Slide 1

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 2

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 3

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 4

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 5

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 6

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 7

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 8

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 9

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 10

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 11

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 12

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 13

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 14

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 15

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006


Slide 16

T.C.
ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006

Araştırma Sorusu:
Ar-ge işbirliği biçimine faktörler nasıl etki eder? sorusuna cevap aranmıştır.

Araştırmanın Amacı:
Ankara’daki teknoparklarda, işletmelerarası ar-ge işbirliklerinin durumu ve
güven unsurunun ne ölçüde işbirliğine yansıdığını belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırmanın Önemi:
 İşletmelerarası ar-ge işbirliğinde pek değinilmeyen işbirliğinde güven
biçimleri ve uygulamaları (Gulati 1995a: 107) bu çalışmada incelenmiştir.
 Ar-ge işbirliği biçimine etki eden faktörlere ilişkin bir model önerisinde
bulunulmaya çalışmıştır.

Araştırma Modeli:
Projenin Değeri
Paylaşılacak bilgi,
projenin paylaşılabilirliği, projenin
mali değeri, projenin orijinalliği,
süresi, projeden beklenen hasıla

İşbirliği Nedenleri
Maliyet, teknoloji, rekabet,
pazar, sermaye ve yetenek,
politik nedenler

Güven Boyutları
Dürüstlük, yeterlilik, şöhret,
düşük güven, karşıdakinin iç norm
bilgisi, sistem

İşbirliği Türü
Sermaye ortaklığı,
ar-ge anlaşması, ar-ge konsorsiyumu,
üniversite-sanayi işbirliği, taşeronluk,
ar-ge hizmet alım satımı

Araştırmanın Kapsam ve Kısıtları:
• Kapsam: Araştırma örgütlenme teorisi çerçevesi altında ‘stratejik işbirliği’
kapsamında ele alınmıştır. İnceleme birimi örgütlerarası ilişkidir.
• Yer: Araştırma Ankara’daki (ODTÜ, Cyberpark ve Hacettepe)
teknoparklarda faaliyet gösteren işletmeler üzerine yapılmıştır.
• Zaman: Araştırma 2006 bahar döneminde yapılmıştır. Ankara’daki
teknoparkların en yenisi 2003’te kuruldu.
• Nesnellik: Veriler anket tekniği yoluyla elde edilmiş olduğundan ar-ge ve
işbirliğinden sorumlu yöneticilerin işletmelerarası ar-ge ilişkilerinde güven
ve işbirliğiyle ilgili ‘tutum ve algıları’ saptanmaya çalışılmıştır.

Ana Kütle, Pilot Araştırma ve Veri Toplama Süreci:
• Üç teknoparkta faaliyet gösteren 345 işletmeye (Türkiye’deki 22 teknoparktaki
işletmelerin yaklaşık % 70’i) veri toplama tekniği, anket uygulanmıştır (tam sayım).
• 170 işletme yöneticisi cevap vermiştir (cevaplanma oranı % 49,3)
• Bunun 106 tanesi işbirliği yapmaktadır (cevapların % 62,4’ü, tümünün % 30,7’si).
• Pilot çalışma için önce ODTÜ TGB Genel Müdürü ve beş işletme yöneticisiyle
anketin uygulanabilirliği ve daha sonra 20 işletme ile anketin iç ve dış tutarlığı testi
yapılmış, tasarım ve anlam bozuklukları giderilmiştir.
• Anketin hedef kitlesi işletmelerin ar-ge birimlerinden sorumlu yöneticileridir.
• Teknoparklardan elde edilen işletme listeleri (işletme isimleri, teknopark ve ar-ge
sorumlusunun ismi, telefonu ve e-posta adresleri) yoluyla, işletmeye bizzat
gidilerek, telefon ve az sayıda e-posta yoluyla ulaşılmaya çalışılmıştır. ODTÜ’de
çoğuna bizzat gidilerek, Cyberpark’ta telefon ve e-posta yoluyla, Hacettepe’de her
üç teknik kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır.
• Anketi Toplama Biçimi: Görüşmesiz elden (% 41), görüşme öncesi elden (% 17),
e-posta (% 17), web formu (% 20) ve faks (% 5). Toplama biçimleri arasındaki fark
olup olmadığıyla ile ilgili test yapılmış, homojen çıkmıştır.

Anket Formu:

Anket 4 sayfada, 5 bölüm, 17 soru ve ölçeklerle ilgili 68 ifade, cevaplama süresi 15-20 dakikadır.

A. Demografik Bilgiler:
A1. Cevaplayıcı Bilgileri: Cinsiyet, yaş, eğitim durumu, işyerindeki statüsü ve işletmede
çalışma süresi
A2. İşletme Bilgileri: Faaliyet konusu, işletmede çalışan sayısı, teknoparkta çalışan sayısı,
kuruluş yılı, teknoparkta bulunma süresi, işletmenin teknoparkta kuruluş biçimi ve bütçedeki
ar-ge oranı (son üç yılın ortalaması).
B. Ar-Ge İşbirliği Bilgileri: Son beş yıl içinde işbirliği sayısı, işbirliği öncelik sıralaması, son beş
yıl içinde ve en fazla ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla ilişki biçimi, süresi ve sayısı

Ölçekler (sıralı 5’li Likert tipi)
C. En fazla işbirliğinde bulunulan
kurumla yapılan ‘projenin değeri’
D. En fazla işbirliğindeki kuruma
olan güven

E. En fazla işbirliğindeki kurumla
işbirliği nedeni

İfade

Cronbach Alfa

12

0,73

Yeni ifadeler

0,94

• Şengün’ün (2005: 71)
test ettiği Doucette
(1993); Möllering (2003);
Zaheer vd. (1998)
• Yücel (2003)
• 9 yeni ifade

31

25

0,87

Yararlanılan Kaynak

• Yücel (2003)
• 16 yeni ifade

Bulgular (İşletme Özellikleri):
• İşletmelerin yarıdan fazlası (% 61) bilişim sektöründe, ikinci ağırlıktaki sektör ise,
elektronik sektörü (% 18,2).
• İşletmelerin büyük bir çoğunluğu (% 81,6) mikro ve küçük işletme (önemli bir kısmı
% 43,4 mikrodur). ODTÜ TGB’de orta ve büyük işletmelerin sayısı diğerlerine göre
biraz daha fazladır.
•

İşletmelerin büyüklüğü arttıkça araştırmacı oranı (Kor. -0,52 ve p 0,00) ayrıca, ar-ge
bütçe oranı düşmektedir.

• Ar-ge işbirliği yapan işletmeler, teknoparkta daha uzun süreli faaliyet gösteren
işletmelerdir (F Testi 8,65; p 0,00).
• Bilişim ve elektronik işletmeleri teknoparklarda merkez ofis (% 66,3 ve % 71,0);
savunma, makine ve teçhizat, tıbbi malzeme konularında faaliyet gösterenler ise, ar-ge
birimi (% 63,6; % 71,4 ve % 71,4) şeklinde yapılanmıştır.
• İşletmeler küçüldükçe, işletmelerin bulundukları teknoparktaki birimlerini merkez ofis
olarak kullandıkları bulunmuştur.

Ar-Ge İşbirliği Özellikleri ve İşbirliğine İlişkin Faktör Analizi:
• İşletmenin bulunduğu teknoparklar ile ar-ge işbirliği durumu arasındaki zayıf ilişkiye karşın,
ODTÜ TGB en fazla ar-ge işbirliği ilişkisine sahip bölge olarak çıkmaktadır.
• Ar-ge işbirliğinde bulunan işletmelerin teknoparklardaki faaliyet süreleri (Ort. 2,85; SS. 1,71),
işbirliğinde bulunmayan işletmelere (Ort. 2,07; SS. 1,32) göre daha yüksektir.
• Bulunulan teknoparktaki işletmeler ar-ge işbirliğinde, en fazla tercih edilmekte, ikinci sırayı
teknopark dışındaki işletmelere olan öncelik almaktadır.

Faktör

İfade

Ortalama
Açıklanan
(Std. Sapma) Varyans

Alfa

15,04

0,85

13,04

0,80

12,76

0,81

F1: Bilgi ve Deneyimden Yararlanmak

5

3,898 (1,023)

F2: Pazar ve Rekabetten Kaynaklanan Tehdit
ve Fırsatlar

5

4,042 (0,905)

F3: Yasal ve Kurumsal Organlardan
Yararlanmak

5

3,272 (1,304)

F4: Risk ve Maliyeti Düşürmek

4

3,460 (1,222)

11,11

0,75

F5: Karşılıklı Öğrenmeden Yararlanmak

3

3,970 (0,917)

10,15

0,76

F6: Belirsizliği Azaltmak

2

3,995 (0,852)

6,50

0,60

KMO: 0,78

Toplam Açıklanan Varyans: 68,59

Akademik yazına paralel bir sınıflandırma çıkmıştır. (Durgut 2004; Mowery vd. 1998: 515)

Bulgular (Proje Özellikleri):
• Ar-ge işbirliğinde proje süresi 2 ay ile 120 ay arasında değişmektedir (27,08 SS.
ile Ort. 33,33 -5,5 yıl). İşletmelerin yaklaşık yarısının işbirliği süresi iki ve iki
yıldan azdır.
• ODTÜ TGB’deki işletmelerin ar-ge işbirliği süresi (Ort. 36,10) Ankara
TGB’dekilere göre üçte bir oranından daha fazladır (Ort. 26,31).
• İşletmenin en fazla ar-ge işbirliği yaptığı kurumla, ar-ge işbirliği süresi temelinde,
işletmenin faaliyet konuları arasında farklılık anlamlıdır (F Testi 6,20; p 0,00).
Bilişim (Ort. 25,83), elektroniğe (Ort. 53,95) göre daha kısa süreli ar-ge
işbirliğinde bulunmaktadır (Tukey HSD Testi; p 0,00).
• Ofislerini ar-ge birimi olarak yapılandırmış olan işletmelerin ar-ge işbirliği süresi
(Ort. 42,72), merkez ofisi şeklinde yapılandırmış olanların ar-ge işbirliği
süresinin (Ort. 28,00) yaklaşık iki katıdır (F Testi 6,20; p 0,00 ve Tukey HSD
Testi; p 0,00).
• İşletme büyüdükçe, ar-ge işbirliğinde bulunulan kurumla işbirliği süresi artmakta
(Kor. 0,29; p 0,01), buna karşılık araştırmacı oranı arttıkça ar-ge işbirliği süresi
düşmektedir (Kor. -0,28; p 0,01)
• İşletmenin yaşı (Kor. 0,37 ve p 0,01) ve teknoparktaki faaliyet süreleri (Kor. 0,26
ve p 0,01) arttıkça ar-ge işbirliği süresi de artmaktadır.
• Bütçede ar-ge’ye ayrılan pay arttıkça, işbirliği süresi kısalmaktadır (Kor. -0,23 ve
p 0,05).

Proje Özellikleri (devam) ve ‘Proje Değerine’ İlişkin Faktör Analizi:
• Aynı kurumla, ar-ge işbirliği için çalışılan proje sayısı 1 ile 12 proje arasında
değişmektedir (Ort. 2,74 ve SS. 2,07). Çoğunluğu, aynı kurumla bir veya iki
projede beraber çalışmışlardır (% 60).
• İşletmede araştırmacı oranı arttıkça, aynı kurumla olan proje sayısı düşmektedir
(Kor. -0,24 ve p 0,05).
• İşletmenin yaşı arttıkça, en fazla ar-ge ilişkisinde olduğu kurum ile projede
bulunma sayısı da artmaktadır (Kor. 0,23 ve p 0,05).

• Proje sayısı arttıkça, işbirliği süresi de artmaktadır (Kor. 0,30 ve p 0,01).

İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Projenin Süresi

3

3,963 (0,876)

26,57

0,69

F2: Projenin Bilgi Değeri

3

4,235 (0,826)

23,18

0,64

F3: Projenin Orijinalliği

2

3,290 (1,190)

21,69

0,63

Faktör

KMO: 0,68

Toplam Açıklanan Varyans: 71,44

Güvene İlişkin Faktör Analizi:
İfade

Ortalama
(Std. Sapma)

Açıklanan
Varyans

Alfa

F1: Dürüstlük

6

3,95 (0,868)

14,31

0,87

F2: Ortak Değer

4

3,87 (0,806)

12,68

0,84

F3: Paylaşım ve Yardım

5

3,714 (0,862)

12,62

0,85

F4: Yeterlilik

4

3,843 (0,792)

10,53

0,80

F5: Güvensizlik (Düşük Güven)

2

3,035 (1,116)

7,17

0,72

F6: Şöhret

2

4,185 (0,739)

7,71

0,75

F7: Kurumsal Güven

2

3,405 (0,959)

7,40

0,67

Faktör

KMO: 0,89

Toplam Açıklanan Varyans: 72,42

• ‘En yoğun iş yapılan kuruma’ olan güvenlerinin sorgulandığı dikkate alınırsa güven ortalaması yüksek
çıkmamıştır (Ort. 3,74; SS. 0,869).
• Korczynski’nin (2000) güvenin dörtlü sınıflandırmasına benzemekle birlikte; yeterlilik, dürüstlük, şöhret (Das
ve Teng 2001; Dasgupta 2000) ve güvensizlik bilişsel güven biçimini; paylaşım duyuşsal/ilişkisel güven biçimi
şeklindedir (Lane ve Bachman 1996). Ayrıca, ortak değer üçüncü ve kurumsal güven dördüncü ayırıma
girmektedir (Giddens 2004; Zucker 1986 ve Fukuyama 1998).
• İşbirliğinin süresi arttıkça, ortağına güven de artmaktadır (Gulati 1995a: 86) (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
düşük güven ve şöhret için).
• Düşük güven ile işletmelerde çalışan sayısı ve işletmenin yaşı arasında anlamlı pozitif, ama zayıf ilişki vardır
(Kor. 0,189 ve 0,228 p 0,05)

Araştırma Modelinin Test Edilmesi:

Ar-ge işbirliği nedenleri ve proje değerinin güven aracılığıyla işbirliği biçimi üzerindeki
açıklayıcılığına bakılmıştır. Güven, ar-ge işbirliği nedeni ve proje değeri ile işbirliği biçimi arasında
bir ara değişkendir. Güvenin aracı (mediator) rolünde Baron ve Kenny’nin (1986) aşamalı regresyon
analizi modeli kullanılmıştır. Üç aşamada yapılan analiz için ‘çok kategorili lojistik regresyon’
(multinominal logistic regression) analizi kullanılmıştır (Clausen 2004).
Modelin Uygunluğu (Olasılık Oranı Testi)

Pseudo R-Kare

Aşamalar

Ki-Kare

Ser. Derecesi

Önemlilik

Nagelkerke

I. Aşama (İşbirliği Nedeni ve Proje
Değerinin İşbirliği Biçimine Etkisi)

52,326

36

0,039

0,423

II. Aşama
(Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

27,290

28

0,502

0,247

87,149

64

0,029

0,605

III. Aşama
(İşbirliği Nedeni, Proje Değeri ve
Güvenin İşbirliği Biçimine Etkisi)

I. Aşamanın modeli anlamlı çıkmış ama II. aşamanın modeli anlamlı çıkmamıştır. Bu durumda
güven modelde aracı (mediator) değildir. Ama kolaylaştırıcı (moderator) etkisi vardır. Çünkü, III.
Aşamadaki modelin hem önemliliği artmış (0,039’dan 0,029’a) hem de modelin açıklanma oranı
artmıştır (% 42,3’ten % 60,5’e).
Ayrıca, I. aşamanın ar-ge işbirliği biçimleri sınıflandırmada doğruluk yüzdesi 38,2’ken III. aşamada
54,9’ a yükselmektedir.

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları
Hipotezler

Analiz ve Test

Sonuç

H1: Aracı olarak önerilen güven değişkeninin analize dahil
Çok Kategorili lojistik
edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin (projenin değeri
Regresyon (olasılık
ve işbirliği nedenleri) bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
oranı-Ki-Kare)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

RET

H2: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri), bağımlı değişken (işbirliği biçimi) üzerinde
Regresyon (olasılık
olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H3: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri, işbirliği Çok Kategorili lojistik
nedenleri ve güven boyutları), bağımlı değişken (işbirliği Regresyon (olasılık
biçimi) üzerinde olumlu etkisi vardır.
oranı-Ki-Kare)

KABUL

H4: Kolaylaştırıcı olarak önerilen güven değişkeninin
analize dâhil edildiği durumda, bağımsız değişkenlerin Çok Kategorili lojistik
(projenin güven düzeyi ve işbirliği nedenleri) bağımlı Regresyon (olasılık
değişken (işbirliği biçimi) üzerindeki etkisi, güven
oranı-Ki-Kare)
değişkenin olmadığı durumdakine oranla daha fazladır.

KABUL

H5: Bağımsız değişkenlerin (projenin değeri ve işbirliği
nedenleri), bağımlı değişken (güven) üzerinde olumlu etkisi
vardır.

KABUL

Regresyon Analizi

Not: H5, hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu sağlamaktadır

Araştırmanın Hipotez Testleri ve Sonuçları:
Hipotezler

Analiz ve Test

H6: Bağımsız değişken olan ve aracı olarak görülen
değişkenin (güven), bağımlı değişken (işbirliği biçimi)
üzerinde olumlu etkisi vardır.

Çok Kategorili lojistik
Regresyon (olasılık
oranı-Ki-Kare)

RET

H7: Ar-ge işbirliğinde, projenin değeri ile işbirliği
nedenleri arasında, olumlu bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H8: Proje değeri ile güven arasında, olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

RET

H9: İşbirliği nedenleri ile güven arasında olumlu yönde
bir ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

H10: İşbirliği süresi ile güven arasında olumlu yönde bir
ilişki vardır.

Pearson Korelasyon

KABUL

Hotelling’s Trace

RET

H11 Güvene ilişkin etmenler temelinde, ar-ge işbirliği
biçimleri arasında farklılık vardır.

Sonuç

Not: H7, H9 ve H10 hipotezlerinde değişkenlerin bazı faktörleri itibariyle hipotez kabul koşulunu
sağlamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme:
•

İşbirliği nedeni ve projenin değerimin ar-ge işbirliği biçimine etkisinde güven aracı değil ama
kolaylaştırıcıdır. Modelin açıklama oranı % 60,5’tir. Güven boyutundan, ‘bilgi paylaşımı ve
yardım’; işbirliği nedenlerinden, ‘pazar ve rekabetten kaynaklanan tehdit ve fırsatlar’, ‘yasal ve
kurumsal organlardan yararlanma’, ‘risk ve maliyeti düşürmek’; proje değeri boyutundan,
‘projenin orijinalliği’ boyutları modelde yer almıştır.

•

Akademik yazına uygun olarak (Korczynski 2000: 14; Gulati 1995a: 86) işbirliği süresi ile
güven arasında olumlu, ama zayıf bir ilişki bulunmuştur (dürüstlük, ortak değer, yeterlilik,
güvensizlik ve şöhret). Güven zaman isteyen bir konudur. Teknoparktaki işletmeler yenidir.

•

Ar-ge sektörü, ‘farklı iş uzmanlıklarına’ proje yaptıkları kurumlarla işbirliği yapmak
durumundadır. Bir bakıma ‘dış kaynaklardan yararlanma (outsourcing)’ hizmeti
vermektedirler. Dünyadaki eğilimle örtüşmektedir. (Drucker 1996: 287; Carson vd. 2003: 46).
Ayrıca akademik yazında belirtilen işbirliği biçimi sermaye temelli işbirliklerinin son derece
düşük olması bunun yerine sözleşme temelli işbirliklerinin yüksek çıkması bu durumu
kanıtlamaktadır (Gulati 1995a: 105 ve Hagedoorn 2002: 478 ve 481).

•

Ar-ge hizmet satımı ve yazılım geliştirme, bir kuruma özel ar-ge ürününün geliştirilmesi veya
özel yazılım üretilmesini kapsamaktadır. Bu nedenle, bu ilişki biçimi, karşılıklı öğrenmeye ve
bilgi deneyimine açık olmayabilir.

•

Ar-ge işbirliği modeline etki edebilecek sözleşme özellikleri, proje maliyeti, devlet yardımları
gibi kontrol mekanizmalarını ölçecek araçların kullanılması modelin daha da geliştirilmesine
katkı sağlayacaktır.

•

Araştırma Ankara’daki teknoparklarda yapılmıştır. Teknoparkların yeni oluşları, içindeki
işletmelerin daha çok ar-ge hizmet satımıyla uğraşmaları nedeniyle araştırma ar-ge
işbirliklerinin hepsini kapsamamaktadır. Daha farklı boyutların dahil edilebileceği ve daha
büyük örneklem kitleleri ile yapılacak çalışmaların akademik yazına katkı sağlayacaktır.

T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ - SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI

AR-GE İŞBİRLİKLERİNDE GÜVEN:
Ankara’daki Teknoparklarda Faaliyet
Gösteren İşletmelerde Bir Araştırma
… teşekkür ederim.
Doktora Tez Savunması
Metin REYHANOĞLU
Tez Danışmanı
Doç. Dr. Özlem ÖZKANLI
Ankara - Ekim 2006