Transcript Trauma in organisaties

MAATSCHAPPIJ
Trauma in organisaties
Systeemtrauma opsporen door in- en uit te zoomen
traaktmij 2017/1
Over de auteur:
Philippe Bailleur was net op het moment van de Herculesvliegramp in 1996 personeelsverantwoordelijke op de luchtmachtbasis van
Melsbroek. Deze ervaring, waarbij talloze families, vrienden en collega's rechtstreeks en onrechtstreeks betrokken waren, zorgde voor een
kentering in zijn loopbaan. In navolging van zijn bijscholing emergency en crisismanagement, koos hij ervoor om groepen te begeleiden
rond diverse thema's, waaronder stress, groepsdynamica en selfmanagement. Tot op vandaag verricht hij begeleidingswerk voor
verschillende organisaties, waarbij hij zijn ervaringen en inzichten deelt in uiteenlopende boeken en artikels.
traaktmij: Philippe, je boek draagt de titel Trauma in organisaties. Kan je
schetsen op welke manier trauma een invloed heeft op organisaties en
sociale systemen?
Philippe Bailleur: Om de impact van trauma op organisaties te begrijpen,
moeten we begrijpen wat trauma doet met een individu. Een traumatische
gebeurtenis haalt je helemaal uit balans, je wereld staat plotseling stil.
Machteloos kijk je ernaar. Het doet verschrikkelijk veel pijn. Niemand wil het
meemaken en toch kan het elk van ons overkomen. Elke ingrijpende
gebeurtenis laat sporen na. Wanneer je langdurig blootgesteld wordt aan
ingrijpende omstandigheden glijdt trauma via je poriën, je zintuigen, je
empathisch vermogen of je spiegelneuronen druppelsgewijs in je zenuwstelsel
binnen. Trauma kruipt in je kleren. Meer zelfs, in de vezels van je kleren, hoe
graag iemand ook zou willen dat een aantal wasbeurten dat zou verhelpen. Ook
al probeert iemand heel goed zijn best te doen om oude pijn geen aandacht te
geven, hij zal ingehaald worden door zijn lichaam. Die analogie kun je perfect
doortrekken naar groepen en organisaties. Ook op maatschappelijk vlak (en
zeker binnen de muren van organisaties) gaan we niet goed om met negatieve
of lastige emoties. Dat is jammer, want precies deze vermijding staat heling en
ontwikkeling in de weg. Traumawerk zou een grote meerwaarde kunnen
betekenen voor organisaties en bedrijven.
onderdelen van een centraal geleide machine. In de filmklassieker Modern
Times steekt Charlie Chaplin de draak met dat soort organisaties, die het de
dag van vandaag knap lastig beginnen te krijgen.
traaktmij: Dat is het model dat we geërfd hebben uit het industriële
tijdperk. Ook de samenleving zelf wordt daarin gezien als een maakbare
machine. Welk model staat daar tegenover?
Philippe Bailleur: Organisaties moeten veel wendbaarder worden. Dat
betekent onder andere snel veranderingen kunnen oppikken om die vervolgens
te vertalen naar aangepaste producten of dienstverlening. Vanuit die optiek blijkt
het handiger om een organisatie niet meer te ontwerpen en te sturen zoals een
machine, maar als een levend systeem of een levend netwerk. In de natuur zien
we die beweeglijkheid bijvoorbeeld in vogelzwermen. Door de studie van
organisaties die meer als een levend systeem zijn ontworpen, kwamen een
aantal principes naar boven die heel anders zijn dan bij organisaties die als
machine zijn ontworpen.
Uiteindelijk verwijst het woord trauma naar een schokkende gebeurtenis
waardoor een individu of een groep mensen ongewild en vaak onbewust
geplaagd blijft worden in het dagelijks leven. Het is iets uit het verleden dat hen
verhindert om volop te genieten van het hier-en-nu. Daarbij ligt het traumatische
karakter niet zozeer in de aard van de gebeurtenis zelf, maar eerder in de
manier waarop er omgegaan wordt met die gebeurtenis. Net dat is bepalend
voor het verwerkingsproces. Schokkende gebeurtenissen zullen we allicht niet
kunnen bannen uit ons leven en samenleven. Daarom ligt de klemtoon van dit
boek op hoe we mensen en organisaties kunnen opvangen en begeleiden na
zulke gebeurtenissen.
Op zoek
naar het volledige artikel?
traaktmij: Kan je toelichten waarin die traumageïnformeerde
begeleiding
van organisaties precies verschilt van andere benaderingen?
Omdat we maar een kleine redactie zijn, zijn alle
Philippe Bailleur: Mensen, groepen en organisaties
last hebben om
van dit magazine te realiseren.
bijdragendiebroodnodig
trauma, hebben heel specifieke hulp nodig. Veel hulp blijkt geen effect te
hebben omdat ze niet gericht is op het helen
vandaarom
het trauma,
maar
eerder en ontvang dit artikel naar
Doe
een
bijdrage
brandjes blust of het trauma probeert weg tekeuze
snijden.gedrukt
Zo zie jeof
mensen
met (€ 5,00). Of nog beter: abondigitaal
trauma altijd maar moedelozer worden ondanks
de aangereikte
je
neer
je voor 1hulp
jaaren(€zie24,99)
en krijg toegang tot alle
de mensen die hen proberen te helpen uitgeput,
teleurgesteld
of boosOp
worden
artikels
en info.
die manier kunnen wij blijven
omdat hun hulp blijkbaar niet wordt opgepikt. bestaan, en ontvang jij een schat aan informatie!
Breinonderzoek leert ons dat trauma zorgt voor een verandering in de werking
Info en inschrijven:
van ons zenuwstelsel en zolang er geen hulp of ondersteuning is die daar
www.traaktmij.be
rekening mee houdt, blijft een organisatie, net als een individu, vastzitten in eenof [email protected]
soort vicieuze cirkel. In veel bedrijven en organisaties heerst er een sterke
quick-fixmentaliteit: het moet allemaal snel gaan en de boel moet blijven
draaien. Dat zijn vaak ook de bedrijven die medewerkers zien als vervangbare
1
Foto: Jos Verhoogen
MAATSCHAPPIJ
Trauma in organisaties
Systeemtrauma opsporen door in- en uit te zoomen
Een machine kan verslijten of stuk gaan. Als dat gebeurt, vervang je
onderdelen, voer je reparaties uit of koop je een nieuwe machine. Een levend
systeem, zoals ons eigen lichaam, moet soms hersteld worden, maar vaak
treedt genezing op van binnenuit. Vanuit deze filosofie groeit ook meteen een
andere manier van werken met organisaties: het machine-denken leidt tot
interventies vanuit de buitenwereld, meestal door een inhoudelijk expert. Als je
een organisatie benadert als een levend systeem is een interventie eerder een
reeks prikkels waardoor het zelfregulerend of genezend vermogen weer
geactiveerd raakt. Trauma is niet iets dat je kunt repareren van buitenaf. Je kunt
enkel ruimte en nabijheid bieden waardoor het helingsproces wordt geïnitieerd.
Net daarom is het interessant om inzicht te verwerven in wat een organisatie
gezond of ziek maakt. Zo kom je tot de volgende conclusie: 'You can't fix a living
system, it needs healing‘.
traaktmij: Wat zijn volgens jou de belangrijkste bestanddelen van een
gezonde organisatie?
traaktmij 2017/1
traaktmij: Maatregelen tegen bijvoorbeeld burn-out beperken zich vaak tot
de begeleiding van individuele medewerkers. Dat is onvoldoende?
Philippe Bailleur: Systeemtrauma toont zich via het individu en organisaties
hebben de neiging om burn-out als een individueel gegeven te benaderen.
Hierdoor blijft de aanpak ook beperkt tot het individu, al dan niet met
stigmatisering van de betreffende medewerker als gevolg, zonder dat er goed
gekeken wordt naar de dynamieken en processen van de organisatie die de
voedingsbodem kunnen zijn voor burn-out. Maar ook wanneer een team stap
voor stap aan veerkracht verliest, is het goed om te onderzoeken hoe dat team
zich tot zijn omgeving verhoudt. Systemisch bewustzijn, mensenkennis maar
ook zelfkennis zijn noodzakelijke vaardigheden om met systeemtrauma aan de
slag te kunnen gaan.
“
Veel mensen starten hun loopbaan met de
Philippe Bailleur: Ziekte en gezondheid zijn geen statische begrippen:
nodige ballast of kwetsuren waardoor ze
levende systemen bewegen zich tussen twee polen - bloeien en verdorren - een
voortdurende evenwichtsoefening die bestaat uit verschillende fases.
amper aan werk komen. Anderen hebben
Excellentie bereik je niet door een organisatie vast te klikken in de meest
een ongeval, komen met justitie in aanraking
gewenste pool, maar door het vlot begeleiden van een organisatie doorheen de
of worden geconfronteerd met andere
verschillende fasen. Iemand die te graag aan de gezonde Op
kant zoek
vertoeft,naar
heeft het
de volledige artikel?
tegenslagen waardoor ze werkloos worden.
neiging om dingen onder de mat te vegen. Dingen die onder de mat liggen, zie
Weer anderen komen ons land binnen via
je misschien niet meer, maar weg zijn ze niet. Juist
daardoor
organisaties
Omdat
weraken
maar
een kleine redactie zijn, zijn alle
vluchtelingenstromen.
Dit zijn allemaal
vaak heel langzaam in de verdorring.
bijdragen broodnodig om dit magazine
te realiseren.
mensen die het risico van uitsluiting lopen,
Goed doen maakt ook gezonder. En dat werkt
individuen,
én en ontvang dit artikel naar
Doevoor
daarom
eengroepen
bijdrage
of zich uitgesloten voelen. Iemand die het
organisaties. Het gaat dus over een positieve keuze
beweginggedrukt
die in beide
richtingen (€ 5,00). Of nog beter: abonof digitaal
gevoel
heefttoteralle
niet bij te horen, is op een
werkt: gezonde mensen - gezonde organisaties
- gezonde
neer
je voorsamenleving.
1 jaar (€ Een
24,99) en krijg
toegang
bepaald
moment
organisatie kan - net zoals een individu - vast artikels
komen te zitten.
IemandOp
die die
last manier kunnen wij blijven niet meer geneigd of in
en info.
blijft hebben van traumaverschijnselen kan heel
hard
verlangen
naar
betere
staat
om zorg te dragen voor de
bestaan, en ontvang jij een schat aan
informatie!
tijden en zelfs aantrekkelijke beelden hebben van hoe hij daartoe zou willen
maatschappij waar hij deel van uitmaakt. De
bijdragen. Echter, zolang het trauma blijft spelen, zal het verleden
eeninschrijven:
Info en
mate waarin onze maatschappij erin slaagt
belastende impact blijven hebben op zijn heden enwww.traaktmij.be
toekomst. En dat is ook zoof [email protected]
om mensen een gevoel van inclusie en
voor organisaties. Als je als medewerker, manager, directeur of begeleider in zo
eigenwaarde te geven, is daarom bepalend
een organisatie terechtkomt, heb je er alle belang bij dat je doorhebt dat er
voor hun algehele gezondheid en de
zoiets bestaat als systeemtrauma. Dat trauma ontstaat door een (reeks)
gebeurtenis(sen) of door aanhoudende omstandigheden die een overweldigend
gezondheid van onze maatschappij.
effect hebben op een groep, organisatie of gemeenschap ten koste van het
Veel mensen, of ze nu wel of niet toe een
vermogen om gebalanceerd te blijven functioneren. Denk aan natuurrampen,
een dodelijk (arbeids)ongeval, faillissementen en ontslagen, reorganisaties,...
kwetsbare groep behoren, hebben hun
professionele en persoonlijke ontwikkeling
onder
meer te danken aan hun werk.
Op zoek naar het volledige
artikel?
Organisaties spelen op dat vlak een cruciale
Omdat we maar een kleine redactie zijn, zijn alle
rol tussen individu en maatschappij. We
bijdragen broodnodig om dit magazine te realiseren.
hebben er dus alle belang bij dat het in beide
Info en inschrijven:
www.traaktmij.be of [email protected]
De illustraties in het boek zijn van Hans Hoegaerts en verdienen
een aparte vermelding. www.visualchangeagent.com
2
“
Doe daarom een bijdrage en ontvang
dit artikel
naar
richtingen
katalysatoren
zijn voor welzijn in
keuze gedrukt of digitaal (€ 5,00). Of
beter:
abonde nog
meest
brede
zin van het woord.
neer je voor 1 jaar (€ 24,99) en krijg toegang tot alle
artikels en info. Op die manier kunnen wij blijven
bestaan, en ontvang jij een schat aan informatie!
MAATSCHAPPIJ
Trauma in organisaties
Systeemtrauma opsporen door in- en uit te zoomen
traaktmij 2017/1
traaktmij: Met je boek raak je een thema aan dat deze redactie bijzonder
na aan het hart ligt: de impact van trauma op de organisatie van ons
samenleven...
Philippe Bailleur: Ik deel die bekommernis helemaal. Trauma is zo oud als de
mensheid, maar zelfs na jaren onderzoek blijft het moeilijk om een goed
omlijnde definitie van trauma te formuleren. Daarom moeten we kijken hoe
trauma een plek heeft gekregen in onze maatschappij. Dat verduidelijkt veel
over hoe we ons hebben leren verhouden tot deze thematiek. De voorbije jaren
is er veel vooruitgang geboekt in het wetenschappelijk onderzoek naar trauma
en mede door het maken van hersenscans ontstaat er een groeiend inzicht in
de effecten van trauma op de werking van ons brein en zenuwstelsel. Dit zorgt
voor een verbreding van de afbakening van trauma enOp
eenzoek
uitbreiding
naarvan
het volledige artikel?
behandelmethodes.
Omdat we
een tekleine redactie zijn, zijn alle
Het hoofddoel van mijn boek is om ook systeemtrauma
ondermaar
de aandacht
bijdragen
brengen. Meer (h)erkenning zou het eerste positieve
effect broodnodig
zijn en dat is in om
veel dit magazine te realiseren.
gevallen al een grote stap vooruit. Het is duidelijk dat de begeleiding van trauma
Doe daarom een bijdrage en ontvang dit artikel naar
maatwerk vergt: er is geen standaardrecept, maar eerder een reeks
keuze gedrukt of digitaal (€ 5,00). Of nog beter: abonbouwstenen en principes om mee aan de slag te gaan.
neer je voor 1 jaar (€ 24,99) en krijg toegang tot alle
artikels Daarom
en info.
Op die
Tot slot, wat je niet herkent, kan je niet erkennen.
probeerde
ik manier kunnen wij blijven
bestaan,teen
ontvangmetjijeen
een schat aan informatie!
herkenbare voorbeelden uit de praktijk van organisaties
combineren
meer theoretische onderbouwing. Dit heeft geleid tot een reeks heldere
enteinschrijven:
schema's en een aantal werkvormen om met systeemtrauma aan Info
de slag
gaan. Bovenal wil het boek ervoor pleiten beter zorg
te leren dragen voor hetof [email protected]
www.traaktmij.be
relationele weefsel van organisaties, want hiermee valt of staat de vlotte werking
van een organisatie.
Boy with Kite, Lourcey Photography
Op zoek naarKhaled
het volledige
Hosseiniartikel?
- de vliegeraar
Omdat we maar eenOp
kleine
redactieben
zijn,
zijn alle wat ik nu ben,
mijn twaalfde
ik geworden
bijdragen broodnodig om
dit
magazine
te
realiseren.
op een kille bewolkte dag in de winter van 1975.
Ik herinner me het moment nog goed,
Doe daarom een bijdrage en ontvang dit artikel naar
ik zat weggekropen achter een afbrokkelende lemen muur
keuze gedrukt of digitaal (€ 5,00). Of nog beter: abonen tuurde de steeg in bij de bevroren beek.
neer je voor 1 jaar (€ 24,99) en krijg toegang tot alle
Dat is lang geleden, maar
artikels en info. Op die manier kunnen wij blijven
ik heb geleerd dat het niet waar is wat ze over het verleden zeggen,
bestaan, en ontvang jij een schat aan informatie!
dat je het kunt begraven.
Als ik nu terugkijk,
Info en
inschrijven:
besef
ik dat ik de afgelopen zesentwintig jaar
www.traaktmij.bedieofsteeg
[email protected]
in ben blijven turen.
3