Yrd. Doç. Dr. Sibel Koçak

Pulpanın Embriyolojisi

Embriyolojik hayatın 12-13. haftalarında çan organının iç bölümünü dolduran bağ dokusuna dental papilla denir. Pulpa dental papilanın ektomezenşimal hücrelerinden (derived from the neural crest) orjin alır. Bu hücreler gelişen diş yapısını tetikleyen hücrelerdir.

Bu dönemde dental papillanın hücre yoğunluğu fazladır ve damarlanması zengindir.

Bazal membrana komşu hücreler preodontoblastlara farklılaşır. Odontoblastların gelişimi ile dentinin oluşumu sonucunda dental papilla dental pulpaya dönüşür.

Pulpa dokusu da dişin sert doku gelişimleri gibi dişin en tepe noktasından apikaline doğru şekillenir.

Kök oluşumu

Dişin kökünün oluşumu, servikal bölgede iç ve dış mine epiteli arasındaki birleşme bölgesinden başlar. Bu yapı “Hertwig epitel kök kını” adını alır ve odontoblastların farklılaşarak kök dentinini oluşturmaları için rehber olur.

Hertwig epitel kök kını, köklerin gelişip oluşmasına rehberlik eden bir yapıdır ve kök/köklerin sayı, şekil ve boyutlarını belirler.

İlk oluşan dentin mineralize oldukça üzerindeki Hertwig epitel kök kını da parçalanır ve aralanmalar olur. Bu aralanmalarla çıplak kalan kök dentini dental folikülün iç yüzeyindeki mezenşimal bağ dokusu hücreleri ile temasa geçer ve sementi oluşturacak olan sementoblastlar meydana gelir. Böylece kök dentini üzerinde sement birikimi ile kök formasyonu tamamlanır.

Foramen Apikale

Dişi besleyen damar ve sinirlerin dişe giriş yeri olan foramen apikale; Hertwig epitel kök kınının proliferasyonu sırasında apikalde kalan açıklıktır.

Foramen apikale, tek veya çok sayıda olabilir. Birden fazla foramenin bulunduğu durumda, en geniş olan F. Apikale, diğerleri aksesuar foramenlerdir.

Pulpanın Anatomisi

Pulpa dokusu, hücreler, fibriller ve ana yapı içeren bir bağ dokusudur. Kronda dentin ve üzerinde mine, kökte ise yine dentin ve onun üzerinde sement ile çevrili bir yapıdır. Diş içerisinde pulpa kron pulpası ve kök pulpası 2 kısımdadır.  Kron pulpası tüberküller içerisine uzanan çıkıntılar yapar. Bu oluşumlar pulpa boynuzu denir.  Kök pulpası dişin servikalinden kök apeksine kadar uzanır. Keser ve kanin dişlerde genelde tek, premolar ve molar dişlerde ise birden fazladır.

Diş pulpası 4 bölgeden oluşur:

 Santral bölge  Hücreden zengin bölge  Subodontoblastik bölge(Hücreden yoksun bölge)  Odontoblast bölgesi

    Merkez tab: Bu bölge damar ve sinirleri içerir. Hücreden zengin tab: Hücrelerin en yoğun olduğu tabakadır. Bu bölgede fibroblastların yanı sıra makrofaj, lenfosit ve farklılaşmamış mezenşimal hücreler bulunur.

Hücreden yoksun tab: Bu tabakanın varlığı/yokluğu pulpanın fonksiyonel durumuna bağlıdır. Yaşlı pulpada görülmeyebilir.

Odontoblast tab: Dentin-pulpa sınırında odontoblastların bulunduğu tabakadır. Üzerinde predentin tabakası vardır. Odontoblastların gövdeleri pulpa sınırında, uzantıları dentinde bulunur.

Pulpanın Hücreleri

 Fibroblastlar  Rezerv hücreler (farklılaşmamış mezenşim hücreleri)  Histiyositler  Odontoblastlar (dentinoblastlar)

Odontoblastlar;

 Farklılaşmış mezenşimal hücrelerdir.

 Pulpada dış ortama en yakın olan ve çevresel uyaranlarla ilk yaralanan hücrelerdir.

 Görevleri hem gelişen, hem olgun dişte dentin oluşturmaktadır.  Predentinin altında bulunur, kron pulpasında daha yoğun bulunur.

 Ana fonksiyonu dentin yapmaktır.

Odontoblastlar;

   Aralarında membran bulunmamasına karşın yakın temas halindedirler. Hücre yüzeyleri üzerinde bağlantıları ve haberleşmeyi sağlayan özel bölgeler bulunmaktadır: Sıkı bağlantı bölgesi (Tight junction): Dışarıdan yabancı madde girişini engeller.

Yapıştırıcı bölge (Spot desmozom): Dışarıdan gelen uyarılara karşı birlikte hareket etmeyi sağlar, yani savunma görevi vardır.

Geçit bölgesi (Gap junction): Hücreler arası alışveriş ve iletişimi sağlar.

Odontoblastik uzantı

Her bir odontoblastik uzantı, bir dentin kanalı içerisinde seyreder. Dentinin enine kesitinde pulpa tarafında daha çok kanalcık görülürken, mine dentin birleşiminde daha az kanalcık görülür.

Bu uzantılar, dentin kanalları içerisinde pulpadan gelen ve dentin lenfi (interselüler sıvı) içerisinde bulunur.

Pulpanın fibrilleri

Pulpayı oluşturan yapılardan bir diğeridir. Dentinde Tip-I, pulpada Tip-II kollojen baskın olarak bulunur. Bu fibriller kan damarları ve odontoblastların çevresinde bulunur.

Pulpadan orjin alan bu retiküler fibriller, dönen bantlar halinde odontoblastlar arasından geçerek mineralize olmayan predentin ağ yapısına girer. Bu fibriller “von Korf Fibrilleri” olarak adlandırılır.

Pulpanın ana yapısı

Glikoproteinler ve asit mukopolisakkaritlerden (hiyaluronik asit ve kondroidin sülfat) oluşan bağ doku esaslı yapıdır. Kan damarları ve hücreler arası besin ve metabolitlerin taşınmasını sağlar.

Pulpanın damarları

 Arterioller  Kapiller ler  Venüller  Lenf damarları Koronel bölgedeki kan akımı radiküler bölgedekinin yaklaşık 2 katıdır.

Pulpanın fonksiyonları

 Nütritif fonksiyon (beslenme): Kapiller ağ aracılığı ile pulpa-dentin bütününün beslenmesini sağlar.

Pulpanın fonksiyonları

 Defansif fonksiyonu (koruma): Odontoblastların yaralanmasıyla dentin pulpa kompleksi savunmaya geçer: A)Yavaş ilerleyen çürük, abrazyon-erozyon-atrizyon, kavite preparasyonuna bağlı irritasyon ve yaşlanmaya bağlı olarak dentin kanallarında skleroz meydana gelir. Skleroz sonucu kanallar boyunca oluşan tıkanma, irritanların pulpaya ulaşmasına engel olur. Özetle; sklerotik dentin üretimi dentin-pulpa kompleksinin savunma mekanizmasıdır.

Pulpanın fonksiyonları

B) Reperatif dentin oluşumu: Savunma mekanizmasının ikinci atağıdır. Hızlı oluşturulduğundan normal dentine göre düzensizdir.

C) Uzun süreli ve şiddetli irritasyonlara karşı bağ dokuda oluşan iltihap diğer bir savunma mekanizmasıdır.

Pulpanın fonksiyonları

 Sinirsel fonksiyonu: Pulpanın duyu sinirleri, N. Trigeminus’un (5. kafa çifti) maksiller ve mandibuler kollarının dallanmalarıdır. Motor sinirler, OSS’nin sempatik bölümünden gelir.

Pulpanın fonksiyonları

Pulpada A, B ve C lifleri bulunur. A’dan C’ye doğru fibrillerin çapı daralır.

A lifleri miyelinlidir ve ağrı duyusunu hızla taşır. A delta fibrillerinin ileti hızları fazla olduğu için; bunlar başlangıç ağrısının algılanmasından sorumludur.

C fibriller ise miyelinsizdir ve ağrı duyusunu daha yavaş i l etirler. Devamlı zonklayan ağrıdan sorumludurlar.

Pulpanın fonksiyonları

 Formatif fonksiyon: Bu sayede diş canlı kaldığı sürece dentin oluşturarak aşınma ve çürük nedeni ile pulpanın açılmasını önler ve pulpanın savunma fonksiyonunu destekler.

Pulpanın fonksiyonları

 Sekonder dentin: Diş olgunlaşmasını tamamladıktan sonra, dentin oluşumu bitmez diş vital kaldığı sürece devam eder. Olgunlaşma sonrası üretilen bu dentine “sekonder dentin” denir.

 Tersiyer(reperatif, irregüler,defansif) dentin: Aşırı çevresel uyaranlar (çürük, aşınma, operatif işlemler) sonucu oluşan atipik dentindir.

Periradiküler Dokular

Sement

Kök gelişimi sırasında şekillenen ve köklerin yüzeyini örten dokudur.

En önemli fonksiyonu dişin periodontal ligamentler aracılığı ile alveolar kemiğe tutunmasını sağlamaktır.

Endodontik açıdan önemi ise; kök kanal tedavisi yapılırken sement-dentin birleşimi terminal bölge kabul edilir.

Periodontal Ligament

Kollojen esaslı fibrillerdir ve dişin alveolde desteklenmesini sağlar, okluzal kuvvetlerin oluşturduğu etkileri absorbe eder.

Diğer bir görevi ise; fibrilleri arasında bulunan basınç reseptörleri ile proprioseptif duyuyu (pozisyon lokalizasyonunu) sağlamaktır.

Teşekkür ederim…