Transcript Machiavelli a sw. Tomasz z Akwinu

WCZESNA
FILOZOFIA
NOWOŻYTNA
XV-XVII wiek
HISTORIA ETYKI (HISTORIA FILOZOFII)
Niccolò Machiavelli (1469-1527)
a
św. Tomasz z Akwinu
(1225-1274)
etyka i polityka
Celem działań ludzkich jest
osiągnięcie szczęścia:
Arystoteles: doczesnego
św. Tomasz: wiecznego
Człowiek jest istotą
niesamodzielną
sens Arystotelesowskiej i
Tomaszowej definicji człowieka
jako istoty politycznej/społecznej
(zoon politikon, animal sociale)
- osiągnięcie szczęścia nie jest
przedsięwzięciem samotniczym,
indywidualnym, dokonuje się w
środowisku społecznym i w ramach
wspólnoty politycznej
- dzięki relacjom z innymi ludźmi, a
także napomnieniom człowiek może
ćwiczyć się w cnocie i dążyć do jej
osiągnięcia.
Św. Tomasz:
szczęście, czyli osiągnięcie cnoty, wymaga
oprócz tego, w wymiarze
ponadnaturalnym, łaski Bożej, dzięki której
cnoty wyuczone (naturalne), wsparte
zostają cnotami wlanymi. To warunek
osiągnięcia szczęścia wiecznego.
Ma
Europa w XI-XIII w., Mały atlas historyczny, Warszawa: PPWK, 1979
Europa w XIII wieku
Arystoteles, a za nim św. Tomasz,
twierdzą, że państwo jest pełną
wspólnotą (civitas est communitas
perfecta), która umożliwia ludziom
osiągnięcie tego, co konieczne do życia
z tego za wynika także, że „ludzie nie
żyją sami, a żyją dobrze, na ile prawa
państwowe ukierunkowują ich życie ku
cnotom”.
- pojedynczy człowiek nie jest w stanie
ogarnąć całej wiedzy, która jest
niezbędna do zaspokojenia różnych
potrzeb, musi więc żyć „w
gromadzie”
- wiedza cząstkowa, jaką dysponują
pojedynczy ludzie zmusza do
wzajemnego wspierania się i zarazem
je umożliwia.
Funkcjonalna
konieczność
istnienia
czynnika
kierującego
władzy
politycznej,
władza polityczna zapewnia ład we
wspólnocie politycznej,
ludzie bowiem zabiegają o to, „co im
odpowiada”, dążąc tym samym do celów
rozbieżnych,
nie są w stanie wytworzyć ładu
samorzutnie, z wyjątkiem podziału pracy.
Władza polityczna:
Analogia: władca - Bóg
władca, jeśli rządząc zmierza do dobra
wspólnego, spełnia wobec wspólnoty
rolę analogiczną do roli Boga,
sprawującego pieczę nad całością
wszechświata,
Państwo
- wspólnota naturalna,
- czynnik porządkujący,
- podtrzymujący więzi społeczne i
wytwarzający nowe,
- narzędzie realizacji dobra wspólnego,
- niezbędny warunek osiągnięcia cnoty i
szczęścia wiecznego.
Św. Tomasz traktuje problem
ustroju politycznego, podobnie jak
Arystoteles, biorąc pod uwagę:
- liczbę sprawujących władzę
- ich stosunek do dobra
wspólnego.
Wyróżnia:
- rządy jednostki, nielicznych i wielu
- rządy sprawiedliwe: monarchię,
arystokrację i republikę
- rządy niesprawiedliwe: tyranię,
oligarchię i demokrację („cały lud jest
jakby tyranem”)
Nie traktuje republiki
(odpowiednika Arystotelesowej
politei) jako ustroju najlepszego,
lecz opowiada się za monarchią,
czyli za sprawiedliwym
jedynowładztwem.
Niccolò Machiavelli (1469-1527)
Główne dzieła:
Książę,
Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza
Niccolò Machiavelli (1469-1527)
- odszedł od wielowiekowej tradycji
myślenia o polityce
- wyznaczył nowy sposób pojmowania
problemów władzy politycznej,
politycznego porządku i państwa.
Machiavelli, podobnie jak później
Tomasz
Hobbes
(1588-1679),
uważał, iż forma rządu (konkretna
postać ustroju) nie ma istotnego
znaczenia.
Władza choćby najskuteczniejsza
musi mieć społeczne wsparcie, które
gwarantuje
trwałość
porządku
politycznego.
Dlatego władca
musi sprawiać
wrażenie, że działa zgodnie z
wzorcami etycznymi (cnotami), które
podziela lud.
- ochrona racji stanu to warunek
trwałości państwa
- działania władzy politycznej w
ramach prawa
- nieuchronny konflikt polityki i
zasad etycznych
Podobnie jak św. Tomasz z Akwinu Machiavelli
uważał za uzasadnione:
- złamanie prawa przez władzę polityczną ze
względu na pożytek społeczny (ratio publicae
utilitatis), gdy działa ona w warunkach
wyższej konieczności dla obrony państwa
- zasada działania państwa: „konieczność nie
zna prawa/prawo nie obejmuje konieczności”
(necessitas legem non habet).
Różnica w stosunku do tradycji
chrześcijańskiej (inspiracja tradycją
rzymską):
konieczność przywrócenia równowagi
w państwie przez zdobycie władzy
politycznej, nawet w wyniku obalenia
władzy legalnej, lecz nieudolnej.
Tego rodzaju rezultaty mogą
osiągać ludzie silni, władcy
lub jednostki dążące do
władzy, obdarzeni
virtù.
Virtù (cnota, z łac. virtus), pojmowana inaczej niż
przez starożytnych:
•
•
•
•
•
rozumność,
umiejętność podejmowania decyzji,
rozwaga,
zdolność przewidywania skutków działań,
chytrość
Wszystko jest podporządkowane interesom
państwa.
W filozofii politycznej Machiavellego:
- racja stanu, zastępuje kategorię etyczną
dobra wspólnego,
- odejście od koncepcji wychowania obywateli
(paideia), a tym bardziej poddanych,
- mechanizmy socjalizacyjne są ważniejsze:
wytwarzają w ludziach trwałe sposoby
postępowania, czyniąc ich bardziej
przewidywalnymi.
W księdze VIII Księcia Machiavelli
wskazuje na konieczność
ograniczenia stosowania przemocy
w utrwalaniu zdobytej władzy:
„Okrucieństwa, można powiedzieć są
dobrze użyte (jeżeli wolno o złym
powiedzieć, że jest dobre) wówczas, gdy
zostają wywarte raz jeden w koniecznej
potrzebie utrwalenia władzy, w
następstwie zaś już się do nich nie wraca,
wyzyskując natomiast władzę utrwaloną
ku jak największemu pożytkowi
poddanych. (Książę, Ks. VIII)”