Transcript Fietsen met Focus: grip op smartphonegebruik op de fiets door

Fietsen met Focus: grip op smartphonegebruik op de fiets door jonge pubers
Liedewij Vogelzang1, Dr. Sandra Bukman1, Hugo Ward2, Renske Bouwknegt3, Karen Hilhorst1, Dr. Amber
Ronteltap1
1
Hogeschool Utrecht, lectoraat Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein (PubLab)
2
Innovatiestudio Moorgen
3
Ideate
Introductie
Kinderen geboren na 2006 zijn opgegroeid met de smartphone. Deze kinderen zullen binnen enkele
jaren zelfstandig aan het verkeer deelnemen, of doen dit nu al. Er is een grote kans dat kinderen die een
smartphone bezitten, deze ook in het verkeer gaan gebruiken en daardoor een groter risico lopen bij
een ongeval betrokken te raken. Kinderen in het laatste jaar van de basisschool zijn daarom een
potentieel zeer interessante doelgroep voor een interventie omtrent smartphonegebruik in het verkeer.
Theoretisch kader
Uit onderzoek van Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV) blijkt dat driekwart
van de jongeren tussen de 12 en 17 jaar wel eens belt en ook driekwart wel eens muziek luistert tijdens
het fietsen (Goldenbeld et al, 2010). Er wordt geschat dat het risico op een ongeval ongeveer een factor
1,4 zo hoog is voor fietsers die elke rit apparatuur gebruiken dan voor fietsers die dat nooit doen
(Goldenbeld et al, 2010). Maar hoe zit het met de jongere groep? In de literatuur is nog weinig bekend
over smartphonegebruik in het algemeen en smartphonegebruik op de fiets door kinderen jonger dan
12 jaar. Bovendien verouderen onderzoeksresultaten rondom dit onderwerp snel. Wie is deze jongere
doelgroep, en welke rol speelt de smartphone in hun leven? Welke aangrijpingspunten zijn er om te
stimuleren dat zij hun smartphone niet op de fiets bedienen?
Methode en data
In dit project werkten gedragswetenschappers samen met ontwerpers van designbureaus om zo
wetenschappelijke analyse te verbinden aan creatieve methoden en concepten. Om rijk inzicht te
krijgen in doelgroep en (doel)gedrag is literatuuronderzoek en kwalitatief veldonderzoek uitgevoerd.
Het literatuuronderzoek richtte zich op smartphonegebruik (op de fiets) en de cognitieve ontwikkeling
van de doelgroep. Het veldwerk had tot doel om ‘in de huid van de doelgroep te kruipen’. De focus lag
hierbij op de rol van de smartphone (op de fiets), de sociale omgeving en de transitie van de basis- naar
de middelbare school. Literatuuronderzoek en veldwerk vulden elkaar aan; bevindingen uit literatuur
zijn meegenomen in de draaiboeken voor het veldwerk en vice versa. Het veldwerk is begin 2016
uitgevoerd in verschillende Utrechtse steden, startend met een eerste oriëntatie op de doelgroep en
hun gedrag door verschillende jongeren op de fiets (n=18) te observeren en bevragen over
smartphonegebruik op de fiets. Vervolgens zijn klassen op een basisschool en middelbare school
bezocht om de belevingswereld en dynamiek binnen de doelgroep in kaart te brengen. Tot slot zijn er
interviews (n=8) uitgevoerd met kinderen en hun ouders (‘keukentafelgesprekken’) om diepgaander
inzicht te krijgen in de rol van de smartphone in het leven van de doelgroep, hun fietsgedrag en de
sociale omgeving. Deze interviews zijn getranscribeerd en thematisch gecodeerd.
Vanuit de ruwe data zijn persona’s ontwikkeld. Persona’s zijn fictieve profielen die een specifiek deel
van de doelgroep vertegenwoordigen (Stickdorn , 2011). Persona-ontwikkeling kan worden beschouwd
als een kwalitatieve, interpretatieve variant van segmentatie, dat sterk gericht is op het kwantificeren
van subgroepen.
Resultaten en conclusies
Vanuit onze ruwe data zijn de volgende persona’s ontwikkeld: de onopvallende Kris die zelden extremen
opzoekt, de sociale Lieke met een groot verantwoordelijkheidsgevoel, de leergierige Martijn die het
belangrijk vindt om regels op te volgen, de eigenwijze Nikki die erg gevoelig is voor groepsdruk en de
introverte Osman die houdt van gamen. Deze persona’s illustreren de heterogeniteit van de doelgroep
en bieden daardoor gerichte aangrijpingspunten voor gedragsverandering.
Deze studie laat zien dat smartphonegebruik op de fiets door jonge pubers complexe en dynamische
problematiek vormt. Basisschoolkinderen staan op het punt grote veranderingen in hun leven te
ondergaan. Ze gaan naar de middelbare school waarbij ze in veel gevallen verder fietsen dan voorheen
en waar ze te maken krijgen met een nieuw schoolsysteem. De sociale omgeving verandert en wordt
steeds belangrijker (Kohnstamm, 2002). Bovendien maken ze een grote cognitieve ontwikkeling door,
waarin ze op zoek gaan naar hun eigen identiteit en opgelegde regels in twijfel trekken (Kohnstamm,
2002). Door deze veranderingen zal een enkelvoudige interventie tijdens de basisschooltijd zeer weinig
invloed hebben op toekomstig smartphonegebruik op de fiets.
Het voorkomen van smartphonegebruik op de fiets door kinderen vraagt daarom om een zogeheten
‘gedragsorkestratie’ (Van der Lugt, 2016). Een interventiestrategie moet een langere periode bestrijken
en gefaseerd zijn, met in elke fase een ander doel, namelijk bewustwording tijdens de
basisschoolperiode; het verbinden van de fases en het faciliteren van het doelgedrag in de transitiefase;
en het veranderen van de sociale norm op de middelbare school. Verder onderzoek moet duidelijk
maken welke interventieconcepten het best passen, en in welke aanpassingen nodig zijn om aan te
sluiten bij de verschillende persona’s.
Referenties
Goldenbeld C., Houtenbos M., Ehlers E. (2010). Gebruik van draagbare media-apparatuur en mobiele
telefoons tijdens het fietsen: resultaten van een grootschalige internetenquête. SWOV, Leidschendam.
Rapportnummer: R-2010-5. Tweede, gewijzigde druk.
Kohnstamm, R. (2002). Kleine ontwikkelingspsychologie III: de adolescentie. Bohn Stafleu Van Loghum,
Houten. Tweede druk.
Stickdorn M., Schneider J. (2011). This Is Service Design Thinking: Basics - Tools – Cases. BIS Publishers.
Van der Lugt, R. Blog 14 januari 2016. Orkestratie: het zorgvuldig afstemmen van het gehele pad van
gedragverandering. URL: http://touchpoints-hu.nl/orkestratie-het-zorgvuldig-afstemmen-van-hetgehele-pad-van-gedragverandering/