Transcript 1 - Wageningen UR E

P.Verdonschot
Groenendael103
8271EE Usselmulden
HYDROCHEHISCHEINVENTARISATIE VANHETOPPERVLAKTEWATER
IN2GEBIEDEN LANGSDEZUIDWILLEMSVAART.
(DeOudeGooren:Gem.Stipdonk,Gebied tenz-w vanHeeswijk)
A.G.KLINK
Rapporthydrcbiologische Adviesburoir.A.G.Klink
Riemsdijkstraat 176701BCWageningen0S370-15252
/
2-o33fi4
biz.
Inhoudsopgave
2
1.Inleiding
3
2.DeOudeGooren
1.Algemeen
2.Monsterpuntenenuitgevoerdebepalingen
5
7
3.Resultaten
7
3.Gebiedtenzuid-westenvanHeeswijk
1.Algemeen
2.Monsterpuntenenuitgevoerdebepalingen
3.Resultaten
19
19
22
4.Discussie
26
5.Konklusies
31
6.Samenvatting
32
7.Literatuur
33
PublikatiestebestellenbijhetHydrobiologisch Adviesburo34.
1.Inleiding
Injuni1983zijn2gebiedenlangsdeZuidWillemsvaart
hydrochemischgeïnventariseerd,metalsdoel,hetverkrijgenvan
inzichtindeoppervlakkigewaterstromingenendedaarmeesamenhangendepotentiëlebeïnvloedingenvanzowelbinnenalsbuiten
hetgebiedafkomstig.
TevensisindeOudeGooreneenanalyseverrichtvandeaquatische
makro-evertebraten.
Bijdeinterpretatie vanhetoppervlaktewater opchemischeparametersisgebruikgemaaktvandeindelingvolgensv.Wirdum (1980),
Hierbijworden3typenwateronderscheiden,afhankelijk vanhet
stadiumwaarinzezichindekringloopbevinden:
1-Atmoclienwater (regenachtig-water)
2-Lithoclienwater (grondachtig-water)
3-Thalassoclienwater (zeeachtig-water)
Regenwaterwordtgekenmerktdooreenlaaggeleidingsvermogen (ca.
6mS/m)eneendominantievanNa enK bijdekationenenSO.
bijdeanionen.Naarmategeïnfiltreerd regenwater langerinkontaktstaatmetdebodemverandertgaandeweg dechemischesamenstelling.Hetgeleidingsvermogen stijgtnaarca.50mS/mdoordat
grotehoeveelhedenCa
enHCO-^ uitdebodemwordenopgenomen.
DedominantievanNa enK wordtzodoendeovergenomendoor
Ca+ ,terwijlHC0,~sterkgaatdominerenoverSO.".
Alsuiteindelijk hetgrondwaterviaderivierenisafgevoerd
naarzee,verschuiftdeionen-dominantienaarNa enCl.
Uitgaandevandeveranderingen inionenaantalen-samenstelling
ishetderhalvemogelijkomdeherkomstvanhetwater nategaan.
Eenmethodeomditgrafischweertegevenishetuitzettenvan
deIR (ionen-ratio)=Ca
tegenhetelektrischgeleiSomderkationen
dingsvermogen (EGV),metalsreferentiepunten hetregenwateren
hetgrondwater (aangezieninhetonderzoeksgebied geeninvloed
vanzoutekwelisteverwachten).Infig.2zijndemonsterpunten
vandeOudeGoorenopdezemanierweergegeven.Naardeplaatsing
vandepuntenindegrafiekblijktmeteendatinhetgebiedgeen
watervanregenachtige kwaliteitisaangetroffen.Hetgrondwatertypeisechterineenaantalmonstersvertegenwoordigd.Voorts
blijktdateenaantalpunteninhetgeheelnieteenovergang
vormentussende2referentie-typen enalszodanigblijkbaarop
eenofanderemanierverrijktzijnmetionenafkomstig vanandere
danbodemuitwisselingsprocessen.
omookdezeafwijkendewatertypenintedelen,kangebruikworden
gemaaktvandeindelingvanPiper (1944),diewaterklassificeert
inalkaliënensalienindiendominantieoptreedtvanresp.HCCL
- 2 ofCl enSO, bijdeanionenenvoorstvoordekationenprimairensecundairwateronderscheidt,afhankelijkvandedominantievan
resp.Na enK ofCa enMg .Diepgrondwaterdientvanhet
secundairalkalienetypetezijn,terwijlregenwaterbehoorttot
hetprimairsalienewater.Infig.3isvooreenaantalmonsterpuntenindeOudeGoorengebruikgemaaktvaneenzg.Piper-diagram.
Inditonderzoekiseenpogingondernomenom,metnameenigidee
tekrijgenvandeherkomstvandeafwijkendewatertypen,terwijl
tevens,voorzovermogelijkbijeenéénmaligebemonstering,demate
vanbeïnvloeding ophetoorspronkelijkewatertypeisnagegaan.
Inhetoriënterendekadervanditonderzoekisuitgegaanvaneen
aantalaannamendiedehoeveelheid chemischebepalingendrastisch
vermindert,indehoopdatditslechtsingeringematetenKoste
gaatvandekwaliteitvanhetonderzoek.
Inprincipedienenbijdezemaniervanwatertypologiedevoornaamstean-enkationentewordenbepaald,naastdeEGV,pHen
temperatuur (inhetveldofophetlab).Samengevatuitv.Wirdum
(1980)gaathetomdevolgendeaannamen:
1.Na conc.=Cl conc.
••y
T
2.K ,Fe >NH ,NO~enPO.~zijnverwaarloosbaar indeionenbalans.
3.HetMg -aandeel=1/6vandetotalehoeveelheid kationen
4.Somvandekationen=somvandeanionen.
Deparametersdiehiernanogmoetenwordenbepaald,zijnteruggebrachttotEGV,pH,temp.Cl ,totalehardheid (D)eneventueel
HCO
(delaatste noodzakelijk bijhetuitzettenvandepuntenin
eenPiper-diagram).
DeIRkandanalsvolgtwordenbepaald (v.Wirdum,1980)
D/2
>8
°D/2,8+Cl"
=1/6 +5/6IR
Opdebetrouwbaarheid vande,opdezewijzeverwerktegegevens
wordtindediscussie nognaderingegaan
2.DeOudeGooren
2.1.Algemeen
DeOudeGooren (ca.10ha)isgelegentussenHelmond enAsten
aandedoorgaandeweg 'sHertogenboschenWeert.Hetgebied
ligtinhetdalvandeAa,debodembestaatuitmeerveen (zVz)
metzandbinnen1,20m.zonderhumuspodzol.'.GrondwatertrapII
(GHG:0cm.-mvenGLG:50-80cm.-mv). Inhetgebiedwisselen
vochtig/nat hooiland,rietzomenenelzenbroekmoerasjeselkaaraf.
Dezuid-westennoordzijdewordenomringddooreenslootdiehet
omliggendeweiland afwatertinnoordelijkerichting (peildd.
10-6-1983,18,84m+NAP).Aandeoostzijde islangsdewegeen
slootgegravendieterhoogtevanmp.11 (ziefig.1)hetgebied
instroomtenkontaktmaaktmetdebeekdiehetgebieddoorsnijdt.
Hetnoordelijk gedeeltevandeslootstroomtdirektnaarhet
noordenomdaar,evenalsdebeek,uittemondenindeslootdie
hetgebied omzoomt (resp.depunten18en19,ziefig.1).
Naastdezeafwatering innoordelijkerichting is,metnameinhet
westelijk geddelteeenaantalondiepegreppelsaanwezig,waarvan
demeesteinjuni1983slechtszeerweinigwaterbevatten.De
diepstegreppel (mp.7)voerdenogwaterafinoostelijkerichting.
Samengevat,vindteenontwatering plaatsinzuid-noordrichting,
waaroverheenhetwestelijkgedeelteontwatertinoostelijkerichting
opdebeek,terwijldeslootinhetoosten,voorwathetzuidelijk
gedeeltebetreft,eveneensafwatertopdebeekenhetnoordelijk
gedeeltehiervandirektopdeomringendeslootuitkomt.
Tenslotte stroomtaandeoostzijde,gescheidendooreenfietspaden
dedoorgaandeweg,deZuidWillemsvaart innoordelijkerichting.
Hetpeilvanhetbetreffendestuwpand bedraagt20,27m.+NAP.
Hetbeschrevenstromingspatroon isaangetroffenindeeerste
helftvanjuni1983,zodatdehiernavolgenderedenatiesenkonklusiesslechtsbetrekking kunnenhebbenopdezeperiode.
GEMEENTE HELMOND
Fig1:OverzichtskaartOudeGooren1:2500
(j
puntendiechemisch zijngeanalyseerd
• idem,met inbegripvanHCO enkationen
—1— puntenwaarvandemakrofauna isgeanalyseerd
2.2.Monsterpunten enuitgevoerdeanalyses.
Infig.1iseenoverzichtgegevenvandechemische-enfaunabemonsteringen indeOudeGooren,deomringendeslootende
ZuidWillemsvaart.
Van30puntenisdezg.minimalechemischeanalyseuitgevoerd
(zieinleiding entabel 1). Vervolgensisopgrondvandezeresultatenaaneenvijftalpuntenmetduidelijkverschillendechemische
samenstelling eenuitvoerigeranalyseverricht (tabel 1),die
inzichtgeeftindematewaarinvolstaankanwordenmetdeminimale
analyse-set
(zieook4.Discussie).
Inaansluiting hieropisvan10plaatsendemakro-evertebraten
samenstelling bepaald (tabel 2), diebijdebespreking vande
resultatenzalwordenvergelekenmeteeneerderuitgevoerdeinventarisatieinhetvroegevoorjaarvan1982 (tabel3).
2.3.Resultaten.
1.Chemie.
Uitfig.2blijktdathetoppervlaktewater vandeOudeGoorenen
haardirekteomgevingeengrotevariatievertoontinchemische
samenstelling.Duidelijk isdatopgeenderpuntenwateraanwezig
ismethetkaraktervanregenwater.Welisopeenaantalplaatsen
(5-8,21,23,26en27)wateraanwezigmeteenuitgesprokenkarakter
vandiepgrondwater.Inhetnavolgendezalgepoogdwordenhet
karaktervanhetwateropdeoverigepuntenteachterhalen.
InhetPiper-diagram (fig.4)zijneenaantalrepresentatieve
puntenuiteengerafeld enkunnengrofweg k typenwordenonderscheiden:
1.Grondwater-type.
Hetgrondwater-type (secundair-alkaliën,aanwezig opmp.8(representatiefvoordepunten5-7,21,23,26 en27)wordtgetypeerddoor
eenhoogaandeelvanCa
enMg
indekationensom,terwijlHC0-.
domineertbijdeanionen.
2.ZuidWillemsvaart-type.
Ditishetmengtypevandemonsterpunten k enA (AuitDansen,1982)
Mp. k isrepresentatiefvoorhetwatervandeslootdiehetgebied
omringt (mp.2,3,17,24 en 29), terwijlmp.AZuidWillemsvaartachtigwateris.Dittypevormteenmengselvansecundair-alkaliën
waterensecundairsalienwater.Vertaald komtheteropneerdat,
m J- d- m M m
-d-
o
C N N O
00
•d-
•dLA
LA
~
ON
4 - n r v J W O C h H N C t D H H C i - l t \ J
O N ON
rA
o
o
•d-
o
O
O
•d-
ON
o
c
*-i
AJ
Ü
CD
J-l
o
o
o
CU
^
Z)
O
(M
ON
•d-
CO
ON
(M
rA
co
rA
•d"
•d"
O
vu
ON
(NI
AJ
•d-
ON
VC
AJ
O
AJ
O
VO
LA
00
vT)
O
•s
O
-
d"
o
1/5
^H
AJ
CD
AJ
C
o
vo
•d"
•d-
•V
AJ
O
•^
o
».
O
X
c
CD
C
—
•
rA
O
O
AJ
PA
O
•>
o
o
rA
CO
o
+
PH
Cf"
CD
-C
r-i
CD
<f)
ON I—lLA ONO *—l
rA rAAjp—if—iP H
inH covo
rAr-~ LAJ-
A l <\J r\J AJ ( \ l AJ
AJ LA ON
ON VC00
r^ vo rA
u'
GOLAVOOAJOrACNrHLAAJONrAi—ItN
J - L A L A V 0 v 0 v c r ^ G 0 O O r A r ^ 0 N O r A
O O O O O C O O " — l i — M H H
c
d- AJ
LA LA
CD
c
o
N O J
•< — i
E
CD
_C
o
X
D.
r*> L A .d- L A r^ A j
LA -d" LA ON
rA r\j ON
rAr^r^r~~vcoNi—iLAj-rAvO"—iCNONrA
rvj
vo vo r^ r^ r-«. r^
vo r^ r~- vo
r^ I^. vo
r^vovDvovovovovor^r^r^r^vovor^.
r~^ co
O
c
ro
CD
Al
CC
LA
•dLA
O
rA
O
>
o
-Q
C
CD
J*.
GD
U
o
-i
IX
ON A J rA A J i—i rA
LA vo VO vo vo vo
AJ V0 CO LA
LA V0 V0 V0
O VC VO
r\J •—>. f A
Or^VOLAAJr-l.—lAld-OOONrACOCN!^
0N0OCOCO0O00COCO[^.VCV0V0LALALA
-O
O
•H
-P
oooo
OO O
o o o o o o o o o o o o o o o
o o
LA L AL Ar H L A L A
r ^ r~~r ^ i— r~ r~
AJ C N V O v o
vo LA L A LA
LAr^vc
AJ ONr*
L A O V C L A L A L A V O L A O N C O L A J - r ^ O C O
L A L A ^ - L A J - d - J - L A J - r A L A L A L A V O V C
Al O
LA LA
O
u
!/)
C
l/l
(0
3
-P
U
C r.
CD
C
O
•H
1 1
ro re
O
O
i—1
•H
.c
ü
(0
co
>
II
II II
H Al
- - -d-
CD
-P
c
o
CD
"3
A j r A .d- -d- O N r ^
A l AJ i-H
V0 AJ O ON
r H A J A J i—1
CO
r A L A r ^ V O V O i — I I N COCO I A ONirvJ LA PA d "
AJ
Al
AJAJ
AJ <NJ
^ r H r-^ r H
O
*—
^^
•
c
c
c
CD
ro
>
E
O
W
CD CD
O AJ
VC v o
oooooo
E
O
-P
ü
E
or rr
H
rH
o
00
c
•r-
c
o
c
c
>r-'
c
r-
c
1
i^
rc
v/
o
o
LA
M
E
C
O
>
o
CM
o
O
CM
c
IJ
O
O
O
^ o
00
O
co
"O
CM
c
CO
co
CO
O „O O
• O
•H
c
o
t g So
co
CM
c
o
Q.
Ui
O
1»
4->
c
c
E
>
rn
«
"~
^
Li.1
o
E
00
CT*
0
-o
u
•i-i
O
GJ
o
•H
O
•I-I
•p
in
CM
TJ
f^
—
>
O
E
3
£2
•o
rC
c
c
o
U
i-i
(O
c
"O
t-i
U
'"0
fO
O
c
1-1
•I-I
>
S-i
1
(J
-O
0)
c
o
u
4-1
ca
ö0
U
ÛC
0)
O
o
o
0
IJ
c
!o
co
+
CNI
O
o
B
co oen
o
en
O
co
o
O
(O
o
o
o
co
o
CM
Fig.3:Piper-diagram OudeGooren
o
ov 1 0 0 ^
/*
\
X
'V
^
§ê^
.0*
^0
90 , —
-. 90 *
80
1sec.Alkalien
2primAlkalien
3 sec.Salien
4 prim.Salien
5mengtypen
80
A=watermetsamenstelling
/\
80
80
overeenkomstigdeZ-Willems
vaart (Jansen,1982)
90z-
90
*/
tjoo^
10
vannaturegrondvvater-achtigwaterdoordezeleidingenwordtaf2gevoerd,maardaterveelsalieneanionen (SO, enCl )enin
minderemateprimairekationen (Na en/ofK)aanzijntoegevoegd.
3.Pekel-type.
Ditprimairsalienetypeisaanwezig opmp.11.Ookregenwater
behoorttotdittype.Blijkenshethogegeleidingsvermogen (tabel2
bevatmp.11geenzinswatervanatmoclienesamenstelling.Dittype
wateriseveneensaanwezig opdepunten10en18.
Hetzalgeenverbazingwekkendatdezepuntenlangsdeweggelegen
zijn.Ditwaterheefthaarafwijkende samenstelling gekregendoor
hetstrooienvanpekel.DittypeonderscheidtzichvanhetZuidWillemsvaart-type,behalvedoorhetzeerhogeNaenK aandeel,
2_
eveneensdoorhetlageSO
gehalte (tabel1).
4.Mengtypevan1en3.
Dittypeishetmeestuitgesprokenaanwezig opmp.16.Hetvaststellenvanplaatsenmetdittypewaterisvooralvanbelangvoor
hetvaststellenvandeomvangdiehetwegenzoutophetwaterin
ditgebieduitoefent.
Kombinerenwenudefiguren2en3,danontstaatfig.A-,Hieruit
wordtduidelijk opwelkepuntendepekelinvloed merkbaaris.
Hetzelfdewordtgevisualiseerd infig5,waarbijdeverdelingvanhet
Cl gehalteoverhetgebied isweergegeven.UitdelageCl waarden
inhetwestenvanhetgebied blijktdatdegreppelseendrainerende
werkinghebben (afvoervangrondwater)endatgeenmerkbareinfiltratievandeomringende slootophetgebied plaatsvindt.Tevens
kanuitdeafnemendeCl gehaltesindebeek (vanmp.16via22
en20naar19)wordengekonkludeerd dathetnoordelijkgedeelte
vandepekelslootniet (ofnauwelijks)inhetgebied infiltreert
endatookhetnoordelijk gedeeltevandebeekgeeninfiltrerende
werking heeft (vgl.mp.8en16;21met20en22). Tenslottekan
wordenvastgesteld datvanhetzuidelijk gedeeltevande"pekelsloot"
eenzeerduidelijkeinfiltrerendewerkinguitgaat,dietotdiep
inhetgebiedmerkbaaris.
Dezekonklusiessamengevat leidentothetkaartjevanfig.6
waarbijglobaaldeinvloedsfeervanhetstrooizoutophetgebied
isweergegeven (tentijdevandeéénmaligebemonstering vanhet
oppervlaktewater.Inhoeverrehetdieperegrondwater isbeinvloed
isuitditonderzoek dusnietafteleiden).
11
0)
O.
> ï
4-1
ro
1
4-1
S-4
CO
CJJ
O-
u>>
tl)
« Oi
>
VI
fc= >>
0)
u
Q)
4-1
o
o
C
LA
•—i
OH
cfl
Cl)
4-1
s
I-I
Tl
C
O
M
ÖL
1-4
•H
£2
•
N!
O
a
1
I—1
<U
PN
lO
4-1
ÖT'
-^
O
c
a
fc
E
01
O
O
CM
• e
Ld
o
c
y s
c;
"O
IJ
c
c
o
o
o
o
<D
-V
Ü
u
<D
u
«3
0)
-2
D
O
C
o
O
"O
•H
C
f0
c
c
C)
G
4->
C
3
Cl
c
o
o_ o o
•o
îo
1—;
c
CC'
>
o
-LJ
to
c
h-
o
'—
LJ
o
cc
!!
c
c
O
c
E
e
CJ
o
—1
4_>
C
fZ
t
u
>
1_
TD
6
D
- o
M
• H
1
u
o
c
c
•1—1
4J
rr,
r
tj
0)
4-1
ttt
M
c
•H
"O
1-4
S-j
o
(-1
xi
C
ro
C
C
CJ
4J
CO
o
u
..
<f
L-O
e
O)
ÖC
01
•
CTi
1-4
w
6-S
O
o
c
0)
c
o
CO
+
e
CO
o
c/3
O
o
o
o
co
o
o
o
te
12
10
o
o
co
o
CM
Fig. 5: Oude Gooren, indeling van de monsterpunten in
Cl -klassen
GEMEENTE HELMOND
0 , 5 0 - 1 , 0 0 meq. C l " / 1
1,01-2,00
"
Cl"/1
2,01-3,00
"
CT/I
meer dan 3
meq. C l ~ / 1
13
Fig.6:GlobaleinvloedsfeervanstrooizoutopdeOudeGooren
EMEENTE
••/.•"Gedeeltevanhetgebied meteenmerkbarebeinvloedingdoorpekel
r~^ Gedeeltevanhetgebiedwaardezeinvloed nietisvastgesteld
14
LMOND
2.3.2.Makro-evertebraten.
Doordeauteur isop13-4en5-5-1982eengedeeltevanhetgebied
geïnventariseerd opmakro-evertebraten.Hierbijisdefaunahoofdzakelijkverzameld inhetmiddengedeelte vanhetgebied,globaal
omslotendoordemonsterpunten6tm.9 (fig.1).3eresultaten
staanoptabel2endekonklusiesuithetongepubliceerdeverhaal
wordenhierondergeciteerd:
"Uithetbemonsterdegebiediseenaantalsoortenaangetroffen
"datkarakteristiek isvoorpermanentekwelsituaties (Nemoura
" dubitans,
" piger,
Beraea pullata,
Zavrelia
Krenopelopia
pentatoma en Parapsectra
"wezigheid van Telmatopelopia
" irritus?
binotata,
styriaca).
Chaetocladius
Uitdeaan-
nemorum en Paraphaenocladius
cf.
blijktdatbinnenhetgebied plaatsenperiodiekdroog-
"vallen.Terwijlmetname Paraphaenoclaius
" spp. en Limnophyes
impensus,
Metriocnemus
spp. zichalslarveophoudeninvochtigetot
"zeernattebodems.
"Datinditgebied vertegenwoordigerszijnaangetroffenvanbio"topendieelkaaropvolgeninvochtigheid houdtin,dateensta"bielesituatieisontstaanonderinvloed vandehydrologische
"gesteldheid.
"Bijdezeoppervlakkige inventarisatie zijn2nieuwesoorten
"verzameld voordeNederlandsefauna,opgrondwaarvanhetgebied,
"landelijkgezien,alswaardevolmoetwordenbeschouwd.Datdeze
"soortentevensnognietzijnvoorzienvaneenwetenschappelijke
"beschrijving betekentdathetgebiedookinternationaalalseen
"belangrijk kwelmoeraskanwordengekarakteriseerd."
Inaansluiting opdechemischebemonsteringen injuni1983zijnop
10plaatsenmakro-evertebraten verzameld (tabel 3). Opmp.7is
geenfaunaaangetroffen (juistuitgebaggerd ?).Dezefaunaiskenmerkend voormilieusmeteenhogedinamiek.Inditkadertekarakteriserenalsbewonersvanplaatsendiedoortoevallige (klimatologische?)omstandigheden opeenongewoonmomentwaterbevatten.
Defaunaverzameld inhetvroegevoorjaarvan1982isinjuni1983
nietaangetroffen,hetgeenvoornamelijk temakenheeftmet
deontwikkelingsperiode dieindewinterenhetvroegevoorjaar
valt.
Opgrondvandezegegevenszijnderhalvegeenkonklusiestetrekken
enzaldelangetermijninvloed vanwatermeteenafwijkendechernichesamenstelling opdemakro-evertebratenfaunaopzijnvroegst
kunnenwordenonderzocht indewinterenhetvroegevoorjaarvan
1984.
15
Tabel2:Makro-evertebratenverzameld injuni1983inde
OudeGooren
Gastropoda:
Anisus
leucostoma
Bathyomphalus
contortus
Bithynia
tentaculata
Gyraulus
albus
Lymnaea
palustris
Valvata
cristata
V "
piscinalis
Lamellibranchia:
Pisidium
spec.
Oligochaeta:
Naididae
Tubificidae
Hirudinea:
Dina
lineata
Glossiphinia
complanata
Helobdella
stagnalis
Herpobdella
octoculata
Isopoda:
Asellus
aquaticus
Proasellus
spec.
Amphipoda:
Gammarus pulex
Coleoptera:
Anacaena globulus
(im)
A "
spec. (1)
Dytiscus spec. (1)
Helophorus spec, (im)
Hydroporus planus (im)
Laccobius minutus (im)
Megaloptera:
Sialis
spec.
Heteroptera:
Hespericorixa
sahlbergi
(1)
Nepa rubra
Diptera:
Syrphidae:
Eristalis
spec.
Limnobiidae:
Ceratopogonidae:
Psychodidae:
Ptychopteridae:
Chironomidae:
Tanypodinae:
Macropelopia
spec.
Procladius
spec.
Psectrotanypus
varius
Xenopelopia
spec.
Zavrelimyia
spec.
Diamesinae:
Prodiamesa
olivacea
Orthocladiinae:
Chaetocladius
piger
Cricotopus
ornatus
Diplocladius
cultriger
Paraphaenocladius
impensus agg.
Psectrocladius
cf.
octomaculatus
Pseudosmittia
spec.
11 11 12
9
27
20
1
16
19
1
1
1
18
2
1
if
4
11
1 21
50100100 16
1
1
15
200
1
12
1
68
18
1
5
50
68
1
1
6
1
1
1
3
1
13
3
6
59 75
2
1
6
16
Tabel2:vervolg
11 11 12
Chironornini:
Chironomus gr. plumosus
C
"
gr. 1
C
"
gr. 2
Phaenopsectra
spec.
Polypeüilum gr. uncinatum
Tanytarsini:
Micropsectra
atrofasciata
M
"
Sterkselse
Aa
Paratanytarsus
austriacus
P
"
confusus
Tanytarsus
spec.
AantaltaxaS:
AantalindividuenN
25
9 27
16 19 18
9 16 80 24 89 70 4 22
41
16
10
9 6 9 6 13 16 10 7 28
155188149101319208113 14207
17
Tabel3:Makro-evertebraten verzameld inapril-mei
1982
indeOudeGooren
Lamellibranchia:
Pisidium spec.
28
Plecopera:
Nemoura cinerea (1)
14
N "
"
(im)
if
A'"
dubitans (im)
1
Ephemeroptera:
Cloëon dipterum (ex)
18
Trichoptera:
Beraea pullata (1)
1
Limnephilus cf. lunatus (1)
1
Phryganeidae (p)
1
Coleoptera:
Helodes spec. (1)
30
Diptera:
Psychodidae:
17
Ceratopogonidae:
6
Chironomidae:
Tanypodinae:
Krenopelopla spec. (1)
2
Telmatopelopia nemorum (1)
10
T
"
"
(im)
1
Orthocladiinae:
Acricotopus lucens (ex)
1
Chaetocladius piger (1)
1
Cricotopus intersectus
(1)
1
Limnophyes exiguus/pusillus
(p)
1
L
"
"
(im) 53
Metriocnemus cf. fuscipes (im)
3
M
"
gr. hygropetricus (ex)1
Paraphaenocladius impensus (im)
8
P
"
cf. irritus (im)61
Chironomini:
ChironoiTiUs cf. riparius (im)
8
Dicrotendipes notatus (im)
1
Polypedilum cf. uncinatum (1)
3
P
"
"
(ex)
2
P
"
"
(im)
2
P
"
gr. nubeculosum (im)
3
Tanytarsini:
Cladotanytarsus mancus (im)
1
Neozavrelia spec. (1)
7
Parapsectra styriaca (1)
26
P
"
"
(p)
2
Paratanytarsus confusus (im)
1
Zavrelia pentatoma (1)
1
(1)
(p)
(ex)
(im)
- larve
-pop
=exuviae
- imago (manlijk)
18
3.Hetgebied tenzuid-westenvanHeeswijk (afgekortHeeswijk)
3.1.Algemeen
Heeswijk (ca.25ha)iseveneensaandeZuidWillemsvaart
gelegenlangshetdalvandeAa.Hetgebied bestaatuit2bodemkundigeeenheden.Hetnoordelijk gedeelte (bovendestippellijn
opfig.7)iseenassociatievanlageenkeerd-enbeekeerdgronden
metlemigfijnzand (EZg23/pZg21/23).Grondwatertrap III(GHG
minderdan40cm-mv:GLG80-120cm -mv).Ditgedeelteisingebruikalsweiland voorkoeien.Hetgrootstezuidelijk gedeelteis
eenLeek/Woudeerdgrond metzandigeleem (pLn5)dieisvergraven
bijhetaanleggenvanrabatten.GrondwatertrapV(GHGminderdan
40cm-mv:GLGmeerdan120cm-mv).
Derabatpercelenzijnafgewisseld metnat/vochtig hooiland enop
delageredeleneenopstand vanrietenwilg.
ZoweldeZuidWillemsvaartalsdeAastromenoost-west.Devele
meestinnoordelijkerichtingverlopende greppelszullenhetgebiedontwateren naardeAa.Tentijdevandebemonstering (20juni
1983)warendemeestegreppelsopgedroogd.Deoverigebevattenniet
veelmeerdanenigecmswater.
Hetzuidelijk gedeeltevanhetgebied ligtaandeventweglangs
deweg 'sHertogenbosch-Helmondenisvandezeweggescheidendoor
eenslootvanca.1,5mbreedwaaringeenstroming konworden
ontdekt.
3.1.Monsterpuntenenuitgevoerdeanalyses.
Infig.7iseenoverzichtgegevenvandeplaatsendiechemisch
zijnbemonsterd.Inditgebied isdoorondergetekendegeenfauna
onderzocht.Vandepunten (31-48)isdeminimaleanalyse-setuitgevoerd,methieraantoegevoegd debepalingvanHC0.. (zieinleidingentabel 4). TevenszijndeAa (mp.35)endeZuidWillemsvaart (mp.31)opgenomen,terwijlookaandezuidzijdevanhetkanaaleenslootisbemonsterd tussendewegenhetgebied deWijbosch
(mp. 48).
19
o
4->
C
c.
u
G
J->
1.1
C
O
E
O
O
1/5
N
20
n N i A H r>j (\' (\i INJ
(Njroj-j-rOJ-tVd-fM
r-\ rr\ m r^
O
en
r^ c
O .-I
oo
to
ti
f"\ VC CO
n^ d - r\j
O W ^
ON (Vi O
r~\ m, rr>
-H -H O
O >—: —!
ooc
O O --.
CU
c
o
IT!
~:
m VC « h M C W c c
« e N o N r-i vo o r~
G
j_>
G
E
u
oD4-i\i|^Hir\\rir>
I A 0 N O 4 O ( V N C
-! L/"\ LT\ r\j I—; i—i O —: O
^or^O>—ii-Hr^m
G
en
•H
c
n-\ r^ r^
I I—t O I—I
i-l O O
CD
rn,
n j - f t d - ^ i A N c o c o D
E
G
»
i
i
i (Vi
i n o i M A H H H H N
O C J - O N V C V O O O O N
X
(\jro<f,-^r^J-i^von-\
v C d - ^ ^ m ^ d - d -
C_>
r ^ v c i A r ^ r ^ c c r v j O O 1 - t C d - N N i H i A v o m
vcoo<\jor>»>-Hvoor^com 0 N O j - o < v r ^ o
H Lf\ L<\ w H
>
o
LO r^ co -d- -d- u*\ - ^ t n
C
i—1
o
O
r - l o - H C ^ i ^ o r ^ O i — i ^ w t ^ r ^
ü.
c
G
v
G
t-l
G
.O
ro
»^
x
'""
:r
—:
cc
r^fxjci-cochaor-aNrvj^ooi—J.
r^r^r>.vorvvcvo,orv
or^.or~-ooj-
L i J
vûr~.oovûaovor^is^
M
v o œ v o n N c f c o c h d - " ^ N L r \ r M f n ^ H O c o
LArjr^vûLAr^r--r^r^
Lnr^(vr^r^r^rvJ.d-
ooooooooo
oooooooo
O
G
c
o
>
r
c;
•H
N
U
O
>
o
C O i A N O C i A
u~\ —l O ao r ^ vC
O i A V O O O O P J N 4 - v û C O ( \ l
J ^ . * ^ O ^ N ( \ 1 A 1 A ( N J C O
C \ r-4
H
p—I
o
>
to
u
(!)
4->
CO
t-l
G
-p
(/)
E
H M n d - L r w D ^ O D O N O ' - ^ N f ^ d - l A V O N C O
c
o
21
(0
s-l
(0
!
1
—.
cG
1=
c
•H
c
G
c
o
c
•H
(D
C
G
1
+J
Ti
3.3.Resultaten
Aangeziendeminimum-setvanbepalingeninuitgebreidmet
HCO ,ishetmogelijk omdeionenbalansoptestellenmetbehulp
vandeaannamen dieindeinleiding tersprakezijngekomen.
ZowordendeCl enHCO-, ionenopgeteld,evenalsdeCa ,Hg
en
Na' (=Cl"). Indiendesomvandeanionengroter isdandieder
kationen,danwordtditverschilgekompenseerddoorK enomgekeerd
2_
wordteengroterekationensomdoorSO.
inevenwichtgebrachtmet
deanionensom.Dezeresultatenzijnweergegevenintabel k.
Infig.8kan,evenalsindeOudeGooreneenonderscheidworden
gemaakttussenpuntenmeteensecundairalkaliënkarakteren
eenprimairsalienesamenstelling.Depunten32,33,43en47
behorenmetmp.48tothetzg.pekeltype.Vandeoverigepunten
isdeachtergrond vangrondwater nogteherkennen.Fig9laatzien
datnochhetatmoclien-nochhetlithoclienewateropdemonsterpuntenaanwezig is (m.u.v.mp.44meteenmengvorm vanregen-en
grondwater).Deinvloed vanhetpekeltypedringtslechtsinhet
westelijk gedeelteverdoorinhetgebied (ziefig.10,mp.33en
34). Terhoogtevanmp.47kangeeninfiltratievanpekelwater
wordengekonstateerd.DeoorzaakvanhethogeCl gehalteoppunt
A-lisonduidelijk.Evenalsoppunt38ishetHCO^ gehalteveel
hogerdanopalleoverigemonsterpunten.Ditgeefteenaanwijzing
voordeaanwezigheid vandieponverdund grondwater.Indienditwater
onder invloed zoustaanvandezoutesloot,meteenveellager
HCO, gehalte,danzoudittotuitdrukkingmoetenkomenineen
minder hogeHCO, concentratie oppunt4-1.tevenswijstdeberekende
hoeveelheid SO,~eveneensopeenandereinvloed dandievanhet
r
4
pekelwater.
Vanmp.40kanwordenopgemerktdathierrecentca.10tonkoeiedrijfmestisgestortmeteengeschatdrogestofgehaltevan 3%,
NH, concentratie van3gr/leneenglobaalCl gehaltevan500mg/l.
Deinvloedhiervanstrektzichnognietuittotdenabijgelegen
punten39en42.
Vanveelmonsterpunten blijfthetkarakteronduidelijk,mededoor
dehogeberekendeconcentratiesvanK enS0,
waarvoorgeen
betrouwbareverklaring istegevendoorhetontbrekenvanreferentie
gegevensbetreffendepotentiële verontreinigingsbronnen.
Hetgehelegebied staatvermoedelijk onderinvloed vanallerlei
storingendiemetdebepaaldesetparametersnietzijnteontrafelen.
22
F i g . 8: Piper-diagram Heesv\i/jk
o* 100 V
/*
<vV
-N
X
X
•S
&^
90 x
0
90 <-
80
1 sec. Alkalien
2primAlkalien
3 sec.Salien
4 prim.Salien
5mengtypen
80
90
90
^x
X
\/
23
'
to
E
O
>
O
o
CM
1•
CM
CO
co
CO
o
o
co
co
co
O
co
©
<0
co
O
So
(O
TT
so
O
h
Î
10
o
c
co
00
c
oc
0~i
-o
>
e
D
-e
o
tu
CC
3
IJ
T3
c
c
e
u
i_ o
CD
c
01
ÖC
01
I
h
s-i
>
CT
o
6-8
O
O
c
o»
e
c
+
CN
C3
O
O
O
E
o
C/>
o
o
O)
00
o
o
o
(O
Zk
o
o
co
o
CM
c
to
c
o
er
.
0
E
1 —
o
-
"
O
O
O
~H
1
<NJ
c
o
ro^
1
-—l
cr.
m
o
•N
1—1
o
O
^H
CJ
Oui25
«s
c
•ra
o
S-i
CU
o
E
4.Discussie
Indithoofdstukzulleneenpaaraannamen,gedaanindeinleidingwordengetoetstaanenkeleuitgebreider geanalyseerde
monstersvandeOudeGooren (tabel1).Tevenszaldehardheidsbepalingwordengeëvalueerd.
1.Na =Cl enK isverwaarloosbaar.
Intabel5zijndeconcentratiesvanNa enCl metelkaar
vergeleken.Uit deverschillenblijktdatslechtsopmp.11(
strooizout)eengroteoverschatting vanhetNa gehaltezouzijn
opgetreden.
Tabel5:ToetsingvandeaannameNa =Cl
Cl
Na
2,25
2,09
-0,16
8
0,89
0,96
+0,07
9
1,32
1,22
-0,10
11
6,65
5,04
-1,61
16
2,35
2,^3
+0,08
mp.4
verschil
IndienhetCl gehaltewordtvergelekenmetdesomvanNa enK
(tabel 6), danwordthetverschilopmp.11slechtstendele
gekompenseerddoorhetK-ion (0,69meq/1).Deoverigemonsterpuntenvertoneneenverschildatindefoutenmargevandebepalingenligt.
Tabel6:ToetsingaannameK isverwaarloosbaar
Cl"
Na +k
verschil
mp. 4
2,25
2,29
+0,04
8
0,89
0,98
+0,09
9
1,32
1,24
-0,08
11
6,65
5,73
-0,92
16
2,35
2,47
+0,12
Uitbeidetabellenblijktdat,voordezemonsterpunten,deaannameCl =Na +K kleinereverschillenveroorzaaktdanCl =Na,
voordewaterenmeteen,nietalteverstoorde ionensamenstelling.
26
AangezienditechterophetzelfdeneerkomtalsK =0enCl =
Na ,indienslechtshetCl gehaltewordtbepaald,gevendezeaannameneengoed beeld vanderealiteit (bijnietsterkeverstoring).
Omgekeerd kandebepalingvanK ofNa ,naastdievanCl"aanwijzingengevenvooreensterkeverstoring.
2.HetbepalenvandeIR (Ca -ionenratio).
DebepalingvandeIRuithetCl gehalteendehardheid =(Ca +
Mg )/2,8geeftbijhetuitzettentegenhetEGV (ziefig.2)een
tegeringeaanwijzing overdeaardvanhetwater.Ditistewijten
aanhetfeitdatuitde ,doorsubstitutieontstanevergelijking:
D/2,8 =HCO
+SO ",nietdeverhouding vandezeanioneniste
bepalen.ZoisdoorKemmersendansen (1980)aangetoond datinhet
regionalegrondwateronderhetreservaat GrootZandbrinkzeerhoge
2S0
aandelenaanwezig zijn.Ditkanwijzenopernstigeverstoring,
terwijlbijhogeHCO~aandelen,hetgrondwatervannatuurlijke
samenstelling is.OokindeOudeGoorenkonslechtsmetbehulp
vanhetPiper-diagram (fig.3)eenonderscheid wordengemaakt
tussenhetZuidWillemsvaart-type enhetmengtypetussengrondenpekelwater (fig. 4 ) .
3.Hardheidsbepaling.
Eenaspektvanandereaard is,datblijkenstabel7,dehardheidsbepaling systematisch deconcentratiesCa
+Mg onderschat.
Bijde5monsterpunten lijkthetomeenabsolutefouttegaanvan
ca.0,6meq/1 (tabel7).
Tabel7:Verschilhardheid enCa
°D/2,8
mp.4
Ca +Mg
+Mg
verschil
5,00
5,44
0,44
8
if,28
5,04
0,76
9
11
3,93
4,37
0,44
2,86
3,51
0,65
16
3,57
4,31
0,74
27
2-
Ditheefttotgevolg,datbijdeberekening vanhetSO
gehalte
ooksystematisch telagewaardenontstaan (tabel k).
Omhierovereenindruk tekrijgen,kanhetEGV (25C)wordenuitgezettegendesomvandekat-ofanionen (fig.11en12).
VolgensGolterman (1971)veroorzaakt 1meq/1eenEGVvanca.10
mS/m.Kompenserenweinfig.12deonderschatting vanCa
enMg ,
danblijkendemeestepunteneenredelijkespreiding ronddezelijn
tegeven.Ervanuitgaandedatditverband bruikbaar isendat
Na =Cl ,moetendeafwijkingenbovendelijntewijtenzijnaan
foutenindebepalingen,aangezien hetgenewatbepaald isnooiteen
overschatting kanzijnvandesom:bepaald +nietbepaald.Naarmate
depuntenverderonderdelijnliggendanopgrond vandespreiding
kanwordenaangenomen (bv.mp.32en35)isdekansopaanwezigheid
2_
vannietbepaaldeionen (m.n.SO
enhaartegenionen)groter.
2+
2+
Indiendeveronderstelde onderschatting vanhetCa enMg gehalte
wordendoorberekend indechemischebepalingenvanHeeswijk (tabel
k), danmoethetberekende K gehalteverminderd wordenmet0,6
meq/1ofbijlagereconcentraties tot0gereduceerd enkomthet
2resterendegedeeltetengoedeaanhetberekendeSO
gehalte.
DegevolgenhiervanzijndatbehalvehetCa +Mg*""""aandeelook
22hetCl +SO,
aandeelstijgt.HierdoorkrijgthetSO.
gehalte
indeAaendeZuidWillemsvaarteenreëleraanzienenwordtk"(
- nietbepaaldekationendiegeenCl"alstegenionhebben)een
differentiërendeparameter,dieinHeeswijk slechtsineenzeer
beperktgedeelte hogeconcentratiesveroorzaakt (mp.3S,39en k2).
Aangezienresultatenaanzienlijk kunnenwisselenmetdewaardevan
dehardheid,kaneeninterpretatie vandezebeperktesetvanchemischebepalingen nietverdergaandanhetaanwijzenvanzeer
ernstigeverstoringendie,inhetgevalvanNa(K)Clwelteachterhalenzijn,maar nietbijhetonderscheidenvanverstoringenmet
2S0. alsanion.
28
O
co
O
o
CM
>
O)
E
o
r o
O
.o
(0
^co5
c
o
c
1.0
! r-
.o
r>2
CM
<0
\
0 O # o b o(T>
\,-o
Vs
c
Ü
°CM
-O
CM°\
^
^
'^
i—
,—
~-~-^
§
\
'^
C/
i_'
»O
—
~
—
E
C
E
O
c
c
^r
c
£w
—
^
'r
r;
•H
c
•
0
_o
\
\
co
\
\
\
\
\
CM
\
^
\
\
\\
\
-O
\
\
i
V
1
CM
!
O
1
05
29
1
(O
1
1
CM
\
a
E
c
30
5.Konklusies.
DeOudeGoorenzowelalsHeeswijk hebbeninjuni1983oppervlaktewatermeteenachtergrond vangrondwater.
Beidegebiedenstaanonderinvloed vanprimairsalienwater,
afkomstigvanstrooizout.
Verwachtwordtdat,metnameindeOudeGoorendezeinvloed
toeneemt indiendedrukvandeZuidWillemsvaartophetgebied
groterwordt.Onontbeerlijkvoordezekonklusiezijnechtergegevensoverandere jaargetijdenvanzowelchemiealsfaunavanhet
oppervlaktewater.Eveneensdienthierbijhydrologieenchemievan
hetgrondwatergeïntegreerd teworden.
IndeOudeGoorenisgeenandereinvloed gekonstateerd dandie
vanhetstrooizout.
InHeeswijkechterblijktdateenaantalpunteneenzodanige
ionenesamenstellingbezitten,datookandereverontreinigingsbronnendanpekelinhetgebied eenrolvanbetekenisspelen.
Illustratief hiervoor ishetaantreffenvaneenrecentgestorte
lading koeiedrijfmest.Aangezienhiervangeeninvloed opdenabij
gelegenmonsterpuntenkonwordenvastgesteld,ishetnogmogelijk
demestteverwijderen,voordatbijstijgendewaterstandverspreiding vandezeverontreinigingoptreedt.
Debeperktesetvanchemischebepalingen (EGV,pH,Cl ,tot.
hardheid (enHCO ))voldoetbijhetaantonenvandebeïnvloeding
doorpekel.
Vooraldegegevens,ontleend aandehardheidsbepaling zijnniet
nauwkeurig genoeginterpreteerbaar,waardoorhetnietmogelijkis
eengoedeindruk tekrijgenvandeionensamenstelling vanwaterdat
2beinvloed wordtdoorSO, enhaar tegemonen.
[»oorhaareenvoud isdecharmevandehardheidsbepaling zogroot,
dathetwaarschijnlijkdemoeiteloontomdebepalingsset teijken.
Belangrijk is,datdeionensamenstelling vanveelvoorkomende
verontreinigingen bekend is.Zozullenbehalvedesamenstelling
vanregen-engrondwater,ookdievanstrooizoutendiversesoorten
kunst-endierlijkemestalsbelangrijkereferentiepuntendienen
bijhetzoekennaardeoorzaakvaneenniet "natuurlijke"samenstelling vaneenbepaaldwater.
31
6.Samenvatting.
Injuni1983iseenonderzoek uitgevoerd aandechemievanhet
oppervlaktewater in2gebiedenlangsdeZuidWillemsvaart.Ook
aandemakro-evertebratenfaunaineendergebiedenisenigeaandachtbesteed.Alschemischeparameterszijndedominantekatenanioneninhetwatergebruikt,waarbij,doordiverseaannamen,
hetaantalbepalingenzeerbeperktisgebleven.Vandechemische
resultatenwordtindediscussieeenuitgebreideevaluatiegepresenteerd.
Deauteurkomtvoortstotdekonklusiedanbeidegebiedenbeinvloedwordendoorstrooizoutvanwegen,terwijleendergebieden
tevensmetanderenietnaderachterhaalde verontreinigingenis
belast.
32
7.Literatuur
Golterman,H.L.,1971.Methodsforchemicalanalysesof
freshwaters.I.B.P.Handbook 8,Oxford
dansen,P.C.,1982.Dekwaliteitvanhetoppervlaktewaterin
deperiodeoktober1981-oktober1982.I.C.W.Nota1373
Kemmers,R.H.enJansen,P.C.,1980.Deinvloed vanchemische
faktoren ingrondwaterenbodemopenkelevegetatietypen inhet
CRHreservaat "GrootZandbrink".I.C.W.Nota1181
Piper,A.M.,1944.Agraphicprocedureinthegeochemical
interpretation ofwater-analyses.Trans.Am.geophys.Union25
33
PublikatiestebestellenbijhetHydrobiologischAdviesburo:
1.Klink,A.G.,1980.DeSpreng vanGeurts (Apeldoorn),eenhydrobiologischeverkenning alsachtergrond voorhettevoerenbeheer,
p:1-18 +bijl.fl.5,-2.
1981.Determinatie-tabel voordepoppenenlarven
derNederlandse Tanytarsini (Deel1,tabellentotgeslacht),p:1-22
+fig.fl.5,-3.
1982 .Rheopelopia ornata (Meigen):Description
ofthemetamorphosisandecology ofariverinhabitingTanypodinaelarva,newtotheDutchfauna (Diptera:Chironomidae).Ent.Ber.
A'dam42:78-80.
4.
19S2 .HetgenusMicropsectra Kieffer(Diptera:
Chironomidae).Eentaxonomische-oekologische studie.DeMedeklinker
2:1-59 +fig.fl.20,-c
5.
1982 .DescriptionofMochlonyx triangularis n.sp.
andakeytothelarvae,pupaeand imaginesofthepalaearctic
speciesofMochlonyx Loevv(Diptera:Chaoboridae)Ent.Ber.A'dam
42:150-155.
6.
1983 .Eenoriënterendonderzoekaandesedimenten
vanhetGrootHuisven.p:1-5- fl.1,50
7.
1983 .KeytotheDutch larvaeofParatanytarsus
Thienemann&Bausewith anoteontheecologyand thephylogenetic
relations.DeMedeklinker 3:1-36.fl.15,-8.
1983 .Eenhydrochemischeinventarisatie vanhet
oppervlaktewater in2gebiedenlangsdeZuidWillemsvaart,p:1-34.
fl. 6,-9.
inprep.Rheotanytarsusrhenanusn.sp.Acommon
midgeofthelithorheophilic faunainthelargelowland rivers
(Diptera:Chironomidae).Ent.Ber.A'dam (accepted).
10.
inprep.DescriptionofthelarvaofParapsectra
styriaca (Reiss)(Diptera:Chironomidae).Ent.Ber.A'dam (accepted).
11.Klink,A.G.enMollerPillot,H.K.M.,1982.Onderzoekaande
makro-evertebratenindegroteNederlandse rivieren,p:1-57.fl.10,-Deprijzenzijnexklusiefverzendkosten-
34