KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN VOOR ONTWIKKELING VAN TAALVAARDIGHEID

Vakmanschap is meesterschap

November 2011 Nora Bogaert

Verschillen aan de startmeet, zelfde eindmeet te halen einddoelen bij

 leeftijd  sociale achtergrond  kennis van de (westerse) wereld  schoolse voorkennis  moedertaal e.a.

 aanleg en interesses / motivatie

'afstuderen' in bepaald niveau

Vier mogelijke rollen participant aan verdere opleiding participant aan beroepsleven participant aan maatschappelijk gebeuren participant aan het sociale leven

Vier mogelijke rollen en vier taalcompetenties participant aan verdere opleiding cognitief academische taalcompetenties participant aan beroepsleven professionele taalcompetenties participant aan maatschappelijk gebeuren taalcompetenties voor formeel verkeer participant aan het sociale leven taalcompetenties voor informeel verkeer

Hoe realiseren we de gestelde doelen met alle leerders?

K

rachtige leeromgevingen voor het ontwikkelen van taal

Wat roept de term ‘krachtige leeromgeving’ bij je op?

Twee visies op taalonderwijs



‘huis’

 onderdeel per onderdeel aanreiken en aanleren hoe die te combineren

‘boom’

de verschillende componenten organisch laten groeien door voldoende licht, lucht, water en mest te geven

Welk van de metaforen is van toepassing op de aanpak die zo dadelijk wordt uitgetekend?

... en een bijbehorende visie op taalvaardigheid

taalvaardigheid = vermogen om effectief te kunnen communiceren taalvaardigheid = 'de regels beheersen, het taalsysteem foutloos toepassen’

Experiment Alcobaça

1 A cozinha monumental é atravessada por um braço do rio Alcôa e tem uma enorme chaminé, onde se preparavam seis ou sete vacas ao mesmo tempo.

2 Is Alcobaça een geschikte stop? Vindt elk lid van het gezelschap er zijn gading?

Waardoor was het mogelijk betekenis te geven aan de onbekende woorden?

Condities voor 'organische groei'

 je komt terecht in situaties waarin het gebruiken van die taal nodig is om te kunnen doen wat je wil of moet doen  je kan zelf betekenis geven aan het taalaanbod (woorden, zinnen die je krijgt te horen/zien) vanuit de situatie waarin het taalaanbod is ingebed en/of vanuit al aanwezige kennis  iemand helpt je betekenis geven  je krijgt veel kansen om zelf die nieuwe stukjes taal, met vallen en opstaan, uit te proberen t.a.v. (een) gespreks partner(s) die reageert op wat je zegt of schrijft (= feedback)  het reflecteren over taal (woordbetekenis en vormen & regels expliciteren, beschouwing) komt pas na voldoende aantal situaties van aanbod en productie

Huis of boom?

‘onderzoeksevidentie’

CREDE-onderzoek

Center for Research on Education, Diversity and Excellence (VS)

vergelijkend onderzoek van aanpakken die tot succesvol leren hebben geleid (bij risicogroepen én andere leerders!)

Wat hebben ze gemeen?

     boeiende taken met hoog leerpotentieel een positief klasklimaat interactie en samenwerking tussen leerkracht en leerlingen en tussen leerlingen onderling leerlingen komen veel aan het woord en lezen/schrijven vaak, steeds in functie van zinvol en motiverend doel de leerkracht faciliteert en stimuleert het samenwerken van leerlingen, ‘assisteert’ hun doen of denken en geeft constructieve feedback op hun producten

krachtige praktijken - 1

Ontwikkel de taalvaardigheid van je leerders door voortdurend situaties te scheppen waarin ze actief taal moeten gebruiken, al luisterend, sprekend, lezend, schrijvend.

in communicatie, met vallen en opstaan,  betekenis geven aan woorden en vormen  deze woorden en vormen uitproberen/actief produceren Het nadenken over taal (betekenissen, vormsystemen en regels achterhalen en expliciteren) is pas aan de orde na stukje spontane verwerving.

krachtige praktijken - 2

Breng de leerders aan het luisteren, spreken, lezen, schrijven door hen daartoe een sterk motief te geven.

 'functionaliteit': luisteren, spreken, lezen en schrijven  staan ten dienste van een aantrekkelijk doel een prikkelende vraag, een intrigerende probleemstelling, een aantrekkelijke doe activiteit en  zijn onontbeerlijk voor het realiseren ervan.  'tastbaar eindproduct': een voorwerp, een handeling, de oplossing voor een vraag of probleem, een keuze of beslissing, ....

krachtige praktijken - 3

Maak de taken inhoudelijk interessant doordat ze de leerders relevante kennis van de wereld aanreiken en voor hen relevante taal bevatten.

krachtige praktijken - 4

Stem de taken af op de taalleerbehoeften van de leerders  Hou voortdurend voor ogen wat de leerders aan het eind van hun opleiding aan taalcompetenties in huis moeten hebben om hun 'rollen' te kunnen opnemen. Zorg er dus voor dat de taken voor alle leerders voldoende grensverleggend zijn.  Maar hou bij de keuze van je taken ook voldoende rekening met het ‘niveau’ van de leerders.

Wat voor taken kunnen ze al aan en welke zijn voorlopig nog te hoog gegrepen?

krachtige praktijken - 5

Groepeer taken in thematische op projectmatige gehelen die inhoudelijk samenhangen  verhoging van kans op herhaald aanbod van bepaalde taalelementen (woorden, uitdrukkingen, vormen, zinspatronen, tekststructuren) werkt verwerving ervan in de hand  geleidelijke inwijding in een bepaalde 'wereld' leerders kunnen binnen de steeds bekendere context gaandeweg moeilijkere opdrachten aan

krachtige praktijken - 6

Zorg binnen de thema’s en over de thema’s heen voor een stijgende lijn in complexiteit.

complexiteit van taken

Opdracht: in viertallen  taken verdelen, doornemen en in volgorde leggen 'van minder naar meer complex'  welke criteria hebben jullie gebruikt? Op 'spin' noteren.

 handout raadplegen

gepaste taken voor de beginfase

 Concrete doe-activiteiten  Hier-en-nu context  Receptieve taken die rijk taalaanbod door docent toelaten  Niet-verbale communicatie; productief taalgebruik mogelijk, maar niet vereist

gepaste taken voor meer gevorderden

 Informatieverwerving  Daar-en-toen onderwerpen  Abstractere onderwerpen  Productieve taken

krachtige praktijken - 7

Voorzie de nodige hulpmiddelen om zelfstandige uitvoering van de taak te bevorderen: voorstructurerende werkbladen, focussende vragen, schrijfkaders.

krachtige praktijken - 8

 Laat de leerders samenwerken voor de uitvoering van de opdracht. Werk bij voorkeur met (kleine) heterogene groepen.

gelegenheid tot wederzijdse ondersteuning voor het geven van betekenis aan nieuwe taal en voor aanpak van de opdracht  verhoging van talig rendement van de taak doordat veel interactie op gang komt  veel kansen om mee te luisteren, problemen op het spoor te komen

en er gericht op in te spelen

 verhoging van kansen op succesvolle uitvoering, met positieve effecten op zelfvertrouwen en competentiegevoel  aanleiding tot natuurlijke differentiatie: leerders met grotere vaardigheid kunnen een trekkende functie vervullen waardoor leerpotentieel van taak en leereffect voor hen verhoogt

interactie in goede banen leiden

 Onderlinge communicatie moet noodzaak zijn om opdracht tot goed einde te brengen  Heterogene groepssamenstelling  'Dwingende' organisatievormen zie bijvoorbeeld werkvormen www.steunpuntgok.be

, op secundair naar lesmateriaal - klikken op Interactieve  Sterke vorm: verdeelde informatie Elke leerling heeft een deeltje van de informatie (afbeeldingen, stukken tekst, specifieke informatie, deelopdrachten, …) die nodig is om de opdracht op te lossen: uitwisseling is noodzakelijk.

 Goed plannen en structureren

krachtige praktijken - 9

Geef ondersteuning tijdens uitvoeren van de taak.

 struikelblokken bij voorbaat detecteren  leerders actief observeren - aanmoedigen en vertrouwen geven  'vraaggestuurd' hulp bieden 1.

op ‘vraag’ van de leerlingen: als ze vastlopen of problemen signaleren: bv. woordbetekenis 2.

oplossingen/antwoorden doen ontdekken door vragen te stellen, en niet door zelf oplossingen/antwoorden te bieden   het denken activeren de aandacht focussen op wat essentieel is  indien nodig het denken druppelsgewijs voeden

Waarover twijfelen jullie?/ Wat is het probleem? Jullie weten niet wat deze zin betekent: ‘Het gewrichtssmeer voorkomt slijtage’? En waar zit dan precies het probleem? ('slijtage')

probleem beschrijven probleemsituatie helder krijgen

Wat kan je doen om de betekenis van slijtage te weten te komen?

uitnodigen om gericht te denken

Kan je iets vinden in de tekst dat jullie helpt … ?

te onderzoeken oplossingen aanreiken    

Lees even door/ Kijk even terug. Vinden jullie geen aanwijzing over …?

Kijk eens naar de afbeelding bij die paragraaf. Helpt die jullie niet voort om de betekenis te vinden? Welke titel staat boven die alinea? Geeft die geen aanwijzing over wat met die zin bedoeld wordt?

Herken je geen ander woord in slijtage?

Die afbeelding: wat zie je daarop? Waar zit het gewrichtssmeer precies?

afhankelijk van het probleem een oplossingswijze aangeven focussen op cruciale gegevens voor oplossing

Kijk, als het smeer tussen kop en kom zit, wrijven die dan over elkaar? Wat zou er gebeuren als dat wel zo was?

‘voordoen’

Als je broekspijp voortdurend tegen je schoen wrijft, wat gebeurt er dan? Als kop en kom voortdurend tegen elkaar wrijven, wat gebeurt er dan? Het smeer zorgt er dus voor dat … . Het zorgt er dus voor dat kop en kom niet …? M.a.w. het voorkomt …

zelf oplossen

krachtige praktijken - 10

Breng na de taak/reeks taken een gezamenlijke reflectie op gang:  terugblikken op taak  uitkomst/product presenteren en toelichten  hoe tot product gekomen?

 ‘lering’ laten verwoorden: wat voor nieuws heb je hieruit geleerd (talige aspecten - kennis van de wereld strategieën voor oplossen van (taal)problemen)?

 het onbewust geleerde op een ‘hoger’ niveau (laten) brengen: 'noticing', klaarmaken voor transfer naar andere situatie(s), verankering  (initiatieven tot verdere verankering)

krachtige praktijken - 11

Schep een veilig en positief leerklimaat  Vat taken niet op als een klassieke ‘oefening’, waarbij de leerder moet bewijzen dat hij een bepaalde regel of strategie weet toe te passen of bepaalde kenniselementen kan produceren. Beschouw ze eerder als een experimenteerruimte, als een stap naar verdere ontwikkeling waarin nog fouten mogen worden gemaakt.  Ga ervan uit dat taken ook leerwinst opleveren bij niet succesvolle uitvoering .

  Hanteer positieve verwachtingspatronen.

Schep ruimte voor leren volgens eigen tempo: (1) niet iedereen moet hetzelfde leren op hetzelfde moment en (2) niet alles wat uit een taak te leren valt moet op het moment van uitvoeren worden geleerd.

akkoord of niet akkoord?

    Ook met absolute beginners kan je vanaf dag 1 op 'taakgerichte' wijze aan de slag.

Taken dienen heel gericht geconstrueerd te worden, in functie van de ‘bagage’ die de leerders meebrengen.

Taken die aan een beginnersgroep worden voorgelegd moeten van in het begin gericht zijn op de vooropgestelde einddoelen. In de 'boom'-aanpak is te weinig systematische aandacht voor het leren van nieuwe woorden.

De krachtige leeromgeving samengevat

De krachtige leeromgeving samengevat positieve, veilige en rijke omgeving ondersteuning door interactie betekenisvolle taken

Taken-wijzer

 Relevant:  gericht op gestelde doelen  relevant taalaanbod – relevante taal-output  Motiverend:  ten dienste van een relevant doel  inspelend op interesse, leefwereld, nieuwsgierigheid   grensverleggend maar haalbaar met tastbaar eindproduct  Activerend en interactie vereisend

Een docentenwijzer?

Zet de 11 krachtige praktijken op een rijtje en je hebt er een!

terugblik op beginopdracht

vragen, twijfels, bekommernissen?

[email protected]