Transcript 04 WIP Socjalizm i komunizm (Socialism and communism)

Współczesne ideologie polityczne
Zajęcia nr 4
Socjalizm i komunizm. Marksistowska teoria
państwa jako elementu panowania klasowego
dr Michał Urbańczyk
[email protected]
Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych
i Filozofii WPiA UAM Poznań
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/Red_flag_left.jpg
Socjalizm i komunizm
socjalizm [łac. socialis ‘społeczny’], ideologie i
ruchy społeczne powstałe w XIX w., dążące do
ładu społecznego opartego na zasadach
wspólnoty, równości i racjonalnego zarządzania
gospodarką;
w
myśli marksistowskiej faza rozwoju
społecznego, następująca po kapitalizmie;
 określenie
stosowane niekiedy w charakterystyce
ustroju społecznego tych krajów wysoko
rozwiniętych (zwłaszcza europejskich), w których
gospodarce rynkowej towarzyszy daleko
posunięta redystrybucja dochodu narodowego i
realizacja koncepcjihttp://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3977113/socjalizm.html
państwa dobrobytu.
Socjalizm i komunizm
komunizm [łac. communis ‘wspólny’, ‘powszechny’],
ideologia postulująca równość i wspólnotę w
organizacji życia społecznego oraz racjonalność w
kierowaniu życiem gospodarczym, głosząca
nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań
dla osiągnięcia tego celu;
 w teorii marksistowskiej najwyższa, bezklasowa forma
organizacji społecznej, następująca po kapitalizmie;
 ruch społeczny i polityczny wywodzący się z ideologii
marksistowskiej, ukształtowany w wyniku rozłamu
socjaldemokracji;
 w niemarksistowskiej teorii społecznej i w języku
potocznym — ustrój społeczny w państwach
rządzonych przez partie komunistyczne;
 w państwach komunistycznych określany również
mianem socjalizmu realnego.
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3924721/komunizm.html
Socjalizm utopijny,
 Socjalizm naukowy (marksizm)
 socjalizm reformistyczny,
 Rewizjonizm Eduarda Bernsteina,
 Komunizm (leninowska wersja
marksizmu),
 Trockizm,
 Socjaldemokracja,
 Socjalizm realny (demokracja
ludowa),
 Eurokomunizm,
 Maoizm,

Socjalizm i komunizm
Marksizm chciał być socjalizmem
naukowym – w odróżnieniu od
dotychczasowego socjalizmu, który
Marks i Engels ochrzcili mianem
„utopijnego”.
Lata 30. XIX wieku to okres
działalności Roberta Owena, Karola
Fouriera i Saint-Simona.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d
4/Karl_Marx_001.jpg
1827 r. – czasopismo „Co-operative
Magazine” w Wlk. Brytanii.
Socjalizm utopijny
Robert Owen (1771-1858)
„Nowy pogląd na społeczeństwo
czyli rozprawy o kształceniu
charakteru”,
 angielski działacz społeczny i
polityczny,
 Jeden z założycieli ruchu
spółdzielczego,
 jako 18-latek zarządzał fabryką
włókienniczą w Manchesterze,
 w 1823 r. wyjechał do Ameryki,
gdzie założył eksperymentalna
kolonię „Nowa Harmonia”,
 W 1832 r. założył w Londynie
bazar wymiany towarów
(bezgotówkowy),

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/cf/Portrait_of_Robert_Owen_%2
81771_-_1858%29_by_John_Cranch%2C_1845.jpg
Socjalizm utopijny
Karol (Charles) Fourier (1772-1837)



„Teoria czterech ruchów i ich ogólne
przeznaczenie”,
„Traktat o prywatnym zrzeszeniu rolniczym”,
„Nowy świat industrialny i zrzeszeniowy”,
 urodził
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e3/Hw-fourier.jpg
się w zamożnej
rodzinie kupieckiej,
 majątek stracił w 1793 r. w
wyniku powstania lyońskiego
(przeciw rewolucyjnemu
Konwentowi),
 potem pracował jako
komiwojażer,
Socjalizm utopijny
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Phalanst%C3%A8re.jpg
krytykował anarchię produkcji,
 postulował – podobnie jak Owen –
tworzenie samowystarczalnych
wspólnot utopijnych, tzw. falansterów
(dokładnie opracowane reguły
współżycia, np. liczba osób – 1620).

Socjalizm utopijny
Saint-Simon (1760-1825)

„Listy obywatela Genewy i jemu współczesnych”,
„Katechizm industrialistów”, „Nowe
chrześcijaństwo”,
 potomek
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/
8b/Claude_Henri_de_Saint-Simon.jpg
arystokratycznego rodu,
starannie wykształcony,
 uważany za jednego z największych
erudytów swoich czasów,
 Walczył w wojnie o niepodległość
Stanów Zjednoczonych,
 w 1789 r. zrzekł się tytułów
rodowych,
 dorobił się znacznego majątku na
spekulacji dobrami narodowymi,
jednak długo żył w nędzy,
Socjalizm i komunizm
http://www.punkerslut.com/articles/rea
dy_and_easy_way_to_end_an_econo
mic_depression.html
Ekonomiczne i społeczne przyczyny
narodzin idei socjalistycznych:
 protest wobec warunków
społecznych i ekonomicznych w
początkach rozwoju kapitalizmu
przemysłowego,
 krytyka liberalnego społeczeństwa
wolnorynkowego,
 próba zaproponowania alternatywy.
Socjalizm i komunizm
Koniec XIX wieku to okres ewolucji socjalizmu ze
względu na:
 polepszanie
się warunków życia i pracy klasy
robotniczej,
 pojawienie się związków zawodowych i partii
robotniczych reprezentujących interesy
robotnicze,
 rozwój sportu i klubów sportowych.
Efektem było włączenie się partii socjalistycznych
do życia politycznego i przyjęcie przez nich zasad
walki politycznej zgodnych z parlamentaryzmem
oraz porządkiem konstytucyjnym.
Socjalizm i komunizm
Rewizjonizm Eduarda Bernsteina (1850 – 1932)

„Zadania socjalizmu i zadania socjalnej
demokracji”

ideolog socjaldemokracji
niemieckiej, członek SDP,
działacz II Międzynarodówki,
redaktor nielegalnego pisma
„Socialdemokrat”, gdzie
współpracował z Marksem i
Engelsem,
poddał krytyce podstawowe
założenia myśli Marksa,



http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/Bernstein_Eduard_1895.jpg
Socjalizm i komunizm
Do I wojny światowej socjaliści podzielili
się – radykałowie na czele z Leninem
zaczęli się określać mianem komunistów
(bolszewików).
Socjalizm i komunizm
Komunizm (leninowska wersja marksizmu)

Włodzimierz Lenin
(1870-1924)








http://en.wikipedia.org/wiki/Vladimir_Lenin
niezwykle płodny pisarz (dzieła zebrane to ponad 50
tomów), m.in. „Co robić?”, „Materializm a
empiriokrytycyzm”, „O prawie narodów do
samookreślenia”, „Państwo a rewolucja”
teoretyk bolszewizmu,
teoretyk, strateg i przywódca rewolucji
październikowej,
polityk rosyjski i radziecki,
Wielokrotnie zesłany na Syberię,
redaktor pism „Iskra”, „Prawda”,
przewodniczący rady komisarzy ludowych i
przywódca partii WKP (b),
założyciel i przywódca Międzynarodówki
Komunistycznej,
W „Liście do Zjazdu” przestrzegał przed Stalinem i
Trockim jako swymi ewentualnymi następcami,
Socjalizm i komunizm
Stalinizm
Józef Stalin (1879-1953)
rewolucjonista rosyjski,
sekretarz generalny partii
komunistycznej, lider Związku
Radzieckiego,
 twórca opresyjnego systemu
polityczno-społecznego
opartego m.in. na
a) terrorze powszechnym i
kulcie jednostki,
b) doktrynie „socjalizmu w
jednym kraju”.

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/16/Stalin_lg_zlx1.jpg
Socjalizm i komunizm
Zbrodnie komunizmu
„(…) Zgodnie z naszymi szacunkami pozwala ustalić rząd wielkości i uzmysłowić sobie powagę
zagadnienia:
• Związek Sowiecki - 20 milionów ofiar śmiertelnych,
• Chiny - 65 milionów,
• Wietnam - l milion,
• Korea Północna - 2 miliony,
• Kambodża - 2 miliony,
• Europa Wschodnia - l milion,
• Ameryka Łacińska - 150 tysięcy,
• Afryka - 1,7 miliona,
• Afganistan - 1,5 miliona,
• międzynarodowy ruch komunistyczny i partie komunistyczne nie sprawujące władzy
-10 tysięcy.
W sumie blisko 100 milionów ofiar śmiertelnych”.*
* „Czarna księga komunizmu”, S.. Courtois i inni, Warszawa 1999, s. 25-26.
Socjalizm i komunizm
2 połowa XX wieku to okres
rozprzestrzeniania się idei
socjalistycznych w krajach Trzeciego
Świata – elementem
charakterystycznym jest zastąpienie
hasła walki klasowej hasłem
antykolonializmu oraz połączenie
socjalizmu z nacjonalizmem.:
- Korea Płn.,
- Wietnam, Kambodża, Laos,
- socjalizm indyjski,
- socjalizm afrykański,
- socjalizm arabski,
- socjalizm w Ameryce Łacińskiej.
Socjalizm i komunizm



Andrew Heywood proponuje trzy sposoby
rozumienia socjalizmu:
model ekonomiczny opozycyjny do kapitalizmu,
instrument, program ruchu związkowego
doktryna polityczna.





Wspólnota,
współpraca,
równość,
klasa społeczna,
wspólna własność.
Socjalizm i komunizm
Wspólnota
wizja kolektywistyczna – ludzie mogą
przezwyciężać problemy społeczne i
ekonomiczne wspólnym wysiłkiem, a nie
jednostkowym działaniem
 jednocześnie jednak socjaliści zupełnie inaczej
spoglądają na naturę ludzką – uważają, że jest
ona plastyczna, formowana przez doświadczenia
i warunki życia społecznego,
 zachowanie ludzkie jest zdeterminowane
wychowaniem, to doświadczenie kształtuje i
warunkuje osobowość jednostki.

Socjalizm i komunizm
Kolektywizm
• jednostki nie da się oddzielić od
społeczeństwa – wielki sprzeciw
wobec myślenia liberalnego.
• To, że jednostki zachowują się
samolubnie, zachłannie i agresywnie
nie wynika z ich natury, lecz jest
warunkowane społecznie,
• To kapitalizm zmusza czy też sprzyja
takim postawom, ponieważ popycha
je takich egoistycznych zachowań.
Socjalizm i komunizm

najtrwalszym efektem
tego typu eksperymentów
jest system izraelskich
kibuców – system
spółdzielni, rolniczych
osiedli, będących wspólną
własnością ich członków i
przez nich zarządzanych.
Socjalizm i komunizm
WSPÓŁPRACA
•
•
•
•
skoro ludzie maja społeczna
naturę to naturalną chęcią jest
współpraca a nie rywalizacja,
rywalizacja antagonizuje
jednostki, promuje egoizm i
agresję, zrywa więzi społeczne
współpraca wykorzystuje
energię wspólnoty,
od każdego wedle zdolności,
każdemu wedle potrzeb
Socjalizm i komunizm
Filozoficzną podstawą,
światopoglądem był materializm
dialektyczny:
 metoda badania zjawisk
społecznych była dialektyczna
czyli antymetafizyczna,
 wyobrażenie o świecie i jego
głównych problemach –
materialistyczne.
Socjalizm i komunizm

Na materializm dialektyczny składa się
metoda dialektyczna i materializm
filozoficzny:
świat jest pewną całością, w której jego
poszczególne elementy wchodzą w
interakcje, świat znajduje się w ciągłym
ruchu, ciągle się zmienia – poszczególne
zjawiska powstają, rozwijają się i
obumierają.
Socjalizm i komunizm
Skutkuje to powstawanie coraz to
nowych zjawisk. Przeobrażenia te
podlegają pewnym prawom:
 rozwój to przechodzenie zmian
ilościowych w jakościowe,
 od starego stanu jakościowego do
nowego stanu jakościowego (i
znów zmiany ilościowe, itd.).
Socjalizm i komunizm
Rozwój nie jest jednak ruchem po kole,
lecz ruchem postępowym, po linii
wstępującej (stąd bierze się
lewicowa wiara w ideę postępu).
 Wszystkim zjawiskom społecznym
właściwe są wewnętrzne sprzeczności,
walka tych sprzeczności jest siłą
napędową rozwoju: teza + antyteza =
synteza > nowa teza + antyteza = synteza.

Socjalizm i komunizm
Dialektyka połączona została z materializmem
filozoficznym:
 materialność świata, ta materia znajduje się w ciągłym
ruchu,
 pierwotność materii i wtórność świadomości –
materia jest obiektywną rzeczywistością, istniejącą poza
świadomością i niezależnie od niej. Świadomość zaś to
właściwość ludzkiego mózgu, dlatego nie może istnieć bez
materii, a tym bardziej być wobec niej pierwotna,
 świat istnieje wiecznie i rozwija się według
obiektywnych praw, które są w pełni poznawalne
(patrz Carl Popper i „Społeczeństwo otwarte i jego
wrogowie).

Socjalizm i komunizm
Materializm historyczny – oznaczał
przeniesione zasad materializmu i metody
dialektycznej w sferę badania życia
społecznego i zjawisk społecznohistorycznych:
 byt określa świadomość,
 źródeł idei, poglądów, teorii politycznych,
instytucji państwowych należy szukać w
materialnych warunkach życia
społeczeństwa.

Socjalizm i komunizm
w ich ramach najistotniejszym elementem,
który decydował o strukturze społecznej
był sposób produkcji dóbr
materialnych,
 Od tego zależy struktura społeczna,
instytucje polityczne i poglądy,
 sposób produkcji ulega ciągłym zmianom:
najpierw następują zmiany w siłach
wytwórczych (najbardziej rewolucyjny
element produkcji – niewolnicy, cłhłopi,
proletariat), to zaś zaczyna się od zmiany
narzędzi produkcji

Następną zmianą jest
zmiana w stosunkach
produkcji,
 Konflikt między nowymi
siłami wytwórczymi a
starymi stosunkami
produkcji to ekonomiczne
podłoże rewolucji
społecznych.

Socjalizm i komunizm

techniczna strona produkcji wyrażająca stosunek człowieka
do otaczającej go przyrody, której elementy przekształca w
procesie produkcji, zdobywając przy tym doświadczenie,
pozytywne nawyki i coraz większą wiedzę, która umożliwia
udoskonalanie przedmiotów i środków pracy (narzędzi);
zdaniem Marksa, na podstawie znajomości metod i środków
pracy można określić ogólny rozwój danego społeczeństwa;
ludzie zmieniając i doskonaląc narzędzia i metody pracy,
przy pomocy których zmieniają przyrodę, zmieniają się sami;
stąd wniosek Marksa, że materialną podstawą historii
ludzkości jest rozwój jego sił wytwórczych), zmiana sił
wytwórczych zaczyna się od zmiany narzędzi pracy,
Socjalizm i komunizm

konflikt między nowymi
siłami wytwórczymi a
starymi stosunkami
produkcji stanowi
ekonomiczne podłoże
rewolucji.
Socjalizm i komunizm
Teoria bazy i nadbudowy
Na różnych formach własności, na społecznych
warunkach bytu wznosi się cała nadbudowa różnych
swoiście i ukształtowanych uczuć, złudzeń, sposobów
myślenia i poglądów życiowych.
Marks wyróżniał trzy sfery życia społecznego:
 bazę ((formy własności, społeczne warunki bytu),
 nadbudowę prawną i polityczną i odpowiadające jej
 formy świadomości społecznej.
Socjalizm i komunizm
Klasy i teoria walki klas





istnienie klas jest związane tylko z określonymi
historycznymi fazami rozwoju produkcji,
walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury
proletariatu,
dyktatura jest tylko przejściem do zniesienia
wszelkich klas i do społeczeństwa
bezklasowego,
walka klasowa jest prawem historycznym,
historyczna rola proletariatu jako klasy
rewolucyjnej.
Socjalizm i komunizm
Państwo w ujęciu marksistowskim

Marks i Engels traktowali państwo oraz
prawo jako zjawiska historyczne – będące
rezultatem określonego stadium rozwoju
społecznego. Jednocześnie postrzegali je
jako instrument panowania jednej klasy
nad pozostałymi. Engels pisał: państwo
powstało z potrzeby utrzymania w karbach
przeciwieństw klasowych, a jednocześnie
samo powstało wśród konfliktów tych klas.
Socjalizm i komunizm
A zatem państwo jest państwem
najsilniejszej klasy:
 państwo starożytnych było państwem
właścicieli niewolników,
 państwo średniowieczne było państwem
szlachty uciskającej chłopów,
 państwo nowożytne jest państwem
kapitalistów, wyzyskujących robotników.

Socjalizm i komunizm

Ponieważ państwo oparte jest na wyzysku, władza w nim
sprawowana jest prze specjalne siły: wojsko, biurokracja,
policja, wywiad.

Państwo to machina kierownicza, która posiada aparat
przymusu oddzielony od społeczeństwa – nigdy jednak nie
jest tak, aby ten aparat całkowicie oddzielił się od panującej
klasy, zawsze działa w jej interesie, broniąc istniejącego
ustroju ekonomicznego.

Państwo tworzy prawo, które jest wola klasy panującej.
Zarówno państwo jak i prawo są najistotniejszymi
elementami nadbudowy, będąc jej częścią polityczną.
Socjalizm i komunizm
Historycznie następowały po sobie:
 państwo niewolnicze,
 państwo feudalne,
 państwo kapitalistyczne.
W ramach każdego państwa tworzyły się rozmaite
formy państwa – typ państwa zależy od
historycznie uwarunkowanego, ekonomicznego
ustroju społeczeństwa, od tego jaka władza
znajduje się u władzy. Natomiast formy państwa
zależą od konkretnych warunków historycznych,
rozwoju danego kraju, od stopnia pogłębiania się
walki klasowej.
Socjalizm i komunizm

Zastanawiając się nad kształtem państwa
w przyszłości marksizm próbował go
opisać w sposób racjonalny i naukowy.
Zalążki państwa nowego typu Marks
widział w Komunie Paryskiej.
Koniec