Transcript Gospodarka wolnorynkowa

Cechy gospodarki rynkowej
Gospodarka i systemy gospodarcze
Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych
warunkach materialnych, instytucjonalnych,
społecznych, politycznych itd.
Całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów
gospodarowania składa się na pojęcia: gospodarka i
system gospodarczy.
Według P.A.Samuelsona i W.D.Nordhausa
system gospodarczy to taki układ stosunków i organizacji,
który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością
gospodarczą, determinuje prawa własności czynników
produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w
zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce
motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności
rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być produkowane.
Systemy społeczno-gospodarcze możemy podzielić na
trzy grupy:
a) gospodarka wolnorynkowa
b) gospodarka rynkowa mieszana
c) gospodarka centralnie kierowana
Gospodarka wolnorynkowa, taka gospodarka istniała w XIX wieku, w
czystej postaci dziś nie istnieje. Gospodarka rynkowa w postaci
wolnorynkowej gospodarki kapitalistycznej rozwinęła się najpełniej w
Europie Zachodniej w drugiej połowie XIX wieku. W tym okresie
pojawiło się teoretyczne uzasadnienie, że mechanizm rynkowy
stwarza sytuację maksymalnie użyteczną zarówno dla producentów,
jak i konsumentów. Gospodarka rynkowa wyłoniła się z gospodarki
naturalnej.
Gospodarka naturalna jest to taka organizacja działalności
gospodarczej, w której produkcja i podział (dystrybucja) są nastawione
na bezpośrednie zaspokajanie potrzeb producentów. Podstawą
gospodarki naturalnej są zwyczaje i tradycje. Rutyna i przyzwyczajenie
w stosowaniu metod produkcji i dystrybucji powodują, że zmiany w
technice gospodarowania oraz w stosunkach gospodarczych dokonują
się powoli.
Gospodarka rynkowa mieszana, w tym systemie dominuje własność prywatna
oraz rynkowa alokacja zasobów, są one jednak modyfikowane, ponieważ
część zasobów znajduje się w posiadaniu państwa i samorządów, istnieje też
ingerencja państwa w sprawy gospodarcze. Występuje w wielu
współczesnych gospodarkach kapitalistycznych.
Gospodarka centralnie kierowana, w systemie tym zasoby są własnością
państwa i samorządów terytorialnych. Alokacja zasobów określona jest
planem centralnym rządu. W praktyce , w okresie 1918-1989 w Europie
Środkowo-Wschodniej można było obserwować dwa warianty tego systemu:
• socjalizm planowy – zasoby były własnością państwa, ich alokacja odbywała
się zgodnie z centralnym planem państwa (ZSRR, NRD, Rumunia)
• socjalizm rynkowy – zasoby były własnością państwa lub w dyspozycji
samorządów i innych podmiotów gospodarczych, alokację zasobów
determinował w pewnym stopniu mechanizm rynkowy (Węgry, Polska, Chiny,
Jugosławia)
Gospodarka rynkowa to gospodarka, w której zasadniczym
regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie
działający rynek, czy też mechanizm rynkowy.
Charakterystyka gospodarki rynkowej:
• dominacja prywatnej własności czynników produkcji
( w gospodarce rynkowej czynniki produkcji w zdecydowanej większości są przedmiotem własności
prywatnej, własność ta występuje w wielu różnych formach: osób fizycznych, spółek, ale również
występuje w niej własność publiczna: państwowa i komunalna oraz własność spółdzielcza, prawo
gwarantuje ochronę własności, fakt, że zasoby przedsiębiorstwa są prywatną własnością, wyzwala w
ich właścicielach dążenie do jak najlepszego gospodarowania )
• rynkowa alokacja zasobów gospodarczych
( gospodarka rynkowa swoją nazwę zawdzięcza przede wszystkim temu, że podstawowym
regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest w niej rynek
rynek – samoczynnie działający mechanizm wpływający na zachowania, w tym decyzje podmiotów
gospodarczych, głównym elementem tego mechanizmu są interakcje miedzy cenami i dochodami, z
jednej strony, a popytem i podażą różnych dóbr z drugiej, rzutujące na zawierane przed podmioty
gospodarcze transakcje kupna i sprzedaży tych dóbr)
• swoboda podejmowania i prowadzenia działalności
gospodarczej
( osoby fizyczne i jednostki organizacyjne, które podejmują działalność czynią to na własną
odpowiedzialność, angażując w tym celu własny majątek i ponosząc związane z tym ryzyko, każdy
może podjąć dowolną działalność gospodarczą, jedynym warunkiem jest jej zgodność z prawem )
•
istnienie powszechnej wolnej konkurencji i zwalczanie
monopoli
( efektywne działanie mechanizmu rynkowego zakłada istnienie silnej konkurencji między
uczestnikami rynku, w praktyce konkurencja ograniczona jest przez takie czynniki jak: procesy
monopolizacji gospodarki, niedoskonała informacja, bariery wejścia na rynek )
• samodzielność i samofinansowanie się podmiotów
gospodarczych
( przedsiębiorstwa samodzielnie podejmują decyzje gospodarcze dążąc do maksymalizacji zysku,
racjonalnie wykorzystują czynniki produkcji, pokrywają wydatki z własnych przychodów, mogą też
korzystać ze środków zewnętrznych np. kredytów bankowych, nie zmienia to jednak istoty
samofinansowania, gdyż środki tego typu zawsze trzeba zwracać wraz z należnymi odsetkami )
• uwolniony system cen
( rynek dokonuje wyceny dóbr w zależności od popytu i podaży )
• rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów
gospodarczych
• ograniczona ingerencja państwa w życie gospodarcze
( państwo ogranicza się do zapewnienia warunków rozwoju działalności gospodarczej, powinno
zapewniać jednolite, stabilne przepisy finansowe, podatkowe i inne )
• innowacje techniczne i organizacyjne
Istotne zalety gospodarki rynkowej
• tendencje do racjonalnego wykorzystania zasobów
gospodarczych
• efektywny system motywacyjny
• duża innowacyjność gospodarki
• dyscyplina finansowa przedsiębiorstw
• tendencja do samoczynnego ustalenia się równowagi
rynkowej
• duża elastyczność gospodarki
• dobre zaopatrzenie sklepów
Słabości gospodarki rynkowej
• występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę,
takich jak: duże wahania aktywności gospodarczej,
bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych,
inflacja
• tendencje do powstawania dużych, nie zawsze
akceptowanych społecznie różnic dochodów i majątku,
może to prowadzić do powiększania się obszarów
ubóstwa i nasilania się innych negatywnych zjawisk
społecznych
• rozwój cykliczny polegający na przeplataniu się faz dobrej
i złej koniunktury gospodarczej