Narody i nacjonalizmy europejskie WYKŁAD NR 3 (cz. 2) Rola historyków w kształtowaniu świadomości historycznej http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/Clio-Mignard.jpg dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań.
Download
Report
Transcript Narody i nacjonalizmy europejskie WYKŁAD NR 3 (cz. 2) Rola historyków w kształtowaniu świadomości historycznej http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/Clio-Mignard.jpg dr Michał Urbańczyk Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych i Filozofii WPiA UAM Poznań.
Narody i nacjonalizmy europejskie
WYKŁAD NR 3 (cz. 2)
Rola historyków w
kształtowaniu
świadomości historycznej
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b5/Clio-Mignard.jpg
dr Michał Urbańczyk
Katedra Doktryn Polityczno-Prawnych
i Filozofii WPiA UAM Poznań
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości historycznej
Początki namysłu nad problemem nacjonalizmu sięgają
połowy XIX wieku.
W wielu częściach Europy na nowo napisana historia
narodowa oraz prace historyków były kluczowe dla
wysiłków mających na celu budowanie państwa i dla
rozwoju nowych form legitymacji politycznej.
Zamiast tworzyć obiektywny przekaz, wielu
historyków piszących o nacjonalizmie tworzyło
traktaty etyczne i filozoficzne, przeciwstawiając
się albo (lub tylko) nacjonalizmowi (jako abstrakcyjnej
ideologii), albo pisząc przeciwko określonemu
narodowi.
Warunki w jakich powstały traktaty
o nacjonalizmie:
1. Warunki geopolityczne (Paul Lawrence
nazywa to „polityczną i społeczną wrzawą”):
- do 1815 roku trwały wojny napoleońskie,
- 1848 rok to rok Wiosny Ludów (rewolucji
narodowych),
- lata 60-te i 70-te XIX wieku to okres wojen
w wyniku których zakończył się proces
zjednoczeniowy Rzeszy Niemieckiej i
Królestwa Włoch,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości historycznej
Powodowało to, że refleksja nad
nacjonalizmem obciążona była kontekstem
politycznych i społecznym.
Henri Félix Emmanuel Philippoteaux (1815–1884 „Rewolucja lutowa”
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/83/Lar9_philippo_001z.jpg
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
2. Nowoczesna historiografia dopiero
powstawała.
Historycy często pisali historie „narodowe”,
pokazując zapał w ukazywaniu unikatowości
ich własnego państwa narodowego.
W najlepszych razie byli w wysokim stopniu
dotknięci wyłaniającym się dyskursem
narodu.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Przyjmowali tezę o stopniowej ewolucji ludów
w narody oraz stwierdzenie, iż narody miały
wyjątkowe prawo do suwerenności i
reprezentacji politycznej.
Interpretowali historię swego kraju w sposób
teleologiczny (celowościowy), zaś jej
ukoronowaniem miło być właśnie własne
państwo narodowe.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
3. W sferze publicznej debaty problemy
tożsamości uważano za „powszechne
kwestie” w większości państw europejskich.
4. Historycy pozostawali w bliskich więziach z
państwem i władzą (np.. W Niemczech, gdzie
postrzegano ich jako quasi-urzędników
państwowych).
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
W rozważaniach na temat narodu w zależności
od kręgu kulturowego przyjmowano odmienną
optykę:
Niemcy
rola państwa,
Francja
powszechna suwerenność i
„wola ludu
Anglia
liberalny konstytucjonalizm
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Postawa historyczna opierała się na założeniu, iż
między zjawiskami przyrody i zjawiskami historii
zachodzi fundamentalna różnica,
Początek XIX wieku przyniósł przeświadczenie, iż nie
istnieją wrodzone prawa natury ludzkiej.
Historia jest jedynym przewodnikiem na drodze do
zrozumienia człowieka – w drodze zrozumienia
różnorodności historycznych doświadczeń
człowieka
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Takie postrzeganie wzmacniało pozycje
historii jako nauki (prawo do interpretowania
rzeczywistości wynikające z przeświadczenia
o rozumieniu przeszłości.
http://www.polskieradio.pl/7/179/Artykul/507516,Historia-stroju-i-nagosci
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Leopold von Ranke
-
-
czołowy zwolennik historycyzmu,
uważał, iż historia powinna się stać nauką
ścisłą – metodologia i źródła
podstawowe – pozbawioną
wartościujących ocen,
ukazywanie historii, taką jaka dokładnie
była,
państwo jest kategorią quasi-mityczną.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Stamps
_of_Germany_%28Berlin%29_1986%2C_MiNr_759.jpg
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Jak pisze Lawrence, cyt. „ …
gdy Bismarck użył Prus do
transformacji Niemiec w państwo
narodowe, historycy pojawili się
jako najgłośniejsi rzecznicy tego
projektu. Postrzegali siebie jako
część Bildungsburgerrtum –
wyedukowanej i kulturowej
burżuazji”.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/b3/Jebens%2C_Adolf__Leopold_von_Ranke_%28detail%29_-_1875.jpg
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
-
-
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/33/Hei
nrich_von_Treitschke.jpg
Heinrich von Treitschke
gorąco popierał
rozpowszechnianie się idei
narodowej,
chciał przywrócenia „idei
Ojczyzny”,
przyczynił się do narodzin i
rozprzestrzenienia się
agresywnego nacjonalizmu
w niemieckiej Rzeszy,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Nie ograniczał się jedynie do
opisu kontekstu wydarzeń
historycznych, zmierzał do
przywrócenia cyt.:
„tego, co wielu z naszych
współobywateli utraciło dziś z
powodu niepokojów i
niezadowolenia, czyli przyjemności
z życia w Ojczyźnie”.
Rola historii i historyków w
kształtowaniu świadomości narodowej
Państwo to właściwe i podstawowe
miejsce, gdzie jednostka powinna
lokować swoja lojalność,
Liczne usprawiedliwienia
bismarckowskiego zjednoczenia Niemiec
i niemieckiego ekspansjonizmu,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Uważał, że dwoma wielkimi siłami
historii są dwa przeciwstawne często
dążenia:
tendencja każdego państwa do
połączenia swojej populacji w jedną
wspólnotę
tendencja każdej energicznej
narodowości do zbudowania
suwerennego państwa
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
państwo w idealnych warunkach
powinno opierać się na narodowości
(winien podlegać mu jeden spójny
naród),
uważał jednocześnie, że więzy krwi
mogą być realne i umowne,
historia to „wielki proces ścierania się”,
najważniejsza jest „siła woli
zwycięskich narodów”.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
bezwarunkowa wiara w prymat
państwa – „nic nie da się osiągnąć
poprzez jałowe rozważania o prawie do
narodowości”,
co więcej – każde Państwo musi mieć
prawo do połączenia w jedno
narodowości, które się w nim znajdują”,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Pozostawał w zgodzie z podstawowymi
założeniami historycyzmu:
narody i nacjonalizmy są zjawiskami,
które z upływem, czasu mogą się
zmieniać,
podkreślał rolę państwa w tworzeniu
narodów, pisząc iż „państwa nie wynikają
z suwerenności ludzi, ale są tworzone
przeciwko ich woli”.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Lawrence słusznie podkreśla, iż tezy i
opinie Treitschego były „wytworem
panujących uprzednio poglądów
politycznych i ciąży na nich kontekst
polityczny w którym powstały”.
Wskutek tego jego prace są
ukierunkowane na historyczne
uzasadnienie zjednoczenia Niemiec oraz
niemieckiej ekspansji.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Friedrich Meinecke
(1862-1954)
http://www.fuberlin.de/en/universitaet/leitbegriffe/persoenlichkeiten/rektoren/meinecke/index.html
Source: Bratke / Universitätsarchiv der
Freien Universität Berlin, Fotosammlung
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
w jednym ze swoich dzieł przedstawił
stopniowy rozwój niemieckiego państwa,
za cel pracy historyka uważał skupienie się
na obserwacji szczególnych cech narodów
„tak wiernie i dokładnie, jak jest to tylko
możliwe”,
wg Lawrenca podjął się zadania
„usprawiedliwienia machinacji polityki siły, która
zrodziła zjednoczone Niemcy w XIX wieku”.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
wg Meineckego idee narodowości w
pierwszej kolejności zaczęły rozwijać się w
Niemczech,
ich rozwój i walka z wartościami
kosmopolitycznymi doprowadziły do uznania
państwa narodowego za najwyższa wartość,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Rozróżniał dwa typy narodów: polityczny i
kulturowy:
naród polityczny to wspólnota oparta
głównie na jednoczącej sile wspólnej historii
politycznej oraz konstytucji,
naród kulturowy to wspólnota oparta na
określonym wspólnym dziedzictwie
kulturowym
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Niemcy to typ narodu kulturowego,
naród kulturowy istnieje bez względu na to,
czy dane jednostki chcą do niego należeć, czy
nie – uzasadniało to zjednoczenie Niemiec
„krwią i pługiem”,
naród pruski był najlepiej wyposażony w
podstawy nowoczesnego państwa, dlatego
słusznym jest, że przewodzi w zjednoczeniu
Niemiec,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Historiografia francuska - specyfiką francuską
jest podkreślanie wagi rewolucji francuskiej i
roli „ludu”,
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1f/Jules_Michelet.jpg
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6d/Le_Serment_du_Jeu_de_paume.jpg
http://media.web.britannica.com/eb-media/90/9990-004-29A11583.jpg
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Jules Michelet (1798-1874)
francuski pisarz i historyk, prof. Sorbony
i Collège de France,
przedstawiciel radykalnodemokratycznego kierunku w
historiografii,
sympatyk Polski,
„Historia Francji”, „Historia rewolucji”,
„Kościuszko”, „La Pologne martyre”.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
deprecjonował znaczenie genialnej
jednostki i państwa w procesach
historycznych,
siłą napędową historii jest szeroko
rozumiane społeczeństwo,
podstawowym aktorem na scenie historii
jest „lud”,
w „Historii rewolucji” pierwszy
dostrzegał znaczenie rewolucji także jako
momentu narodzin „świadomości
narodowej",
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
„Epokę jednomyślności, święty czas, gdy cały
naród, bez żadnych różnic, któremu prawie
obce było jeszcze współzawodnictwo klas,
maszerował pod jedna flagą braterskiej miłości.
Nie sposób patrzeć na wspaniałą
jednomyślność, w której jedno serce bije w
piersiach dwudziestu milionów ludzi, nie
dziękując Bogu. Są to święte dni świata".
legitymację i prawo do działania ma lud, a nie
państwo,
„francuska wyjątkowość”
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
mitologizował znaczenie Francji –
„olśniewające ukoronowanie historii
ludzkości”,
Francja jest przykładem dla innych, „moja
wspaniała ojczyzna jest odtąd pilotem
okrętu, jakim jest ludzkość",
takie podejście wynika z tego, że Francja
zbudowała swoja tożsamość na zasadach
wolności, równości i braterstwa,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Ernest Lavisse (1842-1922)
historyk francuski, profesor Sorbony,
członek Institut de France,
inicjator i współautor syntezy dziejów
Francji od początków państwa do 1919
roku
narodowy nauczyciel Francji dla którego
historia była patriotyczną misją,
uważał, że nasza przeszłość żyje w nas i
kształtuje nasz narodowy charakter.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
„Wiem dobrze, że jeśli wyparłbym z umysłu
pewne uczucia i idee, miłość do ziemi ojczystej,
pamięć o przodkach, radość ze znajdowania
mojej duszy w ich myślach i działaniach, w ich
historii i ich legendach; jeśli nie czułbym się już
częścią całości, której korzenie zagubiłyby się we
mgle i której przyszłość jest niepewna; jeśli nie
czułbym już dreszczu, słysząc hymn narodowy...
jeśli zapomniałbym narodowe smutki, to
naprawdę nie mógłbym być dłużej tym, kim
jestem, i tym, kim mógłbym być na tym świecie.
Straciłbym główny powód do życia".
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Historycy francuscy kładli
czytelny nacisk na „rolę
ludu”.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Prise_de_la_Bastille.jpg
Nie byli bezpośrednio
związani w aparatem
państwowym, ale i tak
przedstawiali
wyidealizowany obraz
historii Francji, a właściwie
narodu francuskiego.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Historiografia angielska
tradycja wigowska (klasyczny liberalizm),
Anglia
konstytucyjna wolność
(konstytucjonalizm), która znajduje się w
centrum rozmyślań o historii Anglii i
narodu angielskiego.
konstytucja angielska była wyrazem
narodowej wyjątkowości, wrodzonym
„darem dla wolności”,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commo
ns/2/2c/Thomas_Babington_Macaulay%2C_1
st_Baron_Macaulay__Project_Gutenberg_eText_13103.jpg
Thomas Babbington Macaulay
(1800-1859)
brytyjski historyk i polityk
liberalny,
autor dzieła „Historia Anglii
od Jakuba II” (5 tomów) - b.
popularne dzieło,
pełne samozadowolenia
podejście do sukcesu”,
„Historia Anglii jest
zdecydowanie historią postępu”,
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Edward Creasy (1812-1878)
„Podręcznik konstytucji”, „15 najważniejszych bitew
świata. Od Maratonu do Waterloo”,
Magna Charta początkiem narodu angielskiego,
Jego dzieła przesycone były pojęciem narodowej
wyjątkowości,
Posiadanie przez Anglię zarówno wolności
konstytucyjnej, jak i ciągłej historii odróżnia ją od
innych narodów europejskich poddawanych „na
przemian despotyzmowi i rewolucji”
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
sir John Seeley
autor dzieła „Ekspansja Anglii”,
punktem wyjścia było utworzenie Wielkiej
Brytanii (zamiast rozwój konstytucjonalizmu),
treścią było ekspansja angielskiego panowania
zamiast wzrost wolności konstytucyjnych,
za pomocą historycznej nauki politycznej
próbował wpływac na praktykę polityczną
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Seeley otwarcie mówił, że chce promować
jedność narodową, jednocześnie widział, że
zasada narodowości może być niebezpieczna
i dać pretekst Niemcom do podboju.
„… naród jest sferą, w której jednostka została
podniesiona ku czemuś wyższemu, ponad
zwykle zobowiązania”
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
państwa „organiczne” i „nieorganiczne”,
państwa nieorganiczne to jedynie quasipaństwa, stworzone przez podbój, a co za
tym idzie nieistotne,
Dzieła Seeleya to przykład, że nawet w
Wielkiej Brytanii pod koniec XIX wieku
historiografię przepełniał paradygmat
narodowej wyjątkowości.
Rola historii i historyków w kształtowaniu
świadomości narodowej
Prekursorzy teorii ideologii nacjonalistycznej
John Stuart Mill
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/t
humb/5/5c/PSM_V03_D380_John_Stuart_Mill.jp
g/477px-PSM_V03_D380_John_Stuart_Mill.jpg
Ernest Renan
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/
commons/e/ea/Ernest-Renan.gif
Lord Acton
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
/7/74/Lord_Emerich_Edward_Dalberg_Acton.jp
g
Koniec