Transcript Jakość życia

JAKOŚĆ ŻYCIA. KONCEPCJA I POMIAR.
1
KONCEPCJE JAKOŚCI ŻYCIA
 Problematyka szczęścia, celowości i sensu życia była przedmiotem rozważań już od
czasów starożytnych. Wizja „doskonałego społeczeństwa” i sposobów wzrostu jakości
życia jego członków stanowiła centrum debat filozofów, polityków i socjologów we
wszystkich okresach i kręgach kulturowych (Schuessler i Fisher, 1985; Phillips, 2006;
Land, Michalos i Sirgy, 2012).
 Jakość życia (quality of life) - alternatywa dla dobrobytu ekonomicznego (welfare)
jako dominującego celu rozwoju społecznego (Pigou, 1929; Kuznets, 1933, 1946)
 dobrobyt ekonomiczny – użyteczność określonego zestawu dóbr i usług, a w
praktyce użyteczność dochodu niezbędnego do jego zakupu (Kot, 2004)
 dobrobyt ekonomiczny jako synonim bogactwa materialnego a tempo wzrostu
ekonomicznego jako główne kryterium oceny postępu społecznego
 prawo malejącej krańcowej użyteczności (Gossen, 1983) - krańcowa korzyść
(użyteczność) każdej kolejnej konsumowanej jednostki dobra jest mniejsza niż
krańcowa korzyść z konsumpcji poprzedniej jednostki tego dobra.
 Jakość życia – pojęcie wielowymiarowe obejmujące nie tylko materialne, ale również
i pozamaterialne aspekty sytuacji życiowej (zdrowie, relacje społeczne itd.)
2
OPERACJONALIZACJA POJĘCIA JAKOŚCI ŻYCIA
 podejście skandynawskie (Erikson, 1974, 1993; Ussitalo, 1994): obiektywne warunki
życia (level of living)
 dobrobyt – dysponowanie przez jednostki zasobami (środki pieniężne, majątek,
wiedza, energia psychiczna i fizyczna, więzi społeczne itd.) umożliwiającymi tym
jednostkom w sposób kontrolowany i świadomy kształtować swoje warunki życia
 „próbujemy zmierzyć poziom życia [dobrobyt] jednostki w taki sposób, który
powoduje, że ocena ta jest w jak najmniejszym stopniu jak tylko to możliwe zależna
od oceny jednostki swojej sytuacji” (Erikson, 1993, 77)
 operacjonalizacja jakości życia za pomocą wskaźników typu obiektywnego
3
 rozwinięcie podejścia skandynawskiego – podejście możliwości (capability approach)
(Sen, 1985)
 jakość życia jest pojmowana w kategoriach możliwości jednostek osiągnięcia
preferowanych przez nie sposobów funkcjonowania (functioning), czyli zdolności
jednostek do przekształcania posiadanych zasobów w preferowane przez nie i
powiązane ze sobą stany i aktywności
 dla stworzenia możliwości osiągnięcia preferowanego przez jednostkę sposobu
funkcjonowania kluczowe znaczenie mają nie same zasoby, którymi dysponuje
jednostka
lecz
określone
ich
właściwości
umożliwiające
pożądany
sposób
funkcjonowania
4
 podejście amerykańskie (Campbell i Converse, 1972, Campbell , Converse i Rodgers,
1976): subiektywny dobrostan (subjective well-being)
 dobrobyt – stopień satysfakcji jednostek tworzących zorganizowaną społeczność z
zaspokojenia określonych potrzeb (z życia w ogóle, z życia rodzinnego i zawodowego,
ze stanu zdrowia, zdobytego wykształcenia, stosunków międzyludzkich), wyrażany w
kategoriach zadowolenia i szczęścia
 operacjonalizacja jakości życia za pomocą wskaźników typu subiektywnego
5
 ujęcia subiektywnego dobrostanu (Ryan i Deci, 2001)
 model hedonistyczny (Arystyp z Cyreny): subiektywny dobrostan rozpatrywany jest
w kategoriach zadowolenia z życia
- włączanie do modelu hedonistycznego ocen zadowolenia z konkretnych aspektów
jakości życia (Diener, Sah, Lukas i Smith, 1999)
 model eudajmonistyczny (Arystoteles): subiektywny dobrostan rozpatrywany jest w
kategoriach posiadania i dążenia do wartościowych atrybutów życia
 połączenie modelu hedonistycznego i eudajmonistycznego (Huppert i in., 2013):
subiektywny dobrostan jest utożsamiany z tym jak ludzie odczuwają i jak
funkcjonują, zarówno na poziomie indywidualnym jak i społecznym oraz jak
oceniają swoje życie w całości
6
Struktura subiektywnego dobrostanu osobistego i dobrostanu społecznego.
Dobrostan
Szczęśliwe
emocjonalny
życie
Dobrostan
Dobrostan
osobisty
społeczny
Witalność
Odporność i
Funkcjono-
Wsparcie
samoocena
wanie
społeczne
Zaufanie i
poczucie
przynależności
Samoocena
Optymizm
Odporność
Umiejętności
Autonomia
Zaangażo-
Sens i
wanie
cel życia
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Huppert i in. 2009).
7
PODEJŚCIA HOLISTYCZNE DO KONCEPCJI JAKOŚCI ŻYCIA
 podejście bazujące na teorii potrzeb podstawowych (Allardt 1973, 1993)
 podział potrzeb na trzy podstawowe grupy:
- potrzeby związane z posiadaniem (having),
- potrzeby związane ze stanami uczuciowymi (loving),
- potrzeby związane z poczuciem istnienia (being)
Zestawienie tabelaryczne sposobu pomiaru stopnia zaspokojenia podstawowych grup potrzeb
według koncepcji E. Allardta.
Podstawowe grupy potrzeb
Oceny obiektywne
Posiadanie (having)
Obiektywne miary poziomu życia
Stosunki międzyludzkie
(loving)
Rozwój osobisty (being)
Oceny subiektywne
Subiektywne
odczuwanie
niezadowolenia - zadowolenia z
warunków życia
Obiektywne miary stosunków Subiektywne poczucie szczęścia międzyludzkich
nieszczęścia
ze
stosunków
międzyludzkich
Obiektywne miary relacji
Subiektywne poczucie alienacji ze społeczeństwem
rozwoju osobistego
i środowiskiem
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Allardt, 1989).
8
 Europejski System Wskaźników Społecznych (Noll i Berger-Schmitt, 2000)
 połączenie obiektywnych i subiektywnych aspektów jakości życia
- w ramach subiektywnej jakości życia, wyróżniono jego poznawcze i emocjonalne
aspekty
- w obiektywnym wymiarze jakości życia uwzględniono zarówno zasoby jakimi
dysponują jednostki dla zaspokojenia swoich potrzeb (dobra jakimi dysponują
jednostki oraz ich możliwości przekształcenia tych dóbr w celu osiągnięcia takich
sposobów funkcjonowania jednostek, które pozwalają na zaspokojenie ich
podstawowych potrzeb życiowych na danym etapie rozwoju) jak i efekty
wykorzystania
tych
zasobów
(osiągnięte
warunki
życia)
oraz
zewnętrzne
uwarunkowania możliwości zaspokojenia potrzeb przez jednostki
9
 rozpatrywanie kategorii jakości życia na poziomie indywidualnym (jednostek) w
połączeniu z jakością życia na poziomie zbiorowości (społeczeństwa) reprezentowaną
przez pojęcia spójności społecznej (zróżnicowanie społeczne, nierówności społeczne i
wykluczenie społeczne) oraz zrównoważonego rozwoju (budowanie i wzmacnianie
kapitału społeczeństwa)
- kategorie jakości życia jednostek i jakości życia społeczeństwa przenikają się
wzajemnie
-
kategoria jakości życia jednostki stanowi punkt centralny koncepcji z punktu
widzenia analiz poziomu i zmian szeroko rozumianego dobrobytu społeczeństwa
10
Powiązania między jakością życia oraz spójnością społeczną i zrównoważonym
rozwojem w koncepcji H.-H. Nolla i R. Berger-Schmitt.
11
 Europejski System Statystyczny
 rozwinięcie koncepcji pomiaru jakości życia H. H. Nolla i R. Berger-Schmitt,
zoperacjonalizowanej w ramach Europejskiego Systemu Wskaźników Społecznych,
nawiązując
jednocześnie do
rekomendacji
zawartych w
raporcie Stiglitza
dotyczących pomiaru rozwoju społecznego
 materialne i niematerialne aspekty warunków życia oraz subiektywny dobrostan
 operacjonalizacja jakości życia za pomocą wskaźników typu obiektywnego i typu
subiektywnego
 ocena na poziomie mikro i na poziomie makro
12
 Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD (1982).
 stworzenie forum dla dyskusji dotyczących postępu społecznego i jego pomiaru ale
również stworzenie systemu wskaźników umożliwiających ten pomiar (Global Project
on Measuring the Progress of Societes)
 pomiar
postępu
społecznego
powinien
uwzględniać
zarówno
materialne
i
niematerialne aspekty jakości życia jak i składowe zapewniające równowagę systemu
społeczno-ekonomicznego i środowiska
 przy pomiarze dobrobytu (w tym i jakości życia) powinny być uwzględnione zarówno
jego aspekty obiektywne jak i subiektywne
 wskaźniki stosowane w tym pomiarze powinny mieć charakter efektowy a nie
nakładowy
 zrównoważony
rozwój
systemu
społeczno-ekonomicznego
oraz
środowiska
naturalnego ma decydujące znaczenie dla trwałości wzrostu dobrobytu i zależy od
tego w jaki sposób bieżąca działalność człowieka wpływa na zasoby różnego typu
kapitału (naturalnego, produkcyjnego, ludzkiego i społecznego)
13
Koncepcja pomiaru dobrobytu OECD
Zrównoważony dobrobyt
jakość życia
stan zdrowia
równowaga między
życiem zawodowym i
osobistym
edukacja i umiejętności
relacje społeczne
zaangażowanie
obywatelskie i jakość
zarządzania
jakość środowiska
bezpieczeństwo
obywatelskie
dobrostan psychiczny
materialne warunki życia
dochód i zasobność
praca i wynagrodzenie
warunki mieszkaniowe
Indywidualny dobrobyt
kapitał naturalny
kapitał produkcyjny
kapitał ludzki
kapitał społeczny
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (OECD, 2011a).
14
DOMENY ŻYCIA W BADANIACH JAKOŚCI ŻYCIA
EUROPEJSKI SYSTEM WSKAŹNIKÓW SPOŁECZNYCH
 ludność
 rodzina i gospodarstwo domowe
 warunki mieszkaniowe
 transport
 odpoczynek, kultura
 uczestnictwo społeczne, polityczne i integracja
 edukacja i szkolenie
 rynek pracy i warunki pracy
 dochody, standard życia i struktura konsumpcji
 zdrowie
 środowisko
 bezpieczeństwo socjalne
 bezpieczeństwo publiczne
 ogólna sytuacja życiowa
15
EUROPEJSKI SYSTEM STATYSTYCZNY
 materialne warunki życia
- dochody
- konsumpcja
- warunki materialne
 zdrowie
- stan zdrowia
- zachowania zdrowotne i antyzdrowotne
- dostęp do usług opieki zdrowotnej
 edukacja
- kompetencje i umiejętności
- uczenie się przez całe życie
- dostęp do edukacji
 aktywność ekonomiczna i warunki pracy
- wielkość zatrudnienia
- jakość zatrudnienia
 czas wolny i relacje społeczne
- czas wolny
- relacje społeczne
16
EUROPEJSKI SYSTEM STATYSTYCZNY
 bezpieczeństwo ekonomiczne i osobiste
- bezpieczeństwo ekonomiczne
- bezpieczeństwo osobiste
 jakość państwa i podstawowe prawa
- instytucje i usługi publiczne
- dyskryminacja i równość szans
- aktywność obywatelska i odpowiedzialność
 jakość środowiska w miejscu zamieszkania
- niekorzystne warunki w miejscu zamieszkania
- dostępność terenów zielonych i rekreacyjnych
- krajobraz i infrastruktura
 subiektywny dobrostan
- satysfakcja z życia
- dobrostan emocjonalny (pozytywne i negatywne doświadczenia emocjonalne)
- sens i cel życia
17
SYSTEM WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA OECD
 dochody i zasobność
 praca i wynagrodzenie
 warunki mieszkaniowe
 stan zdrowia
 równowaga między życiem zawodowym i osobistym
 edukacja i umiejętności
 relacje społeczne
 zaangażowanie obywatelskie i jakość rządzenia
 jakość środowiska
 bezpieczeństwo obywatelskie
 subiektywny dobrostan
 trzy pierwsze domeny określają materialne warunki życia (dobrobyt ekonomiczny)
determinujące możliwości konsumpcyjne ludzi oraz możliwości zarządzania przez
nich swoimi zasobami
 pozostałe domeny odnoszą się do jakości życia i definiują niemonetarne atrybuty
jednostek kształtujące ich możliwości i życiowe szanse
18
WSKAŹNIKI JAKOŚCI ŻYCIA I ICH SYSTEMY
KONCEPTUALIZACJA ZMIENNYCH OPISUJĄCYCH RÓŻNE ASPEKTY
JAKOŚCI ŻYCIA
 zmienne bezpośrednio obserwowalne – mierniki
 zmienne bezpośrednio nieobserwowalne (ukryte)- wskaźniki
 wskaźnik jest obserwowalną i mierzalną cechą (własnością) zjawiska (konstruktu),
którego występowanie świadczy o występowaniu innego interesującego nas zjawiska
(konstruktu), które opisuje dana zmienna ukryta
19
POŻĄDANE WŁASNOŚCI WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA
 poprawność merytoryczna, czyli konieczność występowania związku merytorycznego
wskaźnika z opisywanym zjawiskiem
 poprawność formalna, która jest oceniana w oparciu o ogólne zasady budowy
poprawności wskaźników
 pojemność, czyli reprezentowanie, poprzez ocenę liczbową, szerszej grupy zjawisk
cząstkowych niż tylko zjawiska cząstkowego, który wskaźnik bezpośrednio opisuje
 normatywność, oznaczająca, że zmiana wartości wskaźnika jest oceniana jako
społecznie pozytywna albo społecznie negatywna
 systemowość, oznaczającą, iż dany wskaźnik należy do pewnego szerszego systemu.
20
TYPY WSKAŹNIKÓW
Kryterium typologii
Sposób oceny
Typy wskaźników
wskaźniki obiektywne
wskaźniki subiektywne
Stosowane jednostki pomiaru
wskaźniki ilościowe
wskaźniki wartościowe
Przedmiot badania
wskaźniki nakładów
wskaźniki efektów
Stopień szczegółowości
wskaźniki cząstkowe
wskaźniki grupowe
wskaźniki syntetyczne
Poziom wartości określany jako stymulanty
pożądany
destymulany
nominanty
Źródło: Opracowanie własne.
21
SYSTEMY WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA
 pożądaną własnością wskaźników służących do pomiaru jakości życia jest ich
przynależność do pewnego szerszego systemu
 tylko stworzenie systemu wskaźników mierzących różne aspekty jakości życia daje
możliwość właściwego jego diagnozowania i monitorowania
 systemem określamy zbiór wzajemnie powiązanych elementów, uwzględniając przy
tym tylko takie elementy oraz powiązania między nimi, które uznane mogą być za
znaczące z punktu widzenia wspólnych oraz realizujących wspólne cele efektów
działania różnych elementów
22
KIERUNKI PRAC NAD SYSTEMEM WSKAŹNIKÓW SPOŁECZNYCH
 modyfikacja kategorii PKB na mieszkańca w celu przystosowania jej do pomiaru
jakości życia (szeroko rozumianego dobrobytu) z zachowaniem jej wartościowego
charakteru
 opracowanie nowego systemu wskaźników, pozwalających na ocenę jakości życia,
wyrażanych w jednostkach naturalnych
23
SYSTEMY WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA WYRAŻANYCH W JEDNOSTKACH
PIENIĘŻNYCH
 dostosowanie PKB do pomiaru rozwoju społecznego - eliminacja tych jego
elementów, które nie przyczyniają się, czy też nie przyczyniają się bezpośrednio, do
zaspokojenia szeroko pojmowanych potrzeb (np. nakłady na zbrojenia, wydatki
gospodarstw domowych na dojazdy do pracy itd.) oraz włączenie do obliczeń szeregu
dodatkowych elementów mających istotny wpływ na jakość życia (np. wartość czasu
wolnego, wartość dóbr i usług nierejestrowanych przez rynek)
 miernik dobrobytu ekonomicznego (Measure of Economic Welfare-MEW - Nordhaus
i Tobin, 1973) - powtórna klasyfikacja wydatków uwzględnianych w PKB
 miernik zrównoważonego dobrobytu ekonomicznego (Index of Sustainable Economic
Welfare-ISEW - Daly i Cobb Jr., 1989) - punktem wyjścia do obliczeń wielkości
dobrobytu ekonomicznego jest konsumpcja indywidualna ważona ze względu na
nierównomierność rozkładu indywidualnych dochodów
24
SYSTEMY WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA WYRAŻANYCH W JEDNOSTKACH
NATURALNYCH
 ruch wskaźników społecznych (Bauer, 1966; Drewnowski i Scott, 1966)
 Wskaźnik Rozwoju Społecznego (Human Development Index-HDI) (UNDP, 1990)
 określa stopień rozwoju społecznego państw na podstawie łącznego pomiaru
standardu życia, zdrowia i edukacji
25
SYSTEM WSKAŹNIKÓW ROZWOJU SPOŁECZNEGO UNDP
Domeny rozwoju społecznego
Zdrowie
Wskaźniki
oczekiwana długość życia w momencie
urodzenia
Edukacja
średnia
długość
edukacji;
oczekiwana
długość edukacji
Standard życia
produkt narodowy brutto na 1 mieszkańca,
według parytetu siły nabywczej, w dolarach
USA (PP$)
Źródło: opracowanie własne na podstawie (UNDP, 2014).
26
SYSTEM WSKAŹNIKÓW DOBROBYTU OECD
Wskaźniki
Domeny dobrobytu
Dochody i zamożność
Praca i wynagrodzenie
Warunki mieszkaniowe
dochód rozporządzalny gospodarstw domowych - skorygowany dochód do
dyspozycji netto na osobę; zasoby finansowe netto gospodarstw domowych
na osobę
wskaźnik pracujących osób w wieku 15-64lata, wskaźnik długotrwale
bezrobotnych (rok i więcej)
liczba osób na pokój, mieszkania bez podstawowych instalacji sanitarnych
(łazienka lub prysznic, toaleta)
przeciętne dalsze trwanie życia, samoocena stanu zdrowia
udział osób pracujących najemnie dłużej niż 50 godzin tygodniowo; czas
przeznaczony na wypoczynek, sen, higienę osobistą i inne czynności
fizjologiczne (osoby w wieku 25-64 lata); wskaźnik pracujących wśród matek
z dziećmi w wieku 6-14 lat
Stan zdrowia
Równowaga między życiem
zawodowym i osobistym
(równowaga między czasem
pracy a czasem poświęconym
życiu osobistemu)
Edukacja i umiejętności
osiągnięty formalny poziom wykształcenia osób w wieku 15-64 lata;
wskaźnik kompetencji uczniów w wieku 15 lat (umiejętność czytania ze
zrozumieniem)
Relacje społeczne
częstotliwość kontaktów z innymi osobami; brak wsparcia ze strony innych
osób (w przypadku, kiedy konieczna jest pomoc)
Zaangażowanie obywatelskie i udział obywateli w wyborach, zasięg formalnych konsultacji społecznych w
jakość rządzenia
opiniowaniu propozycji regulacji prawnych
Jakość środowiska
zanieczyszczenie powietrza (koncentracja pyłu PM10)
Bezpieczeństwo osobiste
wskaźnik zabójstw; ofiary przestępstw (zgłoszenia osób dotkniętych
przestępczością)
Subiektywny dobrostan
poczucie zadowolenia z życia (ogólny poziom satysfakcji z życia)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (OECD, 2011).
27
PRZYKŁADOWE WSKAŹNIKI JAKOŚCI ŻYCIA W RAMACH EUROPEJSKIEGO
SYSTEMU STATYSTYCZNEGO
Domeny i poddomeny
jakości życia
Materialne warunki życia
dochody
konsumpcja
warunki materialne
Zdrowie
stan zdrowia
Przykładowe wskaźniki
ekwiwalenty dochód rozporządzalny po uwzględnieniu siły nabywczej
waluty; wskaźnik zróżnicowania decylowego dochodów; stopa
ubóstwa; stopa ubóstwa trwałego; samoocena możliwości „wiązania
końca z końcem” przy aktualnych dochodach
stopa dotkliwej deprywacji materialnej; gospodarstwa domowe żyjące w
mieszkaniach z przeciekającym dachem, wilgocią na ścianach,
podłogach, fundamencie, butwiejących oknach lub podłogach
przeciętne dalsze trwanie życia; współczynnik zgonów niemowląt;
wskaźnik złej samooceny stanu zdrowia; osoby długotrwale chore lub
mające problemy zdrowotne; osoby w wieku 15 lat i więcej z nadwagą i
otyłością
i osoby palące codziennie papierosy
zachowania zdrowotne
antyzdrowotne
dostęp do usług opieki osoby rezygnujące z wizyty u lekarza specjalisty lub dentysty z
zdrowotnej
powodów finansowych
Edukacja
kompetencje i umiejętności osoby w wieku 25-64 lata z osiągniętym formalnie poziomem
wykształcenia; osoby w wieku 18-64 lata o niskim poziomie
wykształcenia i nie kontynuujące nauki; osoby w wieku 25-64 lata
korzystające z komputera; osoby w wieku 25-64 lata nigdy nie
korzystające z internetu; osoby dobrze posługujące się językami obcymi
uczenie się przez całe życie osoby w wieku 25-64 lata uczące się lub biorące udział w szkoleniach
28
dostęp do edukacji
Przykładowe wskaźniki
Domeny i poddomeny
jakości życia
Aktywność ekonomiczna i
warunki pracy
stopa bezrobocia, stopa bezrobocia długotrwałego, wskaźnik
wielkość zatrudnienia
przymusowego zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu
wskaźnik niskiego wynagrodzenia, liczba godzin pracy w tygodniu,
jakość zatrudnienia
Czas wolny i relacje
osoby nigdy nie chodzące do kina
społeczne
czas wolny
częstotliwość spotykania się z rodziną i przyjaciółmi, osoby spotykające
relacje społeczne
się z przyjaciółmi rzadziej niż raz w miesiącu; osoby świadczące
nieodpłatnie pracę na rzecz innych; osoby nie mogące liczyć na pomoc
rodziny, przyjaciół i sąsiadów; osoby uczestniczące w działalności grup
rekreacyjnych i organizacji
Bezpieczeństwo
ekonomiczne i osobiste
osoby nie mające możliwości pokrycia z własnych środków
bezpieczeństwo
nieoczekiwanych wydatków; osoby mające zaległości w opłatach
ekonomiczne
(rachunki za gaz, elektryczność i wodę, podatki od nieruchomości i inne
stałe opłaty)
wskaźnik zabójstw; wskaźnik przestępstw, aktów przemocy i
bezpieczeństwo osobiste
wandalizmu
29
Przykładowe wskaźniki
Domeny i poddomeny
jakości życia
Jakość
państwa
i
podstawowe prawa
instytucje i usługi publiczne
dyskryminacja i równość szans
aktywność
obywatelska
luka wynagrodzeń ze względu na płeć
i udział w różnych formach aktywności politycznej lub związków zawodowych;
odpowiedzialność
Jakość
środowiska
w
miejscu zamieszkania
niekorzystne warunki w
miejscu zamieszkania
dostępność
terenów
zielonych i rekreacyjnych
krajobraz i infrastruktura
Subiektywny dobrostan
satysfakcja z życia
dobrostan
emocjonalny
(pozytywne i negatywne
doświadczenia
emocjonalne)
sens i cel życia
udział w działalności stowarzyszeń zawodowych
narażenie na zanieczyszczenia, brud lub inne problemy środowiska;
narażenie na nadmierny hałas od sąsiadów lub z ulicy
ogólne zadowolenie z życia
osoby mające poczucie sensu i celu swojego życia
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Eurostat, 2015).
30
SYSTEM WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA GUS
Domeny jakości życia
Wskaźniki jakości życia
Materialne warunki życia
przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny; wskaźnik zróżnicowania
kwintylowego dochodów rozporządzalnych; wskaźnik zagrożenia ubóstwem
skrajnym; wskaźnik zagrożenia ubóstwem wielowymiarowym; wskaźnik
dobrej samooceny budżetu domowego; wskaźnik złej samooceny budżetu
domowego; udział wydatków na żywność i napoje bezalkoholowe w
wydatkach ogółem; udział wydatków na utrzymanie mieszkania w wydatkach
ogółem; wskaźnik złych warunków sanitarnych; gospodarstwa domowe
mieszkające w zbyt dużych mieszkaniach; gospodarstwa domowe
mieszkające w zbyt małych mieszkaniach; brak pieniędzy na żywność w %
gospodarstw domowych; brak pieniędzy na przynajmniej jeden tydzień
wakacji raz w roku w % gospodarstw domowych; brak samochodu z
przyczyn finansowych w % gospodarstw domowych
Główny rodzaj aktywności, wskaźnik zatrudnienia; stopa bezrobocia; stopa bezrobocia długotrwałego;
praca
młodzież o wydłużonym czasie pracy; pracujący na podstawie umowy na czas
określony; mediana wynagrodzeń; mediana świadczeń emerytalnych;
wskaźnik ogólnego zadowolenia z pracy
Zdrowie
osoby o ograniczonej zdolności wykonywania codziennych czynności;
wskaźnik dobrej samooceny stanu zdrowia; wskaźnik złej samooceny stanu
zdrowia; osoby w wieku 15 lat i więcej z nadwagą i otyłością; osoby palące
tytoń codziennie; rezygnacja z wizyty u lekarza specjalisty z powodu listy
oczekujących, braku skierowania; rezygnacja z wizyty u lekarza specjalisty z
powodów finansowych
31
SYSTEM WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA GUS
Domeny jakości życia
Edukacja
Czas wolny i relacje społeczne
Bezpieczeństwo ekonomiczne
i fizyczne
Państwo i podstawowe prawa,
aktywność obywatelska
Jakość środowiska w miejscu
zamieszkania
Subiektywny dobrostan
Wskaźniki jakości życia
osoby posługujące się językami obcymi; osoby w wieku 16-74 lata
korzystające z komputera; osoby w wieku 16-74 lata korzystające z Internetu;
osoby powyżej 25 roku życia z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym;
osoby w wieku 15-64 lata uczestniczące w kształceniu i szkoleniu; dzieci w
wieku 3-4 lata objęte wychowaniem przedszkolnym
brak czasu wolnego dla siebie; satysfakcja z ilości czasu wolnego; satysfakcja
ze sposobu spędzania czasu wolnego;
wskaźnik izolacji społecznej; osoby świadczące indywidualnie pracę
niezarobkową (praca na rzecz innych); możliwości uzyskania wsparcia od
innych osób; zaufanie do innych osób
brak możliwości pokrycia nieoczekiwanego wydatku w % gospodarstw
domowych; zaległości w opłatach; poczucie bezpieczeństwa w miejscu
zamieszkania
zaufanie do systemu politycznego; zaufanie do systemu prawnego; zaufanie
do policji; poczucie zagrożenia dyskryminacją; osoby świadczące wolontariat
w organizacjach; frekwencja w wyborach do Sejmu RP.
narażenie na nadmierny hałas; narażenie na zanieczyszczenie lub inne
problemy środowiskowe w okolicy; zadowolenie w terenów rekreacyjnych i
terenów zielonych
zadowolenie z życia ogólnie rzecz biorąc; złożony wskaźnik dobrego
samopoczucia; złożony wskaźnik złego samopoczucia; poczucie sensu w
życiu
Źródło: (Szukiełojć-Bieńkuńska, 2015).
32
SYSTEM WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA W BADANIU DIAGNOZA SPOŁECZNA
Domeny jakości życia
Kapitał społeczny
Dobrostan psychiczny
Dobrostan fizyczny
Dobrostan społeczny
Poziom cywilizacyjny
Dobrobyt materialny
Stres życiowy
Patologie
Wskaźniki
aktywność na rzecz środowiska lokalnego, udział w wyborach; udział w
nieobowiązkowych zebraniach i zabieranie na nich głosu; stosunek do
demokracji; przynależność do organizacji i pełnienie w nich jakichś funkcji;
przekonanie, że większości ludzi można ufać
poczucie szczęścia; zadowolenie z dotychczasowego życia; nasilenia depresji
psychicznej; ocena minionego roku
liczba symptomów somatycznych występujących co najmniej przez pół
miesiąca; poważna choroba w minionym roku; niepełnosprawność
brak poczucia osamotnienia; poczucie, że jest się kochanym i szanowanym;
liczba przyjaciół
poziom wykształcenia; posiadanie nowoczesnych urządzeń komunikacyjnych
i obycie z nimi (telewizja satelitarna lub kablowa, laptop, komputer
stacjonarny, tel. komórkowy, podłączenie do internetu, posługiwanie się
komputerem, korzystanie z internetu); czynna znajomość języków obcych;
posiadanie prawa jazdy
dochód gospodarstwa domowego na osobę; liczba posiadanych przez
gospodarstwo dóbr i urządzeń od pralki automatycznej po łódź motorową i
dom letniskowy (z wyłączeniem urządzeń wchodzących w skład wskaźnika
poziomu cywilizacyjnego)
suma 5 kategorii stresu mierzonego doświadczeniami w zakresie: pracy,
kontaktów z urzędami, wychowania dzieci, relacji w małżeństwie, ekologii
(mieszkanie, okolica)
nadużywanie alkoholu i używanie narkotyków; wizyty u psychiatry lub
psychologa; bycie sprawcą lub ofiarą łamania prawa (włamania, napady,
kradzieże)
33
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Czapiński i Panek, 2013).
SCHEMAT HIERARCHICZNEGO MODELU POMIARU JAKOŚCI ŻYCIA
Pytania na które
należy odpowiedzieć
Komponenty
Model
konceptualny
Badane
obszary/domeny
Zmienne
Wskaźniki
cząstkowe
Definicje komponentów

Jakie zjawisko
badamy?

Model konceptualny definiuje badane zjawisko, jego domeny
oraz podstawowe aspekty charakteryzujące zjawisko

Jakie obszary/domeny
definiują badane
zjawisko?

Domeny umożliwiają specyfikację badanego zjawiska zgodnie
z modelem konceptualnym

Jakie
elementy/aspekty
badanego zjawiska, w
ramach jego
poszczególnych
domen, podlegają
obserwacji?

Każda zmienna reprezentująca dany aspekt zjawiska w badanej
domenie musi być podlegać obserwacji w taki sposób aby
określała pod jakim względem interesuje nas odpowiadająca jej
domena
- obserwacja bezpośrednia
- obserwacja pośrednia

Każdy wskaźnik jest miarą obserwowalnej zmiennej, której
występowanie świadczy o występowaniu danego aspektu
zjawiska reprezentowanego przez nieobserwowalną zmienną.
Każdy miernik jest bezpośrednią miarą zmiennej
reprezentującej dany aspekt zjawiska

W jaki sposób każdy
element/aspekt ma
zostać zmierzony?

System wskaźników
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Maggino i Zumbo, 2012).
34
KONSTRUKCJA ZŁOŻONYCH WSKAŹNIKÓW JAKOŚCI ŻYCIA
 zastosowanie hierarchicznego procesu modelowania jakości życia prowadzi do
uzyskania zbioru opisujących go wskaźników, które powinny tworzyć pewien system
 obserwacja wartości wskaźników jakości życia w stałych przedziałach czasowych
pozwala na wskazanie kierunku ich zmian
 system wskaźników pozwala na szczegółową analizę różnych aspektów jakości życia
w ramach wyróżnionych jego domen (dziedzin) oraz ich zmian w czasie, a także na
ocenę relatywnej pozycji badanych jednostek (osób, gospodarstw domowych) w skali
mikro oraz w skali makro (np. regionów, krajów czy też grup typologicznych osób
lub gospodarstw domowych) ze względu na różne aspekty jakości życia
 dla uzyskania zbiorczych ocen wskaźniki agregowane są w wskaźniki złożone
(grupowe dla wyróżnionych domen jakości życia oraz w wskaźnik syntetyczny dla
wszystkich domen jakości życia łącznie)
 wskaźniki złożone stanowią miary wielowymiarowych zjawisk, które nie mogą być
uchwycone za pomocą pojedynczych wskaźników cząstkowych
 wskaźniki
złożone
ułatwiają
ocenę
ogólnego
trendu
zmian
jakości
życia
i pozycjonowanie jednostek terytorialnych (regionów, krajów) czy też grup
typologicznych jednostek (osób, gospodarstw domowych) ze względu na osiągniętą
jakość życia
35
ETAPY KONSTRUKCJI WSKAŹNIKÓW ZŁOŻONYCH
 wielowymiarowa analiza wskaźników, pozwalająca zbadać ogólną strukturę
wskaźników bazowych tworzących wskaźnik złożony, która ma wpływ na wybór
określonych metod w kolejnych etapach budowy wskaźnika złożonego, a w
szczególności na wybór metody konstrukcji wag dla wskaźników bazowych i metody
ich agregacji
 stymulacja wskaźników, mająca na celu ujednolicenie charakteru wskaźników
bazowych, aby w ten sam sposób wpływały na kierunek zmian wskaźnika złożonego
 normalizacja wskaźników , zapewniająca porównywalność wskaźników poprzez
przynajmniej ujednolicenie ich jednostek pomiarowych
 ważenie wskaźników, określające ważność wskaźników w opisie i ocenie obszaru
jakości życia mierzonego przez wskaźnik złożony
 transformacja logarytmiczna, prowadząca do zredukowania nadmiernej asymetrii
rozkładu wartości wskaźników
 agregacja wskaźników, pozwalająca na transformację zbioru wskaźników bazowych
charakteryzujących daną domenę jakości życia w wskaźnik złożony.
36
MODELE KONCEPTUALIZACJI WIELOWYMIAROWYCH
ZMIENNYCH UKRYTYCH
(Blalock, 1964; Edwards i Bagozzi, 2000; Diamantopoulos i Siguaw, 2006)
 podejście ze wskaźnikami reflektywnymi (reflective indicators) (refleksyjnymi lub
odbijającymi)
 podejście wykorzystujące wskaźniki formatywne (formative indicators) (formujące
lub budujące)
37
PODEJŚCIE REFLEKTYWNE
 wskaźniki reflektywne odzwierciedlają mierzoną wielowymiarową zmienną ukrytą
(zależności o charakterze przyczynowym skierowane są od zmiennej ukrytej do
wskaźnika), czyli mogą być symptomami zjawiska ukrytego (charakterystykami
konstruktu)
 badane zjawisko ukryte jest źródłem występowania określonych zjawisk obserwowalnych lub
przejawia się za pomocą występowania określonych zjawisk obserwowalnych
 wskaźniki są funkcjami wielowymiarowej zmiennej ukrytej a zmiany wartości zmiennej ukrytej są
odzwierciedlane przez zmiany wartości obserwowalnych wskaźników
 wskaźniki mają charakter nadmiarowy, co oznacza, że eliminacja wskaźnika nie powoduje zmiany
definicji konstruktu
 wskaźniki są wyjaśniane przez model czynnikowy (są zmiennymi zależnymi w modelu pomiarowym) i
stanowią homogeniczny, losowy podzbiór silnie skorelowanych wskaźników całej populacji
wskaźników związanych z daną zmienną ukrytą (korelację między wskaźnikami wyjaśnia model
pomiaru)
 wskaźniki najczęściej tworzą skalę pomiarową danego zjawiska (konstruktu) opartą o pytania natury
subiektywnej
 do konstrukcji modelu pomiaru najczęściej wykorzystywane jest podejście oparte na modelu
czynnikowym (model exploracyjny lub model konfirmacyjny), w którym zmienne obserwowalne
(wskaźniki) są funkcjami czynników wspólnych (zmiennych ukrytych) i czynników swoistych, które
38
traktowane są jako błąd pomiaru.
PODEJŚCIE FORMATYWNE
 wskaźniki formatywne traktowane są jako determinanty wielowymiarowej zmiennej
ukrytej
 dane zjawisko (domena jakości życia), opisywane przez zmienną ukrytą jest kształtowane
przez określone wskaźniki (relacje przyczynowe są tutaj skierowane od wskaźników do
zmiennej ukrytej), czyli jest ono konsekwencją występowania określonych zjawisk
obserwowalnych
 wskaźniki posiadają charakter oszczędnościowy (zarówno eliminacja wskaźnika ze
zbioru wskaźników jak i dodanie do tego zbioru nowego wskaźnika zmienia naturę
konstruktu)
 wskaźniki nie są wyjaśniane przez model pomiaru (są zmiennymi niezależnymi) i
stanowią heterogeniczny zbiór wszystkich wskaźników (obejmujący całą ich populację)
związanych z daną wielowymiarową zmienną ukrytą
 wskaźniki zazwyczaj tworzą wskaźnik złożony bazujący na agregacji wskaźników typu
obiektywnego lub typu subiektywnego
 model pomiaru ze wskaźnikami formatywnymi ma najczęściej postać modelu głównych
składowych, w którym przyjmuje się założenie, że zmienna ukryta jest liniową
kombinacją wskaźników formatywnych i nie występuje błąd pomiaru
39
MODELE POMIARU WIELOWYMIAROWEJ ZMIENNEJ UKRYTEJ
Podejście reflektywne
Podejście formatywne



1
x1
2
x2
3
1
x3
x2
x1
1
2
2
r12
3
3
x3
r23
r13
W podejściu reflektywnym zakłada się:
W podejściu formatywnym zakłada się:
x j   j   j ,
=1x1+2x2+3x3+…nxn+,
j=1,2,…,3,
gdzie:
gdzie:
 - wielowymiarowa zmienna ukryta,
j – oczekiwany wpływ wskaźnika xj na zmienną
x1,x2,…,xm – zbiór obserwowalnych wskaźników,
ukrytą ,
j – oczekiwany pływ zmiennej ukrytej  na xj,
 – składnik losowy,
j – błąd pomiaru j-tego wskaźnika.
przy czym:
Dla jj’ zakłada się że:
cov=(xj,)=0,
cov=(,j)=0,
E()=0
cov(j,j’)=0,
E(j)=0
Opracowanie własne na podstawie (Diamantopoulos i Siguaw, 2006), (Coltman i in., 2008) i (Maggino i Zumbo,
2012).
40
WIELOWYMIAROWA ANALIZA STRUKTURY WSKAŹNIKÓW
(OECD, 2008; Rencher, 2002; Hair i in., 2006)
 podejście formatywne – analiza głównych składowych
 celem metody głównych składowych jest przekształcenie obserwowalnych zmiennych
wejściowych (w badaniach jakości życia wskaźników bazowych będących determinantami
zmiennej ukrytej opisującej jakość życia w danej jego domenie) w nowe, nieobserwowalne i
zarazem nieskorelowane zmienne nazywane głównymi składowymi
 każda z głównych składowych jest liniową funkcją zmiennych wejściowych
 główne składowe są tak wyznaczane, aby wariancje kolejnych głównych składowych
(stanowiące miarę ich zasobów informacyjnych o badanym zjawisku) były coraz mniejsze
 suma wariancji wszystkich zmiennych wejściowych jest równa sumie wariancji głównych
składowych, co oznacza że przekształcenie zmiennych wejściowych w główne składowe nie
prowadzi do żadnych strat informacji o badanym zjawisku
41
ZAŁOŻENIA I ALGORYTM METODY GŁÓWNYCH SKŁADOWYCH
 budowa macierzy danych wejściowych o postaci:
X  [ x ji ] ,
j=1,2,...,m; i=1,2,...,n
gdzie:
xji – wartość j-tej zmiennej dla i-tej jednostki
 przedstawienie zmiennych, po ich uprzedniej standaryzacji, jako liniowej kombinacji
głównych składowych
Z = WF
gdzie:
Z = [zji] – wystandaryzowana macierz obserwacji (m x n), przy czym zji jest wartością
wystandaryzowanej j-tej zmiennej dla i-tej jednostki
W = [wjl] – macierz ładunków głównych składowych (m x s), przy czym wjl jest wartością
ładunku l-tej głównej składowej dla j-tej zmiennej
F = [fli] – macierz głównych składowych (s x n), przy czym fli jest wartością l-tej głównej
składowej dla i-tej jednostki
42
 założenie, że poszukiwane główne składowe są niezależne:
w lT w l '  0 ,
l’,l=1,2,...,s; l’l
 skalowanie zmiennych, aby zapewnić jednoznaczne obliczenie ładunków głównych
składowych, nakładamy warunek o postaci:
w lT w l1  1 ,
l=1,2,...,s
43
INTERPRETACJA WYNIKÓW
 ładunki głównych składowych są, ze względu na standaryzację zmiennych wejściowych,
współczynnikami korelacji pomiędzy zmiennymi wejściowymi i głównymi składowymi
w jl  rjl ,
 kwadraty
współczynników
j=1,2,...,m; l=1,2,...,s
korelacji
są
współczynnikami
determinacji
pomiędzy
zmiennymi wejściowymi i głównymi składowymi i określają jakie odsetki wariancji
(zasobów informacyjnych) zmiennych wejściowych przenoszą poszczególne główne
składowe
 przy interpretacji głównych składowych bierzemy pod uwagę zbiór zmiennych
wejściowych, które są najsilniej z nimi skorelowane
 w sytuacji gdy pierwsza z głównych składowych przenosi zdecydowaną większość
informacji zawartych we wskaźnikach bazowych świadczy to o jednowymiarowości
zmiennej ukrytej opisującej jakość życia w danej domenie
 stanowi to jednocześnie przesłankę do podejścia reflektywnego przy pomiarze zmiennej
ukrytej
44
WIELOWYMIAROWA ANALIZA STRUKTURY WSKAŹNIKÓW
 podejście reflektywne – analiza czynnikowa
 analiza czynnikowa jest metodą badania struktury wewnętrznych zależności obserwacji
wielowymiarowych
 zakłada się w niej, że każdą zmienną obserwowalną (wejściową) można przedstawić jako
kombinację liniową pewnej liczby nieobserwowalnych zmiennych, zwanych czynnikami,
wspólnych dla całego zbioru zmiennych wejściowych oraz jednego nieobserwowalnego
czynnika swoistego dla tej zmiennej
 czynniki wspólne i czynniki swoiste nie są ze sobą skorelowane
 założenia metody dają podstawę do podziału wariancji każdej zmiennej wejściowej
(będącej miarą jej zasobu informacyjnego o badanym zjawisku) na wariancję wyjaśnianą
przez czynniki wspólne i wariancję wyjaśnianą przez czynnik swoisty
 celem analizy czynnikowej jest znalezienie takiego zbioru czynników wspólnych oraz
określenie ich relacji ze zmiennymi obserwowalnymi, który pozwala na wyjaśnienie
struktury powiązań między zmiennymi obserwowalnymi
45
ZAŁOŻENIA I ALGORYTM ANALIZY CZYNNIKOWEJ
 każdą ze zmiennych wejściowych, po ich uprzednim wystandaryzowaniu, przedstawia się jako
kombinację liniową zmiennych nieobserwowalnych zwanych czynnikami wspólnymi
(głównymi), przenoszącymi informacje wspólne dla zmiennych wejściowych oraz pojedynczej
zmiennej zwanej czynnikiem swoistym (specyficznym), przenoszącym informacje zawarte
wyłącznie w tej zmiennej wejściowej i nie powielane przez inne zmienne wejściowe:
Z  WF  DU
gdzie:
  - macierz ładunków czynnikowych czynników wspólnych (m x s), przy czym wjl jest
W  w jl
ładunkiem czynnikowym l-tego czynnika wspólnego dla j-tej zmiennej,
F   f li 
- macierz czynników wspólnych (s x n), przy czym fli jest wartością l-tego czynnika
wspólnego dla i-tej jednostki,

 - macierz diagonalna ładunków czynnikowych czynników swoistych (n x m), przy
D  diag d j 
czym dj jest ładunkiem czynnikowym j-tego czynnika swoistego,
  - macierz czynników swoistych (n x m), przy czym uij jest wartością j-tego czynnika
U  u ij
swoistego dla i-tej jednostki.
46
 zakłada się, że zarówno czynniki wspólne jak i czynniki swoiste nie są między sobą
skorelowane
INTERPRETACJA WYNIKÓW
 interpretacja wyników uzyskanych za pomocą klasycznej analizy czynnikowej jest
podobna jak w przypadku analizy głównych składowych, gdyż obydwie metody mogą
służyć redukcji wymiaru zbioru zmiennych wejściowych
 należy pamiętać o konceptualnej różnicy dzielącej te dwie metody – w analizie głównych
składowych wyodrębnione składowe główne są kombinacjami liniowymi zmiennych
wyjściowych i służą jedynie redukcji wymiarów
 w analizie czynnikowej zakładamy, że to zmienne wyjściowe są kombinacjami liniowymi
pewnych nieobserwowalnych czynników, które staramy się estymować
 w analizie głównych składowych zajmujemy się całą zmiennością zmiennych wejściowych
(całą wariancją wszystkich zmiennych)
 w analizie czynnikowej tłumaczymy raczej współzmienność zmiennych (kowariancje par
zmiennych)
47
TRANSFORMACJA WSKAŹNIKÓW
 ujednolicenie charakteru wskaźników (najczęściej poprzez ich stymulację)
 ujednolicenie jednostek pomiaru wskaźników
 zastąpienie różnych zakresów zmienności wskaźników zakresem stałym
 uwzględnienie odległości poziomu jakości życia osiągniętego przez poszczególne jednostki
w badanych aspektach jakości życia w stosunku do poziomu pożądanego
48
STYMULACJA WSKAŹNIKÓW
 typy wskaźników
 stymulanty - wskaźniki, których wysokie wartości są pożądane z punktu widzenia jakości
życia
 destymulanty - wskaźniki, których wysokie wartości są niepożądane z punktu widzenia
jakości życia
 nominanty - wskaźniki, których odchylenia wartości od wartości (lub przedziału
wartości) uznawanych za najkorzystniejsze są niepożądane z punktu widzenia jakości
życia
 określając charakter wskaźników powinniśmy brać pod uwagę przesłanki merytoryczne,
opierając się bądź na odpowiedniej teorii, bądź korzystając z opinii ekspertów
 ujednolicenie charakteru wskaźników polega na zamianie wskaźników będących
destymulantami i nominatami na stymulanty - tego typu transformację wskaźników
nazywamy stymulacją
 typy stymulacji
- przekształcenie ilorazowe
- przekształcenie różnicowe
49
NORMALIZACJA WSKAŹNIKÓW
 Ogólny wzór na przekształcenie normalizacyjne wskaźników:
 xijt  a 

z  

b


t
ij
p
,
i=1,2,..,n; j=1,2,...,m; t=0,1,…,T-1; b0,
gdzie:
zijt –
znormalizowana wartość j-tego wskaźnika dla i-tej jednostki w t-tym okresie
(momencie),
a,b,p – parametry normalizacyjne.
Normalizacja
może
przebiegać
zarówno
przy
zastosowaniu
jako
parametrów
normalizacyjnych miar klasycznych, jak i miar pozycyjnych.
 standaryzacja
 celem standaryzacji jest otrzymanie wskaźników o odchyleniu standardowym
(standaryzacja klasyczna) lub medianowym odchyleniu bezwzględnym (standaryzacja
pozycyjna) równym 1
 normalizacja klasyczna wskaźnika:
z 
t
ij
xijt  x tj
 ,
S x tj
i=1,2,...,n; j=1,2,...,m; t=0,1,…,T-1
W wyniku standaryzacji klasycznej średnia arytmetyczna z wartości wskaźników równa
jest 0 a odchylenie standardowe przyjmuje wartość 1
50
 unitaryzacja
 celem unitaryzacji jest uzyskanie wskaźników o ujednoliconym zakresie zmienności,
definiowanym przez różnicę pomiędzy ich wartościami maksymalnymi i minimalnymi w
ujęciu klasycznym lub maksimum z medianowych odchyleń bezwzględnych w ujęciu
pozycyjnym, równym stale 1
 klasyczna unitaryzacja wskaźnika:
z 
t
ij
 
,
max x  min x 
xijt  min xijt
i
t
ij
i
i
t
ij
i=1,2,...,n; j=1,2,...,m; t=0,1,…,T-1
W wyniku normalizacji otrzymujemy wskaźniki o wartościach należących do przedziału
[0; 1].
 przekształcenia ilorazowe
 przekształcenie ilorazowe polega na odniesieniu wartości wskaźnika do pewnej stałej
 przekształcenie przy przyjęciu jako punktu odniesienia wartości maksymalnej
wskaźnika:
zijt 
xijt
 ,
max xijt
i
i=1,2,...,n; j=1,2,...,m; t=0,1,…,T-1
51
 normalizacja rangowa
 kryteria wyboru konkretnej metody konstrukcji wag (Nardo i inni, 2005):
 model pomiaru jakości życia w domenie opisywanej wskaźnikiem złożonym (sposób
relacji pomiędzy wskaźnikami bazowymi a wskaźnikiem złożonym)
 znaczenie (wkład) każdego wskaźnika bazowego w opis domeny jakości życia
mierzonego wskaźnikiem złożonym.
52
WAŻENIE WSKAŹNIKÓW
 różne wagi
 wagi oparte o kryteria merytoryczne: wykorzystanie opinii niezależnych ekspertów
odzwierciedlających priorytety polityki czy też odniesienia teoretyczne
 wagi oparte o kryteria statystyczne: ocena zasobności informacyjnej wskaźników, tj.
ilości wnoszonych przez nie informacji o badanym zjawisku nie powielanych przez inne
wskaźniki
53
WAGI BAZUJĄCE NA OPINIACH EKSPERTÓW/PODMIOTÓW SPOŁECZNYCH
 metoda punktowa (Budget Allocation Process)(OECD, 2008)
 analiza conjoint (consider jointly) (Hair i inni, 2006)
 metoda analizy hierarchicznej (Analytic Hierarchy Process) (Saaty, 1987)
54
WAGI BAZUJĄCE NA KRYTERIACH STATYSTYCZNYCH
 analiza głównych składowych/analiza czynnikowa (Panek i Zwierzchowski, 2013)
 model nieobserwowalnych składowych (Unobserved Components Model) (Kaufmann,
Kraay i Zoido-Lobatón, 2003)
 współczynniki korelacji cząstkowej (Panek, 2015)
55
AGREGACJA WSKAŹNIKÓW
 konstrukcja wskaźnika syntetycznego powinna zawsze bazować na przyjętym modelu
jakości życia
 wartości wskaźnika syntetycznego powinny być interpretowane na tle wartości
wskaźników
grupowych,
a
wartości
wskaźników
grupowych
w
kontekście
odpowiadających im wartości wskaźników cząstkowych
 wskaźniki typu obiektywnego i wskaźniki typu subiektywnego powinny być agregowane
niezależnie
56
 funkcja agregująca wskaźniki bazowe (A) - średnia uogólniona rzędu :
1/β
 1 m

β
  x j  dla β  0


Aβ x j    m j 1 
m

x j 1/m dla β  0

 j 1
 gdy wartości wskaźników bazowych zostały unormowane i przypiszemy im dodatnie
wagi, których suma równa się 1(wj=1) otrzymujemy wskaźnik złożony w postaci
ważonej średniej uogólnionej rzędu :
1/β
 m

β
  w j x j  dla β  0



CYβ   j 1
m
w

xj j
dla β  0
 
 j 1
 gdy parametr  dąży do nieskończoności dodatniej substytucyjność wskaźników
bazowych staje się zerowa a wartość wskaźnika złożonego dąży do wartości największej
wśród wskaźników bazowych:
CY  maxx j 
j
 gdy parametr  dąży do nieskończoności ujemnej substytucyjność wskaźników
bazowych równa się zero a wartość wskaźnika złożonego dąży do wartości najmniejszej
wśród wskaźników bazowych:
CY  minx j 
j
57
METODY AGREGACJI WSKAŹNIKÓW - =1
 metody agregacji liniowej opierające się na średniej arytmetycznej
m
CY   w j x j
j 1
,
w
j
1
 pełna kompensacyjność, pomiędzy wskaźnikami - niskie wartości pewnych wskaźników
bazowych mogą być kompensowane przez wysokie wartości innych wskaźników
bazowych
58
 metody agregacji geometrycznej bazujące na średniej geometrycznej
m
 
CY   x j
j 1
wj
,
w
j
1
 brak pełnej kompensacji pomiędzy wskaźnikami bazowymi
 wartości wskaźnika złożonego z relatywnie niskimi wartościami niektórych wskaźników
bazowych będą niższe przy zastosowaniu metod agregacji geometrycznej niż metod
agregacji liniowej
59
JAKOŚĆ ŻYCIA GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE, W WYRÓŻNIONYCH
DZIEDZINACH, W UKŁADZIE WOJEWÓDZKIM W 2011 R.
Województwa
Wartości wskaźników jakości życia
podejście obiektywne
podejście subiektywne
Dolnośląskie
67,2
60,1
Kujawsko-pomorskie
66,7
62,3
Lubelski
67,1
60,8
Lubuskie
66,9
61,6
Łódzkie
66,7
60,3
Małopolskie
68,3
62,4
Mazowieckie
69,1
60,7
Opolskie
67,6
62,2
Podkarpackie
67,5
61,8
Podlaskie
68,9
60,4
Pomorskie
68,0
63,7
Śląskie
67,8
61,3
Świętokrzyskie
65,7
60,6
Warmińsko-mazurskie
66,1
61,9
Wielkopolskie
67,8
62,0
Zachodniopomorskie
67,0
61,2
Polska
67,6
61,4
60
JAKOŚĆ ŻYCIA GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE, W WYRÓŻNIONYCH
DZIEDZINACH, W UKŁADZIE WOJEWÓDZKIM W 2011 R.: PODEJŚCIE OBIEKTYWNE
Wartości wskaźników jakości życia
Bezpieaktywność
czas
jakość
jakość
materialne
czeństwo
Województwa
ekonom. i wolny i
państwa i
środowiska
warunki zdrowie edukacja
ekonom.
warunki
relacje
podstawowe w miejscu
życia
i
pracy
społeczne
prawa
zamieszkania
osobiste
Dolnośląskie
73,6
80,8
51,7
82,6
39,1
81,3
61,8
83,0
Kujawskopomorskie
70,3
82,7
51,5
79,9
37,8
83,3
60,3
85,9
Lubelski
65,8
83,9
55,2
73,9
39,8
81,9
61,4
90,7
Lubuskie
71,6
80,0
50,8
80,1
39,4
81,7
61,2
87,3
Łódzkie
70,1
83,7
51,7
78,6
38,5
81,5
60,5
86,1
Małopolskie
73,7
85,3
53,0
80,0
40,3
84,3
61,4
85,6
Mazowieckie
76,6
82,2
54,5
81,2
42,2
84,4
61,9
84,4
Opolskie
70,7
84,8
52,0
81,9
39,4
82,2
61,7
85,7
Podkarpackie
68,4
86,4
52,3
78,6
38,9
83,5
59,2
92,2
Podlaskie
72,7
84,5
55,4
77,3
39,4
86,9
62,0
91,1
Pomorskie
73,6
82,8
54,0
80,3
40,3
81,4
62,6
84,6
Śląskie
74,5
82,7
52,2
83,6
40,6
81,6
60,4
83,4
Świętokrzyskie
68,1
84,8
51,9
72,9
37,4
82,2
58,0
88,7
Warmińskomazurskie
66,9
80,1
51,8
79,9
37,6
81,4
60,3
89,1
Wielkopolskie
73,3
83,2
51,4
77,7
41,2
81,2
61,2
89,3
Zachodniopomorskie
71,1
80,4
53,9
78,5
39,4
78,5
61,0
89,2
Polska
72,3
83,0
52,8
79,7
39,9
82,4
61,1
86,4
61
JAKOŚĆ ŻYCIA GOSPODARSTW DOMOWYCH W POLSCE W UKŁADZIE
WOJEWÓDZKIM W 2011 R.: PODEJŚCIE SUBIEKTYWNE
Wartości wskaźników jakości życia
aktywność
czas
Bezpiejakość
jakość
Województwa materialne
ekonom. i wolny i
czeństwo
państwa i
środowiska
dobrostan
warunki zdrowie edukacja
warunki
relacje
ekonom. i podstawowe
w miejscu
psychiczny
życia
pracy
społeczne osobiste
prawa
zamieszkania
Dolnośląskie
43,8
64,6
60,3
63,5
71,8
66,5
44,6
68,8
64,8
Kujawskopomorskie
44,4
65,4
62,2
66,8
74,1
69,3
48,8
70,0
66,5
Lubelski
43,9
63,5
60,3
63,5
71,4
67,1
49,7
69,5
64,3
Lubuskie
46,8
61,6
60,0
67,0
72,1
68,9
49,2
69,3
65,6
Łódzkie
42,8
61,7
61,1
64,5
71,4
67,4
48,4
67,7
64,8
Małopolskie
44,8
64,5
63,7
64,5
73,0
68,7
49,7
73,3
66,3
Mazowieckie
44,6
64,8
61,1
63,1
71,1
67,8
46,1
69,9
64,7
Opolskie
45,2
64,0
63,3
67,5
73,2
70,1
48,4
70,1
65,0
Podkarpackie
44,4
64,0
62,9
62,5
73,1
69,4
50,5
70,2
64,9
Podlaskie
44,1
64,3
58,8
62,2
71,8
69,3
46,0
70,9
63,6
Pomorskie
45,0
67,4
64,5
68,3
75,3
69,4
48,8
75,5
67,2
Śląskie
45,1
64,4
62,8
65,4
73,5
67,4
45,5
69,3
65,4
Świętokrzyskie
43,4
66,9
61,0
63,5
69,8
67,2
48,0
67,3
64,4
Warmińskomazurskie
45,6
64,2
58,7
64,3
71,1
69,7
55,9
68,2
64,3
Wielkopolskie
44,2
65,3
62,2
65,9
72,3
70,8
47,3
70,4
66,8
Zachodniopomorskie
44,0
66,6
59,2
65,0
72,2
65,9
50,2
68,6
65,1
Polska
44,5
64,6
61,7
64,7
72,4
68,3
48,0
70,1
65,3
62
Dziękuję
63