Transcript Liczby Dawne

Liczby Dawne
Prezentacje wykonał :
Przemek Lelek kl. IIIa
Spis Treści :
1. Systemy miar stosowane na ziemiach polskich.
2. Przykłady liczb dawnych.
3. Kopa , mendel , tuzin i gros – ile to jest ?
4. Staropolskie handlowe miary długości.
5. Staropolskie rolne miary długości.
6. Staropolskie górnicze miary długości.
7. Staropolskie drogowe miary długości.
8. Staropolskie rolne miary powierzchni.
9. Staropolskie miary pojemności ciał sypkich.
10. Staropolskie miary pojemności płynów.
11. Staropolskie miary masy.
12. Tradycyjne miary tkanin.
13. Inne miary staropolskie.
1. Systemy stosowane na ziemiach
Polskich .
• W w Polsce stosowano wiele systemów miar.
Było to związane z wpływami ośrodków władzy i
handlu. Wynikało z konieczności ujednolicenia
miar stosowanych do wymiaru podatków i w
wymianie towarowej. W późniejszym okresie
mnogość systemów była wynikiem ujednolicania
miar, narzucanego przez zaborców na terenie
zaborów. Jednocześnie trwały starania o
powszechne ujednolicenie miar, którego
efektem było wprowadzenie jednostek
metrycznych.
2. Przykłady liczb dawnych .
Tuzin
Mendel
Kopa
Gros
Izba
Sztyga
Wielka setka (dziesięć tuzinów)
Wielki tysiąc (dziesięć grosów)
Wielki gros (tuzin grosów)
3. Kopa , mendel , tuzin i gros –ile
to jest ?
• Tuzin - inna nazwa liczby dwanaście , zwykle
używana w kontekście liczby sztuk (np. tuzin
jajek). Samo słowo pochodzi od łacińskiego
duodecim. Prawdopodobnie pochodzi z
Mezopotamii (aramejski system liczbowy).
• Mendel – nieużywane już powszechnie inne
określenie 15 sztuk, czyli 1/4 kopy , stosowane
w Polsce od XIV wieku. Gdzieniegdzie mendel
liczył 16 (mendel chłopski). Określenie
stosowano w odniesieniu do produktów rolnych
, np. jajek.
• Kopa – w Polsce w XVII-XIX w. liczba
60 sztuk = 4 mendle = 5 tuzinów , była
stosowana do obliczania zbiorów rolnych.
Niekiedy stanowiła 50 sztuk – stopa
piętna. Zaś 64, a nawet 80 lub 100 sztuk
było nazywane kopą chłopską . W
średniowiecznej Polsce kopa to
jednostka obrachunkowa dla monet ,
równa np. 60 groszom praskim.
• Gros – (staropolskie: tuzin tuzinów) inna
nazwa liczby 144 , zwykle używana w
kontekście ilości – np. gros jajek.
4. Staropolskie handlowe miary
długości.
• Sążeń = 3 łokcie = 6 stóp = 9 sztychów = 12 ćwierci =
24 dłonie = 72 palce = 576 ziaren = 1787 mm
• Łokieć = 2 stopy = 3 sztychy = 4 ćwierci = 8 dłoni = 24
palce = 192 ziarna = 595,54 mm
• Stopa = 1,5 sztycha = 2 ćwierci = 4 dłonie = 12 palców =
96 ziaren = 297,77 mm
• Sztych = 1 1/3 ćwierci = 2 2/3 dłoni = 8 palców = 64
ziarna = 198,51 mm
• Ćwierć = 2 dłonie = 6 palców = 48 ziaren = 148,87 mm
• Dłoń = 3 palce = 24 ziarna = 74,44 mm
• Palec (cal) = 8 ziaren = 24,82 mm
• Ziarno = 3,10 mm
5.Staropolskie rolne miary
długości.
• Zagon (staje) = 3 sznury = 15 lasek = 30 prętów = 60
kroków = 225 łokci = 133,996 m
• Sznur = 10 prętów = 100 pręcików = 1000 ławek =
44,665 m
• Laska (miara) (wierzbica (miara)) = 2 pręty = 4 kroki =
15 łokci = 8,933 m
• Pręt = 10 pręcików = 100 ławek = 4,466 m
• Krok geometryczny = 5 pręcików = 2,233 m
• Łokieć = 595,54 mm
• Pręcik (stopa geometryczna) = 10 ławek = 446,65 mm
• Ławka (cal geometryczny) = 44,665 mm
6. Staropolskie górnicze miary
długości.
• Łatr (lachter polski) = 10 stóp łatrowych
= 100 cali łatrowych = 1000 prym = 10
000 sekund łatrowych = 2,016 m
• Stopa łatrowa = 201,6 mm
• Cal łatrowy = 20,16 mm
• Pryma łatrowa = 2,016 mm
• Sekunda łatrowa = 0,2016 mm
7. Staropolskie drogowe miary
długości
• Mila = 2 półmile = 4 świerćmile = 8 stai =
7,5-8,5 km
8.Staropolskie rolne miary
powierzchni.
• Łan królewski = 3 włóki = 90 mórg = 270 sznurów = 2700 prętów
większych kw. = 27 000 pólek = 1 516 750 łokci kwadratowych = 2
700 000 pręcików kw. = 53,865 ha
• Źreb (zgrzeb, hak) = 1,5 włóki
• Włóka chełmińska = 30 mórg = 90 sznurów kw. = 900 prętów
większych kw. = 17,955 ha
• Morga chełmińska (mórg) = 3 sznury kw. = 30 prętów większych
kw. = 300 pólek = 59,85 a
• Sznur mierniczy kwadratowy = 10 prętów większych kw. = 100
pólek = 5625 łokci kwadratowych = 10 000 pręcików kw. = 19,95 a
• Pręt większy kwadratowy = 10 pólek = 562,5 łokcia kw. = 1000
pręcików kw. = 1,995 a
• Pólko, kopanka, pręt kopany = 56,25 łokcia kw. = 100 pręcików kw.
= 19,95 m²
• Łokieć kwadratowy = 17/9 (=16/9) pręcika kw. = 0,3547 m²
• Pręcik kwadratowy = 0,1995 m²
9. Staropolskie miary pojemności
ciał sypkich.
• Łaszt = 30 korców = 60 półkorców = 120 ćwierci = 240 miarek =
960 garncy = 3840 kwart = 15 360 kwaterek = 3618 litrów
• Korzec = 2 półkorce = 4 ćwierci = 8 miarek = 32 garnce = 128
kwart = 512 kwaterek = 120,6 litra
• Półkorzec = 2 ćwierci = 4 miarki = 16 garncy = 64 kwarty = 256
kwaterek = 60,3 litra
• Ćwierć warszawska = 2 miarki = 8 garncy = 32 kwarty = 128
kwaterek = 30,151 litra
• Miarka (faska, miara) = 4 garnce = 16 kwart = 64 kwaterek =
15,07 litra
• Garniec = 4 kwarty = 16 kwaterek = 3,7689 litra
• Kwarta = 4 kwaterki = 0,9422 litra
• Kwaterka = 0,2356 litra
10. Staropolskie miary pojemności
płynów.
• Beczka = 2 półbeczki = 14,4 konwi = 72 garnce = 144 półgarncy =
288 kwarty = 1152 kwaterki = 271,36 litra – w systemie miar
wprowadzonym w 1764 roku. Wcześniej różnie w zależności od
regionu i rodzaju płynu, np. beczka miodu ok. 48 l, beczka piwa
między 130 a 160 l, wina 130 – 160 l.
• Półbeczka = 36 garncy = 144 kwarty = 576 kwaterek = 136,68
litra
• Antał = ćwierć beczki, w zależności od regionu od 35 do 90 litrów
• Achtel = ósma część beczki
• Baryła – ok. 70 litrów
• Konew = 5 garncy = 20 kwart = 80 kwaterek = 18,845 litra
• Garniec = 4 kwarty = 16 kwaterek = 3,7689 litra
• Półgarniec = 2 kwarty = 8 kwaterek = 1,88445 litra
• Kwarta = 4 kwaterki = 0,9422 litra
• Kwaterka = 0,2356 litra
11. Staropolskie miary masy.
• Szyffunt (funt morski) = 2,6 centnara = 13
kamieni = 416 funtów = 832 grzywny = 13 312
łuty = 168,57 kg
• Centnar (cetnar) = 5 kamieni = 160 funtów =
320 grzywny = 5120 łutów = 64,836 kg
• Kamień = 32 funty = 64 grzywny = 1024 łutów
= 12,967 kg
• Funt warszawski = 2 grzywny = 32 łuty =
0,4052 kg
• Grzywna (marka) = 16 łutów = 0,2026 kg
• Łut = 12,66 g
12. Tradycyjne miary tkanin.
• bela sukna = 20 postawów = 240-1280 (śr.
640) łokci
• postaw = 27–62 łokci
• sztuka = częsty synonim postawu, określona
ilość tkaniny sprzedawana jako całość
• sztuczka = 12 łokci
• półsztuczek = 6 łokci
• kupon = ilość tkaniny wystarczająca na jedno
ubranie (np. spodnie, suknię, płaszcz, garnitur).
13. Inne miary staropolskie.
• Spąd – miara zboża znana w Polsce w
XVI wieku
• Koniuszka – miara obroku dla koni równa
2 garncom
• Rączka (miara) – miara miodu wielkości
ponad 10 garncy, którą bartnicy składali
jako daninę.
• Bałwan, beczka – miary soli w Polsce ok.
1690 r.
DZIĘKUJĘ ZA
OBEJRZENIE
PREZENTACJI !!