Transcript Domena publiczna

Company
LOGO
Domena publiczna
Szkolenie KOED 2011
Co to jest domena publiczna
• Wąskie znaczenie – twórczość wolna od
ograniczeń majątkowych praw autorskich
• Szersze znaczenie – twórczość, z której
można swobodnie korzystać (patrz: wolne
licencje)
Żadna żyjąca osoba i jej spadkobiercy nie mogą formalnie (w węższym
znaczeniu) włożyć dzieła do domeny publicznej, ale praktycznie
opublikowanie dzieła na licencji CC BY daje ten sam efekt (szersze
znaczenie).
Dlaczego jest taka ważna?
• Prawo autorskie (teoretycznie) jest po to by zapewnić byt
twórcom i ich zachęcać do tworzenia…
• … ale ogół społeczeństwa chce mieć swobodny (w miarę)
dostęp do tej twórczości
• … a sami twórcy muszą czerpać od swoich poprzedników, aby
utrzymać ciągłość rozwoju kultury
Co by było gdyby prawa autorskie były
wieczne i było nimi objęte wszystko?
Eksperyment:
• Wieczne prawa: kto by miał prawa do „Trenów”
Kochanowskiego?
• Teorie naukowe: Producenci wag płacą potomkom Newtona
tantiemy?
• Dokumenty urzędowe: Płacimy za każde odczytanie ustawy
w sądzie?
Znaczenie domeny publicznej
Istnienie domeny publicznej jest warunkiem
koniecznym rozwoju i funkcjonowania
społeczeństw, bez którego nie byłoby
nauki, techniki i kultury w formie jaką
znamy.
Skąd się bierze?
• nie podlegające: materiały, które od samego
początku ich opublikowania nie są objęte
prawami autorskimi, gdyż tak zdecydowali
ustawodawcy
 wygasłe: prace do których wygasły majątkowe
prawa autorskie
Ale nadal w mocy są prawa osobiste !!!
Materiały „ustawowo” wolne
• Podstawowy warunek (aby dzieło podlegało prawu autorskiemu):
musi być przejaw działalności twórczej (w Polsce prawo
autorskie osobiste jest niezbywalne i wieczne)
• nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i
zasady działania oraz koncepcje matematyczne
• Akty normatywne, ich urzędowe projekty, dokumenty, materiały
i znaki urzędowe
• Teksty patentów, proste informacje prasowe
Wygasanie
• W Polsce: 70 lat (+1) od śmierci twórcy lub gdy utwór
zbiorowy/anonimowy/na zlecenie/ – 70 (+1) lat od pierwszej
publikacji
• W USA, UE – tak samo, w Wielkiej Brytanii – do nagrań utworów
audio-video: 90 lat + wieczny „Crown Copyright”, w Izraelu: 50 lat,
Afganistan: nie ma w ogóle prawa autorskiego
• WIPO wymaga minimum 50 lat + wzajemne uznawanie
Na mapce wygasania praw autorskich widać, że w większości krajów świata jest jak w Polsce
Kurczenie
Czas trwania majątkowych praw autorskich w Polsce
Okres
Czas trwania
1926-1952
50 (od śmierci)
1952-1975
20 (od śmierci)
1975-1994
25 (od śmierci)
1994-2000
50 (od śmierci)
2000- ?
70 (od śmierci)
Kurczenie
Działanie retroaktywne:
Art.. 124 Ustawy o prawie autorskim:
„Przepisy ustawy stosuje się do utworów: [..] do których prawa autorskie według
przepisów dotychczasowych wygasły, a które według niniejszej ustawy korzystają
nadal z ochrony, z wyłączeniem okresu między wygaśnięciem ochrony według
ustawy dotychczasowej i wejściem w życie niniejszej ustawy.”
Dzieło opublikowane w 1910, autor zmarł w 1949:
*wg ustawy z 1926 – prawa wygasłyby w 2000
*wg ustawy z 1952 – wygasły w 1970
Wg ustawy z 1975 – wygasły w 1975
Wg ustawy z 1994 – wygasły w 2000
Wg ustawy z 2001 – wygasną w 2020
Dzieło było trochę w domenie
publicznej, teraz jest chronione
W domenie publicznej:
• w latach 1970-1994
• w 2000 i części 2001
• (chyba) od 2020.
Dzieła osierocone
• Nieznany autor/autorka, nie wiadomo kiedy zmarł(a), jeśli zmarł(a)
– nie wiadomo kto po niej/nim odziedziczył prawa
• Wydłużanie retroaktywne + nabywanie „z automatu”- bez
rejestracji
• Potrzeba 140 lat (190 wg Barty – prawnik, specjalista od prawa
autorskiego; http://bartalitwinski.pl/ ), żeby mieć jaką taką pewność, że
anonimowe dzieło jest w domenie publicznej
• Ponieważ jest konieczna zgoda na pierwszą publikację, nie
można opublikować wcale !!!
Działania na rzecz…
• Europejskie konsorcjum „Communia” i manifest
http://publicdomainmanifesto.org/
• Dzień Domeny Publicznej:
– http://domenapubliczna.org/
– http://www.publicdomainday.org/
– http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Polish_Public_Do
main_Day
Na szczęście jeszcze jest..
Przykładowe projekty wykorzystujące treści z domeny publicznej
•
•
•
•
•
•
•
Wikiźródła: http://pl.wikisource.org/
Wolne Lektury: http://www.wolnelektury.pl
Cyfrowa Biblioteka Narodowa „Polona”: http://www.polona.pl
Biblioteka Literatury Polskiej (UG): http://literat.ug.edu.pl/
Wikimedia Commons:
http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Public_domain
Multimedia NASA: http://www.nasa.gov/multimedia/
USA.gov: http://www.usa.gov/ (wyszukiwarka tego co jest w domenie publicznej
w USA)
I wiele, wiele innych:
http://pl.wikibooks.org/wiki/Przewodnik_po_OZE/Katalog_Otwartych_Zasob%C3%
B3w_Edukacyjnych#Domena_Publiczna
Wikipedia i…
• Wikiźródła: - http://pl.wikisource.org/
teksty źródłowe (historyczne, pamiątkarskie, ustawy itd..) 15 000 tekstów w wersji polskiej, 146000 w
anglojęzycznej.
• Wikimedia Commons – http://commons.wikimedia.org/
centralne repozytorium zdjęć i multimediów (ponad 6 mln.
plików, z czego 1/5-1/6 z domeny publicznej)
• Wikibooks, Wikicytaty, Wikispecies, Wikiversity,
MediaWiki.
Wikiźródła - idea
Pierwotny zamysł: projekt siostrzany Wikipedii gromadzący
źródłowe teksty potrzebne do ilustrowania treści tej
encyklopedii, tworzony w takim samym trybie jak Wikipedia
Rozrósł się do: samodzielnie funkcjonującej biblioteki tekstów
źródłowych, która skupiła wokół siebie społeczność
wolontariuszy.
Tworzyć go: może każdy, komu się chce i zaakceptuje zasady
projektu
Wikipedia – wikipedysta, Wikiźródła – wikiskryba
Wikipedia – „Kawiarenka pod wesołym wikipedystą”
Wikiźródła – „Skryptorium”
Zawartość
Co zawiera:
•oryginalne teksty literackie uznanych autorów
•wcześniej opublikowane oryginalne teksty naukowe
•dokumenty państwowe (historyczne i aktualne)
•tłumaczenia oryginalnych tekstów (w tym własne)
•kody źródłowe oprogramowania
Warunek:
•utwór musi być w domenie publicznej lub
udostępniony na wolnej licencji
http://www.wikizrodla.pl/
Jak to działa
Oprogramowanie: MediaWiki, z paroma
dodatkowymi narzędziami wspierającymi OCR
Źródła tekstów:
•przenoszenie z Wikipedii
•inne strony WWW
•ręczne przepisywanie ze źródeł papierowych
•własne tłumaczenia
•OCR ze skanów + tzw. proofreading
http://www.wikizrodla.pl/
Proces produkcyjny z OCR
•Robimy skany książki samemu i ładujemy je do Wikimedia
Commons lub pobieram skany w formacie djv z którejś z
bibliotek cyfrowych
•Tworzymy strukturę index dla danej książki (jest ona tworzona
półautomatycznie)
•Robimy surowy OCR strona po stronie – albo
oprogramowaniem własnym, albo on-line przez system
udostępniony na serwerze Wikimedia Foundation
•Strona po stronie poprawiamy tekst z OCR na specjalnych
stronach „proofread”
•Druga osoba przegląda tekst ponownie i go zatwierdza
•Finalny tekst przenosimy do „oficjalnej” przestrzeni Wikiźródeł.
http://www.wikizrodla.pl/
Efekt
Efekt:
•Nasze treści są dość starannie sformatowane, przejrzane i
udostępnione w formie otwartego tekstu, który można w prosty
sposób skopiować i po którym się łatwo nawiguje
•Mamy sporo tekstów nie-literackich - zwłaszcza historycznych
– ręcznie przepisanych i/lub przetłumaczonych
•Mamy sporo tekstów ustaw i innych aktualnych dokumentów
państwowych
•Nasze teksty są często bezpośrednio powiązane z artykułami
w Wikipedii na ich temat (lub ich autorów)
•Są skategoryzowane – kliknięcie na kategorię kieruje do
zbioru wszystkich tekstów na dany temat
http://www.wikizrodla.pl/
Co to jest kalkulator PD?
Program, arkusz, diagram lub tabela składająca się z serii pytań
umożliwiających ustalenie czy:
• dzieło jest objęte prawami autorskimi
• jeśli tak, to czy te prawa już wygasły.
Sprawa pozornie prosta – ale diagramy bywają bardzo
złożone…
Przykładowe diagramy
Kanada
USA
Holandia
Polski kalkulator - zarys
Polski kalkulator - zarys
Czy podlega prawu autorskiemu?
1.
2.
3.
4.
5.
Czy ma cechy indywidualnej twórczości?
Czy jest dokumentem, materiałem, znakiem lub symbolem urzędowym?
Czy podlega polskiemu prawu autorskiemu bezpośrednio?
Czy podlega ochronie na podstawie umów międzynarodowych?
Dla zdjęć:: Czy zostało opublikowane przed 1994 r bez wyraźnego
zastrzeżenia praw?
Czy prawa majątkowe wygasły?
1. Utwór zbiorowy, wykonywany na zlecenie, w ramach stosunku pracy,
anonimowy (w sensie prawnym), nie opublikowany za życia twórcy – czy
pierwsza publikacja była przed 1940 r?
2. Autorzy znani – czy ostatni z nich zmarł przed 1940 r.?
3. Autorzy nieznani – czy utwór był opublikowany przed 1871 ? (1821 wg.
Barty)
Polski kalkulator - niejasności
• Kwestia, czy coś jest „przejawem działalności twórczej o indywidualnym
charakterze”
• Brak definicji tego co to jest „materiał urzędowy”
• Różne interpretacje casusu zdjęć anonimowych sprzed 1994 r. i innych
kwestii retroaktywnego działania zmian w prawie autorskim
• Dzieła międzynarodowe i pochodne robione przez obywateli RP za
granicą – np.: brak „wolności panoramy” we Francji i polski fotograf
publikujący w Polsce swoje zdjęcia z Paryża.
• Uwaga na utwory audiowizualne – oprócz praw autorskich są do nich też
prawa do wykonywania i prawa do wykonań
dyskusje: http://commons.wikimedia.org/wiki/Deletion_requests
Wikimedia Commons - kontrola
• Przez edytorów
– wzajemna obserwacja edycji
– zgłaszanie administratorom potencjalnych naruszeń
– udział w dyskusjach na temat zasad
• Przez administratorów lokalnych
– obserwacja wszystkich edycji
– usuwanie oczywistych naruszeń
– dyskusja nad wątpliwymi
• Przez prawników Wikimedia Foundation
– reagowanie na zażalenia zew. podmiotów
– ingerowanie w projekty, które przyjęły błędne zasady
– zamykanie całkowite projektów
Przykład - Commons
• Zasady dla PD:
http://commons.wikimedia.org/wiki/Public_domain#Material_in_the_p
ublic_domain
• Znakowanie szablonami:
http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:PD_license_tags
• Dyskusje, czy zasada szablonu poprawna:
http://commons.wikimedia.org/wiki/Template_talk:PD-Polishsymbol
• Zgłaszanie podejrzanych przypadków:
http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Deletion_requests
• http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Deletion_requests/201
0/05/26
• Usuwanie…
Zamiast podsumowania
Po to mamy domenę publiczną aby na różne
sposoby wykorzystywać i udostępniać zawarte
tam treści, a nie aby one kurzyły się na
bibliotecznych półkach i w szafach archiwów.
Company
LOGO
Ćwiczenia
Szkolenie KOED 2011
utwór czy nie?
Zdjęcie USG –utwór czy nie?
I jeśli utwór – to kto jest jego autorem?
Operator USG? Autor oprogramowania?
Przyszła matka?
http://commons.wikimedia.org/wik
i/File:4dsonogram.jpg,
Autor (?) Madcapslaugh
Domena publiczna wolą autora(?)
materiał urzędowy, czy nie?
Radosław Sikorski z Jamesem G.
Stavridisem – zdjęcie ze strony MSZ,
wykonane 14.12.2009 przez urzędowego
fotografa MSZ. Materiał urzędowy, czy utwór
chroniony?
Chronione – własność MSZ, przynajmniej wg MSZ
Radosław Sikorski na spotkaniu z szefem Pentagonu,
Washington DC, 2005, zdjęcie wykonane przez
fotografa pracującego dla Pentagonu, opublikowane
na stronie Pentagonu
A może to nie są utwory...
Domena publiczna
materiał urzędowy czy nie?
Oficjalny herb Łodzi – autor (wersji
ostatecznej) znany, przekazał prawa
majątkowe, wzór przyjęty uchwałą Rady
Miasta z 1992 r.
Domena publiczna
Logo promocyjne Łodzi, autor znany, przekazał prawa
autorskie Urzędowi Miasta, pierwsza publikacja –
prawd. ok. 2005
Chronione !!! Bo nie było uchwały Rady
Miasta, że jest urzędowe
materiał urzędowy?
Ustawa prawo autorskie:
Art. 4.
Nie stanowią przedmiotu prawa
autorskiego:
[..]
2) urzędowe dokumenty,
materiały, znaki i symbole,
„Narodowy Bank Polski, jako emitent
oraz właściciel praw majątkowych
do projektów znaków pieniężnych,
zastrzega sobie w każdym przypadku
prawo wyrażania zgody
na reprodukowanie znaków
pieniężnych…”
?? Prawa autorskie do znaku
urzędowego ???
Źródło:
http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/banknoty_i_
monety/banknoty_obiegowe/200zl.html
kto ma prawa?
Osama ben Laden:
Materiały rządu USA są ustawowo w
domenie publicznej… ale…
Kto jest autorem filmiku i czy aby
przekazał prawa majątkowe rządowi
USA???
Klatka filmu opublikowanego na stronie US
Department of Defence.
http://www.defense.gov/transcripts/transcrip
t.aspx?transcriptid=4820
http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Del
etion_requests/File:Osama_bin_Laden_watching_
TV_at_his_compound_in_Pakistan.jpg
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Osa
ma_bin_Laden_making_a_video_at_his_co
mpound_in_Pakistan.jpg
W USA jest to materiał urzędowy, ale niektórzy mają
wątpliwości.
kto ma prawa?
Wieża Eiffela
W Polsce jest na
szczęście.
We Francji nie ma tzw. prawa panoramy
(nie wolno bez zgody publikować
fotografii utworów, do których nie
wygasły prawa, nawet jak zdjęcie jest
zrobione z drogi publicznej)
Zdjęcia budynków, pomników itd. są
utworami zależnymi do utworów jakimi
są te dzieła sztuki.
Gustave Eiffel zmarł w 1923
Aut: Benh Lieu Song
Wikimedia Commons
CC-BY-SA 3.0 deed
Wieża – utwór w domenie publicznej, ale nie jej iluminacja !!!
Aut: Benh Lieu Song
Wikimedia Commons
CC-BY-SA 3.0 deed
Konwencja Berneńska i WIPO !!!
WIPO - The World Intellectual Property Organization - http://www.wipo.int/
Konwencja berneńska o ochronie dzieł literackich i artystycznych (zwana też po
prostu konwencją berneńską) - umowa międzynarodowa zawarta w Bernie 9
września 1886.-
wygasanie/własność
Mapy - Messtischblatt
Tworzone od połowy XIX w. przez różne (ale
zawsze państwowe) urzędy kartograficzne w
Niemczech.
Utwór, czy nie?
Autor: zbiorowy, anonimowy, zatrudniony
Kto ma dzisiaj prawa majątkowe?
"Reichsamt für Landesaufnahme" 1933
Kontrowersyjny FAQ Archiwum Map Zachodniej Polski:
http://mapy.amzp.pl/faq.shtml
W Polsce mapy
są utworami. W
wielu krajach
też.
Zdjęcie lotnicze do Messtishblattu (1941),
wykonane przez Wehrmaht
Udostępnione przez Bundesarchiv na CC-BYSA 3.0 – hmm…
wygasanie/własność
Eugeniusz Bodo (zm. 1943)
Zdjęcie portetowe z reklamy
przedstawienia z 1937 r.
Źródło: NAC, oryginalnie:
archiwum Kuriera NAC – Narodowe
Ilustrowanego
Archiwum Cyfrowe http://audiovis.nac.gov.pl/
Fotos z filmu „Czy Lucyna to
dziewczyna?” (1934)
Źródło: Fototeka
Filmoteka Narodowa http://www.fn.org.pl/page/
Raczej domena
publiczna, ale
nie na pewno
Fotos z filmu ma
prawa jak film,
trzeba by poszukać
wszystkich autorów?
Dzieło osierocone – bo
źródłowy utwór (film) ma
zastrzeżenie praw i nie jest
utworem anonimowym !!!
wygasanie/własność
Walery Sławek (zm. w 1939) – zdjęcie z
archiwum cyfrowego NAC, oryginalnie
pochodzące z Koncernu Ilustrowanego
„Kurier Codzienny”, wielokrotnie
publikowane przed 1939 w różnych gazetach
tego koncernu.
http://audiovis.nac.gov.pl/obraz/59355/3e
3ecbc1e627d0c973187ddf86d0e76f/
Domena publiczna ! (ale co z regulaminem NAC?)
http://audiovis.nac.gov.pl/files/cennik.pdf
Wygasanie/własność
Andrzej Sekełtyk – pozowane zdjęcie
prawdopodobnie z jakiegoś zakładu foto,
sądząc z tego, że przedwojenny mundur –
zdjęcie wykonane raczej przed końcem 1939
Dzieło osierocone !!!!
retroaktywność
Fabryka Izraela Poznańskiego – użyta w
folderze reklamowym firmy z 1894, autor
nieznany, ale cały folder ma oznakowanie
zastrzeżenia praw autorskich
Domena publiczna ?
Jeśli przyjmujemy interpretację pełnej retroaktywności praw
autorskich na mocy ustawy z 1994 i kolejnych nowelizacji, to będzie
to dzieło osierocone, podlegające ochronie na podstawie aktualnych
umów z Rosją - na szczęście wg prawa rosyjskiego zdjęcia sprzed
1989 nie są chronione – czyli ufff… jednak i tak domena publiczna !