Transcript Kreatywnosc_poznawcza

Kreatywność poznawcza
THOMAS B. WARD, STEVEN M. SMITH, AND RONALD
A. FINKE
Robert J. Sternberg
Handbook of Creativity, Cambridge Press (1999)
Wcześniejsze modele myślenia
kreatywnego
• FAZY PROCESU TWÓRCZEGO MYŚLENIA:
• − przygotowanie selektywnie wybranej informacji –
baza danych i baza wiedzy,
• − inkubacja rozwiązania problemu, świadoma lub
nieświadoma, często długa,
• − iluminacja i znalezienie rozwiązania problemu (tzw.
przeżycie -AHA!),
• − weryfikacja i sprawdzenie użyteczności rozwiązania.
GenPlore: model myślenia kreatywnego
(Finke et aI., 1992)
• Podstawową strukturą modelu GenPlore są
struktury pre- inwencyjne budowane w fazie
generacyjnej, początkowej, które potem podlegaja
interpretacji w trakcie fazy eksploracyjnej.
• Początkowe wglądy ( pre-inwencje) ogniskują się na
konkretnych kwestiach czy problemach albo
podlegają pojęciowemu rozszerzaniu. Ten cykl
powtarza się.
• Podczas trwania tych faz na bieżący produkt mogą
zostać narzucone ograniczenia (Finke, Ward, and
Smith (1992)).
Przykłady działania GenPlore
• Myślenie kreatywne można opisać jako połączenie tych procesów
generowania i eksploracji.
• Pisarz może generować początek nowej linii fabuły kombinując
znane i dotąd nieznane pojęcia, a potem badać możliwe
rozgałęzienia tych kombinacji, nadając konkretność szczegółom
opowieści (e.g., Donaldson, 1992; Tard et al., 1995). Podobnie,
• uczony może generować w umyśle możliwe analogie, aby
zrozumieć jedną dziedzinę w aparaturze pojęciowej drugiej i
krytycznie rozpatrywać te analogie, aby ustalić ich wartość
opisową, czy wyjaśniającą (e.g., Gentner et a!., 1997).
• Wynalazca może syntetyzować w umyśle części różnych obiektów i
badać, jak te struktury można interpretować, jako nowy
wynalazek albo nowe pojęcie (Finke, 1990).
GenPlore: model myślenia kreatywnego
(Finke i in., 1992)
Generowanie
pre-inwencji
Eksploracja i
interpretacja
pre-inwencji
Zawężanie albo rozszerzanie
pojęcia
Przykłady pospolitych rodzajów
procesów generacyjnych
• Procesy generacyjne mogą zawierać:
• Wyszukiwanie już istniejących struktur w pamięci (Perkins, 1981;
Smith, 1995; Ward, 1994, 1995),
• Kształtowanie się prostych asocjacji pośród tych struktur (Mednick,
1962) albo ich kombinacji (Baughman & Mumford, 1995; Hampton,
1987; Murphy, 1988),
• Synteza umysłowa nowych struktur (Thompson & Klatzky, 1978),
• Transformacja istniejących struktur w nowe formy (Shepard & Feng,
1972),
• Transfer analogii z jednej dziedzina na inną (Gentner, 1989; Holyoak
& Thagard, 1995; Novick, 1988),
• Redukcja kategorii podczas której istniejące struktury są pojęciowo
redukowane do ich pierwotnych składników (Finke et al., 1992).
Przykłady pospolitych rodzajów
procesów eksploracyjnych
• Procesy eksploracyjne mogą zawierać:
• Poszukiwanie nowych lub pożądanych atrybutów struktur
umysłowych (Finke & Slayton, 1988),
• Poszukiwanie metaforycznych implikacji tych struktur (…
1979),
• Poszukiwanie potencjalnych funkcji struktur (Finke, 1990),
• Oszacowanie struktur z różnych perspektyw albo w różnych
kontekstach (Barsalou, 1987; Smith, 1979),
• Interpretacja różnych struktur reprezentacji możliwych
rozwiązań problemu (Shepard, 1978), and
• Poszukiwanie różnych praktycznych lub pojęciowych
ograniczeń, które narzucają te struktury (Finke et a!., 1992).
Przykłady pre-inwencji
• Rodzaj preinwencji zależy od natury problemu czy zadania.
Przykłady preinwencji mogą stanowić:
• Wzory wzrokowe i diagramy (Finke & Slayton, 1988),
• Reprezentacje obiektów 3D i kształty (Finke, 1990),
• Umysłowe mieszaniny podstawowych pojęć (Hampton, 1987;
Murphy, 1988),
• Przykłady nowych lub hipotetycznych kategorii (Ward, 1994,
1995),
• Model umysłowe reprezentujące systemy fizyczne i pojęciowe
(Johnson-Laird, 1983),
• Kombinacje słów które dają początek nowym skojarzeniom i
wglądom (Mednick, 1962).
Ograniczenia dotyczące produktu
końcowego
• The Geneplore model also assumes that constraints on the
final product can be imposed on either the generative or
exploratory phases at any time. This allows the model to be
applied to many different types of situations and restrictions.
• Constraints on resources, for example, might limit the types of
structures that could be generated, whereas
• constraints on practicality might limit the types of
interpretations that are allowable.
• The ideal time for imposing these constraints is an empirical
question that can be addressed in creative cognition research.
Wprowadzenie ograniczenia: geometryzacja byka
Kreatywność
kierowana celem versus czysta eksploracja
• Is it better to have clear goals or problems in mind
when trying to come up with creative ideas, or is it
better to generate creative ideas first, and then
consider their implications?
• there is evidence that creative insights normally arise
when people are focused on particular problems
(e.g., Bowers et a!., 1990; Kaplan & Simon, 1990).
• there is evidence that creativity is enhanced when
one adopts the more general, "problem-Finding"
attitude of trying to discover interesting issues and
possibilities (e.g., Bransford & Stein, 1984; Getzels &
Csikszentmihalyi, 1976).
Odkrycie grafenu
•
Istnienie węgla w postaci grafenu przewidywano już kilkadziesiąt lat temu (termin
grafen wprowadzono w latach 80 ubiegłego wieku). Jednak trudno było wyizolować
wystarczająco duże kawałki grafenu, aby móc je zidentyfikować i opisać ich
podstawowe własności fizyczne. Po raz pierwszy w 2004 roku dokonali tego rosyjscy
badacze Andre Geim i Konstantin Novoselov z uniwersytetu w Manchesterze, za co 5
października 2010 roku otrzymali Nagrodę Nobla z fizyki.
•
•
Czym jest grafen? To warstwa węgla o grubości pojedynczego atomu – trzy miliony
grafenowych arkuszy ułożonych jeden na drugim dadzą warstwę o grubości tylko 1
mm. Strukturę grafenu możemy sobie wyobrazić jako siatkę o sześciokątnych oczkach
– przypominającą dwuwymiarowy plaster miodu - które w każdym narożniku mają
pojedynczy atom węgla
Odkrycie grafenu to był łut szczęścia.
dr Konstantin Novoselov
• Po ukończeniu studiów w Moskiewskim Instytucie Fizyczno-Technicznym
na staż naukowy wyjechał do Holandii, do Laboratorium Silnych Pól
Magnetycznych na Uniwersytecie w Nijmegen. Pracownią tą kierował
prof. Geim, który w roku 2001 przeniósł się na brytyjski Uniwersytet w
Manchesterze.
• Novoselov podążył za swoim mentorem, pod którego kierunkiem pracuje
do dziś. – W laboratorium Geima 10 proc. czasu poświęcamy na tzw.
eksperymenty „Friday evening” – powiedział dr Novoselov agencji
Reuters. – To szalone doświadczenia, które mają niewielkie szanse
powodzenia, ale jeśli wyjdą, dają zaskakujące efekty. Historia grafenu
zaczęła się właśnie od takiego eksperymentu.
• Novoselov twierdzi, że do odkrycia tego najcieńszego i najtwardszego
materiału doprowadziła seria niewiarygodnych zbiegów okoliczności. –
Grafen, który ma grubość jednego atomu, można dostrzec wyłącznie na
specjalnym podłożu – twierdzi dr Novoselov. – Wtedy tego nie
wiedzieliśmy, ale przypadkowo użyliśmy właściwego podłoża. To był łut
szczęścia.
Podobieństwo rodzinne operacji
myślowych
w poznaniu kreatywnym
• Poszerzenie pojedynczych pojęć
• Poszerzenie pojęć a aktualna aktywacja
egzemplarzy
• Pojęciowe łączenie dwóch
• Kreatywna wyobraźnia
POSZERZANIE POJĘĆ
(CONCEPTUAL EXPANSION)
(WARD I IN., 1997)
Rozszerzenie pojęć (Ward i in., 1994)
•
•
•
•
•
Zadanie:
a/ Narysuj zwierzę żyjące na innej planecie.
B/ Narysuj zwierzę żyjące na niezwykle innej planecie
Wyniki:
Większość nowych stworów ujawniała cechy wspólne z
zwierzętami ziemskim: dwustronną symetrię, podobne
zmysły…dwoje oczu, dwoje uszu…
• Wniosek:
• Wiedza ludzi o typowych cechach znanych kategorii
narzuca strukturę na tworzone „nowe” czy „niezwykłe”
kategorie
Rozszerzanie pojęć z… i bez przykładu
(Ward i in., 1994)
• Zadanie:
• Wyobraź sobie i narysuj zwierzę z innej planety, całkowicie inne od
ziemskiego, ale posiadające pióra/ łuski/ futro.
• Wyniki:
• Grupa rysująca zwierzę z innej planety:
• posiadające pióra - częściej dorysowywała skrzydła i dzioby
• posiadające łuski – częściej dorysowywała płetwy i skrzela
• Wnioski:
• Różne instrukcje prowadziły do wyszukania różnych egzemplarzy z
skorelowanymi cechami , projektowanych na „całkowicie inne od
ziemskich zwierzęta”.
Ogólne formułowanie warunków zadania
a rozszerzanie pojęć (Ward i in., 1994)
a
• Zadanie:
• Rozpatrz cechy środowiska innej planecie
• Rozpatrz jakie cechy może mieć zwierzę, aby mogło przeżyć na innej
planecie.
• Narysuj zwierzę żyjące na innej planecie.
• Wyniki:
• Badani podawali więcej egzemplarzy kreatywnych zwierząt tj. bez
dwustronnej symetrii, bez typowych ziemskich organów zmysłów, itd..
• Interpretacja:
• Bardziej ogólne sformułowanie zadania sprzyja kreatywności
egzemplarzy.
the-desert-rose-a
denium-obesium-f
Prezentacja przykładów
a rozszerzanie pojęć (Smith i in., 1993)
• Zadanie:
• Opracuj projekt nowej zabawki dla dzieci
• Grupa I: podany przykład z podstawowymi cechami ( piłka,
elektryczny …, aktywność fizyczna dziecka). Opracuj model
całkowicie odmienny od przykładu.
• Grupa II: brak przykładu
• Wyniki:
• Obie grupy generowały średnio tę samą ilość nowych zabawek,
grupa z przykładem generowała zabawki posiadające podstawowe
cechy przykładu.
• Interpretacja: przykłady raczej ograniczają kreatywność. Kiedy
przykłady ograniczają kreatywność, kiedy nie ograniczają?
Zaprojektuj zabawkę dla dzieci:
Sformułowanie ogólne
Rozszerzanie pojęć
a instrukcja unikanie negatywnych cech przykładu
(Jansson, Smith , 1991)
• Wyniki:
• Badani inżynierowie mimo to wprowadzali negatywne cechy
w swoje projekty
• Interpretacja:
• Kiedy blokady umysłowa są do uniknięcia?
• Jak rozpoznać i jak pokonać blokady umysłowe w
kreatywności.
Ujawniające się cechy pojęć
(emergent properties)
Połączenie pojęć generuje czasami cechy, które nie
ujawniały się przed ich połączeniem.
Na przykład, smak słony jest własnością soli, ale to nie
znaczy, że jest własnością sodu czy chloru, których
połączenie tworzy sól.
Zatem słoność jest „ujawniająca się” własnością soli
Twierdzenie, że chlor musi być słony, bo sól jest słona jest
przykładem fałszu klasyfikacji.
Emerging properties model
(Hampton, 1997)
• Hampton (1997) has provided an analysis of the circumstances
under which emergent properties are most likely to be observed in
a combination, and he has highlighted different processes that
might produce emergence.
•
•
•
He notes that emergent attributes are relatively uncommon for reasonably familiar conjunctions, such as
"birds that are also pets," and that those that are found tend to result from retrieving knowledge about specific
known instances of the conjunction.
For example, "talking" is not generally true of most pets or most birds, but may be regarded as an important
attribute of their conjunction, pet birds. Presumably "talking" emerges from the combination because people
retrieve familiar instances of pet birds that do talk (e.g., parrots).
Hampton thus concludes that there is little evidence for creative emergence for these types of familiar
combinations.
• In contrast, emergent attributes occur much more commonly for
combinations that result in imaginary objects, and those that do occur
tend to be based on elaborate problem solving or on scenario
construction.
•
For example, when faced with the task of imagining fruit that was also furniture, subjects introduced properties such as
"regenerates itself." Presumably the property emerged as a solution to the basic incompatibility between the durability
of furniture and the pelishable nature of fruit.
Hampton's (1987) attribute
inheritance model
• provides a way of conceptualizing the need
for such elaborate processing.
• The model states that
• any attribute that is necessary for either
constituent of a conjunction will be inherited
by the conjunction and that
• any attribute that is impossible for either
constituent will not be inherited.
Discrepant will result in more creative
outcomes (Wilkenfeld, 1995)
• (Wilkenfeld, 1995) provided evidence from laboratory studies of
conceptual combination that can enhance our understanding of
creative functioning.
• Task
• She attempted to test the proposition that concepts which are
more discrepant will result in more creative outcomes than those
that are more compatible (see, e.g., Rothenberg, 1979, 1995).
• Wilkenfeld asked subjects to provide two different definitions for
• combinations of similar (e.g., guitar harp) and
• combination of dissimilar concepts (e.g., motorcycle carpet) and to list
attributes of the separate and combined concepts.
• Results:
• She found that dissimilar pairs resulted in more emergence, but
only on the first definition.
cd. (Wilkenfeld, 1995)
• Wilkenfeld interpreted the result using Markman and Gentner's
(1993) model of structural alignment.
• Similar pairs have compatible structures that allow the comprehender to
merge them easily, and consequently they evoke little emergence from
information outside the parent concepts.
• Dissimilar pairs are less readily aligned and foster a search beyond the
parent concepts to resolve the conflicts in their structures.
• Once the easy initial alignment for similar pairs is exhausted in the
service of producing the first definition, they behave more like
dissimilar pairs, requiring a search outside the ordinary bounds of
the component concepts to conceive a new definition.
• As in the case of Hampton's analysis then, Wilkenfeld's work
reveals how laboratoryy studies based on theories about
fundamental cognitive processes can shed light on issues of longstanding interest in the world of creativity.
Łączenie pojęć
Deska + woda
Deska + powietrze
Deska + śnieg
Deska + śnieg + góry
Deska + woda +latawiec
Deska + śnieg + latawiec
Łączenie pojęć
Trzy strategie łączenia pojęć
Wisniewski (1996, 1997)
• Wisniewski (1996, 1997) rozpoznał trzy strategie, które stosują ludzie, by
zinterpretować kombinacje pojęć:
•
• 1/ Wyszukanie jakiejś relacji łączącej pojęcia
• 2/ Przeniesienie jednej z cech pojęcia w inne pojęcie
• 3/ Tworzenie hybrydy czy mieszaniny dwojga pojęć
• Na przykład, połączenie „ skunks + ptak” może przyjąć postać:
• 1/ Ptaka, który zjada skunksa
• 2/ Ptaka, który cuchnie jak skunks
• 3/ Jakiegoś nowego tworu, który mógłby powstać, gdyby skunks i ptak
mogli coś wyhodować
• Wisniewski także wykazał, że ludzie łącząc parę pojęć niepodobnych
częściej generują jakaś relacja, kiedy łączą parę pojęć podobnych
generują trasfer właściwości albo hybrydę.
Trzy strategie łączenia pojęć
Wisniewski (1996, 1997)
• 1/ Wyszukanie jakiejś relacji łączącej pojęcia
• 2/ Przeniesienie jednej z cech pojęcia w inne pojęcie
• 3/ Tworzenie hybrydy czy mieszaniny dwojga pojęć
1/ Wyszukanie jakiejś relacji łączącej pojęcia
2/ Transfer jednej z cech pojęcia w inne
pojęcie
3/ Tworzenie hybrydy czy mieszaniny
dwojga pojęć
Model oparty o koherencję ograniczeń
Thagard (1997)
• Ten model wykorzystuje pojęcie spełniania
wielorakich ograniczeń; każdy ze składników nakłada
określone ograniczenia na możliwe interpretacje
generowanej kombinacji.
• Dokładniej, system poznawczy poszukuje takie
interpretacji która dostarcza najbardziej spójną
interpretację zależną od wszystkich ograniczeń.
• Jeśli najbardziej dostępna interpretacja pozostaje
nadal niedostatecznie spójna, aktywowane sa inne
procesy, które otwierają możliwość bardziej
kreatywnych wyników.
Wyobraźnia twórcza
Eksperyment Finke (1990)
•
•
•
Finke (1990) developed a novel procedure for exploring the discovery of creative inventions under laboratory conditions.
Badanie
Subjects were asked to imagine forms that could be obtained by merging a randomly determined set of three parts selected
from the larger set . Their basic task was then to interpret the forms as representing a practical object or design.
•
•
•
•
•
•
•
•
I. The subjects were free to choose the interpretive category in advance. The allowable categories consisted of furniture,
personal items, vehicles, scientific instruments, appliances, tools and utensils, weapons, and toys and games.
II. The category was specified in advance by the experimenter and was chosen at random.
III. the interpretive category was also chosen randomly, but was specified only after the subjects had constructed their
imagined forms.
The resulting inventions were rated for originality and practicality and were classified into creative and noncreative categories
using consensual agreement among judges.
Wyniki
The greatest number of creative inventions were obtained when the interpretive categories were specified only after the
subjects had completed their forms,
the fewest number of creative inventions were obtained when the subjects were free to choose the interpretive categories at
any time.
Interpretacja
•
These findings suggest that delaying the search for creative interpretations until after the preinventive structures are
initially completed may enhance creative discovery.
•
Apparently, innovation can be fostered by developing pre-inventive structures that are relatively un-contaminated by
knowledge of the specific goal or task.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
These methods for generating creative inventions have been extended to examine more abstract types
of interpretations of preinventive structures (Finke, 1990).
Badanie
The subjects were instructed to interpret their forms as representing an abstract idea or concept within
a particular subject category, rather than as a concrete object or invention.
The allowable categories consisted of architecture, physics and astronomy, biology, medicine,
psychology, literature, music, and political science.
After the subjects had generated their forms, they were
I. either given one of the categories, selected at random,
II. or were allowed to choose the category themselves.
The resulting concepts were then rated according to their originality and sensibility and were again
classified into creative and noncreative categories.
Wyniki
As with creative inventions, subjects were more likely to discover a creative concept when the
interpretive categories were specified randomly than when they were freely chosen. The use of
unexpected categories evidently encourages the exploration of interpretive possibilities that were not
considered when the preinventive structures were initially generated, which thereby enhances creative
discovery
Zespół badawczy Karolinska Institute w
Stockholm znalazł więcej dowodów, że linia
między kreatywnością chorobą umysłową jest
mniej wyraźna niż sądzimy.
Wykorzystując PET, zespół stwierdził, że
aktywność receptorów dopaminy we wzgórzu był
niższa u ludzi zdrowych i wysoce kreatywnych.
To samo występuje u pacjentów z diagnozą
schizofrenii.
•
ludzie z niedostatkiem receptorów
dopaminy we wzgórzu myślą mniej
strukturalnie , z większą impulsywnośćią myśl
powściągliwościa myśli- składnikami
twórczosci
•
Source: A Journey to Your Mind (vid)
• One explanation provided by Vilayanur S.
Ramachandran (2007 ). We all have some ability to
perceive unconventionally, as by way of a person with
synesthesia. If perceiving with conventional limitations
(i.e. color strictly interpreted by the eyes, sound strictly
interpreted by the eardrums, etc.) sets the mental
normative, then people who experience the world
differently, arguably, some more differently than
others, would they be then considered
psychopathological?
• Or just plain creative?