka do rozwiązań
spektakularnych, jednak sztucznych i wybranych
jedynie dla efektu, np. wielkopowierzchniowych
przeszkleń, kapiteli świetlnych lub oculusów; bryły
budynków neomodernistycznych są konstruowane
według jasnych zasad głównie z elementów
kubicznych, nierzadko też form obrotowych.
NEOMODERNIZM
Do głównych przedstawicieli zaliczamy: Jacquesa
Herzoga i Pierre’a de Meurona, Rem Koolhaasa i
Richarda Meiera.
ratusz i biblioteka w Hadze
Richarda Meiera
http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Den_Haag_stadhuis_april_2004.JPG
BIBLIOGRAFIA
Prezentację przygotowano w oparciu o następujące
pozycje:
W. J. R. Curtis, Moderne Architektur seit 1900, Berlin
2002,
P. Gössel, G. Leuthäuser, Architektur des 20.
Jahrhunderts, Kolonia 1994,
Ch. Jencks, Spätmoderne Architektur, Stuttgart 1981,
W. Koch, Style w architekturze, Świat Książki,
Warszawa 1996,
R. Stephen Sennott (red.), Encyclopedia of 20th-Century
Architecture, Volume 1-3, Nowy Jork-Londyn 2004.