Transcript BDP – DRUŠTVENI PROIZVOD I DOHODAK

BDP – DRUŠTVENI PROIZVOD I
DOHODAK
Doc. dr Zoran Mastilo
PREDMET MAKROEKONOMIJE
Razlika mikroekonomije i makroekonomije.
U dijelu bavljenja mikroekonomijom bavili smo se
individualnim tržištima, odnosno tržištima
pojedinih proizvoda i usluga (pšenica, automobili,
turističke agencije).
To su bila pitanja potrošačkog izbora kao i šta
određuje visinu cijene pojedinog proizvoda ili
faktora proizvodnje i visinu ponude. Bavili smo se
pitanjima maksimuma profita preduzeća i
maksinuma koristi za potrošača.
Nevidljiva ruka tržišta
Svako radi u svom interesu
Razmјena povezuje interese
pojedinačnih
privrednih
subjekata
Cijene su najvažniji indikatori za tržišno
odlučivanje
(Potpuna) konkurencija
upotrebe oskudnih resursa
podiže
efikasnost
Savremena ekonomska kriza radja sumnje o
efikasnosti tržišta
Poslednja tri načela: Opšte okolnosti
 Životni standard zavisi od produktivnosti i
lokacije na svetskom tržištu
 Insitucije uredjuju poslovanje u svakoj privredi i
smanjuju neizvesnost
 Privredne odluke imaju multiplikativne efekte i
dugoročne efekte
Životni standard zavisi od produktivnosti
Bruto domaći proizvod meri životni standard
U svetu ne postoji ravnomerna raspodela BDP-a
Najbogatije zemlje su, medjutim, najproduktivnije
Blizina razvijenim tržištima je, takodje, značajna jer
smanjuje transakcione troškove trgovine i investiranja
U makroekonomiji je pogled mnogo širi. Ovdje se
bavimo ekonomijom kao cjelinom. Kada je u pitanju
odnos ponude i tražnje, ovdje se ne bavimo tržištima
pojedinačnih proizvoda, nego ukupnom ponudom na
jednoj, i ukupnom tražnjom, na drugoj strani. Drugim
riječima, u makroekonomiji se bavimo agregatnom
ponudom i agregatnom tražnjom.
Kada govorimo o cijenama, ne govorimo o cijenama
pojedinog proizvoda ili usluge, nego o cijena cjeline, o
opštem nivou cijena.
Cijene su vezane ne samo za obim proizvodnje nego i
za monetarno tržište, pa se postavlja i pitanje nivoa
inflacije.
Makroekonomija se zapravo bavi:


ukupnim obimom proizvodnje dobara i usluga,
ukupnom tražnjom za ovim proizvodima i
uslugama,

ukupnom zaposlenosti i nezaposlenosti,

opštim nivoima cijena,

platnim bilansom,

stopom ekonomskog rasta.
Ciljevi makroekonomije:

maksimalan rast proizvodnje,

ostvarenje pune zaposlenosti,

stabilne cijene i

ravnoteža uvoza i izvoza.
Maksimalan rast proizvodnje. Postoje dva načina
za mjerenje bruto društvenog proizvoda. Nominalni
BDP izražava se u tekućim cijenama, a realni u
stalnim cijenama, čime rast realnog BDP zapravo
izražava rast fizičkog obima proizvodnje.
Bruto društveni proizvod (BDP), predstavlja
ukupno proizvedenu količinu materijalnih dobara i
izvršenih usluga u jednoj državi (društvenoj
zajednici) tokom jedne godine.
BDP se može izraziti:

Naturalno ili količinski

Vrednosno (u novcu)
Potrebno je razlikovati potencijalni od realnog BDP.
Potencijalni BDP predstavlja mogućnost proizvodnje.
Dva su ključna faktora koja utiču na rast potencijalnog
BDP:

porast resursa i

porast efikasnosti korištenja raspoloživih resursa.
Realan BDP je ispod potencijalnog.
Kada je kretanje nizbrdično blago, kada kratko traje i kada
je udaljenost od potencijalnog BDP mala, to stanje u
privredi se naziva recesijom, a kada je kretanje okomitije,
kada dugo traje i kada je udaljenost od potencijalnog BDP
velika, stanje u privredi se naziva depresijom.
BDP
Odnos potencijalnog i realnog BDP mogao bi se
grafički prikazati na sljedeći način:
Realni BDP
VRIJEME
Nominalni BDP, I stope rasta realnog BDP-a u BIH
30
6.0%
6.2%
5.7%
6%
20
5
24.75
24.004
10
21.788
15
24.717
4%
19.272
u milijardama KM
25
8%
2%
0.9%
0%
-2%
-3.0%
-4%
0
2006
2007
Nominalni BDP (l.…
2008
2009
2010
Stopa rasta realnog BDP-a (d. skala)
Izvor: Centralna Banka BIH, Godišnji izvještaj 2010, str.14
Ovaj grafički prikaz pokazuje, da je BDP u BIH od 2006. do 2008.
godine imao rast, a dolaskom globalne krize u 2009. godini, BDP je
imao smanjenje, dok je u 2010. godini, imao blagi oporavak, te 2012.,
2013, očekuje se blagi rast.
Realni BDP, godišnja stopa rasta
2009
2010
2011
2012
Svijet
-0.5
5.0
4.4
4.5
SAD
-2.6
2.8
2.8
2.9
Zona eura
-4.1
1.7
1.6
1.8
Japan
-6.3
3.9
1.4
2.1
Centralna i Istočna Evropa
-3.6
4.2
3.7
4.0
BiH
-3.1
0.8
2.2
4.0
Izvor: World Economic Outlook, IMF, Apr 11
Ova analiza pokazuje pad BDP-a, od 2009. i procjene
rasta u 2010., 2011., i 2012. godini, u svijetu, SAD-u,
Zoni eura, Japanu, Centralnoj i Istočnoj Evropi i BIH.
Projekcija razvoja: stope rasta BDP
8
6
4
2
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
-2
-4
-6
Svet
Euro zona
SAD
Srbija
2014
2015
Osnovni makroekonomski indikatori RS 2006 - 2010
PERIOD
POKAZATELJ
2006.
2007.
2008.
Broj stanovnika u RS (procjena)
1.443.709
1.439.673
1.439.673
1.435.179
1.433.038
Nominalni BDP (u 000 KM)
6.543.726
7.350.985
8.489.287
8.243.265
8.306.974
5,8%
6,7%
6,2%
-2,8%
0,8%
Broj zaposlenih
252.227
258.209
259.205
253.665
247.388
Broj nezaposlenih
143.219
139.825
135.102
139.536
145.343
520
585
755
788
784
19,1%
1,4%
16,8%
19,0%
5,0%
Izvoz (u 000 KM)
1.540.236
1.671.601
1.921.837
1.672.915
2.177.809
Uvoz (u 000 KM)
2.760.163
3.347.925
4.146.519
3.567.104
4.053.076
-1.219.927
-1.676.324
-2.224.682
-1.894.189
-1.875.267
55,8%
49,9%
46,3%
46,9%
53,7%
6,4%
1,1%
7,2%
-0,4%
2,5%
103.223
1.946.688
165.675
104.500
Realna stopa rasta (u %)
Prosječna neto plata (u KM)
Stopa rasta industrijske proizvodnje
Saldo robne razmjene (u 000 KM)
Pokrivenost uvoza izvozom
Inflacija (potrošačke cijene, %)
Strane direktne investicije(u 000 KM)
Izvor: Privredna Komora Republike Srpske - www.komorars.ba
2009.
2010.
BDP (u 000 KM) I BDP PER CAPITA (KM)
2006-2010
10,000,000
7,000
5906
9,000,000
8,000,000
7,000,000
5730
5797
5106
5,000
4533
6,000,000
2,000,000
8,306,974
8,222,974
7,350,985
6,543,726
3,000,000
8,489,287
4,000
5,000,000
4,000,000
6,000
3,000
2,000
1,000
1,000,000
0
0
2006
BDP
2007
2008
BDP per capita
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske
2009
2010
STOPA REALNOG RASTA BDP (u %), ZA
PERIOD 2006-2010
8.0
6.7
6.0
5.8
6.2
4.0
2.0
0.8
0.0
2006
2007
2008
2009
-2.0
-2.8
-4.0
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske
2010
STRUKTURA BDP RS U 2010. GODINI
Trgovina na veliko i malo
12.4%
Poljoprivreda, lov i šumarstvo
51.1%
10.7%
Prerađivačka industrija
Saobraćaj, skladištenje i komunikacije
8.9%
Proizvodnja i snabdjevanje električnom
energijom, gasom i vodom
Građevinarstvo
7.0%
5.1%
4.8%
Izvor: Republički zavod za statistiku Republike Srpske
Ostalo
U Saveznoj Republici Njemačkoj, npr., odnos
potencijalnog i realnog BDP je sledeći:
Razlika između potencijalnog i stvarnog BDP
naziva se jaz (odnosno GAP).
Ostvarenje pune zaposlenosti. Osnovna je potreba
ljudi da rade, te vlada koja ne može da zaposli
svoje ljude, ne treba ni da vlada.
Stopa nezaposlenosti je postotak radne snage koja
ne može da nađe zaposlenje.
Stabilne cijene. Cilj je da se održe stabilne cijene na
slobodnom tržištu, odnosno da se održe stabilne cijene
na osnovi odnosa ponude i tražnje, sa što je moguće
manjim uplitanjem države.
Kretanje opšteg nivoa cijena mjeri se indeksom cijena
na malo.
Rast cijena se mjeri stopom inflacije koja se dobije
kada se od indeksa cijena ove godine oduzme indeks
cijena prosle godine i razlika podijeli sa indeksom
cijena iz prošle godine, te pomnoži sa sto.
Stopa inflacije =
indeks cijena ove godine indeks cijena prošle godine
 100
indeks cijena prošle godine
Uporedni prikaz inflacije merene rastom maloprodajnih cena kao
i stopa rasta BDP na prethodnu godinu, prosečnog
i
kumulativnog rasta 2010/2000.
300
250
200
150
100
50
0
-50
Inflacija malopr.cene XII/XII
BDP - rast na pret. god
2009
2010
Prosek
2010/00
Kumul.
rast
2010/00
8.6
6.6
10.5
13.5
247
5.5
-3.1
1.5
4.18
57
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
38.7
14.2
7.2
13.7
17.7
7.3
11.0
5.6
3.9
2.4
8.3
5.6
5.2
6.9
Počeci druge decenije XXI veka su, za Srbiju, u
znaku ogromnog rizika od rastuće inflacije i opšte
ekonomske nestabilnosti, daljeg „pada“ dinara.
Opasnost od kratkoročne upotrebe sredstava od
prodaje Telekoma, velika iskušenja vlade u
suočavanju sa štrajkovima zaposlenih u javnim
službama i sve to u situaciji kada su godišnji
anuiteti za servis stranog duga dospeli do nivoa
jedne desetine BDP-a. Stopa nezaposlenosti je bila
u padu kratko vreme nakon 2007. da bi u vreme
krize opet eskalirala, ka vrednosti od čak preko
19%.
Pozicije Srbije u globalnoj konkurentnosti na
osnovu godišnjih izveštaja WEF
Srbija
96
94
92
90
88
86
84
82
80
78
Srbija
2007/8
2008/9
2009/10
2010/11
91
85
93
96
Na slici data je grafička informacija o tome da je Srbija nakon
blagog poboljšanja pozicije na globalnoj rang listi 2008/9. kada
je dospela na 85. poziciju, u svim kasnijim vrednovanjima
padala sve do 96. mesta, od ukupno 136 zemalja za 2010/11.
Relativne pozicije u globalnoj skali konkurentnosti
(prema WEF) Srbije i nekih zemalja u okruženju tokom
proteklih četiri godine
120
100
80
60
40
20
0
Slovenija
Crna Gora
Bugarsk a
Hrvatsk a
Mak edonija
Albanija
Srbija
BIH
2007/8
39
82
79
57
94
109
91
106
2008/9
42
65
76
61
89
108
85
107
2009/10
37
62
76
72
84
96
93
109
2010/11
45
49
71
77
79
78
96
102
Na osnovu pozicije ukupno 12 pojedinih „stubova“ koji
uslovljavaju bolju ili slabiju međunarodnu konkurentnost, evo
prikaza najslabije ocenjenih indikatora za Srbiju na skali WEF.
Stubovi
Rang od ukupno
139 zemalja
1. Institucije
120
3. Makro-ekonomsko okruženje
109
6. Efikasnost tržišta dobara
125
7. Efikasnost tržišta rada
1021
1. The Global Competitiveness Raport, World Economic Forum, Geneva, Switzerland 2010
Table 4: Global Competitiveness Index 2010–2011 rankings and 2009–2010 comparisons,
Srbija i svet: BDP tokom poslednje dve decenija sa
projekcijama za narednu (4,5% rasta - plavi i 5,8% crveni indikatori)
250
200
150
100
50
0
Svetska privreda
198
200
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99
1
9
0
2
3
4
5
6
7
8
9
201
202
11 12 13 14 15 16 17 18 19
0
0
100 100 102 104 106 111 115 122 126 128 130 133 136 139 142 146 151 156 163 169 163 165 169 174 179 185 190 196 202 208 214 220
BDP/DP Srbije (pret. SCG) 100 92 82 60 42 43 45 48 51 52 42 45 47 49 51 55 59 64 69 73 71 75 78 82 86 89 94 98 102 107 112 117
Optimisticka varijanta
75 79 84 89 94 99 105 111 118 124 132
Ako se dogodi opšti pad cijena, onda je riječ o
deflaciji.
Ravnoteža uvoza izvoza.
Razlika između izvoza i uvoza naziva se neto
izvoz. Kada je vrijednost izvoza veća od vrijednosti
uvoza, onda je neto izvoz pozitivan, odnosno radi
se o trgovinskom suficitu. Trgovinski deficit je
stanje u platnom bilansu kada je vrijednost uvoza
veća od vrijednosti izvoza.
Instrumenti ekonomske politike.
Uglavnom se odnose na četiri instrumenta,
odnosno četiri politike koje provodi država:

fiskalna politika,

monetarna politika,

međunarodna ekonomska politika i

politika dohodaka.
Fiskalna politika. Dvije su strane sa kojih fiskalna
politika utiče na privredni razvoj, odnosno rast
dohotka.
Monetarna politika je drugi moćni instrument
makroeko-nomske politike. To je upravljanje
ponudom novca, uslovima kreditiranja i
bankarskim sistemom.
Međunarodna ekonomska politika. Nužnost
uključenja u međunarodnu razmjenu daje poseban
značaj ovom instrume-ntu makroekonomske
politike.
Politika dohodaka. Djelovanje vlade putem
direktne kontrole na visine cijena i nadnica,
poznato kao politika dohodaka.
MAKROEKONOMSKA RAVNOTEŽA
U okviru mikroekonomske analize upotrebljavali
smo krivu ponude, krivu tražnje, kako bi odredili
(analizirali) cijene i količine pojedinačnih
proizvoda.
Agaregatna tražnja je tražnja svih dobara i usluga u
određenoj ekonomiji za vrijeme od jedne godine.
To je suma potrošnje gdje se sva dobra sabiraju
(agregiraju) u jedno jedino dobro (AD) koje se
onda, prema namjenama troše za zadovoljenje
potreba stanovništva (C), za investicionu potrošnju
u privredi (I), za potrošnju države (G) i neto izvoz
(X-M).
AD = C + I + G + (X - M)
Kriva agregatne tražnje pokazuje sve količine dobara
koje su potrošači spremni da kupe po različitim
cijenama.
Agregatna ponuda je ukupna vrijednost svih finalnih
dobara usluga koje je privreda spremna da ponudi u
određenom vremenu, uglavnom za godinu dana.
Kriva agregatne ponude pokazuje sve količine outputa
koje su preduzeća spremna da isporuče po različitim
cijenama (P).
Funkcija agregatne ponude je tako proizvodna
funkcija:
AS = f (P,L,K,G.S,T).
Uravnoteženje je postignuto kada je agregatna
ponuda jednaka agregatnoj tražnji (AS = AD), kada
ni kupci ni prodavci ne žele da promijene to stanje.
Makroekonomska ravnoteža je kombinacija opšteg
nivoa cijena i agregatnog proizvoda kojim se
maksimalno zadovoljavaju potrebe i kupaca i
prodavaca.
AD’’
AD’
250
E
AD
200
150
AS
G
100
50
0
potencijalni bruto društveni proizvod
indeks cijena za sve robe
P
10000
20000 250000 Y
realni bruto društveni proizvod
U potpunijoj ekonomskoj interpretaciji makroekonomska
ravnoteža znači zapravo stanje kada nemamo snage da
dostignuti nivo realnog bruto društvenog proizvoda
pomjerimo na više. To znači da je ravnotežu moguće
ostvariti na svakom nivou privrednog razvoja.
MJERENJE DRUŠTVENOG
PROIZVODA I DOHODKA
Kružni tok u privredi. Osnovna karakteristika
savremene privrede je u visokoj podjeli rada i
intezivnoj razmjeni proizvoda.
Domaćinstva
Štednja
Dohodci
Potrošnja
Banke
Porezi
Preduzeća
Investicije
Porezi
Vlada
Transferna
plaćanja
Subvencije i
potrošnja Vlade
Inostranstvo
Uvoz
Izvoz
Kružni tok između preduzeća i domaćinstva bez
štednje. Najintezivnija razmjena se odvija između
preduzeća i domaćinstva.
Domaćinstva su vlasnici faktora proizvodnje, koje
iznajmljuju preduzecima u cilju proizvodnje
određenih roba.
Preduzeća, na drugoj strani, proizvode robe koje
prodaju domaćinstvima, za čiju kupovinu
domaćinstva troše ostvarene dohotke (robni tok).
Kružni tok između preduzeća i domaćinstava
uključujući i štednju. Ovo usaglasavanje štednje
(domaćinstva) i investicija (preduzeća) u vezi sa
visinom kamatne stope, obzirom da za to
usaglašavanje postoji vremenski pomak, predstavlja
osnovu talasanja privrede, odnosno formiranja
konjuktornih (poslovnih) ciklusa.
Kružni tok između preduzeća, domaćinstava i države.
Kružni tok između domaćinstava, preduzeća i
inostranstva. Ovaj dio ukupnog kružnog toka se
ostvaruje po osnovu uvoza, odnosno izvoza.
Sadržaj pojmova društveni proizvod i nacionalni
dohodak. Društveni proizvod, odnosno društveni
bruto i društveni neto proizvod predstavlja polazni
pojam mjerenja ekonomskog uspjeha određene
privrede. To je zbir tržišnih vrijednosti svih flnalnih
dobara i usluga.
U finalna dobra i usluge ubrajaju se:


potrošna
dobra
zadovoljenju
koja
služe
konačnom
konačnih potrošača i
ostvarene investicije.
U račun ne ulaze takozvana intermedijarna dobra.

Bruto investicije predstavljaju vrijednost svih
proizvodnih investicionih dobara u godini dana;

Neto investicije su bruto investicije umanjene za
amortizaciju. Ako se od bruto društvenog
proizvoda oduzime amortizacija dobije se
društveni neto proizvod ili samo društveni
proizvod kao pouzdanija mjera nacionalnog
bogatstva;

Nacionalni dohodak;

dohodak stanovništva;

rapoloživi dohodak domaćinstva.
Ako sve ovo sumiramo, dobijamo sljedeći pregled:
Ukupna vrijednost prodaje (po tržišnim cijenama).
- Vrijednost nabavki od strane preduzeća
= Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama
- Amortizacija
= Društveni (neto) proizvod po tržišnim cijenama
- Indirektni porezi
+ Subvencije
= Nacionalni dohodak ili društveni neto proizvod po tržišnim cijenama
- Profit preduzeća
- Direktni porezi preduzeća
- Iznos socijalnog osiguranja koji plaćaju preduzeća
+Subvencije
= Dohodak domaćinstva (stanovništva)
- Direktni porezi građana
- Iznos socijalnog osiguranja koji plaćaju radnici
= Raspolozivi dohodak domacinstava.
Metodi obračuna društvenog proizvoda:

proizvodni metod (račun troškova faktora u
proizvodnji),

dohodni metod (račun raspodjele) i

potrošni metod (račun upotrebe).
Proizvodni metod
Redni
broj
1.
2.
3.
4.
5.
6.
+
Naziv privredne grane
Poljoprivreda, šumarstvo, ribarstvo
Industrija
Trgovina i saobraćaj
Usluge (obrazovanje, finansijske usluge i sl.)
Bruto vrijednost proizvoda
Država (plate državnih službenika)
Domaćinstva (plaćanje posluge)
Nacionalni dohodak
Indirektni porezi
Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama
Društveni proizvod u
tekućim cijenama u
godini XX
100
2000
1000
1500
4600
1000
300
5900
650
6550
Bruto društveni proizvod je veličina je ne samo
vremenski (godinu dana) nego i teritorijalno
određena. To je ukupna vrijednost stvorena na
teritoriji određene zemlje bez obzira da li je
stvarali domaći ili strani građani.
Dohodni metod. Poseban interes za ovaj metod
obračuna društvenog proizvoda je pitanje
raspodjele.
Pri tome se posebno misli na:

dio radnih dohodaka, odnosno dio koji pripada
radnicima u formi nadnica, i

dio neradnih dohodaka koji pripada vlasnicima
kapitala (kamate, rente, profiti).
Raniji primjer dobija sledeći oblik obračuna po
metodu dohotka.
Društveni proizvod
u tekućim cijenama
- Dohoci od rada ("radni dohoci")
3500
- Dohoci od imovine i preduzetništva
(dohoci ostalih faktora ,,neradni dohoci")
Nacionalni dohodak
1500
5000
+ Indirektni porezi
}
+550
- Subvencije
Društveni proizvod po tržišnim cijenama
+ Amortizacija
Bruto društveni proizvod po tržišnim cijenama
5550
1000
6550
Potrošni metod. Ovaj metod mjerenja, odnosno
obra-čuna društvenog proizvoda odnosi se na
trošenje, odnosno na njegovu konačnu upotrebu.
Društveniproizvod
po tekućim cijenama
- Potrošnja stanovništva
- Potrošnja države
- Investicije
Potrošnja u zemlji
Izvoz
Uvoz
Neto izvoz
Društveni proizvod po tržišnim cijenama
2500
1000
1500
5000
2550
1000
+1550
6550
Društveni proizvod kao pokazatelj stepena
ekonomske razvijenosti.
promjena realnog DP
 100
Stopa rasta=
realni DP u prethodnoj godini
$ Per capita
Zemlja
1996 u $
Per capita
Luksemburg
45360
Kanada
19020
Švajcarska
44350
Irska
17110
Japan
40940
Izrael
15870
Norveška
34510
Španija
14350
Danska
32100
Grčka
11460
Njemačka
28870
Portugal
10160
SAD
28020
Česka Republika
Francuska
26270
Turska
2830
Švedska
25710
Jordan
1650
Finska
23240
Egipat
1080
Australia
20090
Indonezija
1080
Italija
19880
Bolivija
830
V.Britanija
19600
Mozambik
80
Zemlja
4740
Privredni rast nije bez limita, neograničen.
Ograničenja su:

u rastu stanovništva,

u rastu eksploatacije prirodnih bogatstava i

u rastu zagađenosti životne sredine.
RASPODJELA DOHODKA
Definicija i značenje. Problem raspodjele je jedno
od najkontroverznijih pitanja, u ekonomiji, često
nazvan i konflikt raspodjele.
Ukoliko bi se pojam pravedne raspodjele
izjednačio sa pojmom jednakosti, odmah se dolazi
u sukob sa ekonomskom efikasnosti.
Raspodjelu dohotka je moguće posmatrati:

na nivou preduzeća,

na nivou stanovništva i

na nivou države.
Postavi li se pitanje koji dio dohotka pripada
pojedinim domaćinstvima, dolazi se do raspodjele
dohotka među grupama domaćinstava ili
pojedinaca, odnosno do personale
raspodjele
nacionalnog dohotka.
Posmatra li se problem raspodjele dohotka sa
stanovišta uticaja države, imamo sekundarnu
raspodjelu dohotka.
Funkcionalna raspodjela dohotka.
Procentualno učešće nadnica u nacionalnom
dohotku:
godina
1950
1965
1991
1993
SR Njemačka
71
66
-
Velika Britanija
76
65
Personalna raspodjela nacionalnog dohotka.
Raspodjelu dohotka na pojedince moguće je
posmatrati sa stanovišta grupisanja u pojedine
socijalne grupacije. Moguće je obaviti posmatranje
i sa stanovišta učešća u pojedinim intervalnim
dohodovnim grupama.
Razlikovanja učešća u raspodjeli bogatstva i
dohotka takođe zaslužu pažnju. Pod dohotkom se
podrazumijevaju ukupna godišnja primanja u
novcu koja mogu da potiču od rada (nadnice) ili od
vlasništva (kamate, dividende). Bogatstvo se sastoji
od neto vrijednosti imovine u određenom vremenu.
Mjerenje nejednakosti. Dva su osnovna metoda za
mjere-nje personalne nejednakosti u raspodjeli
dohotka: Lorencova kriva i Džini koeficijent.
Lorencova kriva – Dijagonalna kriva (45°)
pokazuje ravnomjernu raspodjelu dohotka (20%
stanovništva uživa 20% dohotka i sl.).
Koeficijent koncentracije dohotka nazvan je Gini
koeficijent (ABC/ABD).
Lorencova kriva
Dohodak
100%
75%
50%
25%
20%
0
25%
50%
75%
Stanovništvo
100%
Gini koeficijent
Dohodak
B
100%
75%
50%
C
25%
A
D
0
25%
50%
75%
Stanovništvo
100%
Dohodna struktura društva
Dohodovni
razred
Najniža petina
20
(%) ukupnog
dohotka
primljenog od
strane
domaćinstava
ovog razreda
4
Druga petina
20
9
13
Treća petina
20
15
28
Četvrta petina
20
24
52
Najviša petina
20
48
100
5
20
-
3% najbogatijih
(%) svih
domaćinstava
Izvor: na osnovu Samjuelson, Nordhaus, Ekonomija, op. cit. str. 383
Stvarna
raspodela
(%) od ukupnog
dohotka
4
100
80
Linija potpune dohodne
jednakosti
Procenat dohotka
60
40
I
II
20
Lorencove
krive
20
40
60
80
100
Procenat stanovništva
Lorencova kriva, na osnovu tabele dohodnih
razreda: I – manje nejednakosti (levo); i II veće nejednakosti dohotka (desno)
Ekonomske nejednakosti zemalja širom sveta
krajem XX veka.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Češka
(1992)
Gini koef. nejednakosti (0-100)
22
Austra
Šveds Mađar Nema
Poljsk
Finska Belgija
SAD
UK
SAD Rusija
lija
ka
ska
čka
a
(1995) (1994)
(1979)
(1995) (1997) 1995)
(1994)
(1995) (1991) (1994)
(1995)
23
23.5
23.8
24
29
30.5
31
32
35
37
47
G=
površina između Lorencove krive i krive od 45°
površina ispod linije od 45°
Distribucija dohotka u odabranim zemljama i Gini
koeficijent u 1970. godini:
Četvrtine
donja
druga
treća
četvrta
Gini
koeficijent
Finska
10,8
26,4
45,6
68,6
0,207
Belgija
10,2
25,0
43,5
66,4
0,235
Holandija
10,1
24,5
42,5
65,3
0,268
Njemačka
9,8
24,2
42,5
65,3
0,250
Norveška
9,8
24,9
43,7
66,7
0,234
Švedska
9,5
25,3
44,8
68,2
0,220
Francuska
8,3
21,8
39,1
61,6
0,296
Italija
8,0
20,7
38,0
61,2
0,310
Švajcarska
8,0
21,0
37,8
58,9
0,323
V. Britanija
7,5
20,5
38,2
61,8
0,304
Španija
7,4
20,1
37,5
60,2
0,320
SAD
5,7
18,0
35,7
60,2
0,341
Zemlja
Izvor: Case K., 1999; 399
Primama i sekundarna raspodjela dohotka.
Primarna raspodjela dohotka se odvija pod
odlučujućim uticajem tržišta. Na njemu preduzeća
prisvajaju određen ukupan prihod koji u sebi može
da sadrži profit ili, čak, gubitak.
Kada je riječ o preraspodjeli putem poreza, onda se
govori o tkzv. sekundarnoj (državnoj) raspodjeli
dohotka. Dakle, sekundarna raspodjela je
raspodjela između preduzeća i države, a sredstva
ubrana tako služe opštedruštvenim probama.
Primanja države u periodu 1972 - 1994. godine:
Godina
Učešće (% od BDP)
Ukupna potrošnja
države (% od BDP)
poreza
23,66
53,46
24,40
27,42
1972
1994
Izvor: Woll A., 1998; 475
Doprinosa za socijalno
osiguranje
13,64
21,61
Procentno učešće domaćinstava u nacionalnom
dohotku rangirano u petine dohodovne grupe u V.
Britaniji:
Ostvareni (predporeski)
dohodak
Post-poreski dohodak
donja petina
druga petina
treća petina
četvrta petina
peta petina
2,0
7,0
16,0
26,0
50,0
6,6
11,0
16,0
23,0
44,0
Sva domaćinstva
100,0
100,0
Gini koeficijent (u %)
51%
39%
Petine dohotka
Izvor: Hardwick P., 1994; 591
Efekat preraspodjele je vidljiv.
Ukoliko se ovo prikaže grafički kao kumulativna
distribucija dohotka, dobićemo:
Dohodak
100%
80%
60%
Predpore
ska
raspodjel
a
40%
20
20% 100
40
Stanovništvo
60
80
Nakon
oporezivanja
smanjile su se nejednakosti
u raspodjeli. Lorencova
kriva
sa
krivom
ravnomjerne
raspodjele
dohotka zatvara, poslije
oporezivanja,
manju
površinu nego što je ona
bila prije oporezivanja.
AGREGATNA TRAŽNJA I
NACIONALNI DOHODAK
Značenje agregatne tražnje. Ukupna (godišnja)
vrijednost proizvoda i usluga koju proizvedu
preduzeća u jednoj zemlji predstavlja realni domaći
društveni proizvod (Y) ili agregatni output
(proizvod). On obuhvata usluge, potrošna i
investiciona dobra.
Adam Smit, osnivač klasične ekonomske teorije,
pošao je od pretpostavke o samoregulaciji tržišnog
privrednog sistema.

Tražnja za potrošnim dobrima;

Funkcija potrošnje i štednje.
Osnovni faktori potrošnje su:
 raspoloživi dohodak domaćinstva,
 raspoloživa imovina kojom domaćinstvo
raspolaže,
 visina kamatne stope,
 životna dob,
 procjene budućnosti.
Raspoloživi dohodak domaćinstva.
Bruto dohodak
+ transferni dohodak (npr. dječiji dodatak)
= ukupan dohodak
- direktni porezi (npr. porez na dohodak)
= raspoloživi dohodak (za potrošnju ili štednju)
Postoje razlike u trošenju permanentnog i povremenog
(tranzitnog) dohotka .
Osnovna karakteristika potrošnje permanentnog dohotka je
da se radi o normalnom, odnosno planiranom nivou
potrošnje, odnosno štednje.
Povremeni (transferni) dohodak, troši se na drugačiji način
od permanentnog. Potrošnja ovog dohotka uglavnom nije
u nekoj vezi sa potrošnjom permanentnog dohotka.
Imovina kojom domaćinstvo raspolaže.
Domaćinstva približnog nivoa tekućih
dohodaka, ali različitog bogatstva (visine
imovine) različito će se ponašati u potrošnji.
Visina kamatne stope. Više kamate će uticati
na porast štednje, odnosno na smanjenje
potrošnje.
Životna dob je takođe jedan od uticajnih
faktora potrošnje.
Procjene budućnosti. Očekivani rast cijena u
budućnosti uticaće da se donese odluka da se
više troši, a da se manje štedi. Pojava novih
proizvoda može da utiče na porast potrošnje.
Funkcija potrošnje. Potrošnja je funkcija dohotka,
odnosno potrošnja i štednja su u neposrednoj
zavisnosti od visine dohotka:
C = f(Y).
To je takozvana hipoteza apsolutnog dohotka.
Prosječna potrošnja je pokazatelj učešća obima
potrošnje u društvenom proizvodu.
Riječ je o graničnoj sklonosti ka potrošnji, odnosno
prirastu potrošnje na jedinicu prirasta dohotka.
Svaki porast dohotka (∆Y) dovodi do rasta
potrošnje za iznos b x ∆Y , odnosno ∆C=b>∆Y, (b)
je ∆C/∆Y.
Pretpostavimo sljedeći primjer:
Y
0
100
200
300
C
40
120
200
280
S
-40
-20
0
20
Ako ovo grafički prikažemo, dobićemo sljedeću
sliku:
Funkcija potrošnje ima u vidu vezu potrošnje i dohotka;
Funkcija investicija. Investicije su upotreba, odnosno
aktiviranje štednje:
I=S
Početna teškoća investicija je u vremenu trajanja.
I =   
Potrošačka tražnja. Procjene o visokoj potrošačkoj tražnji i
povoljnim cijenama određene robe, važan su podsticaj
preduzećima za investiranje. To je princip akceleratora, gdje
su investicije funkcija prirasta potrošnje:
I =  C 
Kamatna stopa. Investicije su opadajuća funkcija kamatne
stope. Ova razlika između godišnjeg prihoda i godišnjeg
troška je godišnji neto profit.
VISINA RAVNOTEŽNOG DOHODKA
Potrošnja i investicije;
Visina ravnotežnog dohotka u privredi bez
investicija.
Stanje ravnotežnog dohotka je dostignuto kada je
agregatna tražnja jednaka agregatnoj ponudi.
Stanje ravnotežnog dohotka pokazuje krivu od 45°.
Agregatna ponuda, odnosno visina nacionalnog
dohotka (Y) u svakoj tački ove krive jednaka je
iznosu tražnje za proizvodima, odnosno iznosu
potrošnje (C). Suma faktorskih dohodaka jednaka
je vrijednosti proizvodnje.
Ravnotežno stanje, odnosno ravnotežni nacionalni
dohodak podrazumijeva puno korištenje faktora
proizvodnje.
Visina ravnotežnog dohotka u privredi sa
investicijama. Kako je kamata odlučujući faktor
visine investicija, pretpo-stavimo da je fiksna.
Ako prethodnu tabelu dopunimo iznosom za
investicije, ona će izgledati:
Y
0
100
200
300
C
40
120
200
280
S
-40
-20
0
20
I
10
10
10
10
Grafički prikaz ove tabele izgleda ovako:
U privredi bez investicija ukupna agregatna tražnja se odnosila
samo na nivo potrošnje stanovništva (C). U privredi sa
investicijama nivo agregatne tražnje se diže za iznos ostvarenih
investicija, te je sada iznos agregatne ponude jednak zbiru ove
dvije tražnje:
Y = C + I.
MULTIPLIKATOR
U prethodnoj analizi smo naučili da je ponuda
determinisana tražnjom. Zavisno od nivoa
tražnje formira se nivo ravnotežnog dohotka.
Ako je agregatna tražnja manja od obima
(moguće) agregatne ponude, ponuda će se
smanjiti do nivoa uspostavljanja ravnotežnog
dohotka.
Multiplikator predstavlja jedan od ključnih
elemenata u sistemu Keynes -ove analize.
U našem prethodnom primjeru odgovor je dat.
Porast investicija za 10 jedinica povećao je
iznos nacionalnog dohotka za 50.
Multiplikator je mjera odnosa između promjena ravnote-žnog
nacionalnog dohotka i autonomne potrošnje.
Autonomnost znači nezavisnost od stanja u ekonomiji, kada se
nešto prihvata kao dato, odnosno kada brojni neekonomski
(egzogeni) faktori djeluju na visinu odnosne varijable.
Ovdje ćemo se baviti investicijama i toj vrsti uticaja na rast
društvenog proizvoda, odnosno bavićemo se investicionim
multiplikatorom.
Prvi faktor od kog zavisi nivo multiplikacije je granična sklonost
ka potrošnji (∆C/∆Y), odnosno granične sklonosti ka štednji
(∆S/∆Y).
Iznos autonomne investicione tražnje je u našem primjeru
10 jedinica.
∆Y = I + ∆C.
Multiplikator javne potrošnje. Država svojim porezima
oduzima jedan dio dohodaka stanovništvu i privredi, čime
smanjuje obim njihove tražnje. Nisu svi prikupljeni porezi
prihodi države. Jedan dio poreza država vrati stanovništvu
i privredi u formi raznih subvencija, dotacija i sl. To su
transferna plaćanja.
Multiplikator spoljne trgovine.
Neto izvoz je razlika između izvoza (X) i uvoza (M)
dobara i usluga (X-M).
Ovo znači da prisustvo spoljne trgovine znači da se
potrošnja u zemlji može razlikovati od obima njene
proizvodnje.
Multiplikator otvorene privrede. Koeficijent otvorenosti
privrede predstavlja odnos između zbira uvoza i izvoza u
odnosu na društveni proizvod.
uvoz izvoz
Koeficijent otvorenosti privrede
društveni proizvod
Za potrebe računanja multiplikatora spoljne trgovine prvo
se javlja potreba da se izračuna granična sklonost ka uvozu
koja predstavlja porast vrijednosti uvoza po jedinici
porasta društvenog proizvoda (MPm)
Multiplikator spoljne trgovine tako bi bio:
1
MX M 
1  ( MPC  MPm)
HVALA NA PAŽNJI