Transcript Terim Çalışmaları - Doç. Dr. Ender Ateşman

Terim Çalışmaları
Doç. Dr. Ender Ateşman
Bu dersin konusu
1.
2.
3.
4.
Terim çalışmalarının çeşitleri
Terim çalışmasının boyutları
Terim çalışmalarında temel ilkeler
Terim çalışmalarında belirleyici etmenler
Terim çalışmalarının çeşitleri




Noktasal ya da sistemli
Özel alana yönelik ya da tüm özel alanı kapsayıcı
Betimleyici ya da normlaştırıcı
Tek dilli ya da çok dilli
Noktasal terim çalışması
•
•
•
•
•
•
•
•
•
belirli bir terminolojik sorunun çözümüne yönelik
yeni terimlerin, belirtimlerin ya da deyişlerin açıklanması
henüz sözlüklerde yer almayan
eşdeğerliklerin bulunması
eşdeğerliklerin kontrol edilmesi
zaman baskısı
yüksek maliyet
sonuç her zaman istendiği gibi olmayabilir
hata olasılığı yüksek
Sistemli ve metin temelli terim çalışması



özel alan çevirilerine hazırlık
belirli bir alanda birden çok metin temelli
belirli bir uzmanlık alanını kapsayıcı
Örnek
Özel alana yönelik terim çalışması




belirli bir alandaki bütün önemli terimler
kavramların birbirleriyle ilişkilendirilmesi
komşu kavramların araştırılması (kaynakların ya da
uzmanların daha verimli kullanılması)
belirli bir alandaki tüm kavramların belirlenmesi, bütünlük
Betimleyici terim çalışması
belirli bir özel alanda durumun belirlenmesi



kavramlar
belirtimler
tanımlar
Normlaştırıcı terim çalışması
Özellikleri
 genellikle belirtimler ve tanımlarla sınırlıdır
 bir işletmedeki terimleri standartlaşmak amacıyla yapılır
 belirli bir alanda yetkili standartlaştırma kuruluşları
tarafından yapılır
betimleyici terim çalışması
normlaştırıcı terim çalışmasının ön aşamasıdır
Çok dilli terim çalışması
tek dilli çalışmalara ek olarak
 kavramlar karşılaştırılır (özellikleri, kavram sistemi
içindeki yeri)
 eşdeğerlik bilgileri derlenir
Eşdeğerlik derecesi
kavramsal boşluklar





var olan sözcük grubunun geliştirilmesi
ödünçleme, üstlenme (aynen ya da uyarlanarak)
ödünçleme çeviri
erek dildeki bir belirtime terimsel içerik kazandırma
açıklama yoluyla kavramı genişletme
Terim çalışmasının boyutları
teknik açıdan






araçların seçimi
masraf-yarar ilişkisi
süreçler
çalışanlar
yöntemler
veritabanı yapısı
içerik açısından





temel ilkeler hakkında bilgi
kaynakları tanıma
belirtimlerin seçimi ya da türetilmesi
nitelikli tanım özellikleri
çok dillilik
Terim çalışmalarında temel ilkeler





kaynaklara eleştirel yaklaşım
kayıtlar oluşturulurken aşamalı çalışma
doğal sözcük sırasının korunması (“somun, tırnaklı” değil,
“tırnaklı somun”)
yinelemeli kayıtlardan kaçınma (aynı kayıt iki kez
yazılmamalı)
uzmanlarla yakın işbirliği
Terim çalışmalarında temel ilkeler
kavram odaklılık anlayışı



belirtimlerin özel alanlara sınıflandırılması
eşyazımlılar farklı kayıtlarda (maddelerde) yer almalı
eşanlamlılar aynı kayıtta yer almalı
Terim çalışmalarında temel ilkeler

özerklik


tekillik


Bütün belirtim tipleri erişilebilen bütün bilgilerle birlikte
kaydedilmelidir (kısaltmalar, tam terimler, seçenekler)
Bütün bilgiler kendilerine ayrılan alanlara girilmedir. Her alana
yalnızca tek bilgi girilmelidir (uyarı, uyarı metni ayrı alanlarda
yer almalıdır).
ayrıntılılık

Her veri kategorisi olabildiğince ayrıntılı tanımlanmalıdır.
(“dilbilgisi” değil, “sözcük türü”, “cinsiyet”, “sayı” vb).




Temel İlkeler
kavram odaklılık
özerklik
tekillik
ayrıntılılık
Terim çalışmalarında belirleyici etmenler








terim bankasının kullanım amacı ve alanı
erek grup ve kullanıcılar
terim yönetim yazılımından beklenenler
veri modelleme (veri kategorileri ve kayıt yapısı)
iş organizasyonunun belirlenmesi
yöntemin belirlenmesi
bütüncenin belirlenmesi
uzmanlar ve terimbilimciler, kuruluşlar
Terim bankasının kullanım amacı ve alanı






ana dilde metin üretilmesi
yabancı dilde metin üretilmesi
yazılı çeviri
sözlü çeviriye hazırlık
tek dilli ya da çok dilli terim bankası
tek yönlü ya da iki yönlü terim bankası
Erek grup ve kullanıcılar






metin yazarları (editörler)
yazılı çevirmenler
sözlü çevirmenler
uzman olmayanlar
kullanıcı sayısı
kullanıcılara sunuluş biçimi
İş adımları







organizasyonun belirlenmesi
özel alan bilgisi edinme (okuma, uzmanlarla görüşme)
özel alanın sınırlandırılması, yapılandırılması (hiyerarşi)
metinlerin elde edilmesi ve incelenmesi (her dilde)
var olan terim bankalarının araştırılması
bulunan belirtimlerin derlenmesi, tek dilli liste
oluşturulması; üzerinde çalışılacak kavramların
belirlenmesi
diğer bilgilerin derlenmesi (tanımlar, örnekler, başka
dillerdeki eşdeğerlikler)
Terimbilimsel çözümleme










eşdeğerliklerin denetlenmesi
eş anlamlıların, kısaltmaların açıklanması
(önerilen, kullanılabilecek, yadsınan terimlerin belirlenmesi)
belirtim önerisi (eğer bulunamamışsa)
belirtimler hakkında bilgi
tanımların seçilmesi (ya da yazılması), örnek tümcelerin seçimi
(amaç!)
eşanlamlılar, eşdeğerliler, kullanım vb üzerine notlar
(kavram sistemi, kavram planı)
denetim (uzman, anadilliler), son denetim
kullanıma sunuş