Transcript 2_SSE_MOVE_Wnioski_E

ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH
SSE-MOVE:
Social Security on the Move. Promoting the coordination on the transferability of welfare benefits
within a cluster of EU social security institutes
Zabezpieczenie społeczne w ruchu. Promowanie koordynacji w zakresie przenoszenia świadczeń
socjalnych w ramach grupy instytucji zabezpieczenia społecznego UE
Wyniki projektu SSE MOVE.
Prawne i ekonomiczne
bariery w migracji w obrębie UE
w obszarze emerytalno-rentowym
Andrzej Szybkie
Departament Rent Zagranicznych
Kwiecień
2013
1
Zakres prezentacji
 Wyniki prac
 Ogólne wnioski wynikające z analiz prawnych i
ekonomicznych
 Wnioski szczegółowe
 Podsumowanie
Wyniki prac
Projektu SSE MOVE
w obszarze
emerytalno-rentowym
3
Wyniki prac
 dla każdego z państw biorących udział w przedsięwzięciu raporty dotyczące:
• wdrożenia nowych rozporządzeń (WE) nr 883/2004 i 987/2009 w pięciu krajach
objętych badaniem (Włochy, Czechy, Węgry, Polska, Rumunia);
• głównych cech systemów zabezpieczenia społecznego według wybranych
czynników (emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy i renty rodzinne, zasiłki
dla bezrobotnych, świadczenia rodzinne, świadczenia zależne od dochodów,
zasiłki macierzyńskie (równoważne świadczenia dla ojca) i chorobowe) oraz
uprawnień do każdego rodzaju świadczeń;
• przeszkody dla swobodnego przepływu pracowników i obywateli, które mogą
wynikać z różnorodności uzgodnień w zakresie zabezpieczenia społecznego
między różnymi krajami.
 zidentyfikowano regulacje prawne (prawo krajowe i prawo UE), których stosowanie
może w praktyce zniechęcać do swobodnego przepływu osób emerytów i rencistów;
 Dokonano identyfikacji indywidualnych biografii dla oceny
przenośności świadczeń emerytalno-rentowych, w celu
przygotowania przez stronę włoską, Instituto Brodolini symulacji ekonomicznych skutków migracji.
 Wyniki symulacji pozwalają sformułować wnioski dotyczące
barier w przemieszczaniu się.
5
Ogólne wnioski
wynikające z analiz
prawnych i ekonomicznych
6
Bariery w przenoszeniu praw emerytów i rencistów w obrębie UE
1) rozporządzenia UE o koordynacji (przede wszystkim
rozporządzenie nr 883/2004: art. 52, art. 57, art. 58)
niedostatecznie chronią migrujących emerytów i rencistów
1) formuła nabywania prawa i obliczania wysokości emerytur, przy
przyjęciu pewnych założeń makroekonomicznych, może
zniechęcać do pozostawania w państwie zatrudnienia, bądź do
powrotu do państwa pochodzenia,
7
Wnioski szczegółowe
w zakresie prawnym i ekonomicznych
w obszarze emerytalno-rentowym
8
Symulacje na podstawie
indywidualnych biografii
9
Symulacje
Produkty
• Kilka reprezentatywnych biografii pracowników
mobilnych
• Szczegółowe wyniki symulacji (tabele)
• Syntetyczne raporty
Cel symulacji – porównawcze stwierdzenie:
• jakie są perspektywy emerytalne pracowników
przemieszczających się do Włoch w porównaniu z
pracownikami “nieprzemieszczającymi się”
• jakie różnice pojawiają się między krajami
Kryteria dla opracowania biografii
Biografie zostały opracowane według dwóch głównych kryteriów:
•długość okresów pracy we Włoszech i w kraju pochodzenia;
•cechy kariery zawodowej we Włoszech (np. poziom płac, częstotliwość
bezrobocia, okresy pracy na własny rachunek).
Po zidentyfikowaniu biografii, ustalono warunki prawa do świadczeń biorąc pod uwagę skutki rozporządzeń (WE) 883/2004 i 987/2009 oraz
charakterystykę krajowych systemów zabezpieczenia społecznego - oraz
kwotę przyznanych publicznych świadczeń emerytalnych.
Symulacje
Założenia metodologiczne
Ogólne założenia symulacji
Założenia „indywidualne” symulacji
 Założenia „makroekonomiczne” symulacji
 Założenia szczegółowe dla Polski i Włoch
Wnioski płynące z symulacji
 przemieszczenie się do Włoch prawie zawsze zwiększa przewidywaną
wysokość emerytury (wyrażoną za pomocą parytetu siły nabywczej
(PPP)
 przemieszczenie się do Włoch na rok przed osiągnięciem
minimalnego okresu nie zwiększa ogólnej kwoty przewidywanej
emerytury
Wybrane zidentyfikowane
bariery prawne
Wybrane zidentyfikowane problemy prawne
 Utrata zagranicznych okresów krótszych niż rok w kontekście
emerytalnym, przy ustalaniu emerytury z systemu zdefiniowanej składki
 Utrata dopłaty do emerytury-renty w kwocie minimalnej w razie wyjazdu
do niektórych krajów
 Brak gwarancji minimalnej emerytury z systemu zdefiniowanej składki,
przy braku minimalnego stażu
 Wpływ czynników poza-ubezpieczeniowych na decyzję o zmianie
państwa zamieszkania emeryta-rencisty
Brak możliwości uwzględnienia zagranicznych okresów
krótszych niż rok dla celów obliczenia przez ZUS wysokości
emerytury z systemu zdefiniowanej składki
•
•
•
artykuł 57 rozporządzenia nr 883/2004 przewiduje przejmowanie ciężaru
finansowania świadczeń z tytułu zagranicznych okresów ubezpieczenia lub
zamieszkania krótszych niż 1 rok przez instytucję ubezpieczeniową państwa
członkowskiego, w którym przyznawane jest prawo do emerytury, renty z tytułu
niezdolności do pracy lub renty rodzinnej.
regulacja ta nie ma jednak zastosowania do systemów wymienionych w części 2
Załącznika VIII do rozporządzenia 883/2004 – emerytura z polskiego systemu
NDC (system zdefiniowanej składki)
osoba migrująca zarobkowo w obrębie UE traci uprawnienia wynikające z
wypracowania za granicą okresów krótszych niż rok, jeżeli nabywa prawo do
emerytury z polskiego nowego systemu emerytalnego, opartego na zdefiniowanej
składce. Nie dzieje się tak natomiast w przypadku osób przechodzących na
emeryturę z systemu zdefiniowanego świadczenia, gdzie prawo i wysokość
świadczenia zależy od długości okresów ubezpieczenia.
Przykład
Kobieta urodzona w 1970 roku ubiega się o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym.
Osoba ta posiada okresy ubezpieczenia w następujących państwach członkowskich UE:
• w Polsce – 18 lat,
• w Grecji – 11 miesięcy (w 2000 roku),
• w Hiszpanii – 10 miesięcy (w 2001 roku),
• we Francji – 11 miesięcy (w 2003 roku),
• w Niemczech – 8 miesięcy (w 2004 roku).
Osoba ta z tytułu zagranicznych okresów krótszych niż rok nie nabywa uprawnień do żadnej
emerytury zagranicznej, ani w Grecji, ani w Hiszpanii, ani we Francji, ani w Niemczech. Państwa te nie
są zobowiązane do zsumowania okresów w celu przyznania świadczenia, a z powodu wymiaru okresu
spełnionego zgodnie z ich ustawodawstwem (krótszy niż rok) nie mają obowiązku przyznawania
świadczeń emerytalno-rentowych z tytułu tych okresów.
Zainteresowana nabywa natomiast prawo do emerytury w Polsce. Ponieważ jest to emerytura z
systemu zdefiniowanej składki, niezależna od długości okresów ubezpieczenia (wpisana do części 2
Załącznika VIII rozporządzenia nr 883/2004), nie ma podstaw do uwzględnienia okresów zagranicznych
krótszych niż rok w kwocie przyznawanego polskiego świadczenia emerytalnego.
W konsekwencji, mimo że osoba zainteresowana posiada 22-letni staż emerytalny łącznie we
wszystkich państwach członkowskich UE, będzie otrzymywać świadczenie za 18 lat ubezpieczenia w
Polsce. 4 lata przepadną jej, z punktu widzenia uprawnień emerytalnych, ponieważ żaden kraj nie
będzie płacić jej świadczeń z tytułu tych okresów.
Gdyby zainteresowana przechodziła w naszym kraju na emeryturę ze starego systemu, Polska
płaciłaby również świadczenie odpowiadające wartości 4-letniego okresu ubezpieczenia w polskim
systemie, złożonego z okresów krótszych niż rok.
Wniosek
Należy zatem rozważyć zmianę treści art. 57 rozporządzenia nr 883/2004 w celu
zapewnienia:
- ochrony praw wynikających z posiadanych okresów ubezpieczenia lub
zamieszkania krótszych niż rok,
- równego traktowania świadczeniobiorców, bez względu na to, czy przechodzą
na emeryturę w Polsce w ramach systemu zdefiniowanej składki (NDC), czy
systemu zdefiniowanego świadczenia (DB).
Dotyczy to również systemów emerytalnych innych państw członkowskich.
Zastosowanie art. 57 rozporządzenia nr 883/2004 nie powinno prowadzić do
różnych skutków (tj. utraty praw gwarantowanych traktatowo, bądź ochrony tych
praw) w zależności od rodzajów systemów emerytalnych, między którymi osoba
„przemieszcza się” migrując zarobkowo w obrębie UE.
Wymieniony postulat jest do zrealizowania tylko na poziomie UE, ponieważ
chodzi tu o zmianę rozporządzenia unijnego.
Utrata dopłaty do emerytury/renty w kwocie minimalnej w razie
wyjazdu do kraju, który nie przewiduje gwarancji świadczenia
minimalnego lub w którym wiek emerytalny nie został jeszcze
osiągnięty
•
•
Zgodnie z art. 58 rozporządzenia nr 883/2004, emeryt/rencista nie może w
państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania i na podstawie
ustawodawstwa którego przyznane jest mu świadczenie, otrzymać emerytury
lub renty niższej od świadczenia minimalnego ustalonego przez to
ustawodawstwo – za okres ubezpieczenia lub zamieszkania równy wszystkim
okresom branym pod uwagę do wypłaty zgodnie z przepisami tego
rozporządzenia.
Instytucja właściwa tego państwa członkowskiego wypłaca uprawnionemu przez
okres zamieszkania na terytorium tego państwa, dodatek równy różnicy między
całkowitą wysokością świadczeń należnych na podstawie przepisów niniejszego
rozdziału emerytalno-rentowego rozporządzenia 883/2004 a kwotą świadczenia
minimalnego.
Problem może się pojawić w razie chęci wyjazdu świadczeniobiorcy na stałe
do innego państwa członkowskiego, w przypadkach gdy:
- system prawny nowego państwa zamieszkania nie przewiduje
minimalnego poziomu świadczeń,
- system prawny nowego państwa zamieszkania przewiduje minimalny
poziom świadczeń, ale osoba nie uzyskała jeszcze w tym nowym państwie
uprawnień emerytalno-rentowych, bądź też nigdy nie uzyska takich uprawnień
w związku z tym, że nigdy nie podlegała ustawodawstwu tego państwa.
W wymienionych przypadkach, z chwilą zmiany państwa zamieszkania, ZUS
przestanie płacić dodatek do kwoty świadczenia minimalnego, zgodnie z art.
58 rozporządzenia nr 883/2004, a nowe państwo zamieszkania również nie
będzie płacić tego dodatku.
Przykład
Pan Kowalski, urodzony przed 1 stycznia 1949 roku, posiada 10 lat ubezpieczenia w Polsce
oraz 15 lat okresów ubezpieczenia w innym państwie członkowskim.
Ponieważ do przyznania prawa do emerytury w Polsce konieczne było zsumowanie polskich
i zagranicznych okresów ubezpieczenia, pan Kowalski otrzymuje z ZUS emeryturę częściową
(pro rata temporis) w wysokości odpowiadającej 10/15 kwoty świadczenia polskiego
przysługującego za 15 lat ubezpieczenia w Polsce. Wysokość świadczenia to około 200 zł.
Zainteresowany nie uzyskał jeszcze prawa do świadczeń z innych państw członkowskich (nie
osiągnął jeszcze wieku emerytalnego).
W Polsce minimalna emerytura (kwota najniższej emerytury) wynosi 831,15 zł.
ZUS zastosuje art. 58 rozporządzenia nr 883/2004 i będzie płacił emeryturę wynoszącą 200
zł wraz z dodatkiem w kwocie 631,15 zł przez cały czas zamieszkiwania tej osoby w Polsce
(dodatek ten zostanie zrewidowany w razie przyznania świadczenia zagranicznego).
Zmiana państwa zamieszkania przez pana Kowalskiego spowoduje utratę dodatku,
przysługującego na mocy art. 58 rozporządzenia nr 883/2004, który w jego przypadku stanowi
większą część dochodu. Nie uzyska on w nowym państwie zamieszkania kwoty świadczenia
minimalnego ani dodatku, ponieważ nie ma jeszcze uprawnień do świadczenia zagranicznego.
Gdyby chciał zmienić miejsce zamieszkania i przenieść się do państwa, które w ogóle nie
przewiduje minimalnych świadczeń, jego ochrona socjalna będzie jeszcze mniejsza.
Skutki w postaci utraty dodatku i nieuzyskania w nowym państwie członkowskim ochrony
socjalnej na minimalnym poziomie mogą zniechęcić pana Kowalskiego do zmiany państwa
zamieszkania w obrębie UE, co można postrzegać jako ograniczenie w swobodnym
przepływie osób.
Wniosek
• Regulacja art. 58 rozporządzenia nr 883/2004, nie w pełni realizuje
ideę traktatową swobodnego przepływu osób.
• Należy rozważyć zmianę art. 58 rozporządzenia nr 883/2004, która
zapewniłaby: otrzymywanie w państwie zamieszkania świadczeń
na poziomie nie niższym niż kwota świadczenia ustalonego przez
ustawodawstwo państwa zamieszkania (za okres ubezpieczenia
lub zamieszkania równy wszystkim okresom branym pod uwagę
do wypłaty zgodnie z przepisami rozporządzenia), bez względu na
obowiązywanie w państwie zamieszkania instytucji świadczenia
lub dochodu minimalnego
Problem braku gwarancji minimalnego świadczenia w
odniesieniu do emerytury z systemu zdefiniowanej składki,
przy braku minimalnego stażu
Prawo do emerytury z I filaru w ramach zreformowanego systemu
emerytalnego w Polsce nie zależy od długości okresów ubezpieczenia.
Zgodnie z przepisami ustawy emerytalnej, prawo nabywa – po osiągnięciu
wieku emerytalnego – osoba, która posiada jakikolwiek staż emerytalny.
Przykład
Pan Balotelli, specjalista IT z Włoch, zawarł z polską firmą umowę
zlecenia na wykonanie pewnego projektu, na okres 6 miesięcy. Polska
firma, jako płatnik składek, zgłosiła zainteresowanego do ubezpieczeń
społecznych w Polsce i opłacała należne składki na ubezpieczenia
społeczne. Pan Balotelli musiał również wybrać otwarty fundusz
emerytalny, do którego odprowadzone zostały składki za 6 miesięcy
pracy na rzecz polskiej firmy.
Jak okazało się, była to jedyna w całym życiu styczność pana
Balotelliego z polskim systemem ubezpieczeń społecznych.
W momencie ubiegania się o emeryturę nie będzie on mógł wycofać
składek z polskiego systemu, natomiast spodziewana wysokość
świadczenia będzie drastycznie niska, ponieważ
okres opłacania
składek do polskiego systemu był krótki.
Dodatkowa emerytura z II filaru prawdopodobnie również będzie na
bardzo niskim poziomie.
Wniosek
Należy rozważyć wprowadzenie w polskim ustawodawstwie warunku
minimalnego stażu, który uprawniałby do nabycia prawa do emerytury.
Warunek ten mógłby być określony na niższym poziomie niż w starym
systemie emerytalnym, np. na poziomie 5 lat okresów składkowych.
Proponowane rozwiązanie pozwoli uniknąć sytuacji, w której:
■ polskie przepisy nie przewidują możliwości wycofania składek na
ubezpieczenia społeczne z powodu niskiego poziomu świadczenia lub z
powodu krótkiego stażu, a osoba zainteresowana uzyskuje drastycznie niskie
świadczenie z I i z II filaru, w związku z bardzo krótkim, np. 3-miesięcznym,
okresem ubezpieczenia w Polsce;
■ ZUS obsługuje wypłatę świadczenia w drastycznie niskiej kwocie,
przekazując ją co miesiąc na rachunek bankowy lub drogą pocztową.
Osoba, która nie posiada wymaganego stażu (np. 5-letniego), miałaby prawo
wycofać składki wpłacone do polskiego systemu w chwili, gdy osiągnie
powszechny wiek emerytalny w Polsce.
Wpływ czynników poza-ubezpieczeniowych na decyzję o zmianie
państwa zamieszkania przez emeryta/rencistę w obrębie UE –
opodatkowanie emerytur i rent
• Reguły opodatkowania emerytur i rent różnią się w poszczególnych
państwach członkowskich.
• Zasady opodatkowania emerytur i rent nie podlegają unijnej
koordynacji, ale regulacjom prawa krajowego danego państwa
członkowskiego, a także regulacjom umów międzynarodowych o
unikaniu podwójnego opodatkowania
• Mniej lub bardziej korzystny sposób opodatkowania świadczeń może
mieć wpływ na decyzję świadczeniobiorców co do zmiany państwa
zamieszkania, a więc stanowić barierę do przemieszczania się w
obrębie UE
Wniosek
Możliwe rozwiązania:
 Stworzenie w UE jednego systemu (standardu, poziomu, stawki
procentowej) opodatkowania emerytur i rent w odniesieniu do
wszystkich świadczeniobiorców zamieszkałych w państwach
członkowskich UE.
 Stworzenie
systemu
koordynacji
krajowych
systemów
podatkowych w zakresie podatku dochodowego od emerytur i
rent w UE oraz przyjęcie zasady wskazywania jednego państwa,
którego ustawodawstwo byłoby właściwe do opodatkowania
podatkiem dochodowym świadczeń emerytalno-rentowych.
Podsumowanie
32
 Różnice z formule ustalania świadczeń emerytalno-rentowych oraz z
poziomie świadczeń mogą zniechęcać określone grupy pracowników
do migracji w obrębie UE
 Rozporządzenie UE nr 883/2004 nie zapewnia wystarczającej
ochrony praw emerytalnych osób przemieszczających się w ramach
UE, a utrata praw lub pozostawanie w mniej korzystnej sytuacji może
wynikać z zastosowania przepisów prawa krajowego i unijnego,
dotyczących nabywania prawa, obliczania wysokości oraz zasad
wypłaty i gwarancji minimalnego poziomu świadczeń
 Określona konfiguracja okresów ubezpieczenia w państwach
członkowskich może zawsze prowadzić do mniej lub bardziej
korzystniejszej sytuacji z punktu widzenia wysokości uzyskiwanych
świadczeń emerytalno-rentowych, tylko z powodu samej formuły ustalania
świadczeń wynikającej z ustawodawstwa krajowego w powiązaniu z
regulacjami unijnymi o koordynacji
 Przed wyjazdem za granicę warto sprawdzić jak rozłożenie kariery
zawodowej między państwem pochodzenia a państwem do którego osoba
migruje zarobkowo wpłynie na finansowy efekt w postaci łącznej sumy
świadczeń emerytalno-rentowych z obu państw
 Mimo iż płace we Włoszech są znacznie wyższe niż wynagrodzenia
wypłacane w kraju pochodzenia - przemieszczenie się do Włoch na rok
przed osiągnięciem minimalnego okresu nie zwiększa ogólnej kwoty
przewidywanej emerytury
 Problem ten (jeśli będzie znany pracownikom) może stanowić silny
gospodarczy czynnik zniechęcający do swobodnego przepływu obywateli
UE
 Wyniki przeprowadzonych analiz we wszystkich płaszczyznach powinny
skłonić do dalszych działań: wewnętrznych - na szczeblu każdej
instytucji lub w ramach ewentualnej współpracy między wszystkimi
zainteresowanymi instytucjami, w celu wyeliminowania barier prawnych,
ekonomicznych i proceduralnych.
 Zasadne wydaje się przeniesienie dalszej dyskusji w tym zakresie na
poziom krajowy: akademicki, ekspercki i administracji publicznej.
Dziękuję za uwagę