Transcript BP06_werkbaarheidsbarometer

4
BranDpunt 6 // februari 2017 // Werkbaarheidsbarometer
Werksituatie in
onderwijs steeds
problematischer
Koen Van Kerkhoven
De recent gepubliceerde werkbaarheidsmonitor 2016 (Stichting
Arbeid en Innovatie) toont aan dat de werksituatie in het onderwijs
steeds problematischer wordt. Het onderwijspersoneel kreunt
steeds meer onder de werkdruk. Er is een zichtbare achteruitgang
in de werkbaarheidsgraad. Die graad drukt het aandeel werkenden
met een doenbare job uit. Het streefdoel is 60 procent werkbaarheid te behalen in 2020. Maar het percentage onderwijspersoneelsleden dat zijn werksituatie problematisch ervaart, neemt significant
toe. Een omgekeerd effect.
I
n 2003 bevond de onderwijssector zich nog in de
top van werkbaarheid, nu is onderwijs slechts de
middenmoot. De werksituatie in onderwijs is momenteel niet beter dan voor de gemiddelde Vlaamse
werknemer. Dat blijkt uit recente studies van het HIVA 1
en de Stichting Innovatie en Arbeid.
Alarmerende cijfers
1 HIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid
en Samenleving is
een multidisciplinaire
onderzoeksinstelling
van de KU Leuven. HIVA
verricht wetenschappelijk beleidsgericht
onderzoek dat heel
concreet kan inspelen
op actuele vragen van
het beleid.
2 Philippe Diepvents
werkt sinds 2008 in
Brussel als adviseur
arbeidsmarktbeleid en
sociale economie voor
de Vlaamse vleugel
van de socialistische
vakbond ABVV.
De psychische vermoeidheid wegens stress en werkdruk is met een derde toegenomen ten opzichte van
2007. Onderwijs is met 41.1% de Vlaamse koploper op
vlak van problematische stress op het werk. Qua werkprivébalans scoort onderwijs het slechtst van alle sectoren: 18.4% van het personeel ervaart de wanverhouding als problematisch. Ook de betrokkenheid op het
werk en de motivatie nemen verder af. Meer dan één op
de tien personeelsleden vindt de job niet meer motiverend. Sta dan maar eens enthousiast voor de klas!
De autonomie, de mogelijkheid om het werk zelf te
plannen en te organiseren, is problematisch voor 11.6%
van het onderwijspersoneel, een toename van meer
dan 2% ten opzichte van 2013. Nochtans evolueerde
bij veel andere sectoren dit kenmerk positief. De ondersteuning van leraren door de directies brokkelt ook
verder af. Hierop behaalt onderwijs de derde laagste
score in Vlaanderen, terwijl in 2004 onderwijs de derde
best scorende sector was! Maar liefst 35 procent van
het onderwijspersoneel ervaart emotionele belasting
(door de contactuele taakeisen met de leerlingen,
ouders…) als problematisch. Onderwijs is hiermee
de tweede slechtst presterende sector in Vlaanderen. 37.2% van het korps ervaart een problematische
werkdruk, een stijging met bijna 9%. Het onderwijs-
personeel scoort hier ook ‘hoger’ dan de gemiddelde
Vlaamse werknemer.
Bevestiging
Deze cijfers bevestigen opnieuw wat we al langer
zagen in de toename van het aantal zieke personeelsleden en de uit de pan swingende cijfers rond burn-out.
De werkbaarheidsbarometer voor de onderwijspersoneelsleden staat op rood. Wie durft die cijfers nog in
vraag stellen? De meeste experts zijn het eens over de
remedies voor burn-out. Philippe Diepvents2 haalt die
ook aan in een interview met De Standaard: meer autonomie geven, meer mogelijkheden om het werk zelf te
regelen, innovatieve arbeidsorganisatie. Vraag is of dat
voldoende is. Bovendien evolueert die autonomie voor
onderwijs in de negatieve zin! Ze heeft ook een bijwerking voor werkgevers. Volgens Philippe Diepvents kan
meer vrijheid de werkdruk draaglijker maken, maar we
stellen ook vast dat door de systemen van zelfsturing
en flexibiliteit mensen harder en langer werken.
Oplossingen
Volgens Diepvents is er een voor de hand liggende
oplossing die maar zelden onderzocht wordt en dat
is minder werken. Dat kan volgens hem hetzij door de
arbeidsduur te verminderen, hetzij door meer mensen
aan te werven om het werk te doen of, nog beter, een
combinatie van beide. De vraag of minder werken wel
realistisch is, wordt stilaan overvleugeld door de vaststelling dat er geen alternatief (meer) is. Volgens de
Vlaamse Regering zijn er géén middelen voorhanden
om extra te investeren in onderwijs. Maar die regering
moet weten dat uit een eerdere studie van de genoemde stichting al bleek dat slechts 34 procent van
de veertigplussers die een ernstige problematische
werkdruk ervaren, zichzelf die job ziet volhouden tot
aan het pensioen. Als we niets ondernemen tegen de
werkdruk, zullen we het zelfs niet meer aankunnen om
langer te werken. Diezelfde studie toonde ook aan dat
als de werkdruk zou verminderen voor dezelfde jobs,
80 procent het wel denkt vol te houden.
5
Tegenkanting
Uiteraard blijven de reacties van Unizo 3, Voka4 en de
Boerenbond5 niet uit. Vanuit een puur economisch
denken reageren zij heftig tegen minder werken. Volgens hen is de maatregel niet alleen onrealistisch, hij
zal zelfs een omgekeerd effect hebben. Door de stijgende krapte op de arbeidsmarkt zal het volgens hen
moeilijker worden om geschikt personeel te vinden.
‘Daardoor zal de werkdruk enkel nog toenemen. De
hoge werkdruk heeft niet alleen met de situatie op de
werkvloer te maken. Werkbaar werk is een gedeelde
verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers.’
Meer werknemers aanwerven voor hetzelfde loon doet
de loonkost toenemen. Inderdaad, maar koken kost nu
eenmaal geld. De totale kost zal bovendien exponentieel toenemen als de huidige groep werknemers het
niet volhoudt en ziek thuis zit. Maar in een enge visie
renderen zieke werknemers niet (meer)…
Nog volgens de werkgeversorganisatie heeft arbeidsduurvermindering niet echt een positief effect op
de vermindering van werkstress. ‘Het is een kwestie
van de juiste man of vrouw op de juiste plaats.’ Met
een competentiegericht aanwervingsbeleid zou alles
goed komen. Geldt dat ook niet voor aanwerving van
(bedrijfs)leiders die best veel breder dan vanuit een
markteconomisch denken handelen en ook met de
mensen in de organisatie rekening houden?
De werkgeversorganisaties roepen de vakbonden op
een constructief debat te voeren. COC doet dat ook
in het debat over de loopbaan van de leraar. Maar dat
debat moet eerlijk verlopen én alle partners moeten
bepaalde stellingen durven onderkennen. Het is niet
omdat er een lerarentekort dreigt, dat men de stelling moet innemen dat er geen extra leraren kunnen
aangeworven worden. Toegegeven, stress en burn-out
zullen ook externe oorzaken kennen die zich in de
privésituatie afspelen. En het onderwijzend personeel
heeft inderdaad zélf ook een verantwoordelijkheid
op te nemen. Als taken begrensd worden, moeten zij
‘neen’ durven zeggen wanneer hen de zoveelste keer
wordt gevraagd om bovenop gemaakte afspraken voor
de goede werking van de school of instelling er nog
eens extra taken bij te nemen. Schoolleiders moeten
kritisch het aantal overlegmomenten met collega’s,
ouders, CLB, directies durven bekijken en de moed
hebben ook daarin te snoeien. Zij zijn poortwachters en
moeten niet (langer) op alle maatschappelijke vragen
die op scholen afkomen een antwoord bieden. Schoolbesturen moeten hen daarbij helpen door professionalisering. In overleg met het personeel moeten moedige
keuzes mogelijk zijn.
Conclusies
We kunnen alleen maar concluderen dat de weg naar een
aantrekkelijke job binnen onderwijs nog heel lang is. Langer en
méér werken betekent nog meer
blootstelling aan werkstress,
emotionele belasting en toenemende werkdruk...
Langer en méér werken
betekent nog meer
blootstelling aan
werkstress, emotionele
belasting en toenemende
werkdruk...
Zijn we dan nog verbaasd dat het aantal inschrijvingen
voor een lerarenopleiding daalt? En dat er een tekort is
aan leerkrachten? Dat het ziekteverzuim vorig jaar met
9 procent is toegenomen? Dat er veel leraren uitvallen
met burn-out? Het loopbaandebat moet in de eerste
plaats een antwoord bieden op de huidige noden, de
werkbaarheid verhogen, de druk van de ketel halen,
zodat het personeel weer met goesting voor de klas
kan staan. Aanmoedigende woorden kunnen mensen
motiveren, maar dat is lang niet meer voldoende om
het tij te doen keren. Daarom moet de Vlaamse Regering nu centen op tafel leggen, want anders dreigt een
clash met onomkeerbare gevolgen voor de kwaliteit
van ons onderwijs!
3 Unie van Zelfstandige
Ondernemers
4 Voka is het Vlaams
netwerk van ondernemingen, Voka is een
letterwoord dat staat
voor Vlaams netwerk
voor Ondernemingen
en Kamers van koophandel in Alle sectoren.
5 een Vlaamse vereniging voor de agrarische
ondernemers