Transcript S.Pikulski

J.K. Gierowski : Zabójcy i ich ofiary (2002)
S. Pikulski: Zabójstwo z zazdrości (1991)
Dawniejsze badania eksponują:
-możliwość działania sprawców pod wpływem urojeń
-silny związek motywacji z występującym u sprawców alkoholizmem
Badania aktowe S.Pikulskiego (1991, 1996)
 344 czyny spowodowania śmierci człowieka
z zadrości:
 343 sprawców: 303 mężczyzn (88,3%) i 40
kobiet (11,7%)
 wyodrębniono 487 jednostkowych motywów
S.Pikulski:
Formy motywów zabójstw z zazdrości:

- chęć zemsty za niewierność – 215 (62,5%)
- chęć usunięcia niewygodnej osoby na drodze do realizacji
erotycznych lub seksualnych zamiarów – 58 (16,9%)
-chęć zemsty za porzucenie -80 (23,3%)
-chęć zemsty za odmowę zawarcia związku małżeńskiego lub
„chodzenia ze sobą” -18 (5,2%)
-chęć niedopuszczenia do odrzucenia uczuciowego lub utraty
obiektu miłości – 14 (4,1%)
- chęć zemsty z nieodwzajemnienie uczuciowe – 68 (19,8%)
-chęć odwetu za odmowę współżycia seksualnego -31 (9,0%)
-chęć zemsty z posiadanie majątku lub rzeczy przez inną osobę
– 3 (0,9%)
Badania aktowe S.Pikulskiego (1996)
 - prawie 30% sprawców zabójstw z zazdrości działa w
afekcie fizjologicznym („stanie silnego wzburzenia
usprawiedliwionego okolicznościami – 148 § 4 kk)
 - u 28 % sprawców przyjęto działanie w stanie
ograniczonej poczytalności w stopniu znacznym [w
zw. z 31 § 2 kk]
 -u 6% przyjęto działanie w stanie niepoczytalności
Wnioski: grupa zabójców o stosunkowo wysokim
poziomie psychopatologii, często też kwalifikacja
prawna ich czynów jest określana przez kryteria
emocjonalne, a więc psychologiczne (działanie w
stanie silnego wzburzenia)
badania Gierowskiego: sprawcy z zazdrości jako
podgrupa zabójców dopuszczających się czynów z
szeroko rozumianej motywacji emocjonalnej
- próba wykazania, ze zabójstwa i zabójcy z zazdrości
zasługują na oddzielne potraktowanie; uzasadnia to
„specyficzny charakter i treść emocji, pod wpływem
których działają, jak i ujawniane często głębokie
zaburzenia procesów poznawczych , bliskie niekiedy
patologicznym zaburzeniom myślenia, takim jak np.
urojenia”
-cel badań: „próba wyodrębnienia zmiennych
psychologicznych składających się na osobowościowe i
sytuacyjne tło motywacyjne zabójstw popełnionych pod
wpływem zazdrości erotycznej na tle wyników uzyskanych
przez sprawców zabójstw działających z motywacji innej
niż zazdrość”



- w obu grupach raczej niekorzystne warunki
socjalizacji, ale zabójcy z zazdrości częściej
dorastali w warunkach korzystnych (35 % do 28 %
w grupie porównywalnej)
- zaledwie 11 % sprawców zabójstw z zazdrości
wychowywało się w warunkach skrajnie
niekorzystnych (wobec 31 % w grupie
porównywalnej tj. wszystkich zabójców)
- różne stosowane systemy wychowawcze w
rodzinach: u zabójców z zazdrości w 50 % to
system demokratyczny, który był stosowany tylko
w 10 % rodzin pozostałych sprawców


-ogólna ocena przystosowania w obu grupach
podobna: około 1/3 dobrze przystosowana, ale
nieprzystosowanych było 21 % zabójców
„zazdrosnych” wobec 32 % pozostałych
- wśród symptomów nieprzystosowania
największe różnice dotyczyły wagarowania i
uczestnictwa w grupie zdemoralizowanych
rówieśników: wśród „zazdrosnych” wagarowało
25 % wobec 45 % wagarujących pozostałych
zabójców; udział w grupach zdemoralizowanych:
„zazdrośni” 21 %, pozostali 55%



grupy nie różniły się istotnie między sobą pod
względem bardziej stałych właściwości
osobowościowych: w obu grupach dominacja
struktur introwertywnych („zazdrośni” 50 %,
pozostali 58 %) i czynności regulowane na
poziomie struktur emocjonalno-popędowych
(wszyscy zazdrośni i 95 % pozostałych!)
> cechowała ich zdecydowanie niedojrzała
osobowość
> większość obu grup to osoby podejrzliwe,
nieufne, o egocentrycznym nastawieniu do świata
i ludzi
Agresywność w adolescencji i wieku dojrzałym: duża
częstotliwość u 57 % zazdrosnych i 43% pozostałych;
częste doświadczenie sytuacji frustracyjnych, trudnych
(55% zazdrosnych i 60 % pozostałych)
Częstość agresji fizycznej: 85 % zazdrosnych i 58 %
pozostałych
Częstość agresji słownej: 70 % zazdrosnych i 51 %
pozostałych
(!) Statystycznie istotna różnica dotyczy innego typu agresji:
wrogości (świadczącej o braku skłonności do
bezpośredniego ataku): tylko 15 % „zazdrosnych” wobec
47 % pozostałych sprawców
Duża różnica w częstości prób samobójczych:
55 % zazdrosnych wobec 20 % pozostałych!
W obu grupach niski stopień samokontroli
(rozumianej jako stała właściwość
regulacyjna): 75 % zazdrośni, 77% pozostali;
podobne odsetki osób skłonnych do
kumulowania napięcia emocjonalnego
U 58 % sprawców zabójstw popełnionych pod
wpływem zazdrości stwierdzono przewlekły
alkoholizm! (wobec 32 % ogółem wśród
pozostałych)
Sytuacyjne tło motywacyjne (czynniki
wpływające na aktywność przestępczą
sprawców)miały w porównywanych grupach
charakter zarówno sytuacji ciągłej,
permanentnej jak i nagłej, niespodziewanej;
 > u sprawców zabijających z zazdrości
najczęściej stwierdzano występowanie
ciągłego i narastającego konfliktu z ofiarą
(65%) i sytuacji bolesnej (65%);
(wśród pozostałych było to odpowiednio 38%
i 37%).
Sytuacyjne tło motywacyjne rozpatrywane w
kategoriach sytuacji trudnej polegało często
na deprywacji lub frustracji ważnych potrzeb
psychicznych (dwóch lub więcej):
- potrzeby akceptacji i uznania (46%/47%)
- potrzeby podtrzymania własnej wartości
(47%/49%)
- rzadziej potrzeby miłości (24%/25%)
Istotne różnice pod względem innych właściwości
procesu motywacyjnego:
-wszystkich (100%) sprawców zazdrosnych
cechowało wzmożone napięcie emocjonalne (u
55% wzmożone skrajnie!) wobec 89 % i 41 % u
pozostałych
 - tempore criminis manifestowane były
zaburzenia napędu i gwałtowne wyładowania
psychoruchowe: wszyscy sprawcy „zazdrośni”
wobec 70 % pozostałych
 - intensywne przeżywanie negatywnych treści
emocji w czasie zabójstwa dotyczyło 94 %
zabójców z zazdrości wobec 70 % pozostałych
Ogólna ocena stopnia samokontroli
(odpowiadająca za poziom poczytalności)
nie różnicowała grup sprawców:
> u sprawców „zazdrosnych” samokontrola
była ograniczona w 65 % a zniesiona u
pozostałych 35 % (u żadnego ze sprawców
„zazdrosnych” samokontrola nie była
zachowana!);
> w grupie pozostałych sprawców: zniesienie
samokontroli 21 %,ograniczenie 65 %, pełna
samokontrola 14 %.
Częstotliwość „silnego wzburzenia” (działania
w afekcie fizjologicznym): ponad połowa
zazdrosnych wobec 2 % pozostałych
sprawców działających z motywacji
emocjonalnej!
Częstotliwość spiętrzenia afektu: 45 %
zazdrosnych i 17 % pozostałych
Wnioski (z wyników badań i analizy statystycznej):
„w genezie zabójstw popełnionych z zazdrości
erotycznej bardzo istotną rolę odgrywają czynniki
sytuacyjne, w tym zwłaszcza mający charakter
sytuacji trudnej, ciągły i narastający konflikt z ofiarą,
a także przeżywane przez sprawcę poczucie bólu
psychicznego”
W czasie czynu sprawcy „zazdrośni” maja częściej niż
pozostali ograniczoną samokontrolę (poczytalność) w
wyniku niezdolności do panowania nad impulsami
powstającymi w związku z pobudzeniem
mechanizmów popędowo-emocjonalnych („Procesy
poznawcze nie odegrały w ich przypadku funkcji
kontrolnej wobec narastających emocji”)

Magdalena Budyn-Kulik
Zabójstwo tyrana domowego. Studium
prawno karne i wiktymologiczne.
Verba, Lublin 2005
Kwestie terminologiczne
• Pojęcie tyrana domowego:
-jest obecne w literaturze angielskoi niemieckojęzycznej („haustyrannenmord”,
„home tyrant mord”)
-jeszcze nie funkcjonuje w polskiej
literaturze i doktrynie prawa karnego
Termin „zabójstwo” w pracy M.Budyn-Kulik
w znaczeniu kryminologicznym a nie
karnomaterialnym!
„Czyn kobiety polegający na pozbawieniu życia
dręczącego ją partnera, acz w większości
przypadków kwalifikowany jako zabójstwo, może
wypełniać (…) znamiona także innych
przestępstw polegających na pozbawieni życia
człowieka – np. nieumyślne spowodowanie
śmierci lub spowodowanie uszczerbku na
zdrowiu z skutkiem śmiertelnym”
(poza rozważaniami pracy sytuacja, gdy ofiarą
przemocy jest mężczyzna)
Z badań porównawczych wynika, że mężczyźni i
kobiety zabijają zazwyczaj w sposób , jaki jest
postrzegany jako zgodny z rolą każdej płci w
społeczeństwie.
- Mężczyźni częściej pozbawiają życia osoby obce,
natomiast kobiety w 1/3 przypadków pozbawiają
życia swoich mężów lub partnerów, drugą grupę
ofiar kobiet stanowią dzieci
- Kobiety z reguły nie zabijają swojej rywalki ,
rzadko pozbawiają życia partnerki w związkach
homoseksualnych oraz starszych członków rodziny
(jeśli już to osoby cierpiące a sprawczyni kierowana
jest współczuciem)
Syndrom ten wiąże się z zakłóceniami czynności
psychicznych spowodowanych utrzymującą się
traumą lub stresem, co różni je od tradycyjnie
zdefiniowanych zakłóceń czynności psychicznych
(brak patologicznych komponentów)
 Wg niektórych BWS jest przejawem
nieprawidłowego funkcjonowania psychicznego i
linia obrony powinna iść w kierunku stwierdzenia
niepoczytalności
 (obecnie stwierdzenie BWS nie oznacza
automatycznie zniesionej albo ograniczonej w
stopniu znacznym poczytalności )



Interpersonalny: cykl przemocy
Intrapersonalny: depresja, wyuczona
bezradność, mocno obniżona samoocena
Czy BWS może stanowić samoistną
okoliczność wyłączającą odpowiedzialność
sprawcy w polskim prawie karnym? >Problem
de lege ferenda

*w innych systemach prawnych dopuszcza się środki obrony
(defences) oparte na syndromach: bitego dziecka, bitego
współmałżonka: tzw. excuse syndroms

- szeroki termin kryminologiczny odnoszący
się do pozbawienia życia jednego członka
rodziny przez innego;
- wykracza poza zestaw znamion z art.148
kk obejmując inne przestępstwa przeciwko
życiu i zdrowiu
Charakterystyka kobiet, które zabiły partnera
Reakcje kobiety na doznawaną przemoc
wg. M.Wolfganga zabójstwo jest jednym z najbardziej
spersonifikowanych przestępstw , jego motywy nie
wiszą w próżni a relacja sprawca-ofiara nabiera
zasadniczego znaczenia w konkretnym zdarzeniu
na potrzebną do popełnienia czynu mobilizację energii i
osiągnięcie określonego poziomu emocji,
ukierunkowującego zachowanie, wpływa szczególna
relacja między sprawcą ofiarą > niezwykle ważna dla
ustalenia genezy zabójstwa jest relacja między sprawcą
a ofiarą (VOR)

cyt. M. Wolfgang (za Budyn-Kulik)
”Zabójstwo jest dynamiczną relacja między dwoma lub więcej
osobami, które wpadły w pułapkę życiowego dramatu i są zmuszone
do działania w tym prostym interakcyjnym układzie. Bardziej niż
przy jakimkolwiek innym naruszeniu norm, w przypadku zabójstwa
w wyjaśnieniu przyczyn tego naruszenia”
można wskazać trzy podstawowe układy:
1/ gdy dana osoba jest najpierw sprawcą a
potem ofiarą
2/gdy jest jednocześnie sprawcą i ofiarą
3/ gdy jedynie przypadek decyduje o tym kto
zostaje sprawcą a kto ofiarą

Cechy charakterystyczne zabójstwa popełnionego
w rodzinie:
-mają charakter interseksualny
-jednym z powodów jest ambiwalencja uczuciowa
-czyn z reguły jest popełniony przez jedną osobę
-zazwyczaj jest nieplanowane
-zabójstwo tyrana występuje w trakcie ataku tyrana
na kobietę lub w fazie ostrzegawczej (wiadomo, że
atak nastąpi)
-podkreśla się wagę czynnika sytuacyjnego


badania w Polsce > jedną z zasadniczych
przyczyn uaktywniania się zachowań
popędowych, agresywnych o char.
przestępczym (zabójstw, usiłowań,
uszkodzeń ciała) jest stres w środowisku
rodzinnym
Reykowski: stres psychologiczny



Z. Majchrzyk : Motywacja zabójczyń (1995)
> nie można przywiązywać zbyt wielkiej wagi zarówno do
czynników natury biologicznej jak i sytuacyjno-społecznych.
Żaden z nich nie wyjaśnia w sposób dostateczny
przestępczości kobiecej. Zabójczynie nie są grupą jednorodną
pod względem osobowościowym a osobowościowe
wyznaczniki zachowania agresywnego odgrywają rolę jedynie
pośrednią.
> Największe znaczenie przypisuje się czynnikom
sytuacyjnym i zaistniałej na ich tle sytuacji. Informacji
wyjaśniających przyczyny dostarczają dane obrazujące
motywację zachowania i uspołecznienie sprawczyń.
Badania J.K Gierowskiego i zespołu dotyczące
sprawców - w tym sprawczyń zabójstw
(oprac. T.Jaśkiewicz – Obydzińska, Ewa Wach)
Różnice między kobietami a mężczyznami:
 189 zabójstw:
M – 171; K – 18


Uwaga: mała próba badawcza kobiet!
Sprawczynie zabójstw:
 Wiek: średnio 34,5 roku (średnio o 1 rok
więcej niż M)
 Wykształcenie: nieco niższe od M
 Stan cywilny: 70 % (13) w związkach
małżeńskich, 4 w konkubinacie, 1 bez stałego
partnera (podczas gdy mężczyźni częściej są
samotni, nie pozostający w stałych
związkach)






Środowisko rodzinne:
- K wychowywały się w gorszych warunkach
materialnych niż M, ale:
- atmosfera domu rodzinnego lepsza!
- w grupie kobiet bardziej pozytywny był
stosunek rodziców do sprawczyń i sposób ich
traktowania
- ojcowie zazwyczaj mieli pozytywny stosunek
do sprawczyń (wobec przeważającego
negatywnego stosunku ojców do sprawców!)
>>sprawczynie wychowywały się w nieco
lepszych warunkach niż sprawcy




Obciążenia i urazy biologiczne:
- korzystniejsza sytuacja sprawczyń
- sprawczynie wykazywały w dzieciństwie
mniejszą nadpobudliwość psychoruchową
- Kobiety w sytuacjach trudnych częściej
stosowały mechanizmy ucieczkowe (M –
rozwiązywanie sytuacji trudnych poprzez
agresję) !





Funkcjonowanie społeczne sprawczyń
zabójstw:
- wyższy poziom przystosowania
społecznego!
- zdecydowana większość nie popełniała
wcześniej przestępstw i nie była karana
- mniejsza skłonność do reagowania agresją
w sytuacjach codziennych
- wyższy stopień samokontroli





Właściwości psychiczne sprawczyń zabójstw:
- samoocena jeszcze bardziej obniżona niż u
mężczyzn!
- w relacjach społecznych bardziej bierne i
uległe
- przeciętna wrażliwość emocjonalna (M:
chłód emocjonalny, większa skłonność do
dominacji)
- ujawniały więcej zaburzeń neurotycznych
(M: częściej zaburzenia osobowości)



Relacja sprawca-ofiara:
-w większości przypadków (70%) K dokonały
zabójstwa stałych partnerów (mężów, konkubentów)
- w pozostałych przypadkach ofiarami były dzieci
(11 %), osoby znajome (17%) a w 1 przypadku
poznany niedługo wcześniej „przygodny partner
seksualny”


„ofiary sprawczyń nie tylko w większości były
osobami bliskimi dla nich, ale przebywały z nimi pod
jednym dachem prowadząc wspólne gospodarstwo”



Sytuacyjne i osobowościowe tło zabójstwa:
- 80% kobiet dokonało zabójstwa z motywów
emocjonalnych - dominujące poczucie
krzywdy i zagrożenia (u M częściej zemsta
jako motyw bezpośredni)
- częściej u kobiet patologiczny motyw
(próby rozszerzonego samobójstwa)





Sytuacja poprzedzająca zabójstwo:
- poczucie krzywdy i zagrożenia u K miało
charakter ciągły, podczas gdy u M częściej
było związane z doraźną sytuacją
- u K częstsze występowanie poczucia
przeciążenia psychicznego lub fizycznego,
konieczność znoszenia bólu fizycznego lub
moralnego (u M częstszym czynnikiem
sytuacyjnym była frustracja ich potrzeb)




Sposób działania:
- K częściej niż mężczyźni dokonywały
czynów niezaplanowanych i częściej
posługiwały się przypadkowym narzędziem
- u K rzadziej intencja wyrządzenia bólu i
szkody ofierze
- mniejsza rozległość obrażeń zadanych
przez K (zabójstwa z reguły dokonane przy
użyciu noża lub tępego narzędzia)




Zachowanie po czynie:
- 1/3 sprawczyń usiłowała aktywnie ratować
ofiarę, wzywała pomocy
- 1/5 kobiet po czynie ujawniła nasilone
zaburzenia psychiczne (zaburzenia
świadomości)
- częstsze próby samobójcze