Transcript Document
Terminologie Monohibried kruising Slegs een oorerflike kenmerk word ondersoek. Mendel se wet van segregasie Elke kenmerk word deur twee allele/faktore beheer wat skei gedurende meiose sodat elke gameet slegs een van die allele/faktore besit Mendel se beginsel van dominansie Wanneer twee individue met egtetelende kontrasterernde kenmerke gekruis word sal die generasie die dominante kenmerk vertoon Telematics Lewenswetenskappe 2012 1 Terminologie Volledige dominansie ‘n Genetiese interaksie waar een alleel van ‘n geen die uitdukking van ‘n alternatiewe alleel onderdruk in die F1 heterosigoot (bv. Bb) sodat die fenotipe dieselfde is as die van die dominante alleel. Onvolledige dominansie ‘n Patroon van oorewing waar ‘n kruising tussen twee fenotipies verskillende ouers ‘n nageslag voortbring wat verskillend is van beide ouers – tussenvorm. Ko-dominansie Beide allele is ewe dominant en beide word in die fenotipe eweveel uitgedruk Telematics Lewenswetenskappe 2012 2 Terminologie Allele: alleles is alternatiewe vorms van ‘n geen wat op dieselfde lokus van homoloë chromosoompaar aangetref word. Indien allele van dieselfde kenmerk dieselfde is, is die organisme homosigoties vir daardie kenmerk. Indien die allele vir ‘n kenmerk verskillend is, is die organisme heterosigoties vir daardie kenmerk. Telematics Lewenswetenskappe 2012 3 MONOHIBRIEDE KRUISINGS P1 Generasie F1 Generasie Telematics Lewenswetenskappe 2012 4 Stappe in oplos van monohibriedkruisings Bepaal die dominante kenmerk Bepaal die sleutel d.i. simbool/letter wat gebruik moet word. Bepaal die fenotipes en genotipes van die ouers. Bepaal die allele van elke gameet na meiose Bepaal die allele van die sigoot na bevrugting – F1 genotipe Beskryf die fenotipes van die F1 - generasie Telematics Lewenswetenskappe 2012 5 Templaat Kenmerk:…………………………….. Variasie (Fenotipe) van kenmerk:…………………………… Genetiese variasie (allele) ………………………………….. Tipe dominansie:………………………………………… P1 Fenotipe ____________ x ______________ Genotipe _____________ x _______________ Meiose Gamete ___, ___, ___, ___ x ___, ___, ___, ___ Bevrugting F1 Punnet diagram Genotipe _____________________Ratio: _____________ Fenotipe ____________________ Ratio: ______________ Telematics Lewenswetenskappe 2012 6 Volledige dominansie P1 fenotipe genotipe Lank x Kort TT x tt Meiose Gametes (Mendel se wet van segregasie) T t Bevrugting F 1 Genotipe: Tt (Beginsel van dominansie) Fenotipe: Lank (Individue van F1 vertoon dominante kenmerk) Telematics Lewenswetenskappe 2012 7 Volledige dominansie P 2 fenotipe Lank genotipe Tt x Lank x Tt Meiose Gamete bevrugting T t en Gamete T t F 2 Genotipe: Fenotipe: T en T TT t Tt Tt tt TT, Tt, Lank Lank t Tt, tt Lank Kort Telematics Lewenswetenskappe 2012 8 Onvolledige dominansie P1 fenotipe genotipe Rooi x Wit RR x WW Meiose Gamete R W Bevrugting F 1 Genotipe: RW Fenotipe: Pienk (Nakomelinge vertoon tussenvorm) Telematics Lewenswetenskappe 2012 9 Ko-dominansie P1 fenotipe genotipe Rooi x Wit RR x WW Meiose Gamete R W Bevrugting F 1 Genotipe: RW Fenotipe: rooiskimmel (beide rooi en wit) (Beide allele is ewe dominant en kom eweveel na vore in fenotipe) Telematics Lewenswetenskappe 2012 10 Bloedgroepe Bloedgroep (Fenotipe) A Allele (Genotipe) IAIA or IAi B IBIB or IBi AB IAIB O ii Telematics Lewenswetenskappe 2012 11 Bloedgroepe ‘n Man met bloedgroep AB trou met ‘n vrou met bloedgroep O. Voorspel die moontlike bloedgroepe van hul nakomelinge P 2 fenotipe AB x IAIB genotipe O x ii Meiose Gamete Bevrugting IA IB en Gamete i F 2 Genotipe: IAi Fenotipe: Bloedgroep A i IA IAi IB IBi en en I Bi Bloedgroep B Telematics Lewenswetenskappe 2012 12 Oorerflikheid van geslag ‘n Paartjie wil weet wat hul kanse is om ‘n babaseun of dogter te kry. P 2 fenotipe Man genotipe x XY Vrou x XX Meiose Gamete X Bevrugting Y en Gamete X X F 2 Genotipe: Fenotipe: X en X XX Y XY XX XY XX, XX, Meisie Meisie X XY, seun XY seun Telematics Lewenswetenskappe 2012 13 Hemofilie Geslagsgekoppelde afwyking. Hemofilie word veroorsaak deur ‘n resessiewe alleel op die X-chromosoom. Mans het slegs een X-chromosoom –hulle lei gewoonlik aan hierdie afwyking. Toon diagrammaties‘n kruising tussen ‘n fenotipies normale vrou maar wat ‘n hemofilie-draer is met ‘n man wat ‘n hemofilie – lyer is. P 1 phenotipe genotipe Man x X hY Vrou X HX h x Meiose Gamete Xh Bevrugting Gametes XH Xh F 1 Genotipe: Phenotipe: XH Y en en Xh X HX h Y X HY X hX h X hY X HXh, Normaal vroulik Xh X hX h, hemofilie-lyer vroulik X HY, Normaal manlik Telematics Lewenswetenskappe 2012 X hY Hemofilie-lyer manlik 14 Stamboomdiagramme Toon die patroon van oorerflikheid van kenmerke oor ‘n paar generasies aan. Volg die volgende stappe by die interpretering van stamboomdiagramme Bestudeer enige sleutel en stellings en kyk vir dominante kenmerke en fenotipes. Skryf die fenotipes in van al die individue soos gegee in die probleem. Voltooi die genotipes van al die individue met die resessiewe toestand – dit moet 2 kleinletters wees bv. ff Vir elke individu in die diagram wat die resessiewe toestand toon beteken dit dat elke geen verkry was vanaf elke ouer. Werk terug en vul in een resessiewe geen vir elke ouer. Vul die tweede letter in wat ‘n hoofletter moet wees indien die ouers die dominante kenmerk vertoon. Enige ander individu wat die dominante eienskap vertoon sal heel waarskynlik homosigoties dominant wees – twee hoofletters. Telematics Lewenswetenskappe 2012 15 Voorbeeld 1 – oorlobbe Let wel: Los oorlobbe is dominant (F) en vas oorlobbe is resessief (f) – vul in die ontbrekende genotipes. ff ff Ff Ff Ff ff Ff ff Ff ff Sleutel: Man met vaste oorlobbe Man met los oorlobbe Vrou met vas oorlobbe ff Ff Vrou met los oorlobbe Telematics Lewenswetenskappe 2012 16 Voorbeeld 2 – Albinisme Let wel: Albinisme (a) word veroorsaak deur ‘n resessiewe alleel. Gebruik simbole A en a om die volgende stamboomdiagram te voltooi Aa Aa Aa aa aa Sleutel: Aa AA or Aa Aa or AA Manlik Vroulik Vroulike albino Manlike albino Telematics Lewenswetenskappe 2012 17 Aktiwiteit 1 Voltooi die volgende aktiwiteit in pare By mense is die vermoë om die tong te rol die oorsaak van ‘n dominante geen. Gebruik die letter (R) vir vermoë om die tong te rol en (r) vir nie-tongrol. Toon diagrammaties d.m.v. ‘n genetiese kruising aan hoedat ‘n man wat sy tong kan rol en getroud is met ‘n vrou wat ook haar tong kan rol ‘n dogter kan hê wat nie haar tong kan rol nie. Telematics Lewenswetenskappe 2012 18 Aktiwiteit 1- Antwoord P 1 phenotipe Roller genotipe x Rr Roller x Rr Meiose Gamete Bevrugting R r en Gamete R r F 1 Genotipe: Fenotipe: R en R RR r Rr Rr rr RR, Rr, Roller Roller Rr, Roller r rr Nie- roller Telematics Lewenswetenskappe 2012 19 Aktiwiteit 2 Voltooi die volgende aktiwiteit in pare Die diagram hieronder vertoon die oorerflikheid van oogkleur in mense. Bruinoë (B) is dominant oor blou (b). Indiwidu 2 is homosigoties. Gebruik die letters B en b, en skryf die fenotipes en genotipes van die indiwidue neer. 2 Key: Man met bruinoë Man met blou-oë Vrou met bruinoë Vrou met blou-oë Telematics Lewenswetenskappe 2012 20 Aktiwiteit 2 Voltooi die volgende aktiwiteit in pare Die diagram hieronder toon die oorerwing van oogkleur in mense aan. Bruin oogkleur (B) is dominant oor blou oogkleur(b). Individu 2 is homosigoties vir oogkleur. Gebruik die letters B en b en skryf die fenotipes en genotipes van die individue in die diagram neer. BB bb Blou Bruin Bb Bruin Bb bb Bruin Blou Key: Male with brown eyes Male with blue eyes Female with brown eyes bb Female with blue eyes Blou Bb bb Blou bb Bruin Lewenswetenskappe 2012 Blou Telematics Bb Bruin 21 Geslagsgekoppelde kenmerke Geslagsbepaling XX – Vrou XY – man Kenmerke beheer deur gene op die X of Y chromosome word geslagsgekoppelde kenmerke genoem ‘n alleel word X-gekoppeld genoem. Telematics Lewenswetenskappe 2012 22 Hemofilie Hemofilie verwys na die gebrek van een van die ernstige stollingsfaktore wat lei tot uitermatige bloeding in geaffekteerde persone. Bloeding vind ekstern na beserings sowel as intern rondom gewrigte plaas. Kan voorkom word met bloedoortappings of ‘n biotegnologiese stollingsfaktor. Telematics Lewenswetenskappe 2012 23 Kleurblindheid Drie tipes keeltjies in die retina neem rooi, groen of blou waar. Gene vir blou keeltjies is outosomaal; die vir rooi en groen keeltjies is op die Xchromosoom. Mans het meer gereeldelik rooi-groen kleurblindheid as vrouens. Telematics Lewenswetenskappe 2012 24 X-gekoppelde Allele Die sleutel vir ‘n X-gekoppelde probleem vertoon die allele gekoppel tot die X soos volg: XB = normale visie Xb = kleurblindheid Vrouens met die genotipe XBXb is draers omdat hulle blyk om normaal te wees, maar elke seun het ‘n 50% kans om kleurblind te wees afhangend van watter alleel die seun ontvang. XbXb and XbY is beide kleurblind. Telematics Lewenswetenskappe 2012 25 Telematics Lewenswetenskappe 2012 26 Telematics Lewenswetenskappe 2012 27