Transcript BM ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA İZLEME VE

BM ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN HAYATA GEÇİRİLMESİNDE HESAP
VEREBİLİRLİĞİN GÜÇLENDİRİLMESİ
İnsan Hakları Göstergeleri
Temelli İzleme ve Raporlama
BM ENGELLİ HAKLARI SÖZLEŞMESİNİN TÜRKİYE’DE UYGULANMA VE
İZLENMESİNE DESTEK PROJESİ: PAYDAŞ BİLGİLENDİRME
TOPLANTISI
ANKARA 20 HAZİRAN 2013
FERAY SALMAN,
İNSAN HAKLARI ORTA PLATFORMU
GENEL KOORDİNATÖR





1. Her Taraf Devlet, Sözleşmenin ilgili Devlet için yürürlüğe girmesinden
sonra iki yıl içerisinde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri aracılığıyla
Komiteye Sözleşmenin gereklerinin yerine getirilmesi için alınan önlemler
ve kaydedilen gelişmeler hakkında kapsamlı bir rapor sunar.
2. Bundan sonra, Taraf Devletler en az dört yılda bir ve buna ilave olarak
zamana bağlı olmaksızın Komitenin talep etmesi durumunda müteakip
raporları sunar.
3. Komite, raporların içeriği için başvurulabilecek temel noktaları belirler.
4. Komiteye ilk kapsamlı raporunu sunan bir Taraf Devletin müteakip
raporlarının eski bilgileri içermesine gerek yoktur. Taraf Devletler
komiteye rapor hazırlarken, açık ve şeffaf bir yöntem izlemeli ve bu
sözleşmenin 4. Maddesinin 3 paragrafındaki hükümleri gözönünde
bulundurmalıdır.
5. Raporlar, sözleşme yükümlülüklerinin yerine getirilme düzeyini ve
bunları etkileyen güçlükleri ve etkenleri de içermelidir.
MADDE 35- TARAF DEVLETLERE
SUNULACAK RAPORLAR
BAKANLAR
KURULU
KARARI
2009 - 6. AY
BİRLEŞMİŞ
MİLLETLER
TARAFINDAN
İLANI
2009- 7. AY
DEVLETİN SÖZLEŞMEYE TARAF OLDUĞUNUN
TESCİL EDİLMESİ
TARAF DEVLET RAPORLARI
TARAF
DEVLET
RAPORU
2011
İLK RAPOR
ÜÇÜNCÜ
PERİYODİK
RAPOR...
İLK RAPOR
4 YIL SONRA
4 YIL SONRA
İKİNCİ
PERİYODİK
RAPOR
RAPORLAMA DÖNEMLERİ
4 YIL SONRA
....
TARAF
DEVLET
RAPORU
ENGELLİ
HAKLARI
KOMİTESİ
RAPORUN
İNCELENMESİ
TARAF
DEVLETİN
RAPORA İLİŞKİN
GÖRÜŞLERİ
ÖNERİ VE
GENEL
YORUMLARIN
VERİLMESİ
RAPORLARIN GÖRÜŞÜLMESİ
KOMİTE VE TARAF DEVLET
GÖRÜŞLERİNİN
KOMİTENİN WEB
SİTESİNDE YAYINLANMASI
Sözleşmenin uygulanmasına yönelik anayasal,
yasal ve idari çerçeveye ilişkin bilgi
 Sözleşmede yer alan her bir hükmün
uygulanması için kabul edilmiş politika ve
programa ilişkin bilgi
 Sözleşmenin onaylanması ve uygulanmasının
bir sonucu olarak engelli haklarında
gerçekleştirilmiş olan ilerlemenin belirtilmesi

Başlangıç Raporlarının İçeriği
Komite’nin daha önceki rapor(lar)a yönelik
olarak yaptığı sonuç gözlemleri ve kaygılarına
yönelik olarak atılan adımlar;
 Raporlama dönemi içinde engellilerin
haklarının hayata geçirilmesinde gösterilen
ilerleme
 Hükümetin ya da diğer aktörlerin raporlama
döneminde Sözleşme hükümlerini hayata
geçirmede karşılaşmış olabileceği engellere
ilişkin bilgi

Periyodik Raporların içeriği

Devletin Sözleşme altındaki yükümlülüklerini yerine getirmesini
teşvik etmek ve Hükümetin, ulusal insan hakları kurumlarının ve
sivil toplumun ülkede engelli haklarına gösterilen saygının
seviyesini değerlendirmeye yardımcı olur

Hükümetlerin, ulusal insan hakları Kurumlarının ve sivil toplumun
Sözleşmede yer alan hakları ve Sözlşemenin amacını daha iyi
anlaması için önemli bir araçtır

Sözleşmenin ve engellilerin durumuna ilişkin farkındalığın
artamasına aracı olur.

Sözleşmenin uygulanmasını iyileştirmede hükümetin bağımsız
uzmanlardan oluşan uluslararası komiteden yararlanmasını sağlar.
Periyodik Raporlamanın Amaçları

Ülkedeki iyi uygulamaların ve deneyimlerin görünür
olmasına katkıda bulunur.

Hükümetlerin diğer ülke deneyimlerinden yararlanmasına
olanak sağlar.

Hükümetlere, ulusal insan hakları kurumlarına ve sivil
topluma mevzuat, politika ve programları da içerecek
biçimde gelecekte atılması gereken adımların ne olduğuna ve
nasıl olması gerektiğine ilişkin yönlendirme sağlar.

Uluslararası işbirliğinin hangi alanlarda olabileceğine ilişkin
bilginin ortaya çıkmasına aracılık eder.
Periyodik Raporlamanın Amaçları
HAK TEMELLİ
İZLEME
KAVRAMLAR
RAPORLAMA
İnsan Hakları, İnsan Onuruna Yaraşır Bir
Varoluş için Bütün Temel Önkoşulları
Kapsar….
İnsan Hakları, diğer haklardan temel olarak iki açıdan
farklılık gösterir.
1. Herşeyden önce bütün insanlar yalnızca “insan”
olduklarından ötürü bu haklara sahiptirler. Bu
nedenle, herkese eşit bir biçimde uygulanır ve
varlığı reddedilemez.
2. insan haklarından doğan görevler bireylere değil,
devletlere (ve kamu idaresine) aittir.
Hak sahipleri (Devletin yetki alanı içindeki bireyler ve gruplar)
ve bu hakları sağlamakla yükümlü olanlar (Devletler) üzerine
odaklanır. İnsan hakları, hak sahipleri ve yükülülük sahipleri
arasındaki ilişkiyi belirler.
• Taraf Devletin
uluslararası insan
hakları sözleşmeleri ile
güvence altına alınan
hakları sağlama
yükümlülüğünü yerine
getirmek üzere aldığı
ulusal tedbirlerden, asli
olarak yararlanacak kişi
konumuna getirir.
• DEVLET VE DEVLET
DIŞI ORGANLAR
YÜKÜMLÜLÜK
SAHİPLERİ
HAK SAHİPERİ
• ENGELLİLER
HAK TEMELLİ YAKLAŞIM
• Uluslararası insan hakları
sözleşmeleri ile güvence
altına alınan hakları
sağlamakla yükümlü olan
taraf Devletlerin, hem
pozitif yükümlülükleri
(koruma, ihlal etmeme ve
yerine getirme
yükümlülükleri) hem de
negatif yükümlülükleri
(Sözleşmelerle güvence
altına alıınmış bireysel ve
grup haklarını ihlal
etmekten kaçınma
yükümlülüğü) vardır.
Evrensellik
• Dünyanın
neresinde
olursa olsun
insanlar insan
haklarına
sahiptir.
Doğuştan
kazanılır
• Başkasına
Devredilemez
Bölünemezlik
• bütün insan
haklarının
birbirlerine
karşı eşit bir
konumu vardır
ve birbirleri
arasında
hiyerarşik bir
üstünlük,
öncelik yoktur.
Birbirine
Karşılıklı
Bağlılık
Eşitlik ve
Ayrımcı
Olmama
• Bir hakkın
gerçekleştirilm
esi genellikle
diğer hakların
tümüyle ya da
kısmen
gerçekleştirilm
esine bağlıdır.
•Bütün insanlar,
ırk, renk, etnik
köken, yaş, dil,
din, siyasi ya da
diğer görüşleri,
ulusal ya da
sosyal kökeni,
engelliliği,
mülkiyeti,
doğum ya da
insan hakları
sözleşmelerinde
belirtilen diğer
statüleri ne
olursa olsun
ayrımcılığa
uğramadan insan
haklarına
sahiptir
İnsan Hakları İlkeleri
Katılım ve
İçerilme
•Herkes ve bütün
insanlar, insan
hakları ve temel
özgürlüklerin
hayata
geçirilebileceği
kişisel,
ekonomik,
sosyal, kültürel
ve siyasal
gelişime etkin,
özgür ve anlamlı
bir biçimde
katılma, katkıda
bulunma ve
kullanma
hakkına sahiptir.
Sorumluluk
ve Hukukun
Üstünlüğü
• Devletler ve görev
sahipleri insan
haklarının gereğini
yerine
getirilmesinden
sorumludur. Bu
açıdan, insan hakları
enstrümanlarında
yer alan yasal norm
ve standartlara
uymak
zorundadırlar. Bunu
yapmakta başarısız
olduklarında, hak
sahiplerinin
yasalarca sağlanmış
kural ve usullere
uygun olarak hak
kaybının giderilmesi
için giderim
mekanizmalarına
başvurma hakkı
vardır.

Hesap verebilirlik, aktörlerin kendi eylemlerinin
ya da eylemsizliklerinin ortaya çıkardığı
etkilerinin sorumluluğunu kabul etmeleri, bilgi
sağlayarak ve diyaloğa girerek işbirliğinde
bulunmaları ve taleplere yeterli yanıt
vermeleridir.
Hesapverebilirliğin Güçlendirilmesi
Ulusal olarak hesap verebilirlik prosedürleri,
Ulusal insan hakları kurumları, kamu
denetçiliği, ayrımcılık karşıtı komisyonlar
oluşturarak güçlendirilmiştir.
 Uluslararası hesap verebilirlik, devletler, insan
hakları sözleşmelerini onaylayarak BM ve
bölgesel mekanizmalara karşı sorumlu hale
gelirler

• Evrensel
Standartlar
BM engelli hakları
sözleşmesi
Anayasa, Yasa, Yönetmelik,
Tüzük, Genelge, Kalkınma
Programları, Bütçe, İdari
yapılanma-Yargı içtihatları
• Ulusal
Standartlar
• Ulusal ve
Yerel
Uygulama
Hizmet Sunumu, Denetim,
Katılım
İnsan Hakları norm ve standardlarının
hayata geçirilmesi sistematiği
İzleme evrensel olarak kabul edilmiş
standartlarla ulusal mevzuatlarda yer
alan standartlar arasında boşluk olup
olmadığını ve bu standartların gerçek
hayatta uygulanıp uygulanmadığını
göstermek için yapılır.
İnsan Haklarının İzlenmesi

İzleme, toplumsal alanda yaşanan bir olgunun/durumun
◦
◦
◦
◦
◦
◦
ne olduğunu,
olması gereken bir durumdan ne kadar farklılaştığını,
bir sapma durumunda sorunun nereden kaynaklandığını bulmayı,
sorunun kaynağından çözülmesini sağlayacak tedbirlerin alınıp alınmadığını,
alınan tedbirlerin yeterli olup olmadığını belirlemeyi ve
sorun çözüldükten sonra iyileşmenin kalıcı olmasını sağlayacak ortamın mevcut olup
olmadığına ilişkin
◦ belirli kriterlere dayalı düzenli bir veri toplama, doğrulama ve bilgiyi kullanma süreci olarak
tariflenebilir.
◦ Bu tanımıyla edilgen bir eylem olan “gözlemlemenin” ötesine taşan “izleme”
değişimin rotasını belirleyen önemli bir eylemlilik aracıdır da aynı zamanda.
İzleme
Kamuoyu
farkındalığını
yaratmak
üzere eylem
kapasitesini
geliştirmek
Mağdurlara
yardım etmek ve
Mağduriyetlerin
giderilmesinde
yargının rolünü
güçlendirmek
Uluslar arası
standartların
hükümetler
tarafından
uyarlanma ve
uygulanmasını
sağlamak
İZLEMENİN AMAÇLARI
Uluslararası insan
hakları
standartlarının
uygulanmasına
katkıda bulunmak
Olası çatışma
alanlarında erken
önlem alınmasını
kolaylaştırmak
İZLEME UZUN BİR ZAMAN SÜRECİNE YAYILIR

. İZLEME
AYRINTILI VE GEREKLİ VERİ TOPLANMASI GEREKİR
BİR DURUMA İLİŞKİN GELİŞMELER PERİYODİK YA DA
SÜREKLİ ARAŞTIRILIR VE BELGELENİR
İNSAN HAKLARI STANDARTLARI REFERANS OLARAK
KULLANILIR
BİR DURUMUN MEVCUT STANDARTLARA GÖRE
KONUMUNUN BELİRLENMESİ İÇİN ARAÇLAR KULLANILIR
İZLEMENİN ÇIKTISI DURUMA İLİŞKİN RAPORDUR
RAPOR SONRASINDA YAPILACAK EYLEMLER İÇİN TEMEL
OLUŞTURAN BİR DURUM DEĞERLENDİRMESİ İÇERİR
Hükümetler -arası
kuruluşlar
•Standartların belirlenmesi
•Hükümetlerin sözleşme
hükümlerine uyumlarının
izlenmesi
•İhlallere ilişkin özel
durumların izlenmesi
Hükümete bağlı
kuruluşlar
•Uluslararası standartların
Kabul edilmesi için resmi
kurumları teşvik etmek
•Kendi uygulamalarının
antlaşma yükümlülükleri ile
uygunluğunu izlemek
•İhlalleri izlemek
Hükümet-dışı
Kuruluşlar
•Standartların oluşturulması
konusunda hükümetler arası
kuruluşlar nezdinde lobi faaliyeti
yapmak
•Uluslararası standratları kabul
etmeleri için hükümet nezdinde
lobi faaliyeti yapmak
•Hükümetin onaylamış olduğu
antlaşma yükümlülüklerine sadık
kalıp kalmadığını izlemek
•İhlalleri izlemek
Hakların Hayata Geçmesinde Rolü olan ve
İzleme Sorumluluğu Olan Aktörler
İzleme Yaklaşımları
Fiil/Vaka
Temelli
izleme
Gösterge
Temelli
İzleme
Gösterge, bir hakkın
durumunun nerede
olduğunu, hangi yöne
yöneldiğini ve hedeften
ne kadar uzakta
olduğunu gösteren bir
araçtır.
Engelli
Çocukların
Eğitim
Hakkı
Engelli çocukların kaynaştırma
programlarına katılımı
İstatistik
İzleme Yöntemleri
“insan hakları ihlaline
yol açan çeşitli icrai ve
ihmali fiillerin
tanımlanmasını içerir
Eğitime Katılımın
Engellenmesi Vakası
Vakanın
incelenmesi
ve
Belgelenmesi
İstatistiki göstergeler insan hakları norm ve
standartlarının hayata geçmesi için güçlü
araçlardır. Ancak tek başlarına yeterli değildir.
 Önemli aktörleri tanımlamaya ve eylemlerinden
dolayı bu aktörlerin sorumlu tutulmasını
kolaylaştırır
 Bu nedenle insan hakları için gösterge
geliştirmek ve kullanmak insan haklarının
hayata geçmesi için önemli bir alan yaratır

Gösterge







Daha iyi politikalar geliştirmek ve ilerlemeyi izlemek
Yasaları, politikaların ve uygulamaların beklenmedik
etkilerini tanımlamak
Hakların hayata geçmesi üzerinde hangi aktörlerin etkisi
olduğunu tanımlamak
Bu aktörlerin yükümlülüklerini yerine getirip
getirmediğini ortaya çıkarmak
Potansiyel ihlallerin erken uyarısını vermek, önleyici
eylemleri harekete geçirmek
Kaynak kısıtlılıkları karşısında zor konular üzerinde
toplumsal uzlaşmayı güçlendirmek
Gözardı edilmiş ya da sessiz kalınmış konuların görünür
hale gelmesini sağlamak
Göstergelerin kullanılabileceği alanlar:

Politikaya uygun: politika eylemi tarafından doğrudan ya da
dolaylı olarak etkilenebilecek konulara ilişkin mesaj veren

Güvenilir: farklı kişilerin kullanmasına ve tutarlı sonuçlar elde
etmesine olanak veren

Geçerli: tanımlanabilir kriterler temelinde ölçmeyi niyetlendiğini
ölçen

Zaman içinde tutarlı ölçüm sağlayan: İlerlemenin gerçekleşip
gerçekleşmediğini ve hedeflerin başarılıp başarılamadığını gösteren

Ayrıştırılmış: toplumsal gruplar, azınlıklar ve kişilere odaklı
Göstergelerin Nitelikleri

İnsan hakları göstergeleri insanların onurlu ve özgür
biçimde yaşayıp yaşamadıklarını değerlendirir – ve ek
olarak kritik aktörlerin bunu sağlamak için adil sosyal
düzenlemeler yaratmak için ne ölçüde kendi
yükümlülüklerini yerine getirdiğini değerlendirir

İnsan hakları göstergeleri sonuçlara odaklanırken aynı
zamanda hukuki ve idari kuruluşların politikalarına ve
uygulamalarına ve kamu görevlilerinin davranışlarına da
dikkat çeker

İnsan hakları değerlendirmesi, sadece ihlaller üzerine
değil ama aynı zamanda yargı kurumlarının, hukuki
çerçevenin ve sosyal normlara ilişkin görüşlere ilişkin
veriler gibi adalet sürecine de ilişkin veriyi toplamayı da
gerektirir.
İnsan Hakları Göstergeleri neyi ölçer?

Haklara Saygı Gösterme:
İnsanların haklarını aramasına ve kullanmasına
müdahale etmekten kaçınma

Hakları Koruma:
Başka aktörlerin insanların haklarını ihlal etmesinin
önüne geçme

Hakları Yerine Getirme:
Hakların herkes bakımından kullanılır hale
gelmesini sağlayacak yasal, bütçesel, yargısal ve
diğer önlemleri alma
Sözleşmenin Uygulanması için İzleme
Göstergeleri Oluşturma Alanları
İzlemeyi gerçekleştiren kurumların, düzenli olarak
raporlar halinde bilgi üretmeleri gerekir.
 Bu raporlar

◦ belli bir dönemdeki olaylar ya da bulgulara ilişkin
ayrıntıları içermeli,
◦ bir dönemden öbürüne, mevcut durumda bir gelişme ya da
gerileme gibi değişiklikler olup olmadığını belirten bir
genel değerlendirme sunmalıdır.
Raporlar izlemeyi gerçekleştiren kişilerin ya da
müdahale etmesi istenen diğer tarafların daha
sonraki eylemlerinin temelini oluşturur.
İzlemenin Sonuçlarını Rapor Haline
Getirmek

HAK TEMELLİ PROGRAMLAMA
İzleme
Monitoring
Değerlendirme
Evaluation and
ve Öğrenme
Learning
Understanding and
awareness
of
İnsan
hakları
human rights
prensipleri
principles and
childhood
hakkında
anlayış ve
farkındalık
Rights
HakChild
bakımından
Situation Assessment
Durum
and Analysis
Değerlendirmesi
ve Analizi
Implementation
Uygulama
Planlama
HAK TEMELLİ PROGRAMLAMA
DÖNGÜSÜ
Planning
“Hak Temelli” Analiz:


•
•
Hak ilişkisi nasıl işliyor anlamamız ve
eğer işlemiyorsa hakların kullanılması
önünde duran zorluk ve engelleri tespit
etmemiz gereklidir..
Hak ilişkisinin iki bölümü olduğundan
hareket ederek, bilmemiz gerekenler:
Sorumluluk sahiplerinin görevlerini
ve sorumluluklarını yerine getirirken
karşılaştıkları engel ve kısıtlar
Hak sahiplerinin haklarını talep
ederken ve sorumluluk sahiplerini
sorumlu tuttuklarında karşılaştıkları
engeller ve kısıtlar
Görev sahibi
H
es
e
p
v
er
e
bi
li
rl
ik
Sorumluluklarını yerine
getirme
Hak sahibi
Hak
talebi
K
a
t
ı
l
ı
m
NEDENSEL ANALİZ
 HAKLARIN BELİRLENMESİ
 SORUMLULUK SAHİPLERİ HARİTALAMASI
 KAPASİTE BOŞLUK ANALİZİ

HAK TEMELLİ ANALİZ ARAÇLARI

Nedensellik Analiz

HAK TEMELLİ ANALİZ
Hak sahiplerinin karşı
karşıya kaldıkları bir
sorunun nedenlerini
tespit eder ve görünen
nedenlerin ötesine
bakabilmemizi, temel ve
kök nedenleri
tanımlamamıza ve
kimlerin bu sorunun
içine dahil olduğunu,
nasıl bir bağlantı
olduğunu belirlememize
yardımcı olur.

Hakların
Belirlenmesi

HAK TEMELLİ ANALİZ
İnsan Hakları ve
hukuki çerçeve
hakkında, hakların
birbirleri ile ilişkisi ve
hak sahiplerinin
haklarını
kullanabilmelerinin
standartlarının
belirlenmesi
konusunda
düşünmemize
yardımcı olur.


Sorumluluk/
Yükümlülük Sahipleri
Haritalaması


HAK TEMELLİ ANALİZ
Söz konusu haklar
hakkında kimin
sorumluluk alması
gerektiği ve farklı
sorumluluk sahipleri
arasında nasıl bir bağ
olduğunu görmemize ya
da görmeye
başlamamıza yardımcı
olur.
Kimin ne sorumluluğu
üstleneceğini
belirlememize yardımcı
olur.
Hak sahipleri
Çocuk
Eğitim hakkı var
ÇHS Maddeler 28, 29
Engelli Hakları
Sözleşmesi
Anne/Baba
Okul
öğretmen
Çocuk
Çocuğun başkalarına
zorbalık yapmama
Sorumluluğu
vardır
Sorunlar olduğunda,
Çocuğun sorunları
Anne-babası ile
Paylaşma sorumluluğu
Çocuk öğretmene
Geribildirim
sağlar
Anne/
Baba
Anne-baba, çocuğu ayrım
Gözetmeksizin
destekler
Yükümlülük
sahipleri
Toplum
Okul
Öğretmen
Toplumun anne-babaları
Toplumun,
Destekleme ve çocuğun
çocuğun gelişimini
Okula gönderilip
destekleyecek güvenli bir
gönderilmediğini
ortamı sağlama sorumluluğu
kontrol sorumluluğu
vardır.
Vardır.
Öğretmenlerin çocuğa
insan onuruna yakışır şekilde
Öğretmenler
davranmak, kendilerini
Anne-babaların bilgi
profesyonel olarak
Sahibi olmalarını
geliştirme sorumlulukları
Sağlamalalılar
vardır.
Anne-babaların,
Veli
Toplantıların katılma
Sorumluluğu vardır
Toplum öğretmeni
destekler
ve çocuğun okula
devamında sorun
varsa sorumlu tutar
Slid
e
No:
36

Kapasite Boşluk
Analizi

HAK TEMELLİ ANALİZ
Sadece kaynak
kısıtlarının tespit
edilmesi konusunda
bir formül sunmakla
kalmaz, aynı zamanda
kişisel motivasyon ve
harekete geçirecek
otoritenin, insan
kaynakları ve
örgütsel/kurumsal
yönleri hakkında
formül sunar.
Yükümlülükleri Yerine
Getirme Kapasitesi Analizi
YÜKÜMLÜLÜK
Yükümlülük sahibi bir
sorumluluk
hissediyor mu? Eğer
hissetmiyorsa neden?
YETKİ
Yükümlülük
sahibi,
yükümlülüğünü
yerine getirme
konusunda
yetkiye sahip mi?
Değilse, kim bu
yetkiye sahip?
KAYNAKLAR
Yükümlülük sahibi,
rolünü yerine getirmede
kaynaklara (insan,
kurumsal ve finansal)
sahip mi? Eğer sahip
değilse, neler eksik?
Slide
No:3
8
Teşekkürler …..