Transcript Denetim Riski

Hazırlayan: Prof.Dr. Nejat BOZKURT
Düzenleyen: Çağla AKDEMİR
Marmara Üniversitesi
İşletme İlgilileri
• İşletme yöneticileri
• Kredi kuruluşları
• Hissedarlar
• Devlet
• Satıcılar
• Müşteriler
• Yatırımcılar
• Çalışanlar
FİNANSAL
RAPORLAR
DENETİM
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
3
Denetim, bir ekonomik birim veya döneme ait bilgilerin
önceden belirlenmiş ölçütlere olan uygunluk derecesini
araştırmak ve bu konuda bir rapor düzenlemek amacıyla
bağımsız bir uzman tarafından yapılan
kanıt toplama ve değerlendirme sürecidir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
4
Finansal Tabloların Denetimi
Finansal tabloların denetiminin
temel amacı, bir işletmenin finansal
tabloları ile ilgilenmek ve karar
almak durumunda olan tarafların
bunlara olan güven derecesini
arttırmaktır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
5
Güven derecesini arttırmanın yolu,
denetçinin;
"Finansal Tabloların, tüm önemli
durumlar dikkate alınarak, bir işletmenin
finansal tablolarının, uygulanabilir
finansal raporlama çerçevesi ile uyumlu
olarak düzenlenip düzenlenmediği
konusunda bir görüş beyan etmesi",
ile sağlanmaktadır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
6
Denetçi görüşüne temel olmak
üzere,
İşletmenin finansal tablolarının, bir bütün olarak hata ve hileleri
kapsayan önemli yanlışlıklar (önemli yanlış beyanlar) içerip
içermediği konusunda makul bir güvence elde etmek
durumundadır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
7
YANLIŞLIK
İlgili finansal raporlama çerçevesine göre bir
finansal tablo kaleminin olması gereken
tutarı, sınıflandırılması ve sunumu ile
raporlanmış finansal tabloda yer alan kalemin
tutarı, sınıflandırılması ve sunumu arasındaki
farklılıktır.
Yanlışlıklar, hata ve hilelerden oluşmaktadır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
9
ÖNEMLİ YANLIŞLIK RİSKİ
Finansal tabloların denetim
öncesi önemli yanlışlık içerme
olasılığıdır. Bu risk iki alt
unsurdan oluşur:
KONTROL RİSKİ
DOĞAL RİSK
İlgili herhangi bir kontrol olmadan, bir
muhasebe işleminin, bakiyesinin ve
sunumunun önemli bir yanlışlık
içerme olasılığıdır.
İşletmenin iç kontrol sisteminin, bir
muhasebe işleminin, bakiyesinin ve
sunumunun içerdiği önemli bir
yanlışlığı önleyememesi veya ortaya
çıkartamaması olasılığıdır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
10
Denetlenen
Finansal Tablolara
Göre
Finansal Raporlama
Çerçevesine Göre
Tutar
Tutar
Sınıflandırma
Sınıflandırma
Sunum
Sunum
Açıklama
Açıklama
ÖNEMLİ FARK
ÖNEMLİ HATA VE HİLE
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
11
Denetçinin, finansal tablolarda önemli
yanlışlıklar varken uygun olmayan bir
denetim görüşü bildirmesidir.
Önemli
Yanlışlık Riski
Doğal
Risk
Ortaya
Çıkartma Riski
Kontrol
Riski
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
DENETİM
RİSKİ
12
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
14
Ek Denetim
Prosedürlerini Tasarla
Ek Denetim
Prosedürlerini Uygula
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Raporlama
Risk Değerlendirme
Prosedürlerini Uygula
Riske Karşılık Verme
Risk Değerlendirme
Denetimi Planla
Elde Edilen Denetim
Kanıtlarını Değerlendir
Denetim Raporunu
Hazırla
15
DOĞASI
SINIRLAMALARI
-Denetim çalışmalarında örnekleme
-Denetçiler finansal tablo
yöntemleri kullanılır.
kullanıcılarına görüşleri ile
makul bir güvence vermek
-İç kontrol sisteminin doğasının
getirdiği sınırlamalar vardır.
durumundadır.
-Hileli eylemler ortaya
-Makul güvence tüm denetim
çıkartılmayabilir.
sürecine yöneliktir.
-Denetim kanıtlarının sınırlayıcı
-Makul güvence %100
etkileri vardır. Birçok denetim kanıtı
düzeyde bir güvence değildir.
kesin sonuçlar yerine, ikna edici
-Ancak üst düzeylerde bir
sonuçlar verir.
güvence sağlamak esastır.
-Denetçinin görüşü insani bir
-Denetçiler isteseler de çeşitli
yargıdır.
sınırlamalardan dolayı tam
-Denetçi önemli bilgilere
güvence veremezler. TÜRMOB'un İzni Olmadan
erişemeyebilir.
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
16
Denetim riski, denetçinin finansal
tablolarda önemli yanlışlık
bulunmasına karşın uygun
olmayan bir görüş belirtmesi
olasılığıdır.
Denetim
Riski
Denetim
Riski
İki Unsurdan
Oluşur
Denetimin amacı, denetçinin
denetim riskini kabul edilebilir bir
seviyeye indirebilmesidir.
Doğal Risk
ve Kontrol
Riski
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Ortaya
Çıkartma
Riski
17
İşletmenin Hedefi :
Önemli Yanlışlık Riski İçermeyen Finansal Tablolar Hazırlamak
Düşük Risk
Orta Risk
Yüksek Risk
Doğal Risk Amaçlara ulaşmayı önleyebilecek işletme ve hile riskleri
Yönetimin Karşılığı:
Tanımlanmış riskleri azaltacak iç kontroller
Kontrol Riski
Önemli
Yanlışlık Riski
Artık Risk
Düşük
Hata ve Hilelerle Karşılaşma Düzeyi
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Yüksek
19
Denetçinin Hedefi :
İşletmenin Finansal Tablolarının Önemli Yanlışlık İçerip İçermediğini Belirlemek
Düşük Risk
Doğal Risk
Orta Risk
Yüksek Risk
Finansal tablolarda oluşabilecek önemli yanlışlıklar
Kontrol Riski Değerlendirilmiş
Yanlışlık Riski
İç kontrollerin tanımlanmış doğal risk unsurlarını
azaltması
Tanımlanmış yanlışlık risklerine karşılık vermek üzere tasarlanmış
denetim prosedürleri
Önemli
Yanlışlık Riski
Kabul Edilebilir Düzeye İndirilmiş
Denetim Riski
Düşük
Hata ve Hilelerle Karşılaşma Düzeyi
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Yüksek
20
İç kontroller belirlenmiş risklere yönelik olmalıdır.
İşletmenin
amaçlarını belirle
Bu amaçlara
ulaşmayı
engelleyecek riskleri
belirle
Amaca ulaşmak için
iç kontrolleri
uygula
Bir riske yönelik olmayan kontrol gereksizdir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
21
Genel Olarak İç Kontrolün Amaçları
-1• İşletmenin
misyonunu
destekleyen
stratejik,
yüksek
düzeyli
hedefler
-2• Finansal
raporlamanın
güvenilirliği
-3• Faaliyetlerin
etkililiği ve
verimliliği
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
-4• Yasa ve
düzenlemelere
uygunluk.
22
Gözetim
Bilgi
Sistemi
Kontrol
Faaliyetleri
Bilgi
Sistemi
Risk Değerlendirme
Kontrol Ortamı
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
23
Etkin bir iç
kontrol
sisteminin
temelidir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
24
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
25
Risk değerlendirme süreci, yönetime
hangi işletme ve/veya hile risklerinin
yönetilmesi gerektiği ve duruma göre
hangi karşılıkların verilmesi gerektiğini
belirlemek için uygun bilgileri sağlar.
Yönetim, belirli riskleri ele almak
için plan, program veya karşı
eylemler oluşturabilir ya da maliyet
veya diğer gerekçeler ile bir riski
kabul etmeye karar verebilir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
26
Yönetim aşağıdaki konularda
güvenilir bilgi talep etme
durumundadır
İşletmeyi
yönetmek
Amaçlara
ulaşmak
Risk unsurlarını
belirlemek,
değerlendirmek ve
bunlara karşılık
vermek
Bu bilgilerin belirlenmesi, kaydedilmesi ve zamanında karar amaçlı olarak
bunlara gereksinim duyan personele iletilmesi gerekmektedir.
27
Görevlerin
Ayrılığı
Fiziksel
Kontroller
Yetkilendirme
Kontrolleri
Tipik
Kontroller
Gerçekleşen
Sonuçların
Gözden
Geçirilmesi
Hesap
Mutabakatları
BT
Uygulama
Kontrolleri
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
28
GÖZETİMİN
AMACI
Kontrollerin doğru bir
şekilde işlediğinden emin
olmak ve
Eğer gerekiyorsa düzeltici önlemleri almaktır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
29
Özel Kontroller
Yaygın Kontroller
Önemli F/T Hesapları & Açıklamaları
Risk Değerlendirme
İşletme Düzeyinde Kontroller
Aşağıdakiler üzerindeki
kontrolleri içerir:
-Hile (yönetimin baskınlığı)
-Merkezi işleme
-Dönem sonu finansal
raporlama süreci
Genel BT Kontrolleri
Kontrol
Faaliyetleri
İşlem Düzeyinde
Kontroller
BT Uygulama Kontrolleri
İşlemler
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
30
Döngü yaklaşımında finansal tabloları oluşturan süreç, işlevsel
olarak bölümlere ayrılmaktadır.
ÖZELLİKLERİ
Her döngü ayrı
ayrı
incelenmektedir.
Ancak aralarında
bir kopukluk
bulunmamaktadır.
Her döngünün
incelenmesi
tamamlandıktan
sonra, elde edilen
sonuçlar
birleştirilmektedir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Ortaya çıkan
sonuçlara göre
finansal tablolar
hakkında genel
bir görüşe
ulaşılmaktadır.
32
Satış ve Tahsilat
Döngüsü
Personel ve Ücret
Döngüsü
Satın Alma ve
Ödeme Döngüsü
Stok ve Üretim
Döngüsü
Kaynak Elde Etme
ve Geri Ödeme
Döngüsü
Nakit Kalanının
Denetimi
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
33
İddialar, denetçi tarafından farklı türlerde olası
yanlışlıklar içerebileceği noktasında dikkate alınan ve
finansal tablolarda yer alan yönetim beyanlarıdır.
Bu iddialar, finansal tablolara bağlı olarak
yapılan, kaydetme, ölçümleme, sunum ve
açıklamalarla ilgilidir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
34
Parasal Yanlışlığın Kapsamı
Tam Olma
(Kayıp işlemler)
Varolma
(Geçersiz işlemler)
Doğruluk-Hesap Kesimi
(Doğru olmayan; kayıtlar,
hesap kesimi veya
haklar/yükümlülükler)
Değerleme
(Doğru olmayan değerde kaydetme)
Düşük Beyan Edilme -
İşlem/bakiyeler için düzeltilmiş olarak beyan edilen
tutarlar
Birleştirilmiş İddialar
+ Yüksek Beyan Edilme
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
35
İddialar
Tam Olma (T)
Varolma (V)
İşlem
Sınıfları
Tam Olma
Meydana
Gelme
Doğruluk ve Hesap Kesimi Doğruluk /
(D)
Hesap Kesimi
/
Sınıflandırma
Değerleme (DE)
Hesap Bakiyeleri
Sunum ve
Açıklamalar
Tam Olma
Tam Olma
Varolma
Meydana Gelme
Haklar ve
Yükümlülükler
Değerleme ve
Dağıtım
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Doğruluk /
Haklar ve
Yükümlülükler /
Sınıflandırma ve
Anlaşılabilirlik
Değerleme
36
Denetçi görüşünü
şekillendirmede kullandığı her
türlü bilgi
Kanıtın
Yeterliliği
Kanıtın
Uygunluğu
Toplanacak
Kanıtın Kalite
Düzeyini İfade
Eder
Toplanacak
Kanıt Sayısını
İfade Eder
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
38
Nitelik
Ekonomik
Etkenler
Risk
Önemlilik
Unsurlar
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Anakütlenin
Büyüklüğü ve
Özellikleri
39
Kanıtın
Güvenilir
Olması
Kanıtın
İlgili
Olması
Kanıtın
Kaynağı
Kanıtın
Zamanlılığı
Unsurlar
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Kanıtın
Objektifliği
40
“Çeşitli finansal ve finansal olmayan veriler ile
işletmenin kayıtları arasındaki anlamlı ilişkilerin
incelenmesiyle elde edilen bilgilerin, denetçi
tarafından geliştirilen beklentilere uyup uymadığına
bakılması işlemlerine analitik inceleme prosedürleri
adı verilmektedir.”
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
42
Dikey Analiz
Karşılaştırmalı
Tablolar
Analizi
Trend
Analizleri
Oran
Analizleri
AİP
Teknikleri
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Ussallık
Testleri
43
Denetim
Riskini En
Aza
İndirmek
Denetçiden
Beklenenler
DENETÇİDEN
ÖNEMSİZ
YANLIŞLIKLARI
BULMASI
BEKLENMEZ
Önemli
Yanlışlıkları
Bulmak
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
46
“Önemlilik, finansal tablolarda yer alan bireysel veya
toplu yanlışlıkların, kullanıcıların kararlarını etkileme
olasılığıdır”
Bir yanlışlık, bir finansal tablo kullanıcısının vereceği kararı
olumsuz yönde etkiliyorsa, o yanlışlık ÖNEMLİ,
etkilemiyorsa ÖNEMSİZDİR.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
47
Yanlışlık Kapsamı
(Nitel ve Nicel Olarak)
Dikkate Alınan
Konu
Finansal Tablo
Kullanıcıları
Önemli
Yanlışlıklar
Kararlar Değişmiş
veya Etkilenmiştir
Önemlilik
Düzeyi
Önemli Olmayan
Yanlışlıklar
Kararlar Değişmemiş
veya Etkilenmemiştir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
48
Bir Bütün Olarak Önemlilik
(Bir Bütün Olarak Finansal Tablolar İçin)
Finansal tablo
düzeyi
Bir Bütün Olarak Performans
Önemliliği
Özel Önemlilik
İşlem sınıfları,
hesap bakiyesi
ve açıklama
düzeyi
(Özel Finansal Tablo Alanları İçin)
Özel Performans
Önemliliği
Sayısal tutar
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
49
Hiç yanlışlık ortaya çıkmamışsa, olumlu görüş verilecektir
Düzeltilmeyen
yanlışlıklar önemlilik
düzeyini aşıyorsa,
ancak bunlar
denetçi tarafından
ortaya
çıkartılamamışsa, o
zaman uygun
olmayan biçimde
olumlu görüş
verilecektir.
Önemlilik
Düzeyi
20.000 TL
Önemli olmayan
küçük tutarlı ve
düzeltilmeyen
yanlışlıklar
bulunduğunda
olumlu görüş
verilecektir
Bulunan düzeltilmeyen yanlışlıklar, önemlilik düzeyi 20.000 TL yi
aşıyorsa ve yönetim gerekli düzeltmeleri yapma konusunda gönülsüz
İzni Olmadan
ise, koşullu veyaTÜRMOB'un
olumsuz
görüş bildirilecektir.
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
50
Denetim
Riski
Doğal
Risk
Kontrol
Riski
Ortaya
Çıkartma
Riski
Önemli Yanlışlık
Riski
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
52
Denetim Riski
• Denetçinin bir
işletmenin
finansal
tablolarında
önemli
yanlışlıklar
olmasına karşın,
uygun olmayan
bir görüş beyan
etmesi
olasılığıdır.
Doğal Risk
Kontrol Riski
• Bir işlem sınıfı,
hesap bakiyesi veya
açıklama
hakkındaki iddianın
ilgili kontroller göz
önünde
bulundurulma-dan
önce tek başına
veya diğer
yanlışlıklarla bir
arada önemli
olabilecek bir
yanlışlığa açık olma
olasılığıdır.
• Bir işlem sınıfı,
hesap bakiyesi veya
açıklama
hakkındaki iddiada
oluşabilecek ve tek
başına veya diğer
yanlışlıklarla bir
arada önemli
olabilecek bir
yanlışlığın
işletmenin iç
kontrolleri
tarafından
zamanında
önlenememesi,
veya fark edilip
düzeltilememesi
riskidir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Ortaya
Çıkartma Riski
• Denetçi tarafından
denetim riskini
kabul edilebilir
derecede düşük bir
seviyeye indirmek
için uygulanan
prosedürlerin, var
olan ve tek başına
veya diğer
yanlışlıklarla
beraber önemli
olabilecek bir
yanlışlığı ortaya
çıkartamaması
riskidir.
53
Durum
1
2
3
4
5
Doğal Risk
Düşük
Düşük
Yüksek
Orta
Düşük
Kontrol Riski
Düşük
Düşük
Yüksek
Orta
Orta
Ort. Çık. Riski
Yüksek
Orta
Düşük
Orta
Orta
Denetim Riski
Yüksek
Düşük
Düşük
Orta
Yüksek
İncelenen iddia ile ilgili doğal risk yüksek bulunmuştur,
İncelenen iddia ile ilgili kontroller zayıf bulunduğundan, kontrol riski yüksek
belirlenmiştir,
Doğal risk ve kontrol riskinin oluşturduğu önemli yanlışlık riski yüksek olarak
değerlendirilmiştir,
Bunu sonucu olarak denetçi ortaya çıkartma riskini düşük belirlemek durumunda
kalmıştır. Dolayısıyla maddilik testlerinin kapsamını geniş tutmuştur. Bunun sonucu
daha fazla kanıt toplamak olarak ortaya çıkmıştır.
Ortaya çıkartma riskinin düşük tutulmasını sağlayacak denetim çalışmalarının
yapılmasıyla, denetimTÜRMOB'un
riskininİzni
deOlmadan
düşük olması sağlanmıştır.
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
54
Yönetim ve
Diğerlerinin
Sorgulanması
Gözlem ve
İnceleme
Analitik
Prosedürler
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
56
Sorgulama prosedürü, denetçi tarafından önemli yanlışlık
risklerini belirlemeye yardımcı olan diğer risk
değerlendirme prosedürleri ile bağlantılı olarak
kullanılmaktadır.
Sorgulama ile farklı bir bakış açısı ve gözden kaçabilecek
önemli yanlışlık risklerinin belirlenmesinde faydalı
olabilecek ek bilgiler sağlanabilir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
57
Risk değerlendirme prosedürü olarak kullanılan analitik inceleme prosedürleri,
finansal tablolar veya denetim üzerinde etkisi olan hususların belirlenmesine
yardımcı olmaktadır.
Risk değerlendirme prosedürü olarak kullanımının yanı sıra analitik
inceleme prosedürleri denetimin diğer aşamalarında da
kullanılmaktadır:
Bir finansal tablo iddiası için
kanıt elde etme,
Finansal tabloların denetimin
sonunda veya sonuna doğru genel bir
gözden geçirme çalışmalarında.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
58
Yönetimle ve
diğer kişilerle
yapılan
sorgulamaları
destekler,
İşletme ve
işletmenin çevresi
hakkında ekstra
bilgi sağlar.
Gözlem ve
İnceleme
Prosedürleri
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
59
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
61
Denetim Prosedürlerinin Üç Ana Kategorisi Aşağıdaki
Gibidir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
62
Ek Denetim
Prosedürleri
Ma ddilik
pros edürleri
Ayrıntıların
test edilmesi
Kontrol
Testleri
Ma ddi analitik
pros edürleri
Maddilik prosedürleri denetçi
tarafından (a) hesap bakiyelerinde ve
işlem sınıflarında söz konusu
beyanlara ilişkin kanıt toplamak
(b) önemli yanlışlıkları bulmak
amacıyla gerçekleştirilir.
Kontrol testleri ise , denetçi
tarafından işletmede var olan iç
kontrol prosedürlerinin faaliyetsel
etkinliklerine yönelik kanıt toplamak
amacıyla uygulanırlar.
Kontrol testleri ile elde edilen
sonuçlar öncelikli olarak denetçinin
maddilik testlerinin planlamasına etki
yapmaktadır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
63
A- RİSK DEĞERLENDİRME
AŞAMASI
Kalite Kontrolleri - Etik, Bağımsızlık ve UDS'ler
Sözleşmenin Kabulüne Karar Ver
Risk Değerlendirme
Planlanan Faaliyetler
Önemliliğin
belirlenmesi
Ekip
Planlama
Toplantısı
Bir bütün
olarak denetim
stratejisi
Risk Değerlendirme Prosedürleri
Doğal riskleri
belirle ve
değerlendir
Kontrol risklerini
belirle ve
değerlendir
Anlamlı
zayıflıkları
ilet
Sonuç:
Finansal tablo
ve iddia düzeyinde
önemli yanlışlık
riskini
değerlendir
Bulguları ve planda yapılan değişiklikleri belgelendir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
65
Denetim firması
ka yna k, zaman ve
yeterl iliğe sahip mi?
Denetim firması
ba ğımsız mı ve çıkar
ça tışmalarından arınmış
mı?
Ka rşıl aşılan ri skler
ka bul edilebilir
düzeyde mi?
Kabul veya
Devam
Evet
Hayır
Her aşamada belgelendirme çalışması yürütülür
Denetim için
ön koşullar
var mı?
Çalışma
kapsamı
sınırlamaları
var mı?
Sözleşme
koşullarında
anlaşılır
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Sözleşme
hazırlanır ve
imzalanır
Dur
66
Denetçi Kabul veya Red Kararını
Aşağıdaki Durumlara Bakarak Verir
İşletmede kabul edilebilir
bir finansal raporlama
çerçevesinin bulunup
bulunmadığı,
İlgili finansal raporlama
çerçevesine uygun olarak
finansal tabloları
hazırlamak durumunda
oldukları,
Aşağıdaki görev ve
sorumluluklarını
yönetimin yeterince
anlayıp anlamadığı;
İlgili finansal tablolalarda
olabilecek önemli hata ve
hileleri önleyebilecek, iç
kontrol sistemi gibi
düzenlemelerin gerekliliği,
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Gerekli etik kurallar
dizisinin uygun düzeyde
olup olmadığı,
Denetçiye her türlü
bilginin verilmesinde bir
sınırlama olmaması ve
işletme ile ilgili her türlü
kişi ile görüşmede bir
engelleme olmaması.
67
Denetim Planlama
Aşaması İki Ana
Bölümden Oluşur
Bir bütün olarak
denetim stratejisi
Ayrıntılı denetim
planı
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
68
Denetim Planlaması
Risk Değerlendirme
Riske Karşılık Verme
Raporlama
Denetim Stratejisi
- Denetim sözleşmesininözellikleri,
- Raporlama hedefleri,
- Anlamlı unsurlar ve deneyim (önemlilik, risk unsurları,vb.)
- Gerekli kaynakların niteliği, zamanlaması ve kapsamı
Denetim planının gerekli olduğunda sürekli olarak yenilenmesi
- Planlanmış denetim prosedürlerinin niteliği,
zamanlaması ve kapsamı
- Risk değerlendirme prosedürleri
- Ek denetim prosedürleri
Yönetimle & yönetişimden sorumlu kişilerle iletişim
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
69
Faaliyet
Risk Değerlendirme
Başlangıç Sözleşme
Faaliyetlerini Uygula
Denetimi Planla
Risk Değerlendirme
Prosedürlerini
Uygula
Amaç
Sözleşmeyi
Yapıp Yapmamaya
Karar Ver
Belgelendirme
-Ri s k Faktörlerini Listele
-Ba ğımsızlık
-Sözl eşme Mektubu
Bir Bütün Olarak
Denetim
Stratejisini ve
Planını Geliştir
-Önemlilik
-Denetim Ekibi Tartışmaları
-Bütünüyle Denetim
Stratejisi
İşl etmeyi Ta nıyarak
Önemli Ya nlışlık
Ri s kini Belirle ve
Değerlendir
-İşl etme ve Hile Riski
-Di ğer Anlamlı Riskler
-İl gili İç Kontrolleri Kullan
-Önemli Yanlışlık Riskini
Değerlendir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
71
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
73
DENETİMDE RİSK DEĞERLENDİRME
1.AŞAMA
2.AŞAMA
RİSKLERİN
BELİRLENMESİ
RİSKLERİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
Burada şu soru
sorulabilir: “ Ne yanlış
gidebilir?”
Burada şu amaçlanır :
Herbir riskin
anlamlılığının
belirlenmesi.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
75
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
76
İŞLETME RİSKİ
HİLE RİSKİ
• İR, finansal tablolarda olabilecek
önemli yanlışlık riskinden daha
geniş bir anlama sahiptir. İR,
anlamlı koşullar, olaylar,
durumlar, eylemler veya
eylemsizlikler gibi olaylar sonucu
ortaya çıkıp, işletmenin
hedeflerine ulaşamaması veya
stratejilerini yürütememesi
olasılığını doğurabilir.
• İşletme riskleri, değişikliklerden,
karmaşıklıktan veya
gereksinimlerin doğru
tanımlanamamasından doğan
başarısızlıkları içerebilir.
• Hile riski, hile yapılması için bir
dürtü veya baskıyı veya hile
yapmaya fırsat sağlayan olaylar
veya koşullarla ilişkilidir.
• Denetçinin işletmeyi ve hile riski
unsurlarını tanıması, önemli
yanlışlık risklerini tanımlama
olasılığını arttırır. Ancak
denetçinin olası işletme
risklerinin tümünü tanıma ve
değerlendirme gibi bir
sorumluluğu bulunmamaktadır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
77
“İşletmedeki bir
çalışanın veya
yönetimdeki kişi veya
kişilerin, kendilerine
yasa dışı bir yarar
sağlamak amacıyla
aldatma içeren kasıtlı
bir harekettir”.
YÖNETİM HİLESİ
ÇALIŞAN HİLESİ
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
78
Riskin
Meydana
Gelme
Olasılığı
Riskin
Büyüklüğü
(Parasal
Etki)
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
RİSK
PUANI
80
Riskin Etki Derecesi
Yüksek Etki
Düşük Olasılık
Yüksek Etki
Yüksek Olasılık
Düşük Etki
Düşük Olasılık
Düşük Etki
Yüksek Olasılık
Riskin Meydana Gelme Olasılığı
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
81
Anlamlı risk; “Denetçinin yargısına göre özel denetim dikkati
gerektiren değerlendirilmiş önemli yanlışlık riskidir”.
Anlamlı riskler, iç kontrol etkisi dikkate alınmadan önce
değerlendirilir. Anlamlı risk, doğal risk temeline dayanır ve işin
içinde kontrol riski bulunmamaktadır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
83
Riskin Etki Derecesi
Yüksek Etki
Düşük Olasılık
Yüksek Etki
Yüksek Olasılık
Düşük Etki
Düşük Olasılık
Düşük Etki
Yüksek Olasılık
Riskin Meydana Gelme Olasılığı
=Tanımlanmış Risk Unsuru
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
84
İşletmenin Hedefi :
Önemli Yanlışlık Riski İçermeyen Finansal Tablolar Hazırlamak
Doğal Risk: Finansal tablolarda yanlışlığa neden olabilecek olaylar
Kontrol Riski: Yanlışlıklarıazaltmak için tasarlanmış kontroller
Önemli
yanlışlık riski
Düşük
Riskle Karşılaşma Düzeyi
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Yüksek
86
Kontrol ortamının veya kontrol
faaliyetlerinin zayıf olduğu bir
işletmede, denetçi;
Doğrudan
maddilik
prosedürlerine
yönelecektir
Yeterli
uygunlukta
kanıt elde
etmekte
zorlanacaktır
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Yönetimin
hile riski
artacaktır
87
1.ADIM
2.ADIM
Azaltılmasına
gerek duyulan
riskler
nelerdir?
Kontroller,
yönetim
tarafından
riskleri
azaltacak
biçimde
tasarlanmış mı?
3.ADIM
Kontroller
işleyiş
aşamasında risk
unsurlarını
azaltıyor mu?
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
4.ADIM
İlgili
kontrollerin
işleyişi
belgelenmiş
midir?
89
Adım 1 Risk Belirleme
İç kontroller tarafından azaltılmadığı takdirde
finansal tablolarda önemli yanlışlığa neden
olabilecek riskler nelerdir?
Adım 2 Kontrol Tasarımının Değerlendirilmesi
Kontroller; 1.Adımda tanımlanmış önemli
yanlışlıkları etkili bir şekilde önlemede, ortaya
çıkartmada ve düzeltmede başarılı olabilir mi?
Evet
Adım 3&4
Kontrol Uygulamalarının ve
Belgelendirme Faaliyetlerinin
Değerlendirilmesi
Kontroller mevcut mu ve
işletme tarafından kullanılıyor mu?
Hayır
Hayır
Önemli eksikliklerin
yönetim ve yönetişimden
sorumlu kişilere
raporlanması
Evet
Olmadan
UlaşılanTÜRMOB'un
sonuçların İzni
belgelendirilmesi
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
90
Sorulması Gereken Soru:
Bulunulan noktada açıkta kalan risk var mıdır ve varsa ne
düzeydedir?
Düşük Risk
Doğal
Risk
Orta Risk
Önemli yanlışlıklara neden olacak işletme ve hile riski unsurları
Kontrol
Riski
Yaygın kontroller
(işletme düzeyinde)
(Doğal risklere
karşılık)
Önemli
Yanlışlık
Riski
Yüksek Risk
Önemli
ya nl ışlık riski
Spesifik kontroller
(işlemsel)
Sa tışlar, s atın alma,
bordro, vs .
Yönetişim
Kül tür/değerler
Yetki nlik
Kontrol e karşı tutum
(Karma riskler)
Düşük
Hata ve hile ile karşılaşma düzeyi
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Yüksek
92
Doğal Risk
Değerlendirmesi
FT Düzeyindeki Riskler
Yaygın Risklerin
Değerlendirilmesi
Kontrol Riski
Değerlendirmesi
Önemli Yanlışlık
Riski
O
Riski azaltıcı
kontrollerin
değerlendirilmesi
D
=
D
O
Riski azaltıcı
kontrollerin
değerlendirilmesi
Y
=
O
İddia Düzeyindeki Riskler
FT açıklama ve iddialar
spesifik risklerin
değerlendirilmesi
FT= Finansal Tablolar
Y = Yüksek Risk
O = Orta Risk
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
D = Düşük Risk
93
Riske Karşılık Verme
Ek Denetim Prosedürlerinin Tasarlanması
Bir bütün olarak
denetim stratejisini
güncelle
Değerlendirilen
riskler için karşılık
geliştir
Gerek olursa
denetim planını
ekibe özetle
Ek Denetim Prosedürlerini Uygula
Planlanmış
prosedürleri
uygula
Sonuçları ve elde
edilen kanıtları
değerlendir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Bulguları ve
sonuçları
belgele
95
Değerlendirilen Riskler...
Finansal Tablo
Düzeyinde
İddia Düzeyinde
Denetçinin Sorumluluğu
Bir Bütün Olarak
Karşılık
Örneğin;
-Mesleki şüphecilik
-Uygun denetim ekibinin düzeyi
-Denetim ekibinin sürekli
kontrolü
-Muhasebe politikalarının
değerlendirilmesi
-Planlanmış prosedürlerin
niteliği, kapsamı, zamanlaması ve
öngörülememezlik durumu
-Diğer ek prosedürler
Ek Denetim
Prosedürleri
Kontrol
Testleri
Maddilik
pros edürleri
Ayrıntıların
test edilmesi
Maddi analitik
pros edürleri
Sonuç
Denetim riskini kabul edilebilir düşüklükte bir düzeye
getirecek yeterli uygunlukta denetim kanıtları
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
96
İlgili denetim planının geliştirilmesinde üç temel
adım bulunmaktadır:
Finansal tablo
düzeyinde
değerlendirilmiş
risklere karşılık
verme (Bir bütün
olarak karşılık),
Önemli finansal
tablo alanları
için gerekli olan
ek denetim
prosedürlerinin
tanımlanması,
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Kullanılacak
denetim
prosedürünün
ve yapılacak
test
çalışmasının
kapsamının
belirlenmesi.
97
Tüm
birimlerin
seçilmesi
Özel nitelikli
birimlerin
seçilmesi
Denetim
örneklemesi
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
98
• Geçerli sonuçlar çekilip alınabilir. Denetçinin hedefi tam kesinlik
sağlamak yerine, mantıklı bir düzeyde risk azalmasını sağlayabilmektir.
• Elde edilen sonuçlar, diğer testlerden gelen sonuçlar ile birleştirilebilir.
• % 100 inceleme yapılsa bile tam kesinlik sağlanması çoğunlukla
olanaksızdır.
• Maliyet tasarrufu sağlanır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
99
Denetim sürecindeki son adım, elde edilen denetim
kanıtlarının değerlendirilmesi, belirlenen yanlışlıkların
etkilerinin dikkate alınması, bir denetim görüşünün
oluşturulması ve uygun bir şekilde ifade edilmiş bir denetim
raporunun hazırlanmasıdır.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
101
Raporlama
Elde edilen kanıtları değerlendir
Gerekli tüm
dosya gözden
geçirmelerini
tamamla
Belirlenen
yanlışlıkları
dikkate al
Yönetimle
olabilecek
sorunları çöz
Denetim
bulgularını
yönetim kurulu ile
paylaş
Denetim raporunu hazırla
Denetim
belgelendirmesini
tamamla
Anlamlı
kararları
belgelendir
Denetim
görüşünü
biçimlendir
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Denetçi
görüşünü
yayınla
102
Bu aşamada özellikle denetim işinin başındaki kişi aşağıda
sıralanan konularda çalışma yapmak durumundadır:
Yapılan denetim
çalışmasının,
denetim firmasının
politika ve
prosedürlerine
uygun olarak
yapılıp
yapılmadığına
yönelik bir kontrol,
Denetim ekibinin
kendi arasında
denetim işi ile ilgili
olarak yeterli bir
tartışma yapıp
yapmadığı,
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Denetim firmasının
politikası gereği,
ilgili denetim işinin,
“Denetim
sözleşmesi kalite
kontrolünün
gözden geçirilmesi”
açısından
incelenmesi.
103
Denetçi son aşamada, görüşünü oluştururken analitik
inceleme prosedürlerinden de yararlanır.
Burada amaç, yapılan çalışmalarda belirlenemeyen
önemli bir yanlışlığın olup olmadığına bakmak, toplanan
kanıtları desteklemek ve finansal tabloların bir bütün
olarak mantıklı olup olmadığına karar verebilmektir.
Bu noktalarda şüpheli bir ilişki veya yeni bir risk ile karşılaşılırsa,
denetçi uyguladığı prosedürleri yeniden değerlendirecektir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
104
Denetçinin denetim
çalışmalarında temel
hedefi aşağıdaki gibidir:
İncelenen finansal
tablolara yönelik olarak bir
görüş oluşturmak
Görüşünü ve bunun
temellerini açık ve anlaşılır
biçimde gösteren bir
denetim raporu hazırlamak
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
105
Görüş Türü
Değiştirilmemiş Görüş
Değiştirilmiş Görüş (Şartlı, Olumsuz
veya Görüş Bildirmekten Kaçınma
-Elde edilen denetim kanıtlarına göre
finansal tablolar bir bütün olarak
Finansal tablolar tüm önemli
önemli yanlışlıklardan arınmış değildir;
yönleriyle uygulanan finansal
veya
raporlama çerçevesine uygun
-Finansal tabloların bir bütün olarak
olarak hazırlanmıştır ve
önemli yanlışlıklardan arınmış oldğu
değiştirilmemiş görüş
sonucuna varmak için yeterli
uygunlukta denetim kanıtı elde
uygundur.
TÜRMOB'un İzni edilememiştir.
Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
106
Koşullu Görüş
• Ortaya çıkan durum
önemli ancak,
olumsuz görüş veya
görüş bildirmekten
kaçınmayı
gerektirecek kadar
yaygın değilse,
koşullu görüş
devreye girer.
Olumsuz Görüş
• Yanlışlığın etkisi
önemli ve yaygın
olduğunda denetçi
olumsuz görüş
bildirir. Yeterli
uygunlukta kanıt
toplandıktan sonra,
denetçi ortaya çıkan
yanlışlıkların bireysel
veya toplu olarak
finansal tabloları
önemli ve de yaygın
biçimde etkilediğine
kanaat getirirse,
olumsuz görüş verir.
TÜRMOB'un İzni Olmadan
Kullanılamaz. Prof.Dr.Nejat Bozkurt
Görüş Bildirmekten
Kaçınma
• Ortaya
çıkartılamamış
yanlışlığın etkisinin
önemli ve yaygın
olacağına karar
verilirse, görüş
bildirmekten
kaçınma gerçekleşir.
Bu durum denetçinin
yeterli uygunlukta
kanıt toplayamaması
ile gerçekleşir.
107