Transcript WykladII-rynek

Rynek i gospodarka rynkowa
wykład 2
1. Systemy ekonomiczne
2. Gospodarka centralnie planowana a
gospodarka rynkowa
3. Ruch okrężny w gospodarce rynkowej
4. Ewolucja systemu rynkowego
5. Zalety i wady mechanizmu rynkowego
System gospodarczy
– układ stosunków i organizacji, który:
a) kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością
gospodarczą,
b) determinuje prawa własności czynników produkcji,
c) rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w
zakresie produkcji i konsumpcji,
d) determinuje bodźce motywujące podmioty
gospodarcze, a w ostateczności
e) rozstrzyga kwestie co, jak i dla kogo ma być
produkowane. (Samuelson, Nordhaus)
Systemy gospodarcze
• Gospodarka naturalna
• Gospodarka towarowa
- prosta gospodarka
towarowa
- gospodarka towarowopieniężna
• Gospodarka wspólnoty
pierwotnej
• Gospodarka niewolnicza
• Gospodarka feudalna
• Gospodarka kapitalistyczna
• Gospodarka socjalistyczna
(komunistyczna)
Gospodarka przedkapitalistyczna – gospodarka tradycyjna
Gospodarka kapitalistyczna – gospodarka rynkowa
Gospodarka socjalistyczna – gospodarka centralnie
planowana (nakazowo-rozdzielcza)
Systemy gospodarcze
• Sposoby odpowiedzi na podstawowe
pytania: co, jak, dla kogo?
Co?
-asortyment
-ilość
-jakość
-trwałość
Jak?
-jakie zasoby
-jakie technologie
Dla kogo?
-kto uczestniczy w
podziale efektów
-jaki jest udział
każdego w podziale
efektów
Systemy gospodarcze
• W praktyce systemy
gospodarcze rzadko
występują w czystych
postaciach.
• Najczęściej mamy do
czynienia z
gospodarkami
mieszanymi.
• Stąd:
- różne modele (warianty)
kapitalizmu
- różne modele (warianty)
socjalizmu
•
Różnią się one m.in.
odmiennymi udziałami
regulacji rynkowych i
nakazowo-rozdzielczych.
•
W praktyce –
różnymi rolami państwa i
rynku.
Główne systemy ekonomiczne współczesnego
świata stanowią alternatywne drogi organizowania
aktywności gospodarczej.
Dla zdefiniowania systemu ekonomicznego
obowiązującego w określonym kraju przyjmuje się
odpowiedź na dwa pytania:
1. Kto jest właścicielem środków produkcji?
2. Jak zorganizowany jest proces decyzyjny?
Własność. Czynniki wytwórcze, takie jak ziemia czy
kapitał (odmienna jest sytuacja w przypadku czynnika
ludzkiego), mogą być własnością prywatną lub
publiczną.
Proces decyzyjny. Decyzje w gospodarce mogą być
podejmowane nieosobowo, w sposób zdecentralizowany
(interakcja jednostek ludzkich na rynkach), lub osobiście
przez scentralizowane podmioty decyzyjne, które - dla
osiągnięcia pożądanych rezultatów – wydają
odpowiednie nakazy.
Klasyfikacja systemów ekonomicznych
i reprezentujące je kraje
Proces decyzyjny
Zdecentralizowany z
mechanizmem rynkowym
Typ własności
prywatna
publiczna
USA
Scentralizowany z systemem Trzecia Rzesza
nakazów
Jugosławia
ZSRR
Gospodarka centralnie planowana:
Jednostki gospodarcze koordynowane są za pośrednictwem
specyficznych
instrukcji
i
poleceń
najwyższego
organu
(centrum planowania), rozprowadzanych za pośrednictwem
dokumentu zwanego planem.
Związana z hierarchią i poleceniami przekazywanymi z
wyższych do niższych ogniw.
Decyzje podejmowane są przez planistów i ich preferencje
przeważają.
Gospodarka rynkowa:
• Konsument dokonując wyborów na rynku realizuje
swoją suwerenność.
• Jeśli suwerenność konsumenta przeważa podstawowe
decyzje wytwórców „co produkować?” zależne są od
zachowań konsumentów na rynku.
Z wyjątkiem społeczeństw pierwotnych rynki i formalne
planowanie występuje we wszystkich społeczeństwach.
Cechy
Centralnie planowana
Rynkowa
plan
rynek
publiczna (państwowa)
prywatna
administracyjne
rynkowe
niewielka
duża
Konkurencja
brak
tak
Rola państwa
dominująca
mała/średnia
Efektywność
niska
duża
Bezpiecz. socjalne
duże
małe
Nierówności
małe
duże
Otwartość
mała
duża
ukryta
jawna
ukryte (nadmierne zatrudnienie)
jawne
niedobór
nadmiar
monosystem
2-poziomowy
Mechanizm alokacji
Własność
Ceny
Wolność gospodarcza
Inflacja
Bezrobocie
Podstawowy problem
System bankowy
Ruch okrężny
Popyt
Podaż
Rynek dóbr konsumpcyjnych
Ceny
auta
buty
auta
buty
żywność
żywność
co?
Gospodarstwa domowe
Przedsiębiorstwa
jak?
dla kogo?
ziemia
praca
kapitał
kapitał
ziemia
praca
Rynek czynników produkcji
Podaż
Ceny
Popyt
O istnieniu w pełni rozwiniętego rynku decydują:
1. dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie
transferu
prywatnych
praw
własności
(relacja:
własność prywatna a publiczna)
2. swoboda prowadzenia działalności gospodarczej –
rezygnacja z ograniczeń natury administracyjnej,
reglamentacji i regulacji szczegółowych
3.
istnienie
sprawnie
działających
instytucji
obsługujących rynek, np.: giełd, banków, instytucji
powierniczych,
firm
doradztwa
prawnego
i
inwestycyjnego, instytucji ubezpieczeniowych, firm
maklerskich;
4. integralność rynku – wzajemne uzależnienie od siebie
poszczególnych segmentów rynku, np. rynku dóbr
fizycznych i rynku finansowego, rynku produktów i
rynku czynników produkcji, rynku pieniężnego i
walutowego;
niedorozwój
negatywnie oddziaływuje
rozwój pozostałych rynków.
jednych
rynków
na funkcjonowanie i
FUNKCJE RYNKU:
• Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr (produktów, usług i
zasobów gospodarczych).
• Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów
gospodarczych.
• Rynek
jest
niezbędnym
warunkiem
racjonalnego
wykorzystania zasobów gospodarczych (dóbr oraz czynników
produkcji).
• Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w
gospodarce (popyt i podaż reagują na sygnały z rynku).
• Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji
i służy jako mechanizm dostosowywania produkcji do
potrzeb.
• Rozwiązuje problem: co? jak? i dla kogo produkować?
Ewolucja systemu rynkowego:
1. połowa XIX wieku
Kapitalizm wolnokonkurencyjny: wiele stosunkowo drobnych
przedsiębiorstw; między podmiotami tymi dochodzi do ostrej
konkurencji; główną formą konkurencji jest konkurencja
cenowa; kapitały napływają do najbardziej rentownych gałęzi
produkcji, odpływają z branż najmniej rentownych; w trakcie
walki konkurencyjnej stopniowo wzmacniają się i utrwalają
swą
pozycję
(produkujące
na
rynku
najwięcej
przedsiębiorstwa najsłabsze.
przedsiębiorstwa
i
najtaniej),
najsilniejsze
bankrutują
2. koniec XIX i początek XX wieku
-
procesy wzmożonej monopolizacji gospodarki.
Ostra walka konkurencyjna doprowadziła do dominacji w
większości
największych
dziedzin
gospodarki
przedsiębiorstw
niewielkiej
(koncentracja
grupy
kapitału
produkcji)
- czysty monopol (jeden dostawca)
- monopson (jeden odbiorca)
- oligopol (dominacja kilku wielkich przedsiębiorstw)
i
Efekty monopolizacji:
- wydłużenie horyzontu działania wielkich przedsiębiorstw
- uzyskanie wpływu na łączną podaż dóbr i ich ceny
- osłabienie konkurencji i skłonność do zmowy
-spadek znaczenia konkurencji cenowej na rzecz konkurencji
pozacenowej (technologie, wspieranie sprzedaży).
3. wielki kryzys gospodarczy (1929-1933)
- wzrost ekonomicznej roli państwa
- internacjonalizacja procesów i zjawisk gospodarczych (transfer
czynników produkcji, współzależności w sferze produkcji i
dystrybucji, integracja gospodarcza).
Zalety mechanizmu rynkowego:
• tendencje do racjonalnego wykorzystywania zasobów
gospodarczych
• efektywny system motywacyjny
• duża innowacyjność gospodarki
• dyscyplina finansowa przedsiębiorstw (samofinansowanie się i
konkurencja)
• tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej
• duża elastyczność gospodarki.
Wady:
• czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce: proces
monopolizacji gospodarki, niedoskonała informacja, bariery
wejścia na rynek, ograniczona przenośność czynników
produkcji,
• efekty zewnętrzne (pozytywne i negatywne)
• istnienie dóbr publicznych – dostarczane są przez państwo a
płynące
z
nich
korzyści
służą
całemu
społeczeństwu
(społecznie pożądane a prywatnie mało opłacalne)
• występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę np. duże
wahania
aktywności
gospodarczej,
bezrobocie,
niepełne
wykorzystanie mocy produkcyjnych, inflacja
• tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych
społecznie różnic dochodów i majątku
Dziękuję za uwagę